ŞİZOFRENİ Prof Dr Süheyla Ünal Sağlık Slaytları
Şizofreni Kişinin olağan- alışılagelmiş düşünme ve algılama biçimlerine yabancılaşması toplumdan soyutlanarak, kendi iç dünyasına kapanması genel işlevselliğinin azalması ile karakterize bir ruhsal bozukluktur
Bleuler’in 4A belirtisi Düşünce akışının bozulması (Loosening of Association ) Duygulanımın küntleşmesi (Affekt sığlaşması) Ambivalance Autizm Sağlık SlaytlarıSağlık Slaytları sağlık
Schneider belirtileri – Kendi arasında konuşan sesler – Yorum yapan sesler – Kendi düşüncelerini yüksek sesle duyma – Düşünce sokulması – Düşünce çekilmesi – Düşünce yayınlanması – Bedensel edilgenlik – Duygularının bir dış güç tarafından yönlendirildiğini düşünme
Etyoloji Nöron-proteinlerGenetikBilişsel işlev Şizofreni Erken çocukluk yaşantıları Toksik, viral etkenler Stresli olaylar
Nörogelişimsel model
Genetik risk Genel nüfus……………………………%1 İkinci derece yakını olanlar için……...%3 Birinci derece yakını olanlar için…...%10 Şizofrenili bir ebeveynin çocuğu…...%15 Her iki ebeveyni şizofreni olan……..%40
Hipofrontalite Soyutlama Gerçeği değerlendirme Yargılama Problem çözme İmpuls kontrolü Empati, içgörü Plan yapma Zamanlama
Temporal lob, limbik sistem Algı, geçmiş anılarla birleştirme Bellek, yaşantılardan öğrenme Gerçekliğe yönelim Duygulanım Güdülenme
Bağlantı modeli Grace, 2000Hipokampus prefrontal aktiviteyi kontrol eder
Bazal gangliyonlar İstenmeyen duyusal girdilerin baskılanması Uyanıklığın düzenlenmesi Motor davranış Konsantrasyon Bazal gangliyon aktivitesinde azalma
Gri madde kaybı Özellikle temporal ve frontal loblarda 5 yıllık bir süre içinde %25’lik gri madde kaybı
Beyin yapılarındaki bozukluk-Belirti ilişkisi Çalışma belleğinde ve seçici algıda bozulma Gerçekliği çarpıtma Amaca yönelik davranışta azalma Prefrontal korteks Temporal korteks Corpus Callosum Talamus
Şizofrenide dopamin
Prefrontal kortekste DA azalması DA reseptörlerinin hipostimülasyonu Negatif semptomlar & kognitif bozukluk Subkortikal alanda DA fazlalığı DA reseptörlerinin hiperstimülasyonu Pozitif semptomlar Şizofrenide dopamin
Dezorganizasyon Geçeği çarpıtma Negatif Pozitif düşünce bozukluğu Pozitif düşünce bozukluğu Sosyal izolasyon Apati Kendini ihmal Negatif düşünce bozukluğu Sosyal izolasyon Apati Kendini ihmal Negatif düşünce bozukluğu Hezeyanlar Hallusinasyonlar Pasivite fenomeni Hezeyanlar Hallusinasyonlar Pasivite fenomeni Bilişsel belirtiler An Atlas of Schizophrenia. Parthenon Publishing Üç sendrom modeli
3 faktör modeli
Pozitif belirtiler Sanrılar Varsanılar Motor belirtiler
Negatif belirtiler
İstem kaybı – Apati – normal amaçlara yönelim için ilgi ve enerji azlığı – bir eylemi başlatamama ve devam ettirememe – dikkat azlığı Künt ya da sığ duygulanım Konuşma fakirliği – alogia – düşünce fakirleşmesi – bellek azalması Zevk alamama Kendine bakamama
Negatif belirtiler Sosyal geri çekilme – kendi fikir ve fantazileriyle daha çok meşgul olma Katatonik stupor – çevreye tepki vermeme – uzun bir süre hareketsiz ve sessiz kalma
Dezorganizasyon düşünce akışında bozukluk dağınık davranışlar uygunsuz duygulanım
Şizofrenide etkilenen bilişsel işlevler Bozukluğun DerecesiHiçHafifOrtaAğır Sözcük tanıma Uzun süreli olay belleği Algısal Beceriler Gecikmiş tanıma belleği İsimleri karşılaştırma Gecikmiş hatırlama Dikkatin çelinebilirliği Kısa süreli bellek Görsel-motor beceriler İşlem belleği Seri öğrenme Yönetsel işlevler Uyanıklılık Motor hız Sözel akıcılık Harvey PD et al. Am J Psychiatry. 1997;154:
Belirtiler –İşlevsellik İlişkisi Pozitif belirtiler Negatif Belirtiler Bilişsel sorunlar Duygulanım bozuklukları İŞLEVSELLİK
Şizofreni Tanı ölçütleri (DSM- IV) A. Karakteristik Belirtiler Bir aylık bir sürenin önemli bir bölümünde aşağıdakilerden iki ya da daha çoğunun bulunması: sanrılar varsanılar dezorganize (dağınık- amaçsız) konuşma İleri derecede dezorganize ya da katatonik davranış Negatif belirtiler; duygusal küntlük, düşünce içeriğinin yoksullaşması ya da istem yokluğu
Şizofreni Tanı ölçütleri (DSM- IV) B.Toplumsal/ mesleksel işlev bozukluğu: İş, kişiler arası ilişkiler ya da kendine bakım gibi önemli işlevsellik alanlarından birinde ya da daha fazlasında, hastalık öncesine göre belirgin bozulma.
Şizofreni Tanı ölçütleri (DSM- IV) C. Süre: Belirtiler en az 6 aydır sürüyor olmalıdır. Bu 6 aylık sürenin en az 1 aylık döneminde A tanı ölçütünü karşılayan belirtiler bulunmalıdır. Şizoaffektif bozukluğun ve duygudurum bozukluğununun dışlanması Madde Kullanımının ve Genel Tıbbi Durumun dışlanması
Klinik belirtiler İçgörü kaybı %97 İşitsel varsanılar %74 Kuşkuculuk %66 Sığ duygulanım %66 Sanrılar %64
Klinik belirtiler Duygulanım Ambivalans ya da apati Korkmuş bir görünüm Sığ, acayip ya da uygunsuz duygulanım Benlik sınırları Kendilik duygusunun bozulması Kontrol yitimi İstem kaybı İç dünyaya çekilme
Klinik belirtiler Düşünce Kendiliğinden konuşmanın olmaması ya da aşırı olması Kendi mantığını içermesi (paranoid tip) Çağrışım sorunları teğet fikir uçuşması sözcük salatası ekolali neolojizm Davranış Bakımsız bir görünüm Deprese görünüm Ekopraksi Dağınık motor davranış Parkinsonyen belirtiler
İlk tedavi Prodromun başlaması Erken gelişim dönemi* Ergenlik* Premorbid dönem Prepsikotik dönem İlk atak Relapslar Yaş Residuel dönem Tedavisiz dönem* *Tanı ve tedavi için kritik dönemler
İlk atak
Haberci belirtiler İsteksizlik, ilgi kaybı Aileden ve arkadaşlardan uzaklaşma Huy değişiklikleri Dinle aşırı ilgilenmeye başlama Soyut konularla uğraş Sözde felsefi işlerle uğraş Kendine bakımda gerileme Uyku düzeninin bozulması Çökkünlük İştah azalması Çabuk sinirlenme Başkalarına ya da kendine zarar verme düşüncesi Alınganlık Nevrotik belirtiler
İçe kapanma dönemi Dikkatsiz ve ilgisizdir. İşine ya da okuluna devam etmez. Temizliğine ve kıyafetine özensizdir. Tekdüze bir yüz ifadesi vardır. Konuşması azdır ve monotondur. Basit cümleler kurar
Kriz dönemi Gerçekle ilgili algısı bozulmuştur – Olayları ve kişileri olduğundan farklı görür ve yorumlar – Kendisine yönelik düşmanlık yapıldığını düşünebilir – İnsanların kendi düşüncelerini etkilediklerini ileri sürebilir – Yakınları ve sevdikleri tarafından ihanete uğradığını – İnsanüstü ya da dini özelliklere sahip olduğunu düşünebilir
Age (Years) Good Function/ Psycho- pathology Poor Premorbid ProdromalProgressive Chronic/Residual Gestation/ Birth Seyir
Onset Chronic/Residual Healthy Worsening Severity of Signs and Symptoms Gestation/Birth Yaş Premorbid Abnormal Brain Development Neurochemical Dysregulation Neurodegenerative? Deterioration Sensitisation by dopamine Excitatory Neurotoxicity of glutamate Seyir
Şizofreni seyri % 43 %22-25 %35
İyi seyir kriterleri Hastalık başlamadan önce iyi işlev görme Hastalığın stres etkeni ile başlaması Orta yaşlar Orta, yüksek ekonomik düzey Olumsuz sosyal etkenlerin olmaması Ailede affektif bozukluk öyküsü Katatonik ve paranoid tip Ailede duygu dışavurumunun düşük olması Beyin görüntülemede normal görüntü
Kötü seyir kriterleri Erken ve sinsi başlangıç, yavaş seyir Düşük sosyoekonomik düzey Düşük işlevsellik Çocukluktan itibaren sosyal yaşama uyum sağlamada güçlük Ailede şizofreni öyküsü Negatif belirtiler, obsesif kompulsif belirtiler Beyin görüntülemesinde genişlemiş ventriküller, atrofik beyin Ailede yüksek duygudışavurumu Sık hastaneye yatış Psikotik saldırganlık
Şizofreni alttipleri Paranoid Katatonik Dezorganize Ayrışmamış Tortu
Paranoid şizofreni Sanrılar ve işitsel varsanılar önde gelir. Hasta çevresi ile olan ilişkilerini saptırır. Saçma sanrılarla zihni meşguldür. Daha geç başlar. İyi seyreder.
Katatonik şizofreni Aşağıdakilerden en az ikisinin bulunması: Katalepsi ya da stupor Amaçsız ve dış uyaranlardan bağımsız aşırı hareketlilik Aşırı negativizm ya da mutizm Postür alma, sterotipi, belirgin manyerizm ya da grimas Ekolali ya da ekopraksi
Dezorganize şizofreni düşünce akışında bozukluk davranışlarda dağınıklık uygunsuz duygulanım parçalanmış sanrı ve varsanılar amaçsız, anlamsız gülme ve mimikler sıkıntısı yoğundur
Dezorganize şizofreni Erken yaşlarda sinsi başlar Genellikle remisyona girmeden kronik seyreder İlkel, kontrolsüz ve organize olmamış düşünce ve davranışlar bulunur Aktiftir, ancak davranışları bir amaca yönelmiş değildir. Düşünce bozukluğu ön plandadır. Görünüşü ve sosyal davranışları oldukça bozuktur. Gerçekle teması çok azdır, fantazilerle yaşar
Ayrışmamış şizofreni hiç bir belirti tam olarak baskın değildir sanrılar, varsanılar, çağrışım bozukluğu, dağılmış davranış sıklıkla birlikte bulunur
Tortu Şizofreni tedavi edildikten sonra kalan şizofreni belirgin sanrılar, varsanılar ya da dezorganize konuşma ve ileri derecede dezorganize ya da katatonik davranış yoktur negatif belirtilerin ya da A tanı ölçütlerinden 2 ya daha fazlasının hafif derecede varlığı, hastalığın sürdüğünün kanıtıdır Kuşkululuk Anksiyeteyi yönetmede güçlük Yargılamada, içgörüde ve motivasyonda azalma Kendine bakımda azalma
Ayırıcı tanı Depresyon Organik beyin sendromu Kişilik bozuklukları Şizoaffektif bozukluk Akut Psikotik bozukluk