DEĞERLENDİRME ve BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ EĞİTİM PROGRAMI HAZIRLAMA Birinci basamak: ilk belirleme İkinci basamak: gönderme öncesi süreç Üçüncü basamak: gönderme süreci Dördüncü basamak: ayrıntılı değerlendirme süreci Beşinci basamak: özel eğitim hizmetleri için uygunluğa karar verme Altıncı basamak: bireyselleştirilmiş eğitim programı hazırlama Yedinci basamak: değerlendirme

Eğitsel değerlendirme Değerlendirme birey hakkında bilgi toplama sürecidir. Farklı amaçlarla değerlendirme yapılır. Sınıflandırma ve yerleştirme için değerlendirme BEP hazırlama için değerlendirme Performans belirleme Uzun ve kısa dönemli hedef belirleme BEP’in etkiliğini değerlendirme

Değerlendirme İlkeleri Farklı kişiler tarafından Farklı zamanlarda Farklı değerlendirme yöntemleri ile (formal/informal) Farklı değerlendirme araçlarıyla Farklı ortamlarda gerçekleştirilmesi gereken bir süreçtir. Ayrıca devam eden ve bireyselleştirilmiş bir süreç olması gerekmektedir.

Değerlendirme Yöntemleri Formal değerlendirme Standart /norma dayalı araçlarla bireyi bir norm grubu ile karşılaştıran değerlendirme Zeka testleri ve başarı testleri İnformal değerlendirme Bireyi bir norm grubu ile karşılaştırmak yerine kendi içinde değerlendiren, güçlü ve zayıf yönlerini belirlemeyi amaçlayan değerlendirme

İnformal Değerlendirme Araçları Gözlem Görüşme Kontrol listeleri/ kaba değerlendirme araçları Envanterler Çalışma örneği analizi Hata analizi Ölçüt bağımlı testler Ev ödevleri, sınavlar ve sınıf içi çalışmalar TÜM BU ARAÇLAR GELİŞİMSEL SIRAYI YA DA MÜFREDATI TEMEL ALARAK HAZIRLANABİLİR.

Değerlendirme Araçlarını Seçerken Değerlendirmenin amacına uygun olmalı En kaba olandan en ayrıntılı bilgiyi verecek araca doğru bir geçiş olmalı Kısa zamanda etkili veri toplamaya olanak vermeli

Değerlendirme Basamakları 1. Basamak İLK BELİRLEME 2. Basamak GÖNDERME ÖNCESİ 3. Basamak GÖNDERME 4. Basamak AYRINTILI DEĞERLENDİRME 5. Basamak ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ İÇİN UYGUNLUĞA KARAR VERME 6. Basamak BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ EĞİTİM PROGRAMI HAZIRLAMA 7. Basamak DEĞERLENDİRME

1. Basamak: İlk belirleme İlk belirleme süreci, öğretmenin sınıfında akademik, duygusal ve davranışsal yönden akranlarından farklı gereksinimleri olan, çeşitli uyarlamalara ve desteğe gereksinim duyan öğrencileri belirleme sürecidir. Her öğrenci sınıfta zaman zaman başarısızlık yaşayabilir. Bir öğrenci bir etkinlikte diğerine göre daha fazla başarılı olabilir ya da aynı etkinlikte işlenen bir konuyu, diğerine göre daha çabuk kavrayabilir. Ya da her öğrenci zaman zaman okul ve sınıf kurallarına uyum sağlamada zorlanabilir; kurallara uygun olmayan davranışlar gösterebilir, arkadaşlarıyla kavga edebilir ve onlarla sorunlar yaşayabilir. Zaman zaman etkinliklerde arkadaşlarıyla konuşabilir ya da dikkati dağılabilir. Burada yapılması gereken sınıfta yaşanabilecek sorunlara yönelik olarak hangi öğrencilerin daha fazla desteğe gereksinim duyduğunu belirlemektir. Bu belirlemeyi yapmak için, sınıftaki öğrenciler hakkında bilgi toplanmalı ve bazı değerlendirme yöntemleri kullanılmalıdır. Bu değerlendirmelere ek olarak, öğrencinin sağlık durumuna ilişkin bilgiler ve çocuğun ailesi hakkındaki bilgilerde bu süreçte toplanır. Toplanan bu bilgiler ışığında öğrenci için gönderme öncesi sürecin işletilip işletilmeyeceğine bu süreçte karar verilir.

2. Basamak: Gönderme öncesi Gönderme öncesi süreç, akademik, duygusal ve davranışsal özellikleri yönünden akranları tarafından izlenen programı izlemekte güçlük çeken öğrencilerin değerlendirme için yönlendirilmelerinden önce çeşitli uyarlamalarla genel eğitim sınıflarında eğitilmelerini amaçlayan süreçtir. 2000’li yıllara dek genel eğitim sınıflarında eğitim gören özel gereksinimli öğrenciler öğretmenleri tarafından fark edildiğinde okul rehberlik servisi ile birlikte doğrudan değerlendirme için ve çoğunlukla da ayrı özel eğitim okullarına ya da özel eğitim sınıflarına alınmaları beklentisiyle hastanelere ya da RAM gönderilirdi. Bu durum üç temel nedenden dolayı eleştirilmektedir. Öğretmenin, öğrenciyi hastane ya da RAM’a göndermeden önce, sınıfa katılımını arttırmaya çalışması ve gönderme öncesi süreci uygulaması gerekmektedir. Yapılan çalışmalar, sınıf öğretmenlerinin çabaları sonucunda ayrıntılı değerlendirme sürecine gerek kalmadan pek çok öğrencinin genel eğitim sınıfında eğitimlerini sürdürdüklerini göstermektedir.  RAM tarafından gerçekleştirilen ayrıntılı değerlendirme süreci, öğrencinin bilişsel, duygusal ve sosyal yönden değerlendirilmesini gerekli kılan çok yönlü bir değerlendirme sürecidir. Öğrencinin farklı alan uzmanları tarafından tüm yönleriyle değerlendirilmesi pahalı, zaman alıcı ve yorucu bir süreçtir. Bu süreç, aynı zamanda pek çok özel gereksinimli çocuk ve ailesi için de kaygı verici bir süreçtir. Ayrıntılı değerlendirme sürecinin sınıf öğretmeninin öğrencinin sınıfa katılımını sağlamaya yönelik almış olduğu çeşitli önlemlerin başarısız olmasından sonra başlatılması gerekmektedir. Sınıf öğretmenlerinin sınıflarında bulunan özel gereksinimli öğrencileri, değerlendirme için doğrudan, hiçbir yazılı rapor olmadan RAM göndermesi, bilgi kaybına yol açabilmektedir. Sınıf öğretmenlerinin öğrenciler hakkındaki gözlemleri, sınıf içinde yaşanılan sorunların ne zaman ve ne kadar sıklıkla ortaya çıktığı, bu sorunlara karşı önlemler alınıp alınmadığı, alındı ise bunların neler olduğu, alınan önlemlerin ne kadar süre uygulandığı, bu önlemler sonunda öğrenci davranışlarında değişiklik olup olmadığı konusundaki bilgiler ayrıntılı değerlendirme için çok değerli ve karar vermeyi kolaylaştırıcı bilgilerdir. Gönderme öncesi süreçte neler yapılmalıdır? (Tablo 2’ye bakınız!)

Tablo 2: Gönderme öncesi süreçte neler yapılmalıdır? Öğretmen, ilk belirlemede elde ettiği değerlendirme bilgilerine göre özel gereksinimli olduğunu düşündüğü öğrenciye hangi davranışları kazandıracağına karar vermelidir. Öğretmen, öğrenciye kazandırılması planlanan davranışlara ilişkin müdahalenin ya da uyarlamaların ne kadar süreyle uygulanacağına karar vermelidir. Gönderme öncesi sürecin ne kadar süreyle uygulanacağı; a) söz konusu davranışların ortalama bir öğrenci tarafından ne kadar sürede kazanıldığına, b) bu davranışların kazanılması için öğrenciye ayrılacak zamana, c) aile desteğinin ne kadar sağlanacağına ve d) sınıfta bulunan öğrenci sayısına göre belirlenmelidir. Öğretmen, müdahale programının hazırlanması ve uygulanması aşamasında; a) programda, b) öğretimsel süreçlerde, c) sınıf yönetiminde ve d) sınıf çevresinin düzenlenmesinde uyarlamalar yapabilir. Öğretmen son aşamada değerlendirme yapar. Burada öğretmen yaptığı uyarlamalarla hazırladığı müdahale programının, öğrencide istendik gelişme meydana getirip getirmediğini değerlendirir. Bu değerlendirmede de yine bazı değerlendirme yöntemleri kullanır. Değerlendirme sonucunda, öğrencide ilerleme olduğu belirlenirse, müdahaleye devam edilir. Eğer ilerleme olmadı ya da gözlenen ilerleme beklenenin altında ise, öğrencinin ayrıntılı değerlendirme için RAM gönderme süreci başlatılır.

3. Basamak: Gönderme Gönderme süreci, gönderme öncesi süreçte özel gereksinimli olarak belirlenen bireylere yönelik uygulanan müdahale programının etkili olmadığı durumlarda başlatılan süreçtir. Gönderme sürecinin temel amacı, öğrencinin özel eğitim hizmetleri için uygun olup olmadığına karar vermektir. Bu süreçte, gönderme öncesinde öğrenci hakkında toplanan bilgiler, yapılan müdahaleler raporlaştırılır. Gönderme sürecinde raporlaştırma, öğrencinin kapsamlı değerlendirmesinde göz önünde bulundurulması gereken konulara ilişkin veri sağlamak amacını taşır. Gönderme raporunda aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır: Öğrenci hakkında sahip olunan endişelerin betimlenmesi, Problemin ne zaman (gün ve zaman), nerede (örn. bahçede ya da sınıfta) ve hangi etkinlik sırasında (dil ya da serbest zaman etkinliğinde) ortaya çıktığının yazılı açıklaması, Yapılan uyarlamaların, kullanılan stratejilerin ve problemi çözmek için uygulanan müdahalelerin yazılı kaydı, Müdahale programının oluşturulmasına yardım eden, uygulayan ve/veya müdahale planını izleyen bireylerin (okuldaki uzman personel, yardımcı öğretmen, aile ve akran) isimleri, Başarıyla uygulanan ve başarısız olan müdahalelerin neler olduğunun yazılı açıklaması. Gönderme raporunda öğrenci hakkında verilen bilgilerin tanımlayıcı, gözlenebilir ve ölçülebilir olması öğrencinin performansını kestirmede yararlı olacaktır. Öğrencinin ayrıntılı değerlendirme için RAM gönderilmesi aşamasında ailenin onayı alınmalı, sürece ilişkin tüm bilgiler aile ile paylaşılmalıdır.

4. Basamak: Ayrıntılı değerlendirme Ayrıntılı değerlendirme süreci, RAM tarafından gerçekleştirilen, gönderme öncesinde uygulanan müdahale programında gelişme göstermeyen ya da beklenilenin altında gelişme gösteren öğrencinin çok yönlü değerlendirilmesi sürecidir. Ayrıntılı değerlendirme süreci bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Ailenin de içinde bulunduğu ekip üyeleri, öğrenciyi kendi uzmanlık alanlarına göre değerlendirirler. Ayrıntılı değerlendirme sürecinde özel gereksinimli öğrencinin nerede ( kaynaştırma, özel sınıf veya özel okul), nasıl (bireyselleştirilmiş eğitim programı hazırlama ve öğrencinin destekleneceği alanların neler olduğu belirleme) ve hangi destek hizmetlerle (kaynak oda, sınıf içi yardım veya okul dışı destek özel eğitim) eğitim alacağına karar verilir. Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu tarafından yapılan değerlendirmede, öğrencinin eğitsel gereksinimleri ve uygulanan testler özel eğitim desteğine gereksinim duyduğunu gösteriyorsa, öğrencinin özel eğitim hizmetleri için uygun olduğuna ve BEP hazırlanmasına karar verilir. Bu kararın verilmesinin temelinde öğrencinin diğer akranları tarafından izlenen programı izlemede, diğer öğrenciler için belirlenen amaçları kazanmada, kullanılan öğretim yöntemlerinde ve değerlendirme ölçütlerinde farklılığa olan gereksinim ile bu gereksinimin BEP ile karşılanması düşüncesi bulunmaktadır. Türkiye’de BEP tanı almış çocuklar için hazırlanırken, son yıllarda her öğrencinin birbirinden farklı olduğu ve farklı gereksinimleri olacağı gerçeğinden hareketle tüm öğrenciler için BEP hazırlanması gerektiği ileri sürülmekte ve bazı ülkelerde bu düşüncenin uygulamaya geçirildiği görülmektedir.