BİLGİSAYAR PROGRAMLARININ FİKRİ HUKUKA GÖRE KORUNMASI BİLGİ ÜNİVERSİTESİ 2 MAYIS 2009 - İSTANBUL Prof. Dr. Mustafa TOPALOĞLU

Genel Olarak Bilgisayar Programları Üzerindeki Hakkın Niteliği 1 Bir bilgisayar programı geliştirilip CD’ye kaydedildiği zaman, iki farklı mülkiyet söz konusu olur; i) CD’nin üzerindeki fiziksel mülkiyet, ii) CD’ye kaydedilen programa ilişkin gayrimaddi mallar üzerindeki mülkiyet. Bilgisayar programlarına ilişkin bu hak, telif hakları (copyright - authors' right) patent hukuku veya haksız rekabet (trade secrecy) hukukuna göre korunabilir.

Bilgisayar Programlarında Fikri Hukuk Korumasının Tarihi Gelişimi 2 ABD’de 1980 yılında yapılan Telif Hakları ile ilgili Yasa değişikliğinden sonra, bilgisayar programları telif hakkı-copyright kapsamına alınmıştır. Bu düzenleme tüm Dünya ülkelerine örnek oluşturmuştur. Bilgisayar programların teknik özellikleri nedeniyle telif hukuku korumasının yeterli olamayacağı ve kendine özgü - sui generis bir koruma yöntemi önerilmişse de, bu öneri genel kabul görmemiştir.

3 Avrupa Birliği (AB) de bilgisayar programlarının korunması için 1991 yılında üye ülkelere Yönerge (talimat-directive) göndermiştir. “Bilgisayar Programlarının Korunması Yönergesi” adlı söz konusu yönerge, telif hakları – fikri hukuk çerçevesinde bir koruma modeli oluşturmuştur. Buna göre bilgisayar programları “ilim ve edebiyat eseri” sayılarak telif hakları yasaları kapsamında koruma altına alınacaktır.

4 Almanya ve Fransa’da Yönergeden önce 1985 tarihinde bilgisayar programlarını telif hakkı koruması getiren düzenlemeler yapmışlardı. Yönergenin yayımından sonra, İsviçre’de bilgisayar programları 9.10.1992 tarihinde yürürlüğe giren kanunla Telif Hakkı Kanunu kapsamına alınmıştır. Türk Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile bilgisayar programlarına hukuki koruma getiren değişiklikte büyük ölçüde bu Yönerge’den yararlanılmıştır.

Türk Hukukunda Bilgisayar Programlarının Fikri Hukuka Göre Korunması 5 Bilgisayar programlarının fikri hukuka göre korunabilmesi için eser olarak nitelendirilebilmesi gerekir. Türk Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) eser kavramının belirlenmesinde iki unsurun varlığını aramaktadır. Bunlar; 1. Kanun’da belirtilen eser kategorilerinden birine dahil olmak, 2. Sahibinin özelliğini taşımaktır.

1.Sahibinin Özelliğini Taşımak 6 Bir fikir ürününün koruma konusu düzeyine çıkabilmesi için sahibinin özelliğini taşıyor olması gerekir. Bağımsız ve yaratıcı bir fikri çalışma ürünü olan eserler sahibinin özelliğini taşıyor sayılır. Sahibinin özelliğini taşımak unsuru, bazı hukuk sistemlerinde orijinallik olarak ifade edilmektedir.

2.Kanun’da Belirtilen Eser Kategorilerinden Birine Dahil Olmak 7 FSEK’te eser niteliğinin kazanılabilmesi için, sahibinin özelliğini taşımasının yanı sıra Kanunda dört kategori halinde belirtilen eser formlarından biriyle ifade edilmiş olması da şart koşulmaktadır. Bu eser kategorileri şunlardır: - İlim ve Edebiyat Eserleri, - Musiki Eserleri, - Güzel Sanat Eserleri, - Sinema Eserleri,

Bilgisayar Programlarının Eser Niteliği 8 Bilgisayar programlarının birbirinden ayrılması ve gözlemlenmesi mümkün olan, program akışı, algoritma, kaynak ve objekt kodu, kullanıcı arayüzü, unsurlarından oluşur. Bu unsurların tamamlanmasıyla bilgisayar programlarının oluşumu, tıpkı bir roman veya makalenin yazımına benzemektedir.

9 FSEK’te 7.6.1995 tarih ve 4110 sayılı Kanun’la yapılan değişiklikle bilgisayar programları, kanuni koruma altına alınmıştır. Bu değişiklikle, bilgisayar programları ve program sonucu doğurması koşuluyla program hazırlık tasarımları, “ilim ve edebiyat eserleri” kategorisine dahil edilmiştir. Ülkemizde dünyadaki eğilim ve gelişmeye uygun olarak bilgisayar programlarına fikri hukuk koruması sağlanmıştır.

10 Bağımsız eser olarak yaratılan bilgisayar programlarının yanında, “işleme eser” olarak geliştirilen bilgisayar programları da koruma altındadır. İşleme eser, bir esere sadık kalmak suretiyle onun başka şekle dönüştürülmüş şeklidir. FSEK’e göre bir bilgisayar programının uyarlanması, düzenlenmesi veya herhangi bir değişim yapılmasıyla ortaya çıkan yeni bilgisayar programı “işleme eser” olarak korunur.

Bilgisayar Programlarında Fikri Hukuk Korumasının Konusu 11 Bir bilgisayar programının tıpkısıyla aynı olacak şekilde (slavish copy), kopya edilmesinin telif hakkını ihlal edeceği açıktır. Hukuka aykırı kopyalama veya çoğaltma bu dereceye ulaşmaksızın temelde veya büyük ölçüde benzerlik gösteriyorsa; bu durumda telif hakkının ihlal edilip edilmediğini saptamak güçlük arz eder. Bilgisayar programlarının tamamına veya belirli unsurlarına fikri hukuk tarafından koruma sağlanabilmesi için onun şekil veya ifade mi, yoksa fikir mi olduğunun tespiti zorunludur.

12 Bilgisayar programlarının fikri, o programla gerçekleştirilen sonuç veya fonksiyondur. Program geliştiriciler bir programla benzer sonuçları doğurabilen diğer bir programı, başka ifadeler kullanarak meydana getirebiliyorlarsa; o zaman ilk program, bir fikrin ifadesi yani şekildir. Bununla beraber, diğer programların farklı bir ifade kullanarak o özel sonucu elde etme imkanlarının bulunmadığı hallerde, fikir ve ifade birbirinin içine girmiştir. Fikri hukuk, son durumdaki bilgisayar programlarına koruma sağlamaz.

Bilgisayar Programlarının Fikri Hukuk Tarafından Korunan Unsurları 13 1.Program Akışı: Programcının bir bilgisayar programı geliştirmeye başlarken programın yerine getireceği fonksiyonun aşamalarını mantıksal olarak sıralamasına program akışı denir. FSEK m.2/1. hükmü, bilgisayar programlarının hazırlık tasarımları dahi eser sayılır demek suretiyle “program akışına” da koruma sağlamaktadır. Bununla beraber, Kanunda hazırlık tasarımlarının korunabilmesi için bir sonraki aşamada program sonucunu doğurmaları şartı aranmaktadır.

2. Kaynak Kodu ve Objekt Kod 14 Bilgisayar programlarının programlama dillerinden biriyle yazılması ve sonrada bu kodun bilgisayarın anlayacağı dile çevrilmesi programlama sürecinin son aşamalarındandır. Programlamanın bu aşamasında fikirler detaylı ifadelere dönüştürüldüğünden, hem kaynak kodu hem de objekt kod fikri hukuk tarafından korunur. Bundan başka, bilgisayar programlarının detaylı yapısı da programın korunabilir ifadesinden sayılmaktadır.

Bilgisayar Programlarının Fikri Hukuk Tarafından Korunmayan Unsurları 15 1.Algoritma: Algoritma, bilgisayardan istenen sonucun alınmasını sağlayan mantık aşamalarının sınırlı serisinden oluşan bir uygulama metodudur. Bir işlem metodu olduğundan, başka bir bilgisayar programında kullanılması mümkün bir fikir niteliğindedir. FSEK m.2/son da bilgisayar programının herhangi bir unsuruna temel oluşturan fikir ve ilkelerin eser sayılmayacağı hükmüne yer verilmiştir. Aynı maddenin gerekçesinde, algoritmanın koruma kapsamı dışında olduğu açıkça belirtilmiştir.

2.Kullanıcı Arayüzü (User Interface) 16 Bilgisayar programının "bak ve hisset" (look and feel) i olan kullanıcı arayüzü, kullanıcı ile bilgisayar arasındaki iletişimi sağlar. Kullanıcı arayüzünün biri fonksiyonel diğeri görsel ve işitsel (audovisual) olmak üzere iki unsuru vardır. Kullanıcı arayüzünün fonksiyonel unsuru, “kullanıcının klavyede özel bir tuşa bastığında özel bir fonksiyonu yerine getiren unsur" olarak tarif edilebilir. Kullanıcı arayüzünün fonksiyonel unsuru, kesinlikle, fikri hukuk tarafından korunmaz. Zira, endüstriyel standartlar ve fikirler kamunun mülkiyetinde kalmalıdır.

17 Kullanıcı arayüzünün audovisual unsuruna ise bilgisayar kullanıcısı insanın bilgisayarla etkileşimini sağlamak için kullanılmayan sadece has bir estetik görüntü veren unsurdur, denilebilir. Kullanıcı arayüzünün bu unsuru, estetik niteliğin fonksiyonel niteliğe göre baskın olması halinde telif hakkına konu olabilir. Yalnız bu şart, çoğu olayda gerçekleşmeyeceği için, kullanıcı arayüzüne fikri hukuk korumasının ancak çok sınırlı hallerde tanınabileceğini belirtmekte yarar vardır.

Şahsi Kullanım İçin Çoğaltma Serbestisi 18 FSEK m.38’e göre, fikir ve sanat eserlerinin yayımlanma ve kar amacı güdülmeksizin şahsi kullanım için çoğaltılması mümkündür. Genel kural bu olmakla beraber, 38.madde incelendiğinde, Kanun Koyucunun bilgisayar programları bakımından şahsi kullanım amacıyla çoğaltma serbestisine istisna getirdiği görülecektir. Söz konusu maddede bilgisayar programının meşru hak sahibine dahi, ancak belirli şartların gerçekleşmesi halinde ve çok sınırlı olarak çoğaltma yapabilmesine hak tanınmaktadır. Ayrıca madde gerekçesinde, şahsi kullanım serbestisinin bilgisayar programları için uygulanmayacağı belirtilmektedir. Kanun Koyucu bilgisayar programının meşru hak sahibine dahi, ancak belirli şartların gerçekleşmesi halinde ve çok sınırlı olarak çoğaltma yapabilmesine hak tanımaktadır.

Bilgisayar Programları Üzerinde Tersine Mühendislik Uygulamaları 19 Bilgisayar programlarında tersine mühendislik, çözümlemek suretiyle öğrenilen bir objekt kodun esas alınarak kaynak kodunun yeniden yazılmasıdır Bu haliyle tersine mühendislik fiili, bilgisayar programı üzerindeki telif hakkının ihlal eder. Yalnız, FSEK m.38’de yetkili kullanıcıya eldeki mevcut programın diğer bir programla araişlerliğini geçekleştirmesi amacıyla objekt kod formunu çevirme hakkı verilmiştir. Bu maddeyle çok sınırlı olarak tersine mühendislik uygulamasında bulunulmasına izin verildiği söylenebilir.

Sabırla dinlediğiniz için ÇOK TEŞEKKÜRLER!