SÜRTÜNME KUVVETİ BUĞRA ÇAĞATAY 5/C 268 1

Cisimle yüzey arasında oluşan ve cismin hareketini zorlaştıran ya da engelleyen kuvvete sürtünme kuvveti denir. Sürtünme kuvveti, birbirine temas eden yüzeyler arasında cismin hareketini sağlayan kuvvete ters yönde oluşur. 1. Temas gerektiren bir kuvvettir, 2. Cisimlerin hareketini zorlaştırır, 3. Hareket eden cismi yavaşlatır ve durdurur, 4. Duran bir cismin hareket etmesini engeller, 5. Sürtünme kuvveti sürtünen yüzeylerin cinsine bağlıdır, 6. Sürtünme kuvveti (yatay düzlemde) cismin ağırlığıyla doğru orantılı değişir, 7. Sürtünme kuvveti sürtünen yüzeylerin büyüklüğüne bağlı değildir, 8. Sürtünme kuvveti daima harekete zıt yöndedir. 2

3 Yerde hareket eden top bir süre sonra yavaşlar ve durur. Bu duruma topla yüzey arasında oluşan sürtünme kuvveti sebep olmaktadır. Oyuncak arabamızı itip bıraktığımızda araba bir süre sonra duracaktır. Bu durum sürtünme kuvvetiyle açıklanabilir. Aynı şekilde salıncakta sallanan bir çocuğun bir süre sonra hareketsiz kalmasının sebebi yine sürtünme kuvvetidir. İlk insanların kibrit ya da çakmak olmadan odun parçalarını birbirine sürterek ateş yakmaları da sürtünme kuvvetinin bir sonucudur.

4 Bir cismi hareket ettirebilmek için sürtünme kuvvetini yenmeliyiz. Yani sürtünme kuvvetine eşit ya da daha büyük kuvvet uygulamamız gerekir. Tekerlek, sürtünme kuvvetini azaltır. Bu nedenle tekerlekli cisimler daha kolay hareket eder. Cisimlerin özelliği kadar zeminin özelliği de hareketi kolaylaştırabilir ya da zorlaştırabilir. Arabalar taşlık yollarda daha zor hareket ederken asfalt yolda daha kolay hareket eder. Tahta ve halı üzerinde de sürtünme kuvveti fazla olduğu için cisimler zor hareket ettirilir.

5 S ÜRTÜNME KUVVETININ OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLERI : Yürümeyi kolaylaştırır. Hareketi zorlaştırır. Sürtünme kuvveti nedeniyle yerine koyduğumuz koltuk ve masa gibi eşyalar yerinde kalır. Metaller arasında oluşan sürtünme sonucu sert metal yumuşak metali aşındırır. Enerji kaybına neden olur. Arabaların motor gücünün yaklaşık %20 si sürtünme kuvvetini yenmeye harcar. Sporcular ayaklarına giydikleri çıkıntılı ayakkabılar ile daha rahat yere basarlar. Sürtünme kuvveti cisimleri aşındırır. Araba,uçak,gemi ve trenin hızını yavaşlatır. Sürtünme kuvveti olmasaydı dağ yamaçlarındaki kaya ve topraklar kolaylıkla kayardı. Kalemle yazamaz veya yazdıklarımızı silemezdik. Arabalar frene basılınca duramazdı. Sürtünme kuvveti sayesinde yürüyebilir, yazı yazabilir, cisimleri tutabilir ve daha pek çok şeyi yapabiliriz. Sürtünme kuvveti olmasaydı bunları yapamazdık.

6 Aşağıdaki resimlerden yararlanarak sürtünme kuvvetinin büyüklüğü ile hareket arasında ilişki kurmaya çalışalım. Sorulara cevap verelim. 7,6,5,3 1,2,4

7 Hava ortamında sürtünme kuvveti Havada hareket eden bir cisimle hava arasında hava direnci veya hava sürtünmesi adı verilen bir sürtünme kuvveti söz konusudur. Bu tür durumlarda cismin havayla temas eden yüzeyinin büyük olması sürtünme kuvvetini artırır. Havayla cisimler arasında oluşan bu kuvvet, cismin hareketini zorlaştırır. Örneğin fotoğraftaki paraşütün yüzey alanının geniş olması daha fazla havayla etkileşmesini sağlar. Böylece paraşütçü daha yavaş ve güvenli bir şekilde yere iner. Salıncakta sallanan bir çocuğun bir süre sonra hareketsiz kalmasının nedeni de çocukla hava arasındaki sürtünme kuvvetidir.

Sıvı ortamda sürtünme kuvveti Hava gibi su da cisimlerin hareketini engelleyici bir etki gösterir. Bu durumda su ile su içerisinde bulunan cisimlerin yüzeyleri arasında hareketi zorlaştırıcı bir kuvvet söz konusudur. Oluşan bu hareketi zorlaştırıcı ya da engelleyici etkiye su direnci ya da su sürtünmesi adı verilir. Bu durum sadece suya özgü bir durum değil tüm sıvılar için geçerlidir. Suda yaşayan hayvanların vücut şekilleri sürtünme kuvvetini azaltacak şekildedir. Örneğin balıkların vücut şekilleri ve kaygan pulları sürtünme kuvvetini azaltır. Gemilerin ön kısımlarının “V” şeklinde tasarlanması, sürtünme kuvvetini azaltmak içindir. Dalgıçlar, su altında sürtünme kuvvetini azaltmak için özel tasarlanmış dalış kıyafetleri giyerler. Sürat tekneleri, daha hızlı gidebilmek için hem hava hem de su ile arasındaki sürtünme kuvveti en az olacak şekilde tasarlanır. 8

9 Kaynakça: Fen ve teknoloji öğrenci kitabı