NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ TAŞIMACILIK HUKUKU ÖZEL YETKİ KURALLARI TAŞIYICININ HAPİS HAKKI NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu ubyo.nisantasi.edu.tr

Özel Yetki Kuralları (m. 890) GENEL KURAL: Eşya taşımalarından (m. 856-893) doğan uyuşmazlıklarda, eşyanın taşınmak üzere teslim alındığı veya teslim edileceği yer mahkemeleri de yetkilidir. Buradaki yetki kuralı HMK m. 10’dan daha geniş̧ kapsamda bulunmaktadır. Ayrıca özellikle bu hüküm, ortak kesin yetkiden çıkan sorumlar açısından da önemli bir çözüm getirmektedir.   m. 890/1’de Kanunun Taşıma İşleri Kitabının “genel hükümleri”ni düzenleyen birinci kısmından doğan uyuşmazlıklara da atıfta bulunulmuştur. Dolayısıyla bu yetki kuralları eşya taşımalarına ilişkin hükümlerin diğer taşıma türlerine uygulanması durumunda da geçerli bulunmaktadır (m. 894 ve 902). FİİLİ TAŞIMA DURUMUNDA ÖZEL YETKİ KURALLARI: Fiili taşıyıcıya karşı açılacak dava asıl taşıyıcının yerleşim yeri mahkemesinde; asıl taşıyıcıya karşı açılacak dava fiili taşıyıcının yerleşim yeri mahkemesinde de açılabilir (M. 890/2). Bu hüküm HMK m. 6’dan daha geniş̧ bir uygulama alanı getirmektedir. NOT: HMK m. 17 uyarınca geçerli bir yetki sözleşmesi var ise ve taraflar aksini kararlaştırmamış̧ ise, buradaki mahkeme münhasır yetkili olacaktır. Ancak yetki sözleşmesinin geçerli olabilmesi için her iki tarafından da tacir veya kamu tüzel kişisi olması gerekmektedir. Kural olarak HMK m. 17’ye uygun olarak asıl taşıyıcı ile gönderen arasında geçerli olarak kurulan yetki sözleşmesi fiili taşıyıcıyı bağlamaz. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Taşıyıcının Hapis Hakkı (m. 891) Taşıyıcı taşıma sözleşmesinden doğan tüm talep hakları için ilgili sözleşmenin konusu oluşturan (1) eşya ve (2) refakat belgeleri üzerinde hapis hakkına (TMK m. 950-953) sahiptir (m. 891/1). Burada tacirler arasında bağlantıyı varsayan TMK m. 950/2’nin uygulama imkanı yoktur. Hapis hakkı sadece mevcut taşıma sözleşmesinin konusu üzerinde kullanılabilir. m. 891 özel hüküm niteliğindedir. Keza şunu da belirtmek gerekir ki, refakat belgeleri üzerinde eşya hukuku kuralları uyarınca hapis hakkı tesis edilemez. Hükümde yer alan hak teknik anlamda hapis hakkı değil; teslimden kaçınma hakkıdır. Çünkü TMK 951/1’e göre nitelikleri itibariyle paraya çevrilmeye elverişli olmayan taşınırlar üzerinde hapis hakkı kullanılamaz. Refakat belgeleri de bu kapsama girer.   Taşıyıcı eşya üzerinde (vasıtalı veya vasıtasız) zilyet olduğu sürece hapis hakkını kullanabilir. Taşıyıcı konşimento veya taşıma senedi uyarınca eşya üzerinde tasarrufta bulunma hakkına sahip olduğu süre boyunca da hapis hakkını kullanabilir. Hapis hakkının paraya çevrilmesi yolundaki bildirim kural olarak gönderilene yapılır. Gönderilen bulunamıyorsa veya eşyayı teslim almaktan kaçınıyorsa, bu bildirim gönderene yapılır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Hapis Hakları Arasındaki Sıra (m. 893) m. 893 eşya üzerinde doğan hapis hakları açısından taşımayla doğrudan bağlantılı hapis hakları ve taşımayla dolaylı bağlantılı hapis hakları olarak ikili bir ayrım yapmaktadır. Bu hükme göre aynı eşya üzerinde, eşyanın taşınmasıyla bağlantılı birden çok hapis hakkı varsa, bunlardan eşyanın taşınması ile doğrudan doğruya bağlantılı bulunan hapis hakları diğerlerinden önce gelir. Dolayı bağlantılı hapis hakları arasında ise, kimin hakkı sonra doğmuş ise onun önceliği bulunmaktadır. Örneğin taşıyıcı eşyayı gerekli olması durumunda korunması için antrepoya teslim edebilir. Taşıyıcı dolaylı zilyet olsa da antrepoda bulunan eşya üzerinde alacakları için hapis hakkını kullanabilir. Diğer yandan antrepo işleticisi de verdiği hizmetten doğan ücret alacağı için hapis hakkını kullanmak isteyebilir. m. 893 uyarınca bu iki hapis hakkı arasında taşıyıcının hakkının önceliği bulunmaktadır.  Sonraki Taşıyıcıların Önceki Taşıyıcıların Haklarını Kullanması (m. 892)   Eşyanın birden çok taşıyıcı tarafından taşınması halinde, eşyanın tesliminde son taşıyıcı, önceki taşıyıcıların (veya taşımaya katılan taşıma işleri komisyoncusunun [m. 892/3]) alacaklarını tahsil etmek zorunda ise, önceki taşıyıcıların sahip olduğu hakları, özellikle hapis hakkını kullanır (m. 892/1, c. 1). Bu çerçevede son taşıyıcı hapis hakkına sahip olduğu sürece, önceki taşıyıcıların hapis hakkı devam eder (m. 892/1, c. 2). KANUNİ HALEFİYET: Önceki taşıyıcının alacağı, sonraki tarafından ödenirse önceki alacak ve hapis hakkı sonrakine geçer (m. 892/2). NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © TAŞINMA EŞYASI TAŞINMASI (m. 894-901) Taşınma Eşyası Taşıması (m. 894-901) TAŞINMA EŞYASININ TANIMI Bir evden (konuttan), bürodan veya benzeri bir yerden teslim alınıp, benzeri bir yere taşınan eşyaya, “taşınma eşyası” denir. Örneğin mobilyalar, beyaz eşyalar, halılar gibi konutta veya büroda kullanılan eşyalar bu kapsamda yer alır. Buna karşılık bir lokantada kullanılan ticari buzdolabı bu kapsamda yer almaz. Diğer taraftan aynı lokantanın yazıhanesinde bulunan demirbaş (masa, sandalye, bilgisayar vb.) taşınma eşyasına örnek olarak verilebilir.   Bir eşyanın taşınma eşyası olabilmesi için hali hazırda kullanılırken taşımaya mevcut kullanım şeklini muhafaza edecek şekilde konu olması gerekir. Örneğin ikinci el mobilya satıcısının işyerine satılmak için gönderilen eşyalar taşınma eşyası sayılmaz. Aynı şekilde yeni alınan bir ev eşyasının ev veya büroya taşınması da taşınma eşyası taşıması niteliğinde değildir. UYGULANACAK HÜKÜMLER Taşınma eşyasını konu alan taşıma sözleşmelerine öncelikle “Taşınma Eşyası Taşıması” başlıklı üçüncü kısım (m. 894-901) hükümleri ile uluslararası sözleşmelerde aksine hüküm bulunmadıkça Taşıma İşleri Kitabının Birinci (genel hükümler) ve İkinci kısmını (eşya taşıması) oluşturan m. 850-893 uygulanır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Taşınma Eşyası Taşınmasında Taşıyıcının Yükleme, Boşaltma Gibi Taşıma İşlemlerinden Doğan Yükümlülükleri (m. 895)   Eşya taşımalarından farklı olarak (bkz. m. 862, 863), taşınma eşyası taşımasının niteliğinden kaynaklanan sebeplerle aşağıdaki taşıma işlemlerini yerine getirmek kural olarak taşıyıcının yükümlülüğündedir. Bu taşıma işleri taşıyıcının riziko alanında yer almaktadır. 1. MOBİLYALARIN SÖKÜLMESİ VE TAKILMASI 2. TAŞINMA EŞYASININ YÜKLENMESİ VE BOŞALTILMASI 3.GÖNDEREN TÜKETİCİ İSE EŞYANIN AMBALAJLANMASI VE İŞARETLENMESİ GİBİ TAŞIMAYLA İLGİLİ DİĞER İŞLEMLERİN (ÖRN. EŞYANIN SİGORTALANMASI, MOBİLYA DIŞINDAKİ EŞYALARIN MONTE EDİLMESİ, YERLEŞTİRİLMESİ) YERİNE GETİRİLMESİ ANCAK TARAFLARIN YUKARIDAKİ ŞARTLARIN AKSİNİ KARARLAŞTIRMASI MÜMKÜNDÜR. [Gerekçesi için şu hükme bkz. 898/1, b. (b), (c), (d)] NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Taşınma Eşyası Taşınmasında Gönderenin Yükümlülüklerine İlişkin Özel Hükümler (m. 896)   1.GÖNDEREN TAŞIMA SENEDİ DÜZENLEMEKLE YÜKÜMLÜ DEĞİLDİR. Ancak gönderenin talebi üzerine taraflar taşıma senedi yükümlülüğü altındadır. 2.GÖNDEREN TÜKETİCİ İSE TEHLİKELİ EŞYA HAKKINDA BİLGİLENDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ HAFİFLEMEKTEDİR. Buna göre tüketici/gönderen taşınma eşyasının tehlikeli eşya olduğu konusunda sadece genel bilgi verme yükümlülüğü altındadır. Ayrıca taşıyıcı tüketici/göndereni bu bilginin verilmesi konusunda uyarma yükümlülüğü altındadır. 3.GÖNDEREN TÜKETİCİ İSE TAŞIYICI ONU UYULMASI GEREK İDARİ TAŞIMA HUKUKU VE GÜMRÜK KURALLARI KONUSUNDA BİLGİLENDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ ALTINDADIR. Ancak taşıyıcı bu bilgilendirmenin yanında, gönderen tarafından kendi tasarrufuna sunulan bilgi ve belgelerin doğruluğunu denetleme yükümlülüğü altında değildir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©