NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ TİPOGRAFİ II YGRF202 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Sanat Tasarım Fakültesi stf.nisantasi.edu.tr
Piktografi, İdeografi, Logografi, Hieroglif ve Sescil Yazı Imleri NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © PIKTOGRAFİ Yazıya geçişten beri, yazı imlerinin yapısal özelliklerine göre verilen çeşitli adlar var. Bu yazı bunların kısa tanımlarını içeriyor. Piktografi: Somut nesnelerin resmedilmesi ile oluşan, anlaşılacağı üzere en eski yazı düzeneği. Bunda en yaygın örnek, güneş için tam çember, ay için yarım çember ya da ayça çizimi, ok, yay, at, kişi çizimleri vb.dir. Günümüzde ise trafik, fabrika, tesis, hava alanı gibi yerlerde uyarı için kullanılan çizimler bu kapsama girer. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © İDEOGRAFİ, LOGOGRAFİ İdeografi: Bu da piktografiden sonraki adım olmalı. Bu tanıma soyut kavramların çizimle ifade edilmesi giriyor. Örneğin, işitmek bir kavramdır ama somut bir biçimi yoktur. Dolayısıyla kültürel algıya göre işitmek eylemini çağrıştıracak kavramlar belirli formüllerle birleştirilerek bu kavram ifade edilmeye çalışılır. Günümüzde Çin yazısı için bu adlandırmanın çokça kullanıldığını görürüz, ama Çin yazısı aslında “logografik” özelliktedir. Logografi: Bu kavramı piktografi ile ideografi’nin bir birleşimi olarak anlayabiliriz. Yani somut ve soyut kavramların biçimsel çizimlerle ifade edilmesi. Aslında Erken Mısır yazısı ile Mezopotamya’da kullanılan yazı dizgeleri de logografiktir, ama bu ikisi için iki ayrı ad kullanılmıştır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © LOGOGRAFİ NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © HİEROGLİF Hieroglif: Erken Yunanca’dan beri Erken Mısır yazısını tanımlamak için kullanılan ad. Aslında logografik bir dizgedir ama çoklukla dinle ilgili konuları yazdığı için “kutsal yazı” anlamında bu adla anılmıştır. Cuneiform (Çivi yazısı): Bu da Sümer ve Babil tabletlerinden tanıdığımız ve yine logografik olan bir yazı dizgesine verilen ad. İmgeler küçük bir demir çubuğun kil üzerine belirli açı ve derinlikte bastırılmasıyla oluşturulduğu için, görünüşüne göre verilmiş bir addır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © ALFABE, EBCED, ABUGİDA Alfabe: Latin dilleri gibi, her ses karşılığı karakterin açıkça yazıldığı dizgelere bu ad verilir. Yazı mantığı farklıysa alfabe adı kullanılmaz. Ebced: Arap, İbrani, Arami dilleri gibi belirli seslerin imlerinin yazılıp, kurgusuna göre seslendirilerek okunduğu dizgelere bu ad verilir. İslam geleneğinde, alfabe örneğine benzetme ile “elifba” adlandırması da var. Abugida: Samgarıt ve Hint alt kıtasının diğer dillerinin yazıları gibi, kısmen alfabe, kısmen de ebced özelliği gösteren dizgeler. Bu dizgelerde kurallar dilden dile değişebilir, ama en yaygın kural “a” seslerinin yazılmaması ve “e, i, o, u” gibi diğer ünlülerin her biri için bir imin ünsüz karakterin yanına konması ile seslendirmenin sağlanması yöntemidir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
HECE YAZISI, ÜRÜN BAŞI, ÜŞÜK Hece yazısı: En güzel örneği Japonların “kana” yazısıdır. Bu dizgede her bir karakter bir hece sesine karşılık gelir. Ürüŋ baş: Klasik Türk geleneğinde, yazı için kullanılan imlerin dizgesine bu ad verilir. “Ak baş” anlamında, bilgiye verilen değeri göstermesi açısından çok güzel bir ad. Üsük: Klasik Türk geleneğinde, yazının her bir imgesine bu ad verilir. Orkun dönemi yazısı “abugida” özelliğinde idi. Turpan dönemi Uygur yazısı ise, “ebced” özelliğindeki Soğd yazısından alınmasına karşın “alfabe” özelliğindedir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © TAMGA Tamga: Bunlar Türk toplumlarının yazılı dönemin öncesinden beri kullandığı imleçlerdir. Bunlarla boylara ya da hükümdarlara ait olan yer, barım, mal vb. imlenir. Yapı olarak tamga görüntüsüyle karşı tarafa “bu benim” mesajı vermenin ötesinde pek bir anlam taşımaz. Hepsi de somut varlıklardan türetildiği için yukarıdakilerden “piktografi” tasnifine benzerlik gösterir, ama okuma- yazma işlevi olmamıştır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © kaynaklar CRAIG, J. (2006). Designing with Type: The Essential Guide to Typography, Watson-Guptill. CRAIG; J. (1990). Basic typography: a design manual, New York: Watson-Guptill Publications. SAMARA, T. (2006). Typography Workbook: A Real-World Guide to Using Type in Graphic Design, Rockport Publishers. CARTER, R., Day, B., Meggs, P. Typographic Design: Form and Communication BECER, E. (2007), Modern Sanat ve Yeni Tipografi, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları JUBERT, R., LUPTON, E. and LEMOİNE, S., Typography and Graphic Design: From Antiquity to the Present, Flammarion AMBROS, G. and HARRİS, P., Typo: The Fundamentals of Typography, AVA Publishing Typography: The Arrangement, Style and Appearance of Type and Typefaces SARIKAVAK, N. K., Tipografinin Temelleri, Doruk SARIKAVAK, N. K., Sayısal Tipografi: Batı da ve Ülkemizde Sayısal Harf/Font Tasarımcıları, Başkent Üniversitesi Yayınları http://bilimdili.com/toplum/dil/piktografi-ideografi-logografi-hieroglif-ve-sescil-yazi-imleri/ NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©