NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ TİPOGRAFİ II YGRF202 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Sanat Tasarım Fakültesi stf.nisantasi.edu.tr

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © TİPORAFİDE BOŞLUKLAR Tipografide espas, yan yana dizilen harflerin arasında oluşan boşluktur. Plastik sanatlarda,grafik tasarımda özellikle de tipografide sıklıkla kullanılan bir terimdir. Harflerin bütünlüğünü yaratmada da en önemli elemandır. Ortaya kötü bir sonucun çıkmaması için bu boşlukların bilinçli bir şekilde iyi ayarlanması gereklidir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © HARF BOŞLUKLARI Bir tasarımın amacı boşluk doldurmak değildir; tasarımda kullanılacak elemanların kompozisyonu kadar o alandaki boşluğun da iyi tasarlanması gerekmektedir. Özellikle tipografik çözümlemelerde, afiş, gazete, amblem, logo, sayfa tasarımı vb. tasarımlarda boşluk çok önemlidir. Boşluk doğru şekilde kullanıldığında, okuyucununmesajı daha kolay ve hızlı algılamasına yardımcı olur. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © HARF BOŞLUKLARI Tasarımcılar, boşluğu algılayarak bırakmayı öğrenmelidir. Kelime Oluşumundaki espas kuralları daha rahat bir okuma için sözcüklerin arasındaki boşluğun gereğinden fazla ya da az olmaması gerekir. Birbirinden çok yakın olarak ayarlanan sözcüklerde göz bir sözcükten diğerine geçerken kelimeleri ayırt etmekte zorluk çeker ve yorulur. Kelime araları çok fazla olduğunda ise beyaz boşluklar belirir ve sözcükleri koparır. Sözcük aralarında yapılan espaslamada önceki kelimenin son harfi sonraki kelimenin ilk harfine bağlıdır. Örneğin, önceki kelime ‘ı’ ile bitip sonraki kelime ‘i’ ile başlıyorsa bu iki düşey çizgi arasındaki boşluk azaltılmalıdır. Sözcük yuvarlak yapılı bir harfle bitip, yuvarlak bir harfle başlıyorsa bu boşluk olduğundan dar algılanır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © HARF BOŞLUKLARI Bildiğiniz gibi bizim alfabemizde 29 tane harf bulunmaktadır. Ve bu 29 harf de kendi arasında 3 e bölünür.Küçük harfler, normal harfler, büyük harfler; B-C-Ç-D-G-Ğ-H-J-K-L-N-O-Ö-P-R-S-Ş-U-Ü-V-Y-Z (Normal harflerdir.) E-F-T-L harfleri küçük harflerdir. (Ayakları diğer harflerden daha kısadır.) M-A ise büyük harflerdir.(Ayakları normal harflere göre büyüktür.) I – İ harflerinde, bacak kalınlıklarına göre ölçü verilir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © HARF BOŞLUKLARI NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © HARF BOŞLUKLARI Düzenlemeyi yaparken dikkat edilmesi gereken şeyler vardır.Örneğin: AMASYA yazısını ele alalım geniş yapılı karakterler kategorisinde olan A ile S harfleri arasına bakarsak Y harfinin ve A harfinin yanları düz değildir ve yan yana geldiklerinde ikisinin de geniş harf boşlukları belirgindir. A harfini mümkün olduğunca S harfinin yanına çekerek boşluğu azaltmamız gerekir. Aynı şekilde Y ile A arasındaki boşluk espasın sınırlarını zorlamaktadır. Bu durumda müdahale edip iki harf arasında boşluk bırakmayıp iki harfi birbirinin içine sokmak gerekir. Benzer harfleri şöyle sıralayabiliriz: LA – AY – LT – KA – KY… Normal metinlerde çok fazla göze çarpmasalar da, başlıklarda dikkat edilmelidir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © SÖZCÜK BOŞLUK DÜZENİ Tipografik uzamın bir başka durumu olan sözcük boşluk düzeni (wordspacing), sözcükler arasındaki boşluk düzenini gösterir. Günümüzde normal bir kullanıcı bilgisayar ortamında bu boşluk düzenine müdahale edilebildiğini genellikle bilmemektedir. Gerçi günün teknolojisi kullanılan yazı karakterinin kendisine sunulan ölçüde boşluk (space) tuşunun davranışını belirlemektedir. Ancak kimi yazı karakterleri sözcük boşluklaması açısından gereğinden az ya da fazla ölçüde olabilmekte, bu aşamada ise düzgün bir tipografi için sözcük boşluk düzenini yeniden belirlemek gerekebilmektedir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © SÖZCÜK BOŞLUK DÜZENİ Harf boşluk düzeni gibi, sözcük boşluk düzeni de tipografinin en temel uzamsal sorunlarından biridir ve eğer sözcük boşluk düzeni satır boşluk düzeninden daha fazla olursa; gözün algılaması fiziksel unsurların uzamsal etkileşimi nedeniyle soldan sağa değil, yukarıdan aşağıya doğru yönelir. (Sarıkavak 2004;62) Bu durumun sakıncası nedir? ya da Bu durum neye yol açar? diye düşünüldüğünde, satırlardan oluşturulan parağraf ve dizgi sütunlarında yukarıdan aşağıya doğru birleşen beyaz alan akışlarının yazı lekesini parçaladığı ve böylelikle sözcüklerin etkin algılanmasını ve okunmasını engellediği görülür. Çünkü bu durum bir tipografik hatadır ve düzeltilmesi gerekir. İşte sözcük boşluk düzeni olgusu bu aşamada hatanın düzeltilmesi açısından önem kazanır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © SÖZCÜK BOŞLUK DÜZENİ Sözcük Boşluk Düzeninde Uzamsal Etkiler. Satırları ve parağrafları oluşturan sözcükler kendi aralarındaki boşluklar aracılığıyla ayrıştırılarak algılanır ve okunur. Sözcük boşluk düzeni bundan dolayı sürekli okumada en önemli olgulardan biridir. Bu nedenle eğer sözcük boşluk düzeni satır boşluk düzeninden daha fazla olursa uzamsal güçler algılamada devreye girerek, soldan sağa doğru okuma davranışını engeller. Sonuçta göz birbirine daha yakın fiziksel ögelerin ilişkisini kavramaya yöneleceği için, sürekli okuma eylemi kesilir. Diğer bir deyişle, uzamsal gerilim fiziksel nesnelerin özelliklerine ve boşluk ilişkilerine göre oluştuğundan, tipografik algılamada istenilen okuma davranışının oluşması zorlaşır. Daha sıklıkla dar sütun dizgilerde gözlenen ve 'nehir'ler (river) ya da 'akış'lar olarak belirtilen beyaz boşlukların birleşerek oluşturdukları alanların denetlenmesi gerekir. Doğru tipografik bilinç, bu negatif alanların birleşerek algılamayı engelleyen görsel güçlere dönüşmesinin önlenmesini gerektirmektedir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © SATIR BOŞLUK DÜZENİ Diğer yanda, sözcük boşluk düzeni ile satır boşluk düzeni birbirini doğrudan etkiler. Tipografik uzamın üçüncü durumunu oluşturan 'satır boşluk düzeni' sürekli okuma eyleminde dizgi satırlarının en uygun bir boşluk ilişkisi içerisinde yerleştirilmesi demektir. Satır boşluk düzeni gözün hareketlerini yönlendirir. Eğer satırlar arasında yeterince boşluklama olmazsa göz diğer satırı yakalayamaz ve sürekli okuma eylemi kesintiye uğrar. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © SATIR BOŞLUK DÜZENİ Satır boşluk düzeni elbette satır uzunluklarına bağlıdır. Normal olarak bir satırın -kullanılan yazı karakterinin yapısal ve geometrik özellikleri ile onun punto ölçüsüne bağlı olarak- ne ölçüde olacağı üzerine birçok değerlendirme bulunmaktadır. Tipografinin uygulandığı ortamın ya da teknolojisinin de göz önünde bulundurulmasıyla birlikte, satır uzunlukları hakkındaki en uygun (optimum) ölçü her durumda değişmektedir. Örneğin basılı bir ürün dizgisinde kullanılan yazı karakterinin ortalama 40-65 harfinden oluşan bir satır uzunluğunun uygun olduğu bilimsel araştırmalara dayalı bir gözlem ya da genel bir uzlaşma olarak düşünülmekte iken (Gates 1991;88), bir web ortamında bu ölçünün gereğinden fazla olduğunu ve bu nedenle en uygun ölçünün en az 30-35 karakter olduğunu savlayan araştırmacılar bulunmaktadır. (Gotz 1998;92) NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © SATIR BOŞLUK DÜZENİ Zaten bu nedenle tipografi hakkında okurun doğrudan kullanabileceği bilgileri sunmaya yönelik oluşturulan bu yazı dizisinin başında hazır formüllerin verilemeyeceğinden söz edilmiştir. Çünkü tipografik düzenlemelerde birçok belirleyici (determine) bulunmaktadır ve her bir yeni ya da farklılaşan değişken tipografik uzamın da yeniden düzenlenmesini gerektirmektedir. İşte bu nedenlerle satır uzunluğu konusunda bir formülden daha çok genel bir ilkeden söz edilebilir: Ne kadar fazla satır uzunluğu, o kadar fazla satır boşluğu. Öte yanda, punto ölçüsünün gündelik yaşamda yaygın kullanımından dolayı metrik dizgedeki karşılığını bilmek, satır boşluk düzeni açısından metrik ölçülerle tipografik uzamı tanımlamayı mümkün kılacaktır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © SATIR BOŞLUK DÜZENİ Dizgilerin punto ölçüleri, eğer satırlar arasına herhangi bir müdahalede bulunulmamış ise, (yani, boşluk katılmış ya da çıkartılmış değilse) aynı zamanda satırlar arası boşluğun metrik karşılıklarını da gösterecektir. Buna göre dizgi satırlarında taban çizgisinden taban çizgisine metrik ölçü 8 pt'da = 2,8 mm; 9 pt'da = 3,15 mm; 10 pt'da = 3,5 mm; 11 pt'da = 3,85 mm; 12 pt'da = 4,2 mm; 14 pt'da = 4,9 mm; 18 pt'da = 6,3 mm; 24 pt'da = 8,4 mm; 36 pt'da = 12,6 mm; 48 pt'da = 16,8 mm ve 72 pt'da = 25,2 mm olacaktır. Buraya kadar, 'Harf Boşluk Düzeni', 'Sözcük Boşluk Düzeni' ve 'Satır Boşluk Düzeni' tipografik uzamın en temel üç durumu olduğu için, okurun yaptığı tipografik dizgide en uygun ölçüleri belirlemek üzere bu durumları belirlerken nelere dikkat etmesi gerektiği açıklanmıştır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © kaynaklar SARIKAVAK, Namık K., 2004, Görsel İletişim ve Grafik Tasarımda Çağdaş Tipografinin Temelleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, TR. CRAIG, James., 1991, Basic Typography; A Design manual, Watson-Guptill Publications, New York, USA GOTZ, Veruschka., 1998, Color & Type for the Screen Typography, Rotovision, USA. YILMAZ, Osman., Kemal DEMİR, 1997, QuarkXPress Öğrenirken, Alfa Basım Yayım Dağıtım, Yayın No: 308, Bilgisayar Dizi No:95, İstanbul, TR. http://www.photoshopmagazin.com/dergi/2006/10/tipografi_yazilari_5.html NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©