Dünyayı Kaplayan Örtü: Bitkiler Mehmet Ali ERCAN Balıkesir GM Bolluk Anadolu Lisesi www.cografya.biz www.cografyakulubu.com

Akdeniz kıyılarında görülen maki, Avustralya’nın güneyinde ve Güney Afrika'nın Kap Bölgesi’nde de görülmektedir. Neden?

Dönencelerin çevresinde bitki örtüsünün seyrek olmasının nedenleri nelerdir?

Bitki topluluklarının dağılış alanlarına bakarak yeryüzünde en çok yağış alan yerleri belirleyiniz.

YERYÜZÜNDE BİTKİ ÖRTÜSÜNÜN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER İKLİMİN ETKİSİ Sıcaklık Yağış Rüzgar YER ŞEKİLLERİNİN ETKİSİ Engebelilik Dağların uzanışı, Bakı, eğim Yükselti TOPRAK FAKTÖRÜ BEŞERÎ FAKTÖRLER

İKLİMİN ETKİSİ Yağışlı bölgelerde gür bitki toplulukları görülürken kurak bölgelerde bitki örtüsü seyrekleşir. Çöllerde ise çok kurakçıl ve seyrek bazı otlara ve çalılara rastlanır

İKLİMİN ETKİSİ Bitkilerin gelişebilmesi için yağışın yanında belli bir sıcaklığa da ihtiyaç vardır. SICAKLIK YAĞIŞ BİTKİ

İKLİMİN ETKİSİ Soğuk kutup bölgelerine ve dağların yüksek kesimlerine doğru gidildikçe bitkiler cılızlaşır ve nihayet ortadan kalkar.

İKLİMİN ETKİSİ Oysa sıcak ve orta kuşakta yağışın yeterli olduğu yerlerde bitki örtüsü büyük bir gelişme gösterir.

YER ŞEKİLLERİNİN ETKİSİ Yükseltinin değişimine bağlı olarak bitki örtüsü de değişmektedir.

YER ŞEKİLLERİNİN ETKİSİ Nemli rüzgârlara karşı olan yamaçlar fazla yağış alır. Eğime bağlı olarak yamaçlardaki bitki örtüsü diğer alanlara oranla daha gür ve çeşitlidir.

TOPRAK FAKTÖRÜ Bitkinin kökleriyle tutunduğu ve beslendiği yer topraktır. Bitkiler besinlerini topraktaki sudan alır. Toprak dokusu (sık veya gevşek oluşu) ve toprak yapısı (kalkerli, killi, kumlu oluşu) bitki hayatı bakımından önemlidir.

BEŞERÎ FAKTÖRLER Tarih boyunca insanlar aşağıdaki nedenlerle bitki örtüsünü tahrip etmişlerdir: Savaşlar Tarım alanları açma Yakacak ihtiyacı Orman yangınları Hayvan otlatma Orman alanlarını imar ve iskâna açma Yol yapımı Sanayileşme

AĞAÇ ÇALI OT BİTKİ FORMASYONLARI 1. Ekvatoral Yağmur 2. Muson 3. Orta kuşak karma 4. Tayga ÇALI 1. Maki 2. Garig 3. Psödomaki OT 1. Savan 2. Step (Bozkır) 3. Çayır 4. Tundra

AĞAÇ FORMASYONU Yağış, sıcaklık ve toprak şartlarının elverişli yetişme devresinin uzun olduğu her yerde ağaç yetişir. SICAKLIK YAĞIŞ TOPRAK AĞAÇ

AĞAÇ FORMASYONU Yağış azlığı ve yetersizliği, şiddetli buharlaşma ağaç yetişmesine engel olur.

ÇALI FORMASYONU Ormanların yetişemediği ya da tahribi sonucunda oluşan kısa boylu ağaççıkların oluşturduğu topluluktur.

OT FORMASYONU Sıcaklık ve yağışın orman yetişmesine imkân vermediği yerlerde, doğal çevredeki koşullara bağlı olarak yetişen çeşitli otsu bitkilerin oluşturduğu topluluktur.

Ekvatoral Yağmur Ormanları Çok sık oldukları için balta girmemiş ormanlar olarak da adlandırılır. Bu ormanların görüldüğü yerler her mevsim yağışlı olup yıllık yağış miktarı 2000 mm'nin üzerindedir. Bitkiler, yıl boyunca yeşil kalırlar. Bitki türleri bakımından çok zengin olan ormanda ağaçların boyu 50-60 metreyi bulmaktadır.

Ekvatoral Yağmur Ormanları

Ekvatoral Yağmur Ormanları Amazon Havzası, Afrika’da Senegal’den Gine Körfezi’ne kadar olan saha ile Kongo Havzası, Güneydoğu Asya adaları

Muson Ormanları Yıllık yağış miktarı 2000 mm civarındadır. Yağışların % 85‘i yazın görüldüğünden yaz aylarında yeşillenen bu ormanlar, kışın yapraklarını döken ağaçlardan oluşur. Çok sık ve gür oluşları bakımından ekvatoral yağmur ormanlarına benzerlik gösterir. Buna karşılık türce fakir olmalarıyla onlardan ayrılır. Tipik ağacı teak ağacıdır.

Muson Ormanları

Muson Ormanları Hindistan, Güneydoğu Asya, Doğu Asya, Japonya ve Kuzeydoğu Avustralya

Orta Kuşağın Karma Ormanları Orta kuşağın okyanusal iklim bölgelerinde görülen bu ormanlar, geniş yapraklı ve iğne yapraklı ağaçlardan meydana gelir. Bu ormanların görüldüğü yerler her mevsim yağışlı olup yıllık yağış miktarı 1000 mm'nin üzerindedir. Bu ormanları oluşturan ağaçlar türce çok zengin olmadıkları gibi boyları da ekvatoral yağmur veya muson orman ağaçları kadar fazla değildir.

Orta Kuşağın Karma Ormanları

Orta Kuşağın Karma Ormanları Batı Avrupa, Kuzeybatı Amerika, Güney Şili, Avustralya’nın Kuzeydoğusu ve Yeni Zelanda

Tayga Ormanları Sert karasal iklimin nemli alanlarında (60 enlemi çevresinde) görülen bu ormanlar, sıcaklığın düşük olmasından dolayı iğne yapraklı ağaçlardan oluşur. Bu ormanların görüldüğü yerlere en fazla yağış yazın, en az yağış kışın düşmektedir. Yıllık yağış miktarı 500 mm civarındadır.

Tayga Ormanları

İskandinavya, Kanada, Sibirya Tayga Ormanları İskandinavya, Kanada, Sibirya

Maki Bodur ağaçlardan ve çalılardan (yabani zeytin, defne, kocayemiş, mersin, keçiboynuzu, zakkum, süpürge çalısı, kermes meşesi) oluşan makiler Akdeniz ikliminin bitki örtüsüdür. Daima yeşil yapraklı olan makiler kuraklığa dayanıklı oldukları hâlde soğuğa karşı fazla dayanıklı değildir.

Maki Akdeniz Ülkeleri, G. Afrika’da Kap, Orta Şili, Avustralya’nın güneybatısı, Kaliforniya Çevresi

Maki

Savan Tropikal iklim bölgelerinde görülen uzun boylu ot topluluklarıdır. Savanlar içerisinde kurakçıl nitelikte tek tek ağaçlara veya ağaç kümelerine de rastlanır. Bu alanlarda Yazlar yağışlı, kışlar kurak geçmektedir. Ortalama yıllık yağış miktarı 1500 mm civarındadır. Yaz yağışlarına bağlı olarak yeşeren bu otlar, kış mevsiminin kurak geçmesinden dolayı sararır.

Savan

Savan Sudan, Çad, Nijerya, Moritanya, Mali, Brezilya, Venezüella, Kolombiya, Bolivya, Peru

Bozkır (Step) Orta kuşağın yarı kurak iklim bölgelerinde görülen seyrek ve cılız ot topluluklarıdır. Yıllık yağış miktarı 250-400 mm arasındadır. İlkbahar yağışlarına bağlı olarak yeşeren bu otlar yaz kuraklığından dolayı sararır. Step bölgesinin esas bitkisini; kökleri derine inmiş kurakçıl otlar oluşturmaktadır. Bunların başlıcaları yavşan otu, üzerlik otu, geven, yumak, çoban yastığı, kekik, adaçayı ve sığır kuyruğudur.

Bozkır (Step)

Bozkır(Step) Orta Asya, Orta Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika’nın iç kesimleri

Çayır Orta kuşak karasal ikliminin yarı nemli sahalarında veya yüksek dağlarda görülen ve yaz boyu yeşil kalan, bozkırlardan daha gür ot topluluklarıdır. Yazların serin ve yağışlı geçmesi, çayırların yeşil kalmasını sağlamaktadır. Orman üst sınırından sonra yetişen çayırlara, dağ çayırları (alpin çayırları) da denilmektedir.

Çayır

Çayır Dağların Yüksek Kesimleri, Ormanların Ortadan Kalktığı Yerler,

Tundra Tundra iklim bölgesinde görülen soğuğa dayanıklı otsu bitki topluluklarıdır. Bunlar kısa ve serin geçen yaz döneminde yeşerirler. Tundra alanlarında yıllık yağış miktarı 200-250 mm dolayındadır. Sıcaklık yetersiz olduğundan ağaçlara rastlanmamaktadır.

Tundra İskandinavya, Kanada ve Sibirya’nın Kuzeyi, Grönland’ın Kıyı Kesimleri

Çöl Bitkileri Geniş kum örtüleri veya kayalıklardan oluşan bu bölgelerde yıllık yağış miktarı 200 mm'nin altındadır. Çok seyrek olarak dağılmış bulunan kurakçıl otlar, çalılar ve kaktüsler en yaygın bitki türleridir. Ayrıca yer yer hurma ve palmiye ağaçlarından oluşan vahalar da yer almaktadır.

Çöl Bitkileri

Çöl Bitkileri Dönenceler Çevresi(B. Sahra, Atakama, Patagonya, Namib, Kalahari, Viktorya) Karaların Denizden Uzak İç kesimleri(Gobi, Taklamakan, Kızılkum)

Ders Kitabı Sayfa: 50 Aşağıdaki yağış ve sıcaklık grafiklerini inceleyerek grafiklerin hangi iklime ait olduğunu bulunuz ve buralarda görülen doğal bitki örtüsünü söyleyiniz.

Grafik Yorumlama 1 Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve bol yağışlıdır. Görülen bitki örtüsü kızılçam ve makidir. Toprak türü terra rosa dır

Grafik Yorumlama 2 Güneş ışınlarının daha dik geldiği sıcak dönemi yağışlı, yılın geri kalanı kuraktır. Ortalama yıllık yağış miktarı 1500 mm civarındadır. Bitki Örtüsü Savandır

Grafik Yorumlama 3 Yağışların büyük bölümü ilkbaharda düşer, yazlar kurak geçer. Kışın kar yağışları görülür. Yıllık yağış miktarı 250-400 mm arasındadır. Bitki örtüsü Bozkır(step) dır Toprak Türü Kahverengi ve Kestane renkli Bozkır Topraklarıdır

Grafik Yorumlama 4 Her mevsim yağışlı olup yıllık yağış miktarı 2000 mm'nin üzerindedir. Sıcaklık farkı yok denecek kadar azdır. Bitki örtüsü Ekvatoral Yağmur Ormanlarıdır. Toprak Türü Laterittir

Bitkilerin yükseltiye bağlı olarak bir yamaç boyunca oluşturduğu kuşaklar Dünya’da enlemlere göre bitki kuşakları Ekvator’dan kutuplara doğru ve bir dağ yamacı boyunca bitki örtüsü kuşaklarında görülen değişimin nedeni nedir? BİR DAĞ YAMACI BOYUNCA VE EKVATORDAN KUTUPLARA DOĞRU SICAKLIĞIN DÜŞMESİ

KAYNAKLAR Komisyon, Coğrafya 10 MEB Ders Kitabı, İstanbul 2007 Doğu Ateş, 10. Sınıf Coğrafya, Ekip Yayınları, Ankara, 2009 M. Köroğlu- S. Köroğlu, 10. Sınıf Coğrafya, Esen Yayınları, Ankara, 2008 Komisyon, 10. Sınıf Coğrafya, Coşku Yayınları, İstanbul, 2009 Komisyon, 10. Sınıf Coğrafya, Zambak Yayınları, İzmir, 2007 www.wikipedia.org www.webshots.com