HUKUK KURALLARININ UYGULANMASI

I. NİTELİKLERİNE GÖRE HUKUK KURALLARI A. EMREDİCİ HUKUK KURALLARI Emredici kurallar, aksine bir hukuki işlem yapılması mümkün olmayan kurallardır. Taraflar kendi iradeleri ile emredici nitelik taşıyan hukuk kurallarını değiştiremezler ve bertaraf edemezler. Bu kurallar kamu düzenini, ahlak kurallarını ve zayıfları korumak amacıyla düzenlenmişlerdir.

A. EMREDİCİ HUKUK KURALLARI Borçlar Kanunundan alınmış bir emredici kural örneği: Madde 14: yazılı şekilde yapılması öngörülen sözleşmelerde borç altına girenlerin imzalarının bulunması zorunludur.

B. YEDEK HUKUK KURALLARI Emredici olmayan kurallar yedek hukuk kuralları olarak anılırlar. Yedek kurallar, tamamlayıcı ve yorumlayıcı kurallar olmak üzere ikiye ayrılır. Taraflar bazen yaptıkları bir sözleşmede birinci derecedeki noktalarda anlaşırlar, fakat ikinci derece noktalardan söz etmezler, işte bu ikinci derece noktaları tamamlayan bir hukuk kuralı varsa, bu kural, tamamlayıcı kuraldır.

B. YEDEK HUKUK KURALLARI Tarafların bir hukuki işlemde kullandıkları ve ne anlama geldiğini açıklamadıkları hususlara ilişkin bir hüküm kanunda öngörülmüşse o hüküm, yorumlayıcı bir hükümdür.

YORUMLAYICI HUKUK KURALINA ÖRNEK Borcun ifası için bir ayın başlangıcı veya sonu belirlenmişse, bundan ayın birinci ve sonuncu günü, ayın ortası belirlenmişse, bundan da ayın onbeşinci günü anlaşılır. Borcun ifası için gün belirtilmeksizin sadece ay belirlenmişse, bundan o ayın son günü anlaşılır”. Bu hüküm yorumlayıcı bir hukuk kuralıdır.

TANIMLAYICI HUKUK KURALINA ÖRNEK “Kefalet sözleşmesi, kefilin alacaklıya karşı, borçlunun borcunu ifa etmemesinin sonuçlarından kişisel olarak sorumlu olmayı üstlendiği sözleşmedir”. Bu hüküm kefalet sözleşmesini tanımlamaktadır.

II.HUKUK KURALLARININ YER BAKIMINDAN UYGULANMASI Hukuk kuralları yer bakımından ülke sınırları içinde uygulanır. Her bağımsız ülkenin kendi yazılı kural sistemi vardır ve bu kurallar sadece ilgili ülke sınırları içinde geçerlidir buna yasaların YERSELLİĞİ ilkesi denir. İstisnai bazı durumlarda bir ülke sınırları içinde bir başka ülke hukukunun uygulanması da mümkündür.

II.HUKUK KURALLARININ YER BAKIMINDAN UYGULANMASI Bir kimsenin şahsına ilişkin meselelerde o kişinin vatandaşı bulunduğu ülke hukukunun uygulanması, yasaların KİŞİSELLİĞİ ilkesi olarak tanımlanır. Gerçek veya tüzel kişinin hak ve ehliyetinin bulunup bulunmadığı ve kapsamı, kendi milli hukukuna, yani vatandaşı olduğu ülkenin hukukuna göre belirlenmektedir.

II.HUKUK KURALLARININ YER BAKIMINDAN UYGULANMASI Milletlerarası özel hukuk; özel hukuktan kaynaklanan sorunlarda hani ülke hukukunun uygulanacağı konusunda düzenlemeleri içerir. Türk hukukunda suç ve cezalar bakımından yersellik ilkesi uygulanır. Türk Ceza Kanunu madde 8- Türkiye’de işlenen suçlar hakkında Türk kanunları uygulanır. Fiilin kısmen veya tamamen Türkiye’de işlenmesi veya neticenin Türkiye’de gerçekleşmesi halinde suç, Türkiye’de işlenmiş sayılır.

III.HUKUK KURALLARININ ZAMAN BAKIMINDAN UYGULANMASI Hukuk kurallarının zaman yönünden uygulanmasında temel ilke, bunların yürürlükte oldukları zaman diliminde uygulanmaları gerekliliğidir. Hukuk kuralları yürürlüğe girdiği andan itibaren uygulanmalıdır.

A.YAZILI HUKUK KURALLARININ YÜRÜRLÜĞE GİRMESİ Tüm yazılı hukuk kurallarının (yasalar, tüzükler, yönetmelikler) yürürlüğe girmesi için yayınlanmaları zorunludur. Yayınlanma yasalar ve tüzükler bakımından resmi gazetede yapılmalıdır. Yazılı hukuk kurallarının ne zaman yürürlüğe gireceği konusundaki düzenlemeler genellikle kendi içlerinde (hükümlerinde) belirtilir.

A.YAZILI HUKUK KURALLARININ YÜRÜRLÜĞE GİRMESİ Hukuk kuralı içeren yazılı kuralların yürürlükte kaldığı dönem içinde tüm olay ve ilişkilere uygulanması esastır. Bir kural sonradan kaldırılsa bile, yeni yasanın eski yasa döneminde ortaya çıkan olaylara ve ilişkilere uygulanması mümkün değildir. Buna yasaların geriye yürümezliği ilkesi denir.

B. YAZILI HUKUK KURALLARININ YÜRÜRLÜKTEN KALKMASI AÇIKÇA YÜRÜRLÜKTEN KALKMA Yazılı hukuk kurallarının yürürlükten kalkmasında ilk ihtimal; düzenlemenin yürürlükte bulunacağı tarihi kendi içinde göstermesidir. Bir düzenleme yeni bir düzenleme ile yürürlükten kaldırılır. Yasalar Anayasa’ya aykırı oldukları için Anayasa mahkemesi tarafından iptal edilebilirler.

1-AÇIKÇA YÜRÜRLÜKTEN KALKMA Tüzüklerin yasalara aykırı olduğu iddiasıyla Danıştay tarafından iptal edilebilirler. Bir düzenlemenin yeni tarihli düzenleme ile yürürlükten kaldırılması açıkça veya üstü kapalı (zımnen) ortaya çıkabilir. Açıkça yürürlükten kaldırma; yeni düzenlemenin açıkça ismini belirterek bunun artık uygulanmayacağını belirtmesidir.

2-Zımnen (üstü kapalı) yürürlükten kalkma İki kanunun ikisi de genel nitelikte olduğu takdirde, yeni tarihli olanın eski tarihli olanı yürürlükten kaldırdığı kabul edilir. Bu iki kanundan sonraki tarihli olan öncekini zımnen yürürlükten kaldırmıştır. Anayasa mahkemesi tarafından, bir yasanın anayasaya aykırılığı belirlenmedikçe, o yasa yürürlükte kalır.

C.YÜRÜRLÜĞE GİRME VE YÜRÜRLÜKTEN KALKMANIN ETKİSİ Her yasal düzenleme yürürlükte bulunduğu dönemde ortaya çıkan olaylara ve ilişkilere uygulanır. Yeni kanun ancak yürürlüğe girdikten sonraki olay ve ilişkilere uygulanacaktır.

IV.YAZILI HUKUK KURALLARININ ANLAM BAKIMINDAN UYGULANMASI Yazılı kuralların anlam bakımından uygulanması, hakimin önüne gelen olayda uygulayacağı hukuk kuralını bulması ve bunu olaya uygulaması faaliyetidir.

A.KURALIN UYGULANMASINA İLİŞKİN ESASLAR 1.OLAYIN BELİRLENMESİ: Hakim önüne gelen somut bir olayı çözümlerken, önce bu olayı tam ve gerçek olarak belirlemek zorundadır. 2.HUKUK KURALININ BELİRLENMESİ: Hakim olaya ilişkin hukuk kuralının bulunup bulunmadığını araştırır. Yazılı bir hüküm bulunmadığı hallerde hakim örf ve adet hukukuna başvurur. Hüküm yoksa hakim, kendisi kanun koyucuymuş gibi karar verir.

B.KANUNUN TAMAMLANMASI, KANUN BOŞLUĞU VE BOŞLUK DOLDURMA 1-BOŞLUK ÇEŞİTLERİ A-KURAL İÇİ BOŞLUK-KURAL DIŞI BOŞLUK Hakim olaya uygulayabileceği bir kural bulamıyorsa, buna kural dışı boşluk denir. Kural dışı boşlukların ortaya çıkış nedeni; kanun koyucunun bu boşluğu görmemiş olması veya düzenleme ihtiyacı oluşturan hukuki meselenin kanunun yürürlüğe girmesinden sonra ortaya çıkmasıdır. Kanunda uygulanacak bir kural varsa, ancak bu kuralın uygulanması adalete aykırı sonuç veriyorsa kural içi boşluk vardır.

B-BİLİNÇLİ BOŞLUK-BİLİNÇSİZ BOŞLUK Kanun koyucunun bir meseleyi bilerek düzenlememiş olması halinde bilinçli boşluk, özensizlik sebebiyle ihmal etmesi veya tekniğin gelişmesinden dolayı öngörmeyerek boş bırakması halinde bilinçsiz boşluk söz konusudur. Bilinçli boşlukta, kıyas yolu ile çözüm üretilir. Bilinçsiz boşlukta, örf ve adet hukukuna göre çözüm üretilecek orda çözüm bulunamazsa hakim meseleyi hukuk yaratma yoluna giderek çözecektir.

C-AÇIK BOŞLUK- ÖRTÜLÜ BOŞLUK (GERÇEK BOŞLUK-GERÇEK OLMAYAN BOŞLUK) Uygulanabilir bir hükmün bulunmadığının açık olması halinde açık boşluktan söz edilir. Uygulanacak kuralların birbiriyle çatışması veya hükmün uygulanmasının hakkın kötüye kullanılması durumunda örtülü boşluk vardır. Açık boşluk kural eksikliği, örtülü boşluk kuralda aksaklık olarak kabul edilir. Boşluk doldurma yetkisini medeni kanun hakime tanımıştır.

BOŞLUK DOLDURMA METODLARI Örf ve adet: örf ve adet kuralları, yazılı kuralların tamamlayıcısıdır Hakimin hukuk yaratması: örf ve adet hukukunda da somut olaya uygulanacak bir kural bulunamazsa, hukuk boşluğu vardır. Bu durumda hakim hukuk kuralı yaratarak önüne gelen uyuşmazlığı çözecektir.

HAKİMİN HUKUK YARATMASI KIYAS: belli bir olay için konulmuş kuraldaki ilkenin, benzer başka bir olaya uygulanmasıdır. Hukukun genel ilkeleriyle boşluk doldurma Tamamen yeni kural yaratma

HAKİMİN TAKDİR YETKİSİ Hakim takdir yetkisini hakkaniyet kurallarına uygun olarak kullanır. Hakim kendisine verilen yetkiyi aşamaz ve yetki verilmeyen konuda hüküm veremez.

Hukuk Uygulamasına Yardımcı Araçlar Hakim boşluk doldururken veya takdir yetkisini kullanırken bilimsel (öğreti) ve yargısal içtihatlardan yararlanır. ÖĞRETİ: bilimsel konularda hukukçular tarafından yapılan tartışmalar sonucu ortaya çıkan, doğrulanmış ve benimsenmiş görüşlerdir. MAHKEME İÇTİHATLARI: mahkemelerce verilen kararlardan çıkan prensipleri ifade eder.

ÖRNEK SORU Borçlar Kanunundaki ayın ortası ayın onbeşi anlamını taşır şeklindeki bir hukuk kuralı aşağıdakilerden hangisine örnektir? Yetki veren hukuk kuralları Yorumlayıcı hukuk kuralları Betimleyici hukuk kuralları Tanımlayıcı hukuk kuralları

CEVAP B YORUMLAYICI HUKUK KURALLARI

ÖRNEK SORU Kanunların gereği gibi yorumlanabilmesi için aşağıdaki yorum yöntemlerinden hangisinin uygulanması gerekir? Deyimsel yorum Karma yorum Amaçsal yorum Tarihsel yorum Hiçbiri

CEVAP B KARMA YORUM

ÖRNEK SORU Benzer bir mesele için konmuş olan hukuk kuralından yararlanarak kanunda rastlanılan boşluğu giderme yöntemine ne ad verilir? Kural koyma Takdir yetkisi Amaçsal yorum yöntemi Kıyas yöntemi Kanunun geriye yürümesi yöntemi

CEVAP D KIYAS YÖNTEMİ