M İ TOZ BÖLÜNME VE A Ş AMALARI BAŞAK MORAL 10-D 43

Mitoz bölünme Tek hücreli canlılarda üremeyi, çok hücreli canlılarda büyüme ve gelişmeyi sağlar. Zaman içinde düzeltilmezse, mitoz sırasında yapılan hatalar DNA'da genetik bozukluklara neden olabilecek değişikliklerle sonuçlanabilir.

HÜCRE DÖNGÜSÜ Yeni oluşmuş bir hücrenin bölünerek yeni hücreler meydana getirmesi sürecine hücre döngüsü denir. Hücre döngüsü interfaz ve mitotik evre olmak üzere iki bölümden oluşur. İnterfaz G1 S ve S olmak üzere 3 alt evreden meydana gelir.

İNTERFAZ EVRELERİ G1 Evresi -Bu evrede RNA, ATP ve protein sentezler. -DNA sentezi yoktur. -Organel sayısı artır. -Hücre belli bir büyüklüğe erişir. S Evresi -Protein sentezi en yüksek düzeydedir. -RNA sentezi devam etmektedir. -DNA’nın kendisini eşlediği evredir. G2 Evresi -RNA ve protein sentezi devam eder. -DNA sentezi durmuştur. -ATP sentezi gerçekleşir. -İnterfaz evresinin sonunda mitoz bölünmenin stoplazma bölünmesi sitokinez başlar.

İNTERFAZ VE ÖZELLİKLERİ Hücrenin bölünmeye hazırlık aşamasıdır. Sitoplazma, hücre zarı yüzeyi,hücrenin hacmi, protein, enzim, ATP miktarı ve organelleri artar. DNA eşlenir iki katına çıkar. ATP üretilir.

MİTOTİK EVRE Dağınık şekildeki kromozomların kısalıp kalınlaşmasıyla başlar. Profaz, metafaz, anafaz ve telofaz evrelerinden oluşur. Bu evrelerden sonra bir hücreden aynı kalıtsal özelliğe sahip 2 yavru hücre oluşur. Çekirdek ve sitoplazma bölünmesi olarak ikiye ayrılır..

PROFAZ Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur. kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alır. iğ iplikleri oluşur. hayvan hücrelerinde sentrozomlar birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilir ve iğ iplikleri oluşur. Bitki hücrelerinde iğ iplikleri sitoplazmik protein tarafından oluşturulur.

METAFAZ Kardeş kromatitli kromozomlar kinetokorlarından iğ ipliklerine tutunarak ekvator düzlemde dizilir Bu evre kromozomların en belirgin olduğu canlının karyotip haritasının oluşturulduğu evredir. Karyotiple genetik hastalıklar tespit edilir. Kromozomal iğ iplikleri bir kutuptan diğer kutuba kesintisiz devam eder.

ANAFAZ Bu evrede kardeş kromatitli kromozomların sentromerleri birbirinden ayrılarak zıt kutuplara hareket eder. Bu ayrıldıktan sonra kardeş kromatitler kromozom olarak adlandırılır. Kinetokorlara bağlanmayan iğ iplikleri hücrenin boyca uzamasını sağlar. Anafaz evresi sonunda hücrenin iki kutbunda eşit sayıda kromozom bulunur.

TELOFAZ Kromozomlar kromatin iplik halini alır. Mitozun son evresidir. Çekirdekcik ve çekirdek zarı yeniden oluşur. Profaz evresinin tersi olaylar yaşanır. Bu evrede mitoz çekirdek bölünmesi sonlanır.Sitokinez evresi başlar. Her iki kutupta eşit sayıda kromozom ve çekirdekler oluşur.

SİTOKİNEZ -Sitoplazma bölünmesidir. -çekirdek bölünmesi karyokinez bitince başlar. Mitozun bitmesiyle 2 yavru hücre oluşur. Hayvan hücresinde hücre zarı dıştan içe doğru boğumlanır. Bitki hücresinde hücre zarı içten dışa doğru ortalamel ya da araplak ile ayrılmaya başlar.

MAYOZ BÖLÜNME Eşeyli üremedir. Diploit 2n kromozomlu eşey ana hücresinde kromozom sayısını yarıya indirerek haploit yani n kromozomlu üreme hücreleri oluşturan bölünme şekline denir. Kromozom sayısı yarıya mayoz bölünmeyle iner döllenmeyle iki katına çıkar. Diploit hücrelerde homolog kromozomlar biraradadır haploit hücrelerde ise homolog kromozom çiftlerinin birer tanesi bulunur.

Mayoz başlamadan önce mitozdan önce görülen interfaz görülür. mayoz iki evrede gerçekleşir; mayoz I mayoz II

Mayoz I İNTERFAZ Mayoz bölünmenin ilk evresidir ve mayoz 1 evresinden önce gerçekleşir. Mayoz 2 evresinden önce interfaz evresi bulunmamaktadır. İnterfaz evresi mitoz bölünmedeki interfaz evresinin aynısıdır. İnterfaz evresinde DNA molekülleri ve eğer varsa sentrioller kendini eşlemektedir. Mayoz bölünmede gerçekleşen interfazın mitoz bölünmedeki gibi G1, S ve G2 aşamaları bulunmaktadır.

PROFAZ I Mayoz I in hem en uzun hem de en önemli safhasıdır. Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kardeş kromatitli kromozomları oluşturur. Çekirdek çekirdek zarı kaybolur. Profaz I e ilerledikçe homolog kromozomlar yanyana gelir 4 kromatitli yapılar oluşur bunlara tetrat denir. Tetrat içinde kardeş olmayan kromatitlerin birbirlerine sarılmasına da sinapsis denir. Kiyazma bölgesinde kardeş olmayan kromatitlerin gen alışverişi yapmasına krossing over denir ( kalıtsal çeşitliliğe neden olur)

METAFAZ I Metafaz 1 evresinde homolog kromozomlar tetratlar halinde hücrenin ortasında ekvatoral düzlemde yan yana dizilirler. Metafaz 1 evresinde profaz 1 evresinde meydana gelen iğ iplikleri kromozomlara tutunur.

ANAFAZ I Metafaz 1 evresinde ekvatoral düzlemde yer alan homolog kromozom çiftleri zıt kutuplarak kutuplara doğru hareket etmektedir. Anafaz 1 evresinde homolog kromozomların kutuplara doğru ayrılıp hareket etmesi olayı, mayoz bölünme sonucu kromozom sayısı ve yapısındaki farklılığın nedenleri arasındadır.

TELOFAZ I Anafaz 1 evresi sonucu telofaz 1 evresinde kutuplara çekilmiş durumda haploit kromozom takımı bulunmaktadır. Telofaz 1 evresinde kromozomlar hala 2 kromatitli bir şekilde bulunduğundan DNA (deoksiribo nükleik asit) sayıları yarılanmamamıştır. Telofaz 1’de iğ iplikleri kaybolmaya başlar ve kromozomların etrafında çekirdek zarı oluşur.

MAYOZ II Mayoz I sonunda haploit kromozomlu iki hücre tekrar bölünür haploit n kromozomlu 4 yavru hücre oluşur. Mayoz II de interfaz gerçekleşmez.

PROFAZ II Profaz 2 evresinde çekirdekçik ve çekirdek zarı kaybolmaktadır. Profaz 2 evresinde iğ iplikleri tekara oluşarak kardeş kromatitleri sentromerlerine bağlamaktadır.

METAFAZ II Metafaz 2 evresi tıpkı diğer metafaz gibidir. Metafaz 2 evresinde kromozomlar hücrenin ortasında ekvatoral bir düzlem alarak sıralanır.

ANAFAZ II Anafaz 2 eversinde kromozomların kardeş kromatitleri iğ ipliklerinin kasılması sonucu birbirlerinden ayrılarak farklı kutuplara doğru giderler. Zıt kutuplara doğru giden kromatitler kromozom olarak ifade edilir.

TELOFAZ II Telofaz 2 evresi tıpkı mitoz bölünmedeki gibi iğ iplikleri eriyip kaybolurken, çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşmaktadır. Telofaz 2 eversinin sonlarına doğru aynı sitoplazma içerisinde yer alan 2 çekirdek görülür. Telofaz 2 evresi sonucu sitoplazmada yer alan her çekirdek n kromozomludur.