BASINÇ VE RÜZGARLAR

TORİÇELLİ DENEYİ Toriçelli Evangelista,bu deneyi yapmak için 45°enleminde,deniz kıyısında ve sıcaklığın 0°C olduğu bir günde yapmıştır. Öncelikle;Toriçelli 100 cm uzunluğunda bir ucu kapalı cam boru alıp içini tamamen cıva ile doldurdu.Cıva dolu cam boruyu ters çevirerek içerisinde cıva bulunan bir kaba koydu.Borudaki cıvanın bir kısmının cıva kabına boşaldığını, daha sonra cıvanın sabitlendiğini gördü.Bu ölçüm sonunda 760 mm yüksekliğindeki cıvanın 1cm²lik yere uyguladığı ağırlık 1033 g ’dır.Bu değer ,1013 milibar(mb)olarak ifade edilir. Açık hava basıncının değeri yeryüzüne yakın yerlerde en büyüktür. Yükseklere çıkıldıkça hava molekülleri azalacağından açık hava basıncının değeri düşer.

BASINÇ Atmosfer Basıncı: Açık hava da, katı ve sıvılar gibi gaz moleküllerinin ağırlığından dolayı dokunduğu yüzeylere bir kuvvet uygular.Bu kuvvetin birim yüzeye düşen payına açık hava basıncı veya atmosfer basıncı denir.Basınç,cıvalı bir barometreyle ölçülür. Normal Basınç: - Deniz seviyesinde, - 45° enleminde, - 15°C sıcaklıkta ölçülür.Normal basınç olması için basıncın,1033gr,1013 mb ya da 760mm cıva basıncına eşit olması gerekir.Eğer;bu değerlerden fazla ise yüksek basınç(antisiklon),düşük ise alçak basınç(siklon) denir.

BASINCA ETKİ EDEN FAKTÖRLER Sıcaklık:Sıcaklık,yeryüzünün güneşten aldığı ısı oranına denir ve termometreyle ölçülür.Isınan hava hafifler ve yükselir,yere yaptığı basınç azalır.Soğuyan hava ise yoğunlaşır ve ağırlaşır ve yaptığı basınç artar.Sıcaklık,iklim elemanlarının en önemlisidir çünkü mevsimlere veya saatlere göre değişir. Yükselti:Deniz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça atmosferin kalınlığı ve yoğunluğu azalır bu yüzden;basınç da azalır.Yükseldikçe her 200 m de 1°C sıcaklık azalır. Sebepleri: Troposferin daha çok yerden yansıyan ışınlarla ısınmasıdır. Ayrıca sıcaklığı tutan nem ve karbondioksit gibi gazların yere yakın yerlerde olmasıdır. Sıcaklığın dağılışında yükseltinin etkisine örnekler: Ekvatoral bölgede daimi karlar görülmesi. Yükselici hava hareketlerinin yağış bırakması. Yükseklere kar yağarken, alçaklara yağmur yağması. Bir dağ yamacı boyunca yükseldikçe bitki örtüsünün değişmesi.

Yerçekimi:Yerçekiminin fazla olduğu yerlerde(yani Kutuplarda)basınç fazla(YB),yerçekiminin az olduğu yerlerde(Ekvator’da)basınç azdır(AB). Mevsimler:Eksen eğikliğinden dolayı güneş ışınlarının düşme açısı yıl boyunca değişir. Bu değişim Ekvatora yakın yerlerde az olduğundan, buralarda yıllık sıcaklık farkı azdır. Ekvatordan uzaklaştıkça değişim artar ve yıllık sıcaklık farkı da artar.Sıcaklık yönüyle basıncı etkiler.Bir yerde mevsim değişikliği olmuşsa,sıcak havadan sonra soğuk hava etkili olursa basınç değişikliği olur ya da tersi olur. Yoğunluk:Atmosferdeki su buharı,toz zerrecikleri gibi maddelerin artması,yoğunluğun artmasına yani basıncın artmasına neden olur ya da tersi olur.

Dinamik Etkenler: Dünyanın ekseni etrafında dönmesinden ötürü 30 enleminde alçalıcı hava hareketleri yüzünden hava sıcak olmasına rağmen(Antisiklon)YB;60 enlemlerde de farklı hava kütlelerinin karşılaşıp sıcak havanın yükselmesi ile AB alanı oluşur.Hava hareketlerine bağlı olarak oluşan basınç merkezlerine de dinamik basın merkezleri denir.

YERYÜZÜNDEKİ SÜREKLİ BASINÇ ALANLARI 1. Termik Basınç Alanları(Kuşakları): •  Ekvatoral Alçak Basınç Alanı (Tropikal Siklon):Ekvatoral bölge üzerinde bütün Dünya’yı kuşatan sürekli bir alçak basınç alanı uzanır. Bunun nedeni buraların devamlı ısınmasıdır. Bu basınç kuşağı kışın güneye, yazın da kuzeye doğru genişler. • Kutuplar Yüksek Basınç Alanı (Polar Antisiklon):Kutuplar yıl boyunca soğuk olduklarından, buralarda sürekli bir yüksek basınç alanı oluşmuştur. Bu basınç alanı kışın genişler, yazın da daralır. 2. Dinamik Basınç Alanları(Kuşakları): • Ekvator Üstü Yüksek Basınç Alanı (Subtropikal Antisiklon):Ekvatoral bölgede, ısınarak yükselen hava kütleleri üst alizeler halinde kutuplara doğru eserken, gerek Dünya’nın ekseni etrafında dönmesinden, gerekse yerçekimi ve soğumadan dolayı 30° enlemleri civarında alçalır. Sonuçta, bu enlemlerde yüksek basınç alanı oluşur. • Kutup Altı Alçak Basınç Alanı (Subpolar Siklon):Batı ve Kutup rüzgârları, 60° enlemleri civarında karşılaştıktan sonra yükselirler. Sonuçta bu enlemlerde alçak basınç alanı oluşur.

Basinç Alanlarinin Özellikleri OLUŞUMLARINA GÖRE BASINÇLAR Termik Basınçlar Isınma ve soğumayla (dünyanın şekl.)‏ Termik AB sıcak çekirdekli siklon Termik YB soğuk çekirdekli antisiklon Dinamik Basınçlar Dünyanın günlük hareketiyle Dinamik YB sıcak çekirdekli antisiklon Dinamik AB soğuk çekirdekli siklon Basinç Alanlarinin Özellikleri Hava hareketi her zaman YB’dan  AB’a doğrudur.

Alçak basınç alanlarında; Yükselici hava hareketi vardır. Hava hareketi çevreden merkeze doğrudur. Yıllık yağışı fazla olan yerler. Gökyüzü kapalı-bulutlu Yerin ısı kaybı azdır. Sıcaklık farkı az. Bitki örtüsü gürdür. Yüksek Basınç alanlarında; Alçalıcı hava hareketi vardır. Hava hareketi merkezden çevreye doğrudur. En az yağışlı yerler Gök yüzü açık. Yerin ısı kaybı fazla. Sıcaklık farkı fazladır. Bitki örtüsü cılızdır.

TÜRKİYEYİ ETKİLEYEN BASINÇ MERKEZLERİ Yüksek Basınç: Asor YB Sibirya YB Afrika YB Akdeniz YB Balkan YB !!!Önemli:Asor YB ülkemizi yıl boyunca etkiler.Sibirya Yüksek basıncı ise sadece kış aylarında etkiler.Ülkemizde yaz kuraklığının en önemli nedeni Asor Yüksek Basıncıdır.Diğer basınçlar Batı rüzgarlarının etkisiyle birleşirler ve öyle etkili olurlar. Alçak Basınç: İzlanda Basra Karadeniz doğusu Akdeniz doğusu

BASINÇLARIN ETKİSİ YAZ MEVSİMİNDE:Asor’ın etkisi güçlüdür.Özellikle Anadolu’nun güney kesimleri yüksek basıncın etkisiyle kurak geçer.Asor YB Kuzeydoğu Anadolu’da ısınarak yerel alçak basınca dönüşür ve yağışlara neden olur.Erzurum-Kars yöresinde yağışların en çok yazın düşmesinin sebebi budur. KIŞ MEVSİMİNDE:Asor’ın etkisi azalır.Sibirya ve İzlanda alçak basıncının etkisi artar.Ülkemizde havanın soğuk geçmesi Sibirya’ya bağlıdır.Sibirya-Asor’la birleşirse hava daha soğuk geçer.Sibirya’nın etkisi zayıf olursa İzlanda etkili yağışlara neden olur.

Rüzgarin Hizini Etkileyen Faktörler RÜZGARLAR Yüksek Basınçtan’dan Alçak Basınca’a doğru meydana gelen hava hareketine Rüzgar denir. Rüzgarı oluşturan temel faktör Basınç Farkıdır. Rüzgarın hızı; Hava kütlesinin bir saniyede kaç metre ilerlediğini ifade eder. Anemometre rüzgarın hızını ölçer. Rüzgarin Hizini Etkileyen Faktörler Merkezler arasındaki basınç farklılığı ; basınç farkı arttıkça rüzgarın hızı da artar. İki basınç merkezi arasındaki mesafe ;mesafe az ise rüzgar şiddetli eser.Basınç farkı eşitse, yatay, mesafede yol uzadıkça sürtünme artar, hız azalır. Bundan dolayı izobarların sık geçtiği yerde rüzgar hızı fazla, seyrek geçtiği yerde hız azdır.  

Yeryüzünde yükseldikçe rüzgarın hızı artar. Yeryüzü şekilleri ve sürtünme;rüzgarlar dağlar arasında, vadilerde ve boğazlarda hızlı eserler. Rüzgarın hızı arttıkça ; Buharlaşma artar, Toprak erozyonu artar, Dalga yükseltisi artar, Nisbi nem azalır. Yeryüzünde yükseldikçe rüzgarın hızı artar.

Rüzgarın Sıcaklığı ve Nemliliği; Rüzgarın Sapması; Dünyanın batıdan doğuya doğru dönmesinden dolayı rüzgarlar KYK’de hareket yönünün sağına, GYK’de hareket yönünün soluna sapar. Rüzgarın Sıcaklığı ve Nemliliği; Karadan esenler; Yazın sıcak, kurudur. (bağıl nemi düşüktür)‏ Kısın soğuk, kurudur. Denizden esenler; Yazın serin, nemlidir. (Bağıl nemi artırır)‏ Kışın ılık, nemlidir. Yüksek enlemlerden esenler; soğuk olur Alçak enlemlerden esenler; sıcak olur

RÜZGAR YÖNÜ Rüzgarın Yönünü Etkileyen Faktörler Basınç merkezinin yeri Rüzgarın yönü;bulunduğumuz yere göre rüzgarın geldiği yere yöne rüzgar yönü denir. Rüzgarın Yönünü Etkileyen Faktörler Basınç merkezinin yeri Dünyanın günlük hareketi Yer şekillerinin uzanışı Dünya’nın yörünge hareketi:Bir yerde rüzgarın yıl içinde en fazla estiği yön o yerdeki yeryüzü şekillerinin uzanış yönüne bağlıdır.Rüzgarın frekansı;rüzgarın belli bir sürede esiş sayısını belirler.Rüzgar gülü bölgenin belirli sürelerde aldığı rüzgar yönlerini gösterir.

YERYÜZÜNDEKİ RÜZGARLAR Sürekli Rüzgarlar: Alizeler: 30 DYB alanlarından ekvatordaki TAB alanına doğru esen rüzgarlardır. Rüzgarlar arasında en düzenli ve sürekli esenidir. Kıtaların doğu kesimlerine yağış bırakırlar. Ticaret rüzgarları olarak bilinirler. Okyanus akıntılarının oluşumunu sağlarlar. Ters alizeler 30° enlemlerde kuraklığa neden olurlar. (çöl)‏ Batı Rüzgarları: 30° DYB alanlarından 60° DAB alanları arasında eser. Orta kuşakta karaların batısına yağış bırakır. Ilıman okyanus ikliminin oluşmasına neden olurlar. Türkiye’de etkili olan sürekli rüzgarlardır. Kutup Rüzgarları : 90° TYB alanlarından 60° DAB alanlarına doğru esen rüzgarlardır. Estikçe ısınan rüzgarlardır. Kutup rüzgarlarının oluşturduğu yağışa Kutbi Cephe Yağışı denir.

Devirli(Mevsimlik) Rüzgarlar:Kara ve denizlerin mevsimden mevsime farklı ısınıp soğumalarından doğan devirli rüzgarlardır.G.D,Asya’da,Avustralya’da, Gine Körfezinde, Meksika Körfezinde ve Orta Amerika’da görülür. Yaz Musonu : Yazın karalar çabuk ısınır. Alçak basınç alanı ile kaplanır. Denizler de daha serin olduğu için yüksek basınç alanı durumundadır. Rüzgarlar böylece denizlerden karaya eser. Bu nedenle yaz musonu estiği karaya yağış bırakır.

Not: 6 ayda bir yön değiştirir. Kış Musonu: Kışın karalar daha soğuk YB alanı, denizler serin AB alanı durumundadır. Bu nedenle rüzgarlar karadan denize doğru eser. (Endonezya, Japonya, Filipin adası.) Yağış bırakır. Not: 6 ayda bir yön değiştirir.

YEREL RÜZGARLAR : Yerel rüzgarların etki alanı dar, esiş süreleri kısa ve kısa zamanda birbirinin ters yönünde eserler. Meltemler : Günlük sıcaklık ve basınç farklarından oluşurlar. Etki alanları dardır. Yağış oluşturmazlar Sabah ve akşam hızlı eserler. Deniz ve Kara Meltemleri : Gündüz karalar AB alanı, denizler serin YB alanı durumundadırlar. Bu nedenle rüzgar denizden karaya doğrudur. Gece bu durumun tam tersidir.

Vadi ve Dağ Meltemleri: Soğuk Yerel Rüzgarlar: Mistral: Fransa’da esen soğuk rüzgardır. Bora: Dalmaçya kıyılarında yüksek platolardan esen rüzgardır. Krivetz: Romanya’da Karadeniz’e doğru esen rüzgardır.

Sıcak Yerel Rüzgarlar: Fön Rüzgarı: Bir yamaçta yükselen hava kütlesinin diğer yamaçta alçalmasıyla oluşan rüzgardır. Yamaçtan inen hava kuru olduğundan 100m’de 1C° sıcaklık artar. İsviçre’de Alplerde, Türkiye’de Karadeniz ve Toroslar’da görülür. Sirokko : Cezayir, Tunus, İspanya ve İtalya’da Hamsin : Mısır ve Libya’da Samyeli (Samum) : G.doğu Anadolu’da Lodos : Ülkemizde güneybatıdan eser.nemlidir.(Anadolu’da kışın soğuk, kuru)‏ Kıble : Ülkemizde Güneyden esen sıcak rüzgarlardır.

TÜRKİYEMİZİ ETKİLEYEN YEREL RÜZGARLAR Türkiye’de yerel rüzgarlar: