NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ Türk BankaCILIK SİSTEMİ Para Teorileri NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi iisbf.nisantasi.edu.tr

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Para nedİr? Para, mal ve hizmet değişiminde genel olarak kabul edilen herhangi bir şeydir. Paranın değişim işlemindeki başarısı borç ödemelerindeki genel kabul görmesinden kaynaklanmaktadır. Paranın bu şekildeki tanımı, ekonomik, yasal ya da fiziksel olmaktan çok, psikolojik ve davranışsal açıdan yapılmaktadır. Aslında halkın para olduğuna inandığı her şey paradır NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Paranın İşlevlerİ (1/2) Hesap Birimi Olarak Para: Paranın bu işlevine değer ölçüsü, muhasebe birimi gibi, başka isimler de verilir. Hesap birimi mal ve hizmetlerin değerini belirlemede, mal varlığını ve kredileri (ve borçları) hesaplamada yararlı olmakta, mal ve hizmetlerin fiyatlarını ölçmektedir. Paranın olmaması durumunda yeknesak bir hesap birimi de olmayacaktır. Değişim Aracı Olarak Para: Paranın diğer işlevi değişim aracı olarak hizmet etmesidir. Para iki mal arasında yer almaktadır: Mal -> Para -> Mal. Günümüzde,madeni para, kağıt para ve vadesiz mevduat parası, temel, değişim aracı olarak düşünülmektedir. Çek kendiliğinden değişim aracı olarak düşünülemez. Bu konuda özellikle bankaların sorumluluğu ön plana çıkmaktadır. Tasarruf Aracı Olarak Para: Para, kara günler için değerli olan her şey gibi saklanabilir. Ülkemizde pek çok kimde dayanıklı tüketim malı olan lüks otomobili bir stok değeri olarak elde tutmaktadır. Ancak elde otomobili bir stok değeri olarak elde tutmaktadır. Ancak elde otomobili tutmanın en önemli nedeni otomobilin sağladığı hizmete bir talebin olmasıdır. Otomobil talebi düşerse, otomobili tasarruf aracı olarak elde bulundurmanın nedeni ortadan kalkacaktır. Elde otomobil tutmak değersiz olacaktır. Aynı mantık para içinde geçerlidir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Mal - Para StandardI Para olarak kullanılan bir nesnenin, ürünün mal olarak da değerinin olmasına mal-para sistemi denir. Mal-para sistemleri, tek-metal sistemi ve çift metal sistemi olarak ikiye ayrılır NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Çİft Metal Para Sİstemİ Çift metal sistemi 19. yüzyılın başında Fransa’da kullanılmaya başlanmış ve sonra başka ülkelerce de kullanılmıştır. Altın ve gümüşün birlikte kullanılmasının nedeni altın stoklarının az olmasıdır. Burada amaç likidite sorununu ortadan kaldırmaktır. Bu sistemde hem altın, hem gümüş para stokunu belirler. Her iki madenden yapılan paralar arasında yasal bir oran belirlenir. Genelde küçük alışverişler için gümüş, büyük alışverişler için ise altın kullanılır. Bu sistemle ilgili önemli bir problem vardır. Bu sistem, değerli madenin piyasadan çekilmesine ve ülke dışına çıkarılmasına zemin hazırlar. Bu sistemin geçerli olduğu dönemde, altın daha az bulunduğu için daha değerli, gümüş daha çok olduğu için daha ucuzdu. Bunun sonucunda bireyler altınla işlem yapmak istemeyip, piyasada altının azalmasına neden oldular. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Temsİlİ Para Sistemİ Temsili paralar, gerektiğinde altın veya gümüşe çevrilebilecek ödeme araçlarıdır. Örneğin; altın ve gümüş karşılıklı banknotlar. Mal para sisteminin kullanıldığı dönemlerde insanlar altın ve gümüşlerini saklamaları için sarraflara emanet etmiş, karşılığında bunları temsil eden makbuzlar almış ve ödemelerinde bu makbuzları kullanmışlardır. Daha sonra altın karşılığı makbuz verme işini bankalar yapmaya başlamış ve bankaların altın karşılığı çıkardıkları kağıt paraya banknot adı verilmiştir. Ödemelerde altın veya gümüş yerine bu makbuzların kullanılması, dolaşımda para olarak kullanılan malın eskimesini önler, birçok malın para birimi olarak kullanılmasına olanak verir ve işlem kolaylığı sağlar. Bu sistemde, bankaların güvenilirlikleri ve gerektiği zaman banknotun değerli madenlere çevrilebilmesi önemlidir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © KâğIt Para Sİstemİ Kâğıt para sisteminde kâğıt para altına dönüştürülemez. Bu sistem, paranın tekelci üretimini gerektirir. Bu sisteme göre, paranın yapıldığı madenin önemi yoktur, önemli olan sözü edilen paranın fiyatıdır. Bu durumda, para kâğıttan da olabilir. Kağıdın mal olarak değeri neredeyse sıfırdır ancak bir mübadele aracı olarak kullanılması ve kanuni ödeme aracı olarak kabul edilmesi hükümet tarafından ilan edildiği için değerlidir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Banka ParasI Sİstemİ Kağıt para sadece merkez bankaları tarafından üretilebilirken, ticari bankalar kaydi para üretebilirler. Kaydi para, üzerine yazılan çeklerle başkalarına transfer edilen hesap tutarlarını gösterir. Bu hesaplar genelde vadesiz mevduatlardır. Bugün bir çok kişinin bankalarda vadesiz mevduat hesapları vardır, faturalar, kredi kartları bu hesaplar üzerinden ödenebilir. Para transferleri yapılabilir. Kağıt paranın, çalınma riski olduğu gibi büyük tutarlı işlemlerde taşınması da zordur. Kaydi para, kağıt paranın bu tür dezavantajlarını ortadan kaldırır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Para ArzI (1/4) Klasik Görüş M1= Nakit (dolaşımdaki para) + vadesiz mevduat Nakit parayı hazinenin çıkardığı ufaklık paralarla, merkez bankasının bastığı kâğıt paralar oluşturur. Vadesiz mevduatlar, üzerine çek yazılabilen mevduat hesaplarıdır. Vadesiz mevduat hesapları istenildiğinde nakde dönüştürülebilir ve bu hesaplar üzerinden üçüncü kişilere ödemeler yapılabilir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Para ArzI (2/4) Chicago Yaklaşımı M2= nakit (dolaşımdaki para) + vadesiz mevduat + vadeli mevduat M2 para tanımı, M1’e göre daha az likit olan para benzerlerini içerir. Vadeli mevduatlar, vadeye kadar beklenildiğinde belli bir faiz getirisi olan, vadeden önce bozdurulduğunda ise faiz kazancı bulunmayan hesaplardır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Para ArzI (3/4) Gurley-Shaw Yaklaşımı Para arzı= Dolaşımdaki para + vadesiz mevduat + vadeli mevduat + yatırım fonları+ repo Yatırım fonları ve repoyu da para arzı tanımına dahil eden bir yaklaşımdır. Bu yaklaşıma göre repo ve yatırım fonları vadesiz mevduat kadar likittir. Hatta vadeli mevduattan daha likittirler, bu nedenle para arzı tanımına dahil edilmeliler. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Para ArzI (4/4) TCMB Para Arzı Tanımları TCMB’nin 2005 yılından itibaren kullandığı para arzı tanımları şöyledir: M1= Dolaşımdaki Para (nakit) + Vadesiz Mevduat (TL) + Vadesiz Mevduat (YP- yabancı para) M2= M1 + Vadeli mevduat (TL ve yabancı para) M3= M2 + Repo işlemlerinden sağlanan fonlar + Para Piyasası Fonları NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © kaynaklar İlker Parasız, Finansal Kurumlar ve Piyasalar, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2007 İlker Parasız, Para Banka ve Finansal Piyasalar, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2009 İlker Parasız, Türkiye’de ve Dünya’da Bankacılık, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2011 İlker Parasız, Modern Bankacılık Teori ve Uygulama, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2014 Ferudun Kayanansal. Bankacılık: Giriş ve İlkeleri, Beta Basım, İstanbul, 2015 Aydın Karapinar. Bankaların Yönetimi ve Denetimi. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2746, Eskişehir, 2013 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun https://www.tbb.org.tr/tr (Son Erişim: Ocak 2018) NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©