Veri Tabanı Yönetim Sistemleri 1 Ders 10 (ek) VTYS Yaşam Döngüsü Yrd. Doç. Dr. Altan MESUT Trakya Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü

VTYS Yaşam Döngüsü 1 Analiz ve Tasarım 6 2 Değişim ve Yaşatma Fiziksel Yaratım 3 Dönüştürme 4 Entegrasyon 5 İşlemler 6 Değişim ve Yaşatma

1) Analiz ve Tasarım Örgütün gereksinimlerini belirleme Veri tabanı Kavramsal Modelini geliştirme Varlık-İlişki çizelgeleri Mantıksal Modeli seçme ve geliştirme İlişkisel, Ağ, Hiyerarşik, Nesne Tabanlı, …

2) Fiziksel Yaratım Veri tabanı Fiziksel Modelini geliştirme Veri formatları ve türleri Dizinlerin belirlenmesi, vs.. Prototip veri tabanının yüklenmesi ve test edilmesi Bilgi tutarlılığı için sınırlamaların (constraints) kararlaştırılması ve tanımlanması Güvenlik, gizlilik ve erişim denetimlerinin kararlaştırılması ve tanımlanması

3) Dönüştürme Yeni veri tabanını kullanmak için mevcut veri setlerini ve uygulamalarını dönüştürme Eski verileri yeni formatlara dönüştürmek için programlar ve dönüştürme programcıkları (utility) gerekebilir

4) Entegrasyon 3. Adımla örtüşür Yeni veri tabanına dönüştürülmüş uygulamaların ve yeni uygulamaların entegrasyonu

5) İşlemler Tüm uygulamalar tam-ölçekli çalıştırılır Gizlilik, güvenlik ve erişim kontrolü sağlanır Kurtarma ve Yedekleme prosedürleri kurulmalı ve kullanılmalıdır

6) Değişim ve Yaşatma Değişim, bir yaşam biçimidir. Uygulamalar, veri gerekleri, raporlar vs. yeni gereksinimlere göre değişir. Veri tabanı ve uygulamaların değişiklik gereksinimlerini karşılaması için değiştirilmeleri gerekir.

1 Analiz ve Tasarım Gereksinim Analizi Bir sistemin analizi yapılmış ve bir veri tabanı kurulması önerilmiş ise, önce veri tabanından beklenen amaçların ve işlevlerin, donanım-yazılım ve personel gereksinimlerinin, kullanılacak veri miktarı ve ilişkilerin saptanması gerekmektedir. Bu bilgiler gereksinim analizi yolu ile elde edilir. Sistemin inceleme ve analiz aşamasında belirlenen gereksinimler, bir veri tabanı geliştirme ekibi tarafından ayrıntılı incelenir.

1 Analiz ve Tasarım Gereksinim Analizi Veri tabanı uygulamalarından yararlananlar kullanıcılardır. Bu nedenle veri tabanı gereksinim analizinde kullanıcıların görüşlerine de başvurulmalıdır. Özellikle girdiler-çıktılar ve işlem sınırlamaları bakımından gereksinimleri sorulmalıdır. Veri tabanı geliştirme ekibi, formlar, raporlar ve menüler (seçenekler) için örnekler hazırlayarak, bunlar üzerinde kullanıcıların görüşlerini almalıdır.

1 Analiz ve Tasarım Gereksinim Analizi Eğer kullanıcıların görüşlerinde çelişkili ve tutarsız noktalar varsa (iki kullanıcı birbirinden farklı isteklerde bulunabilir) düzeltilir. Gereksinim analizi sonunda belirlenen gereksinimler; metin, veri akış çizelgeleri, varlık-ilişki çizelgeleri, nesne çizelgeleri şeklinde olabilmektedir. Gereksinim belgeleri yeniden gözden geçirilip gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra kullanıcıların ve proje sahibinin onayına sunulmaktadır.

Veri Modelinin Değerlendirilmesi 1 Analiz ve Tasarım Veri Modelinin Değerlendirilmesi Kullanıcıların ve proje sahibinin anlayabileceği şekilde hazırlanan gereksinim modeli, veri tabanı uzmanları tarafından yeniden yorumlanmakta, veri tabanı tasarımında kullanılabilecek bir modele (Kavramsal Model) dönüştürülmektedir.

Değerlendirmenin Aşamaları 1 Analiz ve Tasarım Değerlendirmenin Aşamaları Değişik uygulama sistemi yapılarının (mainframe veya mini ya da mikro bilgisayarlardan oluşturulan bilgisayar ağları) tanımlanması ve içlerinden birinin seçimi Uygulamanın yapılabilirliğinin (fizibilitesinin) yeniden belirlenmesi Seçilen çözümde bütün gereksinimlerin yer aldığının denetlenmesi ve eksikler var ise, ilerde eklenmesi yada elenmesi gereğinin karşılaştırılması

Değerlendirmenin Önemi 1 Analiz ve Tasarım Değerlendirmenin Önemi Hata ve eksiklerin değerlendirme aşamasında bulunup düzeltilmesi kolay ve ucuzdur. Oysa daha sonraki aşamalarda fark edilmesi halinde geriye dönülmesi büyük iş kaybına ve gidere yol açmaktadır. Bu aşamanın sonunda; sistem mimarisi, bir dizi yapılabilir ve maliyeti uygun gereksinimler ve kavramsal veri modeli elde edilir. Bu sonuçlar onaylaması için proje sahibine sunulur ve tasarım aşamasına girdi olarak aktarılır.

Kavramsal Model Geliştirme 1 Analiz ve Tasarım Kavramsal Model Geliştirme Gereksinim analizi ve değerlendirilmesi aşamasında, varlıkların ve aralarındaki ilişkilerin belirlenmesi ve tanımlanması işlemi Varlık-İlişki Modeli ile kavramsal olarak hazırlanmaktadır. Varlık İlişki Çizelgeleri öğelerin anlamlarını ve birbiriyle ilişkilerini belirli bir veri tabanı sisteminden ya da kurulum ayrıntılarından bağımsız olarak gösterir.

Kavramsal Model Geliştirme 1 Analiz ve Tasarım Kavramsal Model Geliştirme Tüm uygulamaların ortak gereksinimlerini birleştirme Hangi Varlıkların kullanılacağını kararlaştırma Varlık: Hakkında bilgi tutulan nesne Varlıkların Niteliklerini belirleme Varlığı tekil olarak belirleyen anahtar nitelik(ler) de belirlenmelidir Varlıklar arasındaki İlişkileri belirleme Varlıklar birbiriyle nasıl etkileşiyor? İlişkilerin Niteliklerini belirleme

Mantıksal Model Geliştirme 1 Analiz ve Tasarım Mantıksal Model Geliştirme Varlık-ilişki modeli ile kavramsal olarak tanımlanan veritabanı, seçilen VTYS ile uyumlu olacak şekilde uyarlanır, yani ilişkisel veri modeli gibi bir mantıksal modele dönüştürülür. Gereksiz bilgi tekrarını, bilginin kaybını veya yetersizliğini önlemek için ayrıca bir de normalleştirme işlemi uygulanarak ilişkiler normal forma getirilmelidir.

2 Fiziksel Yaratım Fiziksel (İç) Model Fiziksel tasarımın amacı en az giderle en uygun performansın sağlanmasıdır. Fiziksel tasarımın dört temel aşaması vardır: Veri Gösteriminin Belirlenmesi Erişim Yöntemlerinin Seçimi Verinin Dış Belleklere Atanması Veri Tabanının Yüklenmesi ve Tekrar Düzenlenmesi

Veri Gösteriminin Belirlenmesi 2 Fiziksel Yaratım Veri Gösteriminin Belirlenmesi Mantıksal tasarım sırasında oluşturulan modeldeki veri öğelerinin tipi ve uzunluğu gibi fiziksel özellikleri kararlaştırılmalıdır. Ayrıca, veri dosyalarının boyutları ve veri setleri saptanmalıdır. Veri tabanı tasarımcısı, veri tanımlama dili (DDL) kullanarak veri gösterimini ayrıntılı olarak belgelendirir.

Erişim Yöntemlerinin Seçimi 2 Fiziksel Yaratım Erişim Yöntemlerinin Seçimi Erişim yöntemleri, VTYS’ne bağlı olduğu için belirlidir. Yine de veri tabanındaki her bir kayda erişilecek yol saptanmalıdır. Veri tabanına kendi anahtarı ile doğrudan erişebilen kayıt tipleri, başka kayıtların göstergeleri yada indeksler aracılığı ile erişilebilenlerden ayırt edilmelidir.

Verinin Dış Belleklere Atanması 2 Fiziksel Yaratım Verinin Dış Belleklere Atanması Erişim yöntemleri ile tanımlanmış olan her kaydın ve kütüğün fiziksel araçlarda, yani dış belleklerde saklanacağı yerin belirlenmesi gerekir. Atamada çok kullanılan veriye öncelik verilmesi yada en büyük olasılığı sağlayan veri düzeninin bellekte bir araya getirilmesi (kümeleme-clustering) performansı arttırır.

Veri Tabanının Yüklenmesi ve Tekrar Düzenlenmesi 2 Fiziksel Yaratım Veri Tabanının Yüklenmesi ve Tekrar Düzenlenmesi Yükleme, bir veri tabanı yükleme programı (SQL script) oluşturularak, yada yardımcı bir program kullanılarak gerçekleştirilir. Tekrar düzenlenmeyi gerektirebilecek nedenler: Yeni veri öğelerinin veya kayıt tiplerinin ortaya çıkması (mantıksal tasarım da tekrar düzenlenmeli) Yeni işlemlerin gerekmesi (sadece fiziksel tasarım tekrar düzenlenir) Veri tabanını değiştirmek yoluyla işlem etkinliğinin arttırılması (sadece fiziksel tasarım tekrar düzenlenir)

Veri Tabanının Tamamlanması Uygulama programlarının tamamlanması Uygulama programları (dış modeller) aslında mantıksal model tasarlanırken tasarlanırlar. Bu aşamada kullanıcı arabirimleri de (form yapıları, raporlar, …) tasarlanarak program tamamlanır. Veri tabanının ve uygulama programlarının doğruluğunun, bütünlüğünün ve performansının test edilmesi Dokümantasyonun hazırlanması

Veri Tabanının İşletilmesi ve Yönetilmesi 5 İşlemler Veri Tabanının İşletilmesi ve Yönetilmesi Her sistem gibi veri tabanı sistemi de ne kadar mükemmel tasarlanmış olursa olsun, kötü işletilmesi halinde sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Aşağıdaki durumlarda uygulanacak yöntemler mutlaka belirlenmelidir: Normal ve anormal durumlarda sistemin kapatılması Başarısızlık halinde kurtarma (recovery) Veri tabanının yedeklenmesi ve onarılması