BÖLÜM 6: SOSYAL KABULÜN ARTIRILMASI Sosyal kabulü etkileyen faktörler Özel gereksinimli çocuğa ilişkin faktörler Öğretmen ve akran tutumları Sosyal kabulün/sınıf etkileşiminin değerlendirilmesi Gözlemler Sosyometrik ölçümler Sosyal kabulün artırılması Özel gereksinimli çocuğu sınıfa hazırlamak Akranları kaynaştırma programlarına hazırlamak Özel gereksinimli olan ve olmayan çocukların etkileşiminin artırılması

Kaynaştırmanın amacı Kaynaştırma programlarının temel amacı, özel gereksinimli öğrencilerin sınıfın aktif üyeleri olmaları, engelli olmayan akranları ile etkileşime girerek sosyal becerilerinin ve sosyal kabullerinin artmasıdır. Ancak kaynaştırma programlarının etkilerini araştıran çalışmaların sonuçları, beklenenin aksine bu öğrencilerin genellikle sınıfta yalnız kaldıklarını, engelleri, davranışları ya da bazı özellikleri nedeniyle sınıf arkadaşları, öğretmenleri ve diğer çocukların anne babaları tarafından reddedildikleri, okul yıllarında akranları tarafından kabul edilmemenin, çocuğun ilerideki yaşamı üzerinde çok etkili olduğunu; çocukluk döneminde sosyal kabulleri az olan çocukların daha sonraki yıllarda yalnızlık, okulu terk etme, suça eğilim, düşük iş performansı gibi problemler yaşayabildiklerini göstermektedir.

Devam… Özel gereksinimli bir öğrenci, gerekli hazırlık yapılmadan, sınıf öğretmenine ve kendisine gereksinimleri olan destek sağlanmadan normal sınıfa yerleştirilmesi durumunda 3 problem ortaya çıkabilmektedir: öğrenci kendiliğinden akranlarını gözlemeyebilir ve taklit edemeyebilir, engelli olmayan çocuklar engelli çocuğu kabul etmeyebilir, sınıf öğretmeni engelli çocuğun sosyal kabulünü arttırmak için müdahale etmeyebilir.

1. Sosyal Kabulü Etkileyen Faktörler A. Engelli çocuğa ilişkin faktörler a. Diğerlerinden farklılıkları (engelin görülebilirliği) b. Akademik başarısı c. Davranışları d. Sosyal becerileri

a. Diğerlerinden farklılıkları (engelin görülebilirliği) Bireylerin birbirleriyle ilişkilerinde benzerlikler sosyal kabulü kolaylaştırırken, bir bireyin diğerlerinden herhangi bir özelliği nedeniyle farklı olması ret edilmesine ya da sosyal kabulünün düşük olmasına yol açabilir. Engelin görülebilirliği arttıkça sosyal kabulünde azaldığı düşünülmektedir.

b. Akademik başarısı Akademik başarı özellikle ilköğretim döneminde sosyal kabulü etkileyen önemli bir faktördür. Akademik becerilerdeki yetersizlik, yavaşlık engelli çocuğun kabulünü etkileyebilmekte ve bu yetersizlikler çocuğun akranlarından farkını belirgin daha belirgin hale getirmektedir.

c. Davranışları Özel gereksinimli öğrencilerin akranları ve öğretmenleri ile etkileşimlerini olumsuz yönde etkileyen temel faktörlerden birisi de istenmeyen, çevre tarafından kabul edilmeyen problem davranışlarıdır. Bu çocuklar çeşitli nedenlerle akranlarından daha fazla problem davranış sergileyebilmekte, arkadaşlarını daha fazla rahatsız edebilmekte ve diğerleri ya da çevrelerine daha fazla zarar verebilmektedirler. Problem davranışlar genellikle engele atfedilmektedir.

d. Sosyal becerileri Sosyal beceriler, diğerleri ile etkileşim kurmak için sergilenen, ortam ve durumlara göre farklılaşan, belli ortamlarda sosyal sonuçları yordamamızı sağlayan becerilerdir. Parmak kaldırmak, yardım etmek, paylaşmak, işbirliği yapmak, selamlaşmak, sıra beklemek, eleştiri ile başa çıkmak ve benzeri sosyal becerilere sahip olan çocuklar akranları ile daha olumlu ilişki / etkileşim kurmakta; yetişkinler tarafından daha “uyumlu’’ olarak kabul edilmektedirler. Sosyal becerilerin akademik beceriler için önkoşul olduğu ve problem davranışların sosyal beceri yetersizliğine bağlı olarak ortaya çıktığı açıklanmaktadır.

Sosyal Kabulü Etkileyen Faktörler B. Öğretmen ve akranların tutumları a. Öğretmen tutumları Sınıf öğretmeninin engelli çocuğa yönelik tutumlarının çocuğun duygusal, sosyal ve zihinsel gelişimi üzerinde etkili olduğu uzun yıllardır kabul edilmektedir. Sınıf öğretmenlerinin özel gereksinimli öğrencilere yönelik tutumlarını etkileyen önemli değişkenler çocuğun etiketlenmesi ve bilgi ve deneyim yetersizliğidir. Öğretmen tutumları, kaynaştırma sınıfındaki çocuğun engelinin türüne, engel derecesine bağlı olarak değişebilmektedir.

b. Engelli olmayan akranların tutumları Kaynaştırma programlarının en önemli elemanlarından birisi de engelli olmayan çocuklardır. Bazı araştırma sonuçları engeli olmayan çocukların engelli akranlarına olumlu yaklaştıklarını söylerken, çoğu çalışmada bunun tersi savunularak olumsuz tutumlardan söz edilmekte; olumsuz tutumların da engelli çocuğun sosyal reddine yol açtığını açıklamaktadır. Akranlarının olumsuz tutumları; engelli çocuğun başarısını, sosyal ve duygusal uyumunu, sınıf içi davranışlarını, okula ve kendilerine yönelik tutumlarını etkilemektedir. Özel gereksinimli öğrencinin cinsiyeti, sosyo-ekonomik düzeyi ve kültürel özellikleri, engeli ile etkileşerek sosyal kabulünü etkileyebilir.

Devam… Özel gereksinimli öğrenci üst sosyo-ekonomik düzeyden ise yoksul olan engelli çocuğa göre daha olumlu tutumlarla karşılaşabilmekte; ayrıca kız çocuklar engelli akranlarına karşı daha olumlu tutumlar göstermektedirler. Çocukların yaşları arttıkça tutumları da değişmekte, yaşı büyük olan çocuklar engelli akranlarına karşı küçük çocuklardan daha olumsuz tutumlar sergilemektedirler. Özel gereksinimli öğrencilerin akranları tarafından kabul edilmelerinde ve onlarla etkileşim kurmalarında önemli bir engel, engelli akranlarının farklılıklarını algılamalarıdır. Çocuklar genellikle kendilerine benzer özellikteki akranlarıyla arkadaşlık etmekte, farklılığını fark ettikleri akranları ile daha az sosyal etkileşime girmektedirler.

2. Sosyal Kabulün / Sınıf Etkileşiminin Değerlendirilmesi: Kaynaştırma ortamında özel gereksinimli öğrencilerin sosyal kabullerini ve akranları ile etkileşimlerini arttırmak için çeşitli etkinlikler planlamadan ve uygulamadan önce, engelli olmayan çocukların bireysel farklılıklar hakkındaki bilgi, tutum, düşünce ve kabullerinin değerlendirilmesi gereklidir. Değerlendirme sonucunda, çocukların bireysel farklılıklara yönelik olumlu tutumları olduğu görüldüğü halde, tutum değiştirme / sosyal kabul arttırma etkinlikleri yapılması, etiketlenmemiş çocukların ya da özel gereksinimli öğrencilerin diğerleri tarafından fark edilmeyen ya da önemsenmeyen özelliklerini göz önüne serebilir.

Devam… Özel gereksinimli öğrencilerin sosyal kabul düzeyleri, sınıf içi etkileşim ve bu öğrencilere yönelik tutumlar farklı yöntemlerle değerlendirilebilir. Öğretmen farklı ortamlarda çocukları gözlemleyerek, sosyometrik ölçümler yaparak ve tutum ölçekleri kullanarak engelli olan ve olamayan çocukların etkileşimlerini, sosyal kabullerini kolayca değerlendirebilir.

A. Gözlemler Sınıf öğretmeni çocukları bahçe, yemekhane, sınıf gibi farklı ortamlarda gözlemleme şansına sahiptir. Bu ortamlarda, çocukların birbirleri ile etkileşimini, hangi çocukların en çok kimlerle oynadığını, kimlerin yalnız kaldığını ve etkinliklere katıldığını ya da katılmadığını, sınıfın popüler olan ve popüler olmayan çocuklarını doğrudan gözleyerek kolayca belirleyebilir.

Öğretmen sınıf içi etkileşimi gözlerken aşağıdaki soruları yanıtlamaya çalışmalıdır Farklı özellikleri olan çocuklar akranları ile ne kadar sıklıkla etkileşime giriyorlar? Bu etkileşimin yapısı nedir? Nasıl etkileşime giriyorlar? Hangi çocuklar farklı özellikleri olan çocuklarla daha çok etkileşim kurmaktadır? Bu etkileşimi hangi etkinlikler arttırabilir? (Etkileşim hangi etkinliklerde/ hangi ortamlarda artıyor?) Bu etkileşimi hangi etkinlikler azaltıyor olabilir? (Etkileşim hangi etkinlikler sırasında / hangi ortamlarda azalıyor?) Farklı özellikleri olan çocuklar akranları ile etkileşim kurabilmek için gerekli becerilere sahipler mi? Var olan etkileşimin sonuçları nelerdir?

B. Sosyometrik ölçümler Sosyometri, bir grup içindeki etkileşimi ve kişiler arası ilişkileri niceliksel yöntemlerle değerlendirmeyi amaçlayan bir tekniktir. 1930 lu yıllarda geliştirilen sosyometri, kısa zamanda okullarda sınıf içi etkileşimi değerlendirmek amacıyla da kullanılmış, “sağlıklı sınıf ortamının, sınıfın akademik başarısı ile ilişkili olduğu” açıklanarak ortamı geliştirecek programlar hazırlanmıştır. Akran derecelendirmesi Akran tercihi Bu kim?

Devam…. İletişim bozukluğu olan çocuklarla iletişim Çocuğa dikkatinizi verin Onun yerine konuşmayın, onu konuşmaya zorlamayın ve konuşmasını düzeltmeyin Teşvik edici ve sabırlı olun Anlamadığınızda, anlamadığınız kadarını tekrarlayarak açıklama isteyin Tekerlekli sandalyedeki çocuklarla iletişim Tekerlekli sandalyeye tutunmak ya da oturmaktan sakının, kişinin alanına saygılı olun Konuşma uzadığında, çömelerek çocuğun göz hizasına inin Tekerlekli sandalyeyi itmenizi istediğini varsaymayın, ona sorun Görme engelli çocuklarla iletişim Karşılaştığınızda kendinizi ve varsa yanınızdakileri tanıtın Normal sesinizle konuşun Çocuğun adını kullanarak, konuşmayı ona yönelttiğinizi belli edin Konuşmayı sonlandırdığınızı veya ayrılacağınızı çocuğa belli edin Jest ve mimikleri göremeyeceği için, bunları uygun şekilde açıklayın İşitme engelli çocuklarla iletişim Konuşmadan önce çocuğun dikkatinin üzerinizde olduğundan emin olun Net ve kısa cümlelerle konuşun Bağırmayın ve dudak hareketlerinizi abartmayın Söylediklerinizi tekrar edip durmayın, anlamıyorsa farklı sözcüklerle anlatın ya da resimle anlatın Jest ve mimikler ile yüz hareketlerine biraz daha ağırlık verin