İKLİM ELEMANLARI - RÜZGARLAR - Hazırlayan: Ali YALÇINKAYA Kazanımlar: 9.1.11. İklim elemanlarının oluşumunu ve dağılışını açıklar.

RÜZGARLAR Yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru olan yatay yönlü hava akımlarına rüzgar adı verilir. Rüzgar hareket ettiği alanların sıcaklığını ve nem özelliklerini gittiği yere taşır. Rüzgarın hızını ölçen alete anemometre adı verilir.

RÜZGARIN YÖNÜNÜ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Basınç Merkezlerinin Konumu: Dünya’da rüzgarın esiş yönü öncelikle basınç sistemlerinin birbirine göre konumlarının bir sonucudur.

RÜZGARIN YÖNÜNÜ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Yerşekilleri: Geniş düzlüklerin bulunduğu bir alan ile dağlık ve yüksek bir alanda rüzgar esme yönleri aynı olmayacaktır. Dağlar rüzgarın esiş yönünü ve hızını olumsuz yönde etkilemektedir. Rüzgarlar yer şekillerinin uygun olduğu ova, vadi, boğaz ve geçit gibi alanların uzanış doğrultusuna göre eserler.

RÜZGARIN YÖNÜNÜ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Dünya’nın Dönüşü: Dünya’nın kendi eksenindeki dönüşü özellikle rüzgarların saparak yön değiştirmesine neden olmaktadır. Bu güce Koriyolis etkisi denilmektedir. Koriyolis gücü Ekvatorda az, kutuplarda fazladır. Kuzey ve güney yarım kürede rüzgarlar farklı yönlere savrulmaktadırlar.

RÜZGARIN YÖNÜNÜ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Yarımkürelere göre basınç durumu: Kuzey Yarım Küre Güney Yarım Küre Kuzey Yarım Küre Güney Yarım Küre

RÜZGARIN YÖNÜNÜ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Mevsimler: Kara ve denizlerin ısınma özelliklerine bağlı olarak basınç merkezleri yer değiştirir. Bu da rüzgar yönlerini etkiler. KUZEY YARIM KÜRE (KYK) Mevsim Karalar Denizler Yaz Sıcak (AB) – Rüzgar alır. Soğuk (YB) – Rüzgar gönderir. Kış GÜNEY YARIM KÜRE (GYK) Mevsim Karalar Denizler Yaz Soğuk (YB) – Rüzgar gönderir. Sıcak (AB) – Rüzgar alır. Kış

RÜZGARIN HIZI VE ŞİDDETİ Rüzgarın birim zamanda aldığı yola rüzgar hızı adı verilir. Rüzgar hızı anemometre denilen aletle ölçülür ve km/sa, m/s ya da knot birimleriyle gösterilir. Rüzgar hızı ile şiddeti farklı kavramlardır. Rüzgar şiddeti Beaufort (Bofor) ölçeği ile ifade edilir.

RÜZGAR GÜLÜ Rüzgârın belirli bir yönden, belirli bir süre boyunca esiş zamanına rüzgârın esme sıklığı denir. Bir yerde rüzgârın en çok estiği yöne de hâkim rüzgâr yönü denir. Rüzgârın esme yönleri rüzgâr frekans diyagramı denilen şekillere işlenerek gösterilir. Bu şekillere rüzgâr frekans gülü de denir. Rüzgâr frekans gülüne bakılarak bir yerde yer şekillerinin uzanış doğrultusu hakkında yorum yapılabilir. Bu şekillerden hareketle hâkim rüzgâr yönü tespit edilebilir. Ancak rüzgârın hızı ve şiddeti hakkında yorum yapılamaz.

RÜZGAR GÜLÜ K KB KD B D GB GD Hakim rüzgar yönü G

RÜZGARIN HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Basınç merkezleri arasındaki basınç farkı: Basınç merkezleri arasındaki basınç farkı ne kadar fazlaysa rüzgar da o kadar hızlı eser. 850 855 1010 860 990 1000 865 980 I. şekilde izobarlar arası basınç farkı 5 milibardır. Rüzgar II’ye göre daha yavaştır. II. şekilde izobarlar arası basınç farkı 10 milibardır. Rüzgar I’e göre daha hızlıdır.

RÜZGARIN HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Basınç merkezleri arasındaki uzaklık: Basınç merkezleri arasındaki ne kadar kısaysa rüzgar o kadar hızlı eser.

RÜZGARIN HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Yer Şekilleri: Yer şekillerine bağlı olarak alçak kesimlerde çarpma ve sürtünme etkisiyle rüzgarın hızı azalır. Denizlerde ve yüksek kesimlerde ise rüzgarın hızını azaltacak bir engel olmadığından rüzgar hızlı eser. Rüzgar hızlı eser. Sürtünme çok, rüzgar yavaş eser.

RÜZGARIN HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Dünya’nın Ekseni Çevresindeki Hareketi: Dünya’nın günlük hareketine bağlı olarak rüzgarlar en kısa yolu izleyemez, saparak hareket eder. Bu rüzgarın yönünü etkilediği gibi, hızını da etkiler.

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ Rüzgarlar oluşumlarına ve sürekliliklerine göre üçe ayrılır: Sürekli Rüzgarlar Mevsimlik (Devirli) Rüzgarlar Yerel Rüzgarlar

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ Sürekli Rüzgarlar: Ekvatoral alçak basınç ile kutbi yüksek basınç arasında durmaksızın hareket eden hava kütleleri sürekli rüzgarlardır. Dünya’nın dönüşü nedeniyle bu hareket doğrudan Ekvator ve kutuplar arasında gerçekleşmez. Dünya’nın dönüşü nedeniyle ortaya çıkan dinamik basınç sistemleri sürekli rüzgarların farklılaşmasına neden olmuştur. Sürekli rüzgarlar üç büyük sisteme ayrılır. Bunlar Alizeler, Batı rüzgarları ve Kutup rüzgarlarıdır.

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ a. Alizeler: 30° enlemlerinde yer alan Dinamik yüksek basınç alanından Ekvatora doğru esen rüzgarlara alize adı verilir. Bunlara ticaret rüzgarları adı da verilmektedir. Ekvator’da bol yağışa neden olurlar.

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ b. Batı Rüzgarları: 30° enlemlerinde yer alan Dinamik yüksek basınç alanlarından 60° enlemlerindeki Dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgarlardır. Günlük hareket nedeniyle KYK’de KD’ya, GYK’de GD’ya doğru esmektedir. - 60° enlemlerinde yağış bırakırlar.

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ c. Kutup Rüzgarları: Kutuplardaki termik yüksek basınç alanından 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen soğuk rüzgarladır. Çok soğuk oldukları için yağış getirmezler.

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ Mevsimlik Rüzgarlar: Musonlar: Birbirine komşu kıta ve okyanusların mevsimlik ısı ve basınç farklarına bağlı olarak oluşurlar. En fazla Güney ve Doğu Asya’da görülür. Yaz kış yön değiştirirler. Yaz musonları karadan denize doğru olur ve bol yağış bırakır. Kış musonları ise denizden karaya doğru olur ve kurak geçer.

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ Mevsimlik Rüzgarlar: Yaz Musonları Kış Musonları

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ Yerel Rüzgarlar: a) Meltemler: Dünyanın günlük hareketine bağlı olarak gün içerisinde sıcaklık değişimi yaşanmaktadır. Bu sıcaklık değişimi gün içinde farklı basınç kuşaklarının oluşmasına yol açar. Oluşan basınç merkezleri arasında esen rüzgarlara meltem adı verilir.

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ Gündüz denizlerin kıyı bölgeleri serin, kara sıcaktır. Bu nedenle kara üzerinde alçak, deniz üzerinde yüksek basınç oluşur. Bu sayede sabahtan öğleye kadar denizden karaya serin bir rüzgar eser. Bu rüzgara deniz meltemi adı verilir. Akşam ise deniz karaya göre daha sıcak, kara ise serindir. Bunun sonucunda da sabaha kadar karadan denize bir rüzgar eser. Buna da kara meltemi adı verilir.

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ Dağların yüksek kesimleri gündüz aniden ısınarak alçak basınç merkezi haline gelirler. Vadiler ise daha alçakta olmalarına rağmen bu denli hızlı ısınmaz ve yüksek basınç alanına dönüşürler. Bu iki alan arasında oluşan rüzgarlara vadi meltemi adı verilir. Gece ise dağlar aşırı soğur vadiler ise daha ılık bir durumda kalır. Bu kez de dağlardan vadiye doğru soğuk bir rüzgar eser ki buna da dağ meltemi adı verilir.

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ Yerel Rüzgarlar: b) Sıcak Yerel Rüzgarlar: Genel olarak enlem faktörüne bağlı olarak Ekvator’dan kutuplara doğru esen sıcak karakterli rüzgarlardır. Cezayir-Tunus Sirokko Mısır-Libya Hamsin Suriye-Irak Samyeli

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ Yerel Rüzgarlar: c) Soğuk Yerel Rüzgarlar: Genel olarak enlem faktörüne bağlı olarak kutuplardan Ekvator’a doğru esen soğuk karakterli rüzgarlardır. Fransa Mistral Romanya Krivetz Hırvatistan Bora Türkiye Karayel, Yıldız ve Poyraz

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ Harita: Akdeniz çevresindeki yerel rüzgârlar

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ Aklımızda kalsın: KaYıP SaKaL Yıldız Poyraz Karayel Etezyen Samyeli Lodos Kıble Harita: Türkiye çevresindeki yerel rüzgârlar

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ Yerel Rüzgarlar: Föhn Rüzgarları: Dağlık alanlarda, dağa doğru ilerleyen hava kütlesi, dağa çarparak yükselir. Bunun sonucunda her 200 metrede sıcaklık 1 °C düşer. Düşen sıcaklıkla birlikte hava içinde taşıdığı nemi bırakır ve burada yoğun bir yağış gerçekleşir. Aynı hava kütlesi dağlık alanı aştığında ise bu kez alçalmaya başlar ve sıcaklığı iki kat artar. Dağdan aşağı eserken ısınan bu rüzgara föhn rüzgarı adı verilir.

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ Yerel Rüzgarlar: Föhn Rüzgarları: Alçalan hava her 100 metrede 1 °C ısınır. Yükselen hava her 100 metrede 0,5 °C soğur.

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ Yerel Rüzgarlar: Föhn Rüzgarları: Alçalan hava her 100 metrede 1 °C ısınır. Yükseldikçe 100 metrede 0,5 °C soğur.

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ Tropikal Rüzgârlar (Tropikal Siklonlar-Kasırgalar) Daha çok tropikal kuşakta okyanuslarda oluşur ve karalara doğru etki alanı genişler. Hızları çok fazladır. Bu rüzgârlara Asya Kıtası’nda tayfun (Çince büyük rüzgâr), ABD’de tornado (İspanyolca dönen rüzgâr), Meksika Körfezi’nde ve Antiller’de de hurricane (horikeyn) adı verilmiştir.

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ Tropikal Rüzgârlar (Tropikal Siklonlar-Kasırgalar) Bu harita Ramazan Saygılı tarafından hazırlanmıştır.

Kaynak www.cografyahocam.com www.cografyaharita.com www.mgm.gov.tr ABAY, C., 9. Sınıf Coğrafya Konu Anlatımı Kitabı, 2017 ATEŞ, D., 9. Sınıf Coğrafya Konu Anlatımı Kitabı MEB 9. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı, 2017