ANORGANİK KİMYA II

Tavsiye Edilen Kaynak Kitaplar Türkçe - H. Ölmez, V.T. Yılmaz, Anorganik Kimya, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun - N.K.Tunalı, S. Özkar, Anorganik Kimya, Gazi Üniversitesi Yayınevi - Cemal kaya, İnorganik Kimya İngilizce - C.E. Housecroft, A.G. Sharpe, Inorganic Chemistry, 1st Ed, PrenticeHall, 2001 - J.E. Huheey, E.A. Keiter, R.L. Keiter, Inorganic Chemistry, 4th Ed., HarperCollins, 1993

ANORGANİK KİMYA II, HAFTALIK DERS PROGRAMI   ANORGANİK KİMYA II, HAFTALIK DERS PROGRAMI 1-2. HAFTA   DERS İÇERİĞİ VE KAYNAKLARIN TANITIMI, GEÇİŞ METALLERİ VE KOORDİNASYON BİLEŞİKLERİ; KOORDİNASYON BİLEŞİKLERİ İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR. GEÇİŞ METALLERİNİN ÖZELLİKLERİ, BİLEŞİKLERİN GEOMETRİSİ VE WERNERİN ÇALIŞMALARI,   KOORDİNAYON BİLEŞİKLERİNİN GEOMETRİSİ, KORDİNASYON BİLEŞİKLERİNİN ADLANDIRILMASI, KOORDİNASYON BİLEŞİKLERİNDE İZOMERLİK 3-4. HAFTA KOORDİNASYON BİLEŞİKLERİNDE KİMYASAL BAĞ; ETKİN ATOM NUMARASI (EAN) ve 18 ELEKTRON KURALI. DEĞERLİK BAĞI TEORİSİ (DBT); ÇİZGİSEL KOMPLEKSLER, DÜZGÜN DÖRTYÜZLÜ (TETRAHEDRAL) KOMPLEKSLER, DÜZGÜN SEKİZYÜZLÜ (OKTAHEDRAL) KOMPLEKSLER, DBT GELİŞMELER (Elektronötralite ilkesi ve Geri bağlanma), DBT’NİN DEĞERLENDİRİLMESİ,

5-8. HAFTA   SINAV I. VİZE. KRİSTAL ALAN TEORİSİ (KAT), OKTAHEDRAL KOMPLEKSLERDE KAT, KRİSTAL ALAN YARILMA ENERJİSİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER, KRİSTAL ALAN KARARLILIK ENERJİSİ, TETRAHEDRAL KOMPLEKSLERDE KAT. 9-12. HAFTA JAHN-TELLER TEOREMİ, OKTAHEDRAL YAPIDAN KAREDÜZLEM YAPIYA GEÇİŞ, KAREDÜZLEM KOMPLEKSLERDE KAT, KAT’IN DEĞERLENDİRİLMESİ MOLEKÜLER ORBİTALLERİ TEORİSİ (MOT), OKTAHEDRAL KOMPLEKSLER, OKTAHEDRAL KOMPLEKSLERDE SİGMA ETKİLEŞİMİ, OKTAHEDRAL KOMPLEKSLER, OKTAHEDRAL KOMPLEKSLERDE Pİ ETKİLEŞİMİ

13-15. HAFTA   SINAV 2. VİZE, GEÇİŞ METAL KOMPLEKSLERİNİN ELEKTRONİK SPEKTRUMLARI İNORGANİK REAKSİYON MEKANİZMASI, GENEL DEĞERLENDİRME BİLGİ: Dersin planlanan sürelerde, verimli olması için derse giriş ve çıkışlarımıza dikkat etmenizi rica ediyorum Ders devamlılık ve geçme notu YTU yönetmeliğine göre uygulanacaktır

KOORDİNASYON KİMYASINDA TEMEL KAVRAMLAR Bir merkez atomu (M= Co, Cu, Fe, Ni v.s.), Ligant (L= CO, Br-, H2O, CN-) adı verilen değişik sağıda atom veya atom gruplarınca koordine edilmesi ile oluşan bileşiğe “Koordinasyon Bileşiği” veya “Kompleks” adı verilir. Ligand: Bir komplekste bir veya birkaç merkezi atoma koordine kovalent bağlarla bağlı olan atom veya atom gruplarına denir. Koordinasyon sayısı: Merkez atomuna bağlı donör atomlarının sayısıdır. Merkezi atom, ligantlar ve koordinasyon bileşiği nötral veya iyonik olabilir. Merkez atom genellikle pozitif yüklü geçiş elementidir. Ligantlar ise anyonik veya molekülerdir ve üzerlerinde bir veya daha çok sayıda ortaklanmamış elektron çifti bulunur. Lewis Asit-baz tanımı: Elektron çifti alan maddelere asit, elektron çifti veren maddeler bazdır. Kompleks, Lewis asit-baz tepkimelerinde oluşan katılma bileşiği olarakta tanımlanabilir. Koordine kovalent Bağ:

GEÇİŞ METALLERİ “d- veya f- değerlik elektronuna sahip elementler” yani, d-blok veya f-blok metalleri

GEÇİŞ METALLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ 1. Her geçiş metali çoğunlukla birden fazla farklı değerlikte bulunabilir. 2. Bileşikleri genellikle renklidir. 3. Bileşiklerinin çoğu para manyetiktir. 4. Metal iyonları değişik molekül veya iyonlarla kompleks bileşikler veya iyonlar oluşturabilir. 5. Metalin kendisi yada bileşikleri çoğunlukla katalitik etki gösterir.

d xz d xy d yz d x2-y2 d z2

Atomlarda elektronların dizilimi (Sc-Zn) 4p Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn

d elektron sayısının hesap edilmesi: 1. Kabukta kaç elektron vardır? - grup numaralarına bakılır Mn = 7 elektron (VII B) Cu = 11 elektron ( I B) 2. Kaç tane elektron iyonlaşmıştır? - yüksettgenme sayısına bakılır Mn(VII) = 7 elektron çıkmış Cu(II) = 2 elektron iyonlaşmış 3. Geriye kaç elektron kalmıştır? - çıkartma işlemi yapılır e.g. Mn(VII) = 7 - 7 = 0 , d0 Cu(II) = 11 - 2 = 9 d-elektronu = d9 Bu nedenle, geçiş elementlerinde değerlik elektronları d-elektronlarıdır.

4s orbitalindeki elektronlar önce iyonlaşır The 4s orbitals are lower in energy than the 3d orbitals for K and Ca. This is only for the free atoms! In molecules 3d are lower in energy than 4s! 4s orbitalindeki elektronlar önce iyonlaşır Cu 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 4s1 Ti 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d2 4s2 Cu+ 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 Ti2+ 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d2 Cu2+ 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d9 Ti3+ 1s2 2s 2p6 3s2 3p6 3d1 Ti4+ 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 Kural: İlk önce s orbitalindeki elektronlar iyonlaşır.

kompleks L nin Y.S M nin değerliği d elektron sayısı Aşağıda verilen kompleks bileşiklerde Metaller kaç tane d-elektronuna sahiptir? O -O O- ox = NH2 en = H2N kompleks L nin Y.S M nin değerliği d elektron sayısı [Cr2O7]2- -2 +6 d0 [MnO4]- -2 +7 d0 [Ag(NH3)2]+ 0 +1 d10 [Ti(H2O)6]3+ 0 +3 d1 [Co(en)3]3+ 0 +3 d6 [PtCl2(NH3)2] -1, 0 +2 d8 [V(CN)6]4- -1 +2 d2 [Fe(ox)3]3- -2 +3 d5

Geçiş metal komplekslerinin renkleri Ruby (yakut) Al2O3 with Cr3+ impurities Sapphire (safir) Al2O3 with Fe2+ and Ti4+ impurities sekizyüzlü koordinasyon sayısı 6 Emerald (zümrüt) AlSiO3 containing Be with Cr3+ impurities

Hemoglobin Kanda oksijen taşıyıcı Porfirin-Fe kompleksi Fe(II) iyonu sekizyüzlüdür K.S 6 O2

cis-platin [PtCl2(NH3)2] Kare düzlem Pt(II) K. S. 4 cis-izomer the first of a series of platinum coordination complex-based anti-cancer drugs (Platinol-AQ)

Merkez metal iyonu ligantlarla çevrelenmiştir Koordinasyon Bileşiği Nedir? kompleks üzerindeki yük n+/- ligantlar X+/- n karşıt iyon metal iyonu Merkez metal iyonu ligantlarla çevrelenmiştir Ligantlar metal iyonunun d-orbitaline iki elektron vererek koordine kovalent bağ oluşturur

Her bir ligant iki elektronunu M-L bağına verir Koordine kovalent bağ Her bir ligant iki elektronunu M-L bağına verir F F   F B F   F  B  F H  N  H + F  B  F       H  N  H H F H N H   H H H3N _> BF3 NH3 BF3 L L L = koordine kovalent bağ L L L

Alfred Werner - Nobel Prize winner 1913 Alfred Wernerin, kobalt(III) klorürün amonyakla oluşturduğu dört farklı bileşik konusundaki araştırmaları, bir problemin çözümü için bilimsel yaklaşımın nasıl yürütüldüğünü göstermesi bakımından ilgi çekicidir. Werner zamanında bu bileşiklerin kapalı formülleri ve renklerine dayanarak verilen adlar bilinmekteydi. Şaşırtıcı olan husus, son iki bileşiğin formüllerinin aynı olmasına karşın özelliklerinin farklı olmasıydı. CoCl3 . 6NH3 sarı CoCl3 . 5NH3 mor CoCl3 . 4NH3 yeşil CoCl3 . 4NH3 menekşe xs Ag+ 3 moles AgCl xs Ag+ 2 moles AgCl xs Ag+ 1 mole AgCl xs Ag+ 1 moles AgCl

Ligantlar metale kovalent bağa benzer bir bağ ile bağlıdır. Bilgi; önceki slaytın devamı olarak , bu slayta önemli bir soru bulunmakta. [Co(NH3)6]Cl3 [Co(NH3)5Cl]Cl2 [Co(NH3)4Cl2]Cl + 3+ 2+ Werner in sonuçları Metaller belirli bir yükseltgenme sayısına sahiptir (birincil değerlik) Kompleksler belirli bir koordinasyon sayısına sahiptir (ikincil değerlik) Ligantlar metale kovalent bağa benzer bir bağ ile bağlıdır. [Co(NH3)6]Cl3 → [Co(NH3)6]3+ + 3 Cl-

ÖRNEK [CoCl(NO2)(NH3)4]+ kompleks iyonunda Co atomunun yükseltgenme sayısı (birincil değerlik) ve koordinasyon sayısı (ikincil değerlik) nedir? Çözüm :

Bağlanmanın Lewis modeli "Lewis asidi" "Lewis bazı" e.g. [Co(NH3)6]3+ NH3 3+   H3N   NH3   6 N + Co3+ H H3N   NH3 H H   NH3

İç ve dış küre kompleksleri İç koordinasyon küresi = ligantlar doğrudan metal iyonuna bağlanır Dış koordinasyon küresi = kompleks ile ilgili iyonlar doğrudan metal merkezine bağlı değildir İç küre Dış küre Karşıt iyon ligand SO42- H2O H2O H2O H2O OSO3 H2O Mn2+ OH2 Mn2+ OH2 OH2 H2O H2O H2O [Mn(OH2)6][SO4]: dış küre kompleksi [Mn(OH2)5(SO4)]: iç küre kompleksi

Koordinasyon SayIlarI ve YapIlar Yapıyı belirleyen faktörler Bağ sayısı VSEPR argümanları d orbitalindeki elektron sayısı Büyük ligantların sterik engeli Kristal paketleme etkisi Yine de, molekülün geometrisini öngörmek zordur.

GEÇİŞ METAL KOMPLEKSLERİNDE EN YAYGIN GEOMETRİLER Dörtyüzlü 109o 28' K.S. 4 Kare düzlem 90o K.S. 4 Üçgen çiftpiramit 120o + 90o K.S. 5 Kare piramit 90o K.S. 5 Sekizyüzlü 90o K.S. 6

Koordinasyon sayısı 2 Cu(I), Ag(I), Au(I), Hg(II) doğrusal [CuCl2]- [Au(CN)2]- 180o Koordinasyon sayısı 3 üçgen düzlem [Cu(CN)2]- [HgI3]- 120o

Konformasyon izomerliği (Politopal izomeri) Koordinasyon sayısı 4 dörtyüzlü geometri Kare düzlem geometri 109o 90o Konformasyon izomerliği (Politopal izomeri)

Ayna görüntüsü mevcuttur Dörtyüzlü kompleksler Sterik engel varlığında oluşur optik izomerlik Ayna görüntüsü mevcuttur [CoCl4]2- [MnO4]- [NiCl4]2- büyük ligantlar …Cl-, Br-, I- gibi küçük metal iyonu …yarı-soygaz elektron dizilişine sahiptirler, Zn2+ gibi …K.A.K.E leri yoktur, Fe3+, Mn7+ gibi

Kare düzlem geometri [PtCl4]2- [AuBr4]- [Co(CN)4]2- Kare düzlem kompleksler d8 metal iyonlarında oluşur i.e. group 10 Ni2+, Pd2+, Pt2+ Au3+ Kare düzlem kompleksler kuvvetli alan ligantları ile oluşur e.g. CN-

cis-diammindikloroplatin(II) trans-[PtCl2(NH3)2] Kare Düzlem Geometri geometrik izomerlik cisplatin cis-[PtCl2(NH3)2] cis-diammindikloroplatin(II) trans-[PtCl2(NH3)2] trans-diammindikloroplatin(II)

Koordinasyon sayısı 5 Üçgen çiftpiramit Kare piramit eksen konumu Ekvator konumu 90o 90o 120o İki yapının enerjileri birbirine çok yakındır

Üçgen çiftpiramit Kare piramit [Co(CN)5] [CuCl5]3- [Co(Me6tren)Br]+ [VO(acac)2]

Berry sahte dönmesi (Molekül içi düzenlenme) Sahte dönme kare piramit ara ürün üzerinden gerçekleşir Ekvatordaki iki ligant eksen konumuna geçer (veya tersi)

 = 60 º  = 0 º Koordinasyon sayısı 6 Sekizyüzlü geometri e.g. [Mn(OH2)6]2+ [Cr(CO)6] Ligantlar çapraz vs. ligantlar çakışık Üçgen prizma geometri do metalleri e.g. WMe6  = 0 º

Sekizyüzlü komplekslerde bozulma Tetragonal bozulma z ekseni (C4 ekseni) doğrultusunda uzama veya yassılma Jahn-Teller etkisi sonucunda elde edilen yapı Trigonal bozulma C3 ekseni doğrultusunda dönme 60 döndürüldüğünde üçgen prizma yapı elde edilir Üçgen yüzeyler çakışık konuma gelir Genellikle üç tane iki dişli ligandların varlığında oluşur  etkileşimi bu yapıyı kararlı hale getirebilir.

Sekizyüzlü geometri, oktahedral yapı; [ML4X2] Geometrik izomerlik trans-[Co(NH3)4Cl2]+ yeşil cis-[Co(NH3)4Cl2]+ mor

Sekizyüzlü geometri [ML3X3] Geometrik İzomerlik MERIDONAL mer mer-[Co(NH3)3(NO2)3] FACIAL fac fac-[Co(NH3)3(NO2)3]

Yüksek Koordinasyon Sayıları Koordinasyon Sayısı 7 başlıklı sekizyüzlü [WBr3(CO)4)]- (bozulmuş) beşgen çiftpiramit [ZrF7]3- başlıklı üçgen pirizma [TaF7]2-

Koordinasyon sayısı 8 kare antipirizma Na3[Mo(CN)8] onikiyüzlü (nBu4N)3[Mo(CN)8] küp Koordinasyon sayısı 9 üçşapkalı üçgen pirizma [ReH9]2-

Ligantların Sınıflandırılması Lewis bazlarıdır, merkez atoma verici atomları ile bağlanır. Verici atom türleri - P atomu  fosfinler - N atomu  aminler, nitro, piridin(py) -O atomu  akua, OR- -S atomu  SR-, SOx -organik bileşikler  aromatikler, olefinler, alkiller v.s. Ligantların Sınıflandırılması ● Diş sayısına göre Monodentat = tek dişli ligant Bidentat = iki dişli ligant Tridentat = üç dişli ligant Multidentat = çok dişli ligant Şelat yapan ligantlar : merkez atomuna birden çok donör atomu ile bağlanabilen ligantlar

Verici-alıcı türlerine göre  verici (sadece) En > NH3 alkiller (metil, etil, propil v.s.)  verici (dolu p orbitalleri) H2O > F- > RCO2- > OH- > Cl- > Br- > I-  alıcı CO, CN- > phen > NO2- > NCS- Elektronik yapılarına göre - Bir elektron verici  H , metil, etil, propil.. - İki elektron verici  NH3, H2O, CO, etilen, py - Üç elektron verici  NO, allil (H2C=CH-CH2 ) - Dört elektron verici  bütadien - Beş elekton verici  siklopentadienil (Cp)

LİganDlarIn adlandIrIlmaSI  Anyonik ligantların sonuna “o” takısı konur -bromo, kloro, karbonato, sülfato  Nötral ligantlar takı almaz -etilendiamin, fosfin, metilamin, dimetilamin  Radikallerin sonuna “il”takısı getirilir -fenil, metil, etil, siklopentadienil  Bazı ligantlar özel ada sahiptir -karbonil, nitrozil, ammin, akua  Köprü ligantlar μ(mü) ile gösterilir  Delokalize bağlar η (eta) ile gösterilir

Ligant sayısını veren önekler 2 di bis 3 tri tris 4 tetra tetrakis 5 penta pentakis 6 heksa heksakis 7 hepta heptakis 8 okta oktakis ikinci grup öneklerin kullanıldığı yerler Büyük ve karmaşık ligantlarda Önek içeren ligantlarda tris(2-aminoetill)amin

C O nötral ligantlar karbonil NO nitrozil NH3 ammin PPh3  karbonil NO nitrozil    NH3 ammin PPh3 trifenilfosfin       SR2 tiyoeter H2O akua

N C S S C N Anyonik ligantlar S-2 tiyo HS¯ merkapto O2-2 perokso  S-2 tiyo HS¯ merkapto O2-2 perokso N-3 nitrido NH2¯ amido NH -2 imido N3¯ azido NO2¯ nitro ONO¯ nitrito CN¯ siyano OCN¯ siyanato H¯ hidro (hidrido) O-2 okso OH¯ hidrokso F¯ floro Cl¯ kloro Br¯ bromo I¯ iyodo NO3-2 nitrato ClO3¯ klorato C2O4-2 oksalato SO4-2 sülfato SO3-2 sülfito CH3COO- asetato S2O3-2 tiyosülfato CO3-2 karbonato NHOH¯ hidroksilamido N C S  izotiyosiyanato S C N tiyosiyanato 

p – bağlı ligantlar Çok katlı (çift ve üç katlı) bağlar Lewis bazı gibi davranır H2C CH2 RC CR - CH2 Cl K+ Cl Pt Cl [PtCl3(2-C2H4)]- η2-C2H4 : etilenin metale iki C atomu ile bağlandığını gösterir

Nötral iki dişli ligantlar e.g. [PtCl2(en)]     beş üyeli şelat kare düzlem kompleks 1,2-diaminoetan = etilendiamin = en             1,2-difenilfosfinetan dppe 2,2'-bipiridin bpy 1,10-fenantrolin phen Şelat yapan ligantlar merkez atomuna daha kuvvetli bağlanır

Anyonik ikidişli ligandlar asetato = ac- oksalato = ox2- p-verici ikidişli ligant Pd(II)-oksim kompleksi [Fe(CO)3(h4-C4H6)]

Üç dişli ligantlar: üç donör atomlu             dietilentriamin dien 2,2':6',2"-terpiridin tpy 1,4,7-triazosiklononan makrosiklik ligant       makrosiklik ligantlar, en az 3 verici atomuna ve en az 9 halka atomuna sahiptir

tris(2-aminoetill)amin Dört dişli ligantlar tris(2-aminoetill)amin tren porfirin fitalosiyanin

etilendiamintetraasetato Çok dişli ligantlar etilendiamintetraasetato EDTA Hekzadentat

Hard donor atoms Soft donor atoms e.g. NH3, H2O, OH-, CO32- CO, PPh3, C2H4, SRH, CN-, SCN- Small donor atoms Electronegative Not very polarisable Larger donor atoms Less electronegative Easlily polarisable weak complexes strong complexes "Hard" metals Soft metals e.g. Fe(III), Mn(II), Cr(III) Small metals (1st row) High oxidation state e.g. Ag(I), Cu(I) Larger metals (2nd + 3rd row) Low oxidation state

Koordinasyon Bileşiklerinin Adlandırılması Formül Yazım kuralları Ligantlar (önce iyonik, sonra nötral) Yük (üst indis) [M(L1)m(L2)n]p+[X]p- Karşıt iyon Önce Metal Atomu Köşeli parantez

(difenilfosfin)dikloro(tiyoüre)platin(II) Koordinasyon bileşiklerinde isimlendirme Koordinasyon bileşiklerinin formüllerinin yazılmasında ve adlandırılmasında, herhangi bir karışıklığa imkan vermemek için, bileşiğin bileşimini ve yapısını açık olarak temsil edecek şekilde, Uluslar arası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliğinin (IUPAC) belirlediği kurallar kullanılır 1. Önce katyonlar, sonra anyonlar 2. Önce ligantların ismi alfabetik sırada, sonra metal atomun ismi (difenilfosfin)dikloro(tiyoüre)platin(II) Önce ligantlar, alfabetik sıra izlenir yükler ve önekler dikkate alınmaz Sonra metal atomu Yükseltgenme sayısı parantez içinde

Dibromobis(trimetilfosfin)platin(II) 3. Ligant sayıları iki şekilde verilir. a) di, tri, tetra, penta, hekza, hepta…… b) bis, tris, tetrakis, pentakis…… (belirsiz durumlarda ve karmaşık ligandlarda) Örnek: dikloro, diammin, bis(trifenilfosfin), tris(trimetilamin) Dibromobis(trimetilfosfin)platin(II) 4. Ligantların İsimlendirilmesi. a) Negatif Ligantlar: Ligant isminin sonuna –o eki getirilir. F- Fluoro SCN- Tiyosiyanato OH- Hidrokso NCS- İsotiyosiyanato b) Pozitif Ligantlar: Ligant isminin sonuna –ium (-yum) eki getirilir. NH2-NH3+ Hidrazinyum c) Nötral Ligantlar: Genelde kendi molekül isimleriyle verilirler. İstisna olarak; NH3 Amin H2O Akua CO Karbanil N2 Azot O2 Dioksijen

Anyonik kompleksdeki adı 5. Komplekslerin Sonlandırılması a) Nötral ve/veya katyonik komplekslerde metal adı doğrudan kullanılır. b) Anyonik komplekslerde metale “-at” takısı ilave edilir. [PtCl4]2- tetrakloroplatinat(II) [Fe(CO)4]2- tetrakarbonilferrat(-II) c) Bazı metallerin anyonik adları farklıdır Metal Anyonik kompleksdeki adı Demir Ferrat Bakır Kuprat Kurşun Plumbat Gümüş Arjenat Altın Aurat Kalay Stannat

6. Polinükleer (Çok Merkezli) Komplekslerde İsimlendirme: Bu tür komplekslerde iki veya daha çok merkez atomu bulunur. İki merkez atomunu birbirine bağlayan köprü ligantlar μ- öneki ile belirtilir. di--hidroksobis[tetraamminkobalt(III)]

7. Yükseltgenme sayısı veya yük sayısı Stock sistemi : metal iyonunun yükseltgenme sayısı Roma rakamı ile verilir K4[Fe(CN)6] Potasyum hekzasiyanoferrat(II) [Co(OH2)2(NH3)4]Cl3 Diakuatetraamminkobalt(III) klorür [PtCl6]2- Hekzakloroplatinat(IV) 2. Eving-Basset sistemi : iyonların yükü Arap rakamları ile verilir K3[Fe(CN)6] Potasyum hekzasiyanoferrat(3-) [PtCl4]2- Tetrakloroplatinat(2-)

tetraamminbis(hidrojensülfito)rutenyum(II) [Ru(HSO3)2(NH3)4] diammindiklorobakır(II) [CuCl2(NH3)2] tetraamminbakır(II) sülfat [Cu(NH3)4]SO4 potasyum hekzasiyanoferrat(III) K3[Fe(CN)6] hekzaakuatitanyum(III) hekzaklorokobaltat(III) [Ti(H2O)6][CoCl6] potasyum 2-etilentrikloroplatin(II) K[PtCl3(C2H4)] tris(etilendiamin)krom(III) [Cr(en)3]3+ potasyum tetrasiyanonikelat(II) K2[Ni(CN)4] [Zn(NCS)4]2- tetraizotiyosiyanatozinkat(II) tetraamminditiyosiyanatokobalt(III) sülfat [Co(SCN)2(NH3)4]2SO4 [Au(CN)4]- tetrasiyanoaurat(III)

triakuatriamminkrom(III) klorür [Cr(NH3)3(H2O)3]Cl3 diakuabromofloroiyodoklorokromat(III) [CrBrFICl(H2O)2]- hekzaamminkrom(III) hekzakloroiridat(III) [Cr(NH3)6][IrCl6] potasyum ammindioksoperoksodisiyanokromat(VI) K2[ Cr(CN)2O2(O2)NH3] tetraamminsülfatokobalt(III) nitrat [CoSO4(NH3)4]NO3 lityum tetrahidroalüminat(III) Li[AlH4] potasyum nitrosilpentasiyanoferrat(II) K3[Fe(CN)5NO] sodyum pentakloronitridoosmat(VI) Na[OsCl5N] Na3[Ag(S2O3)2] sodyum bis(tiyosülfato)arjentat(I) [CuCl2(CH3NH2)2] diklorobis(metilamin)bakır(II)

di--hidroksobis[tetraamminkobalt(III)] -oksobis[pentaamminkrom(III)] [(CO)3Fe(CO)3Fe(CO)3] tri--karbonilbis[trikarbonildemir(0)] [Br2Pt(SMe2)2PtBr2] bis(-dimetilsülfit)bis[dibromoplatin(II)]

hekzakarbonilmolibden(0) bis(5-siklopentadienil)demir(0) veya bispentahaptosiklopentadienildemir(0) (6-benzen)trikarbonil krom(0) Hekzahaptobenzentrikarbonilkrom(0)

dikarbonil(1-siklopentadienil)(5-siklopentadienil)demir(0) veya dikarbonilmonohaptosiklopentadienilpentahaptosiklopentadienildemir(0) diklorobis(5-siklopentadienil) titanyum(II) veya diklorobispentahaptosiklopentadieniltitanyum(II) trikarbonil(6-sikloheptatrien)molibden(0) veya trikarbonilhekzahaptosikloheptatrienmolibden(0)

Metal-metal bağı içeren kompleksler

İzomerlik İzomerlik, aynı tür ve sayıda atomların farklı düzenlenmesiyle fiziksel ve kimyasal farklı özellikte bileşikler oluşmasıdır Yapısal İzomerlik Stereoizomerlik Aynı kapalı formüle sahip birden fazla molekülde atom veya grupların faklı düzenlenmesinden kaynaklanır. Basit formülleri aynı, bağlar farklı. Kapalı formülleri ve atomların birbirine bağlanma sıraları aynı olan bileşiklerde atomların uzayda farklı düzenlenmesinden kaynaklanır. Bağlar aynı atomların uzaydaki düzeni farklı . İyonlaşma izomerliği Hidrasyon izomerliği Koordinasyon izomerliği Bağlanma izomerliği Polimerizasyon izomerliği Geometrik izomerlik cis/trans, mer/fac Optik izomerlik D and L Konformasyon izomerliği

İyonlaşma izomerliği Bağlı anyonun karşıt iyon ile yer değiştirmesi e.g. [Co(NH3)5Br]SO4 [Co(NH3)5(SO4)]Br Ag+ [Co(NH3)5Br]SO4 [Co(NH3)5(SO4)]Br Ba2+ BaSO4 çökme yok Ag+ Ba2+ AgBr çökme yok Solvat izomerliği (ligant su ise hidrat izomerliği) Nötral ligandın anyonik ligant ile yer değiştirmesi e.g. [Co(OH2)6]Cl3 mor [Co(OH2)5Cl]Cl2 açık yeşil [Co(OH2)4Cl2]Cl koyu yeşil İzomerlerin renklerinin farkı olmasının nedeni değişik ligandlarla çevrili merkez atomundaki d orbitalinin farklı şekilde etkilenmesidir.

Koordinasyon izomerliği Bu tür izomerlere, hem anyonu hemde katyonu kompleks iyon olan tuzlarda rastlanır. İki merkez atomu arasında ligandlar farklı dağılmışlardır. [Cu(NH3)4][PtCl4] [Pt(NH3)4][CuCl4] kare düzlem [Co(NH3)6][Cr(CN)6] [Cr(NH3)6][Co(CN)6] sekizyüzlü Polimerizasyon izomerliği Bu izomer türünde basit formüldeki atom sayıları tam sayılı katlarına arttığı halde, Polimerleşmede olduğu gibi basit formülle gösterilen birim tekrarlanmamaktadır. [MLm]n basit formülündeki n değeri değişir e.g. [Pt(NH3)4][PtCl4] [Pt(NH3)2Cl2] Her iki izomer aynı basit formüle sahiptir, [Pt(NH3)2Cl2]n

Bağlanma izomerliği Ligandın iki donör atomunun metal ile bağ yapma yatkınlıkları birbirine yakın ise, ligand Mevcut koşullara göre metale, donör atomlardan biri veya diğeri üzerinden bağlanarak izomerler oluşturabilir. Ambidentat ligantlar, birden farklı verici atoma sahip ligantlardır. Bunlar merkez atomuna farklı donör atomları ile bağlanabilirler hn D [Co(NH3)5(NO2)]2+ [Co(NH3)5(NO2)]2+ kımızı nitrito-complex sarı nitro-complex O (H3N)5Co (H3N)5Co N O O O N

Optik izomerler (kiral) Stereoizomerler Enantiyomerler, üst üste çakıştırılamayan ve biri diğerinin ayna görüntüsü olan moleküllerdir Diastereomerler Optik izomerler (kiral) Geometrik Konformasyon Enantiyomerleri birbirinden ayırt etmekte kullanılan özelliklerden biri, içinden geçen düzlem polarize ışığın düzlemini eşit miktarda fakat zıt yönlere çevirmeleridir. Polarize ışık düzlemini; - sağa çeviren, dekstro, d, (+),  (delta) - sola çeviren, levo, l, (-),  (lambda) Rasemik karışım = kiral olmayan,  ve  izomerlerini eşit miktarda içeren karışım

Optikçe aktif madde tarafından polarize ısık düzleminin çevrilmesi (kiralite) optik izomerlik Polarize ışık düzlemini çeviren maddelere kiral madde adı verilir Optikçe aktif madde tarafından polarize ısık düzleminin çevrilmesi

optik izomerler Optik izomerler birbirinin ayna görüntüsüdür ve üst üste çakışmazlar Kiral yapılar - asimetrik yapılar (C1): Özdeşlik elemanından başka hiçbir simetri elemanına sahip olmayan moleküllerdir. - dissimetrik yapılar (Cn ve Dn): Sn (dönme-yansıma) elemanına sahip olmayan moleküllerdir. C2

geometrik izomerlik (cis-trans)

sekizyüzlü komplekslerde geometrik izomerlik (cis-trans)

Sekizyüzlü komplekslerde geometrik izomerlik (fac-mer) fac (facial) => üç aynı ligant bir üçgenin köşelerinde yer alır mer (meridional) => üç aynı ligant karedüzlemin üç köşesinde yer alır

[Co(en)2Cl2]+ kompleksinin izomerleri trans- geometrik izomer cis- optik izomer [M(K2L)2X2] M X [Co(en)2Cl2]+

Soru : Aşağıdaki yapılarda kaç tane farklı izomer vardır?

Konformasyon izomerliği Birden çok stereokimyasal yapıda bulunma hali Her iki yapının da mevcut olabilmesi için kararlılıklarının bulunması ve birbirine dönüşümünü engelleyen enerji bariyerinin olması gerekir Örnekler [Ni(CN)5]3- üçgen çiftpiramit ve kare piramit yapılarında bulunur [NiCl2(Ph2PCH2Ph)2] dörtyüzlü ve kare düzlem yapılarında bulunur