EKOLOJİK RASYONELLİK Zihnimiz o kadar da kötü değil Evrim Günleri 03.12.2017 EKOLOJİK RASYONELLİK Zihnimiz o kadar da kötü değil Tevfik Uyar

ÖRNEK Bremen – Mannheim Hamburg – Leipzig Chemnitz – Dresden Leverkusen – Berlin Magdeburg – Lübeck Münih - Köln 551.219 / 310.411 (Bremen) 1.652.363 / 511.079 (Hamburg) 294.244 / 490.571 (Dresden) 160.919 / 3.433.695 (Berlin) 278.807 / 214.758 (Magdeburg) 1.229.026 / 953.551 (Münih)

RASYONEL OLMAK NE DEMEKTİR? RASYONELLİK RASYONEL OLMAK NE DEMEKTİR? NELERE BAĞLIDIR?

RasyonELLİĞE BAKIŞ Rasyonellik Yaklaşımları Klasik Rasyonellik Sınırlı Rasyonellik Bilişsel Kısayollar ve Yanlılıklar Hızlı ve Tutumlu Kısayollar Homo economicus (Kusursuz Rasyonellik) Kahneman & Tversky, 1970’ler: YAN ETKİ Ekolojik Rasyonellik, 1990’lar Max Planck, ABC UYARLANMA ARAÇ KİTİ Herbert Simon, 1950ler (Bounded Rationality & Satisficing)

ÖLÜMLER ve korkular Başlıca Ölüm Nedenleri 1. Kalp hastalıkları 2. Kanser 3. Kronik akciğer ve solunum yetmezliği 4. Kazalar (Kasıtsız yaralamalar) 5. İnme (Serebrovasküler hastalıklar) 6. Alzheimer 7. Diyabet 8. Grip ve Pnömoni 9. Böbrek iltihabı ve sendromları 10. İntihar En Yaygın Fobiler 1. Araknofobi: Örümcek korkusu 2. Ofidiyofobi: Yılan korkusu 3. Akrofobi: Yükseklik korkusu 4. Agorafobi: Açık alan ya da kalabalık korkusu 5. Sinofobi: Köpek korkusu 6. Astrafobi: Yıldırım ya da şimşek korkusu 7. Klostrofobi: Kapalı, sıkışık ya da dar alan korkusu 8. Misofobi: Mikrop korkusu 9. Aerofobi: Uçuş korkusu 10. Tripofobi: Delik korkusu

EKOLOJİK RASYONELLİK Risk & Belirsizlik HIZLI VE TUTUMLU Risk: Tüm olasılıkların belli olduğu ve olası sonuçların hesaplanabildiği durumlar (Küçük Dünyalar) Belirsizlik: Çok fazla bileşenin olduğu, olası sonuçların düşük hatayla hesaplanamadığı durumlar (Büyük Dünyalar) HIZLI VE TUTUMLU BAZI ÇEVRE ŞARTLARINDA!

ÖRNEK AZ ÇOKTUR! Bremen – Mannheim Hamburg – Leipzig Chemnitz – Dresden Leverkusen – Berlin Magdeburg – Lübeck Münih - Köln 551.219 / 310.411 (Bremen) 1.652.363 / 511.079 (Hamburg) 294.244 / 490.571 (Dresden) 160.919 / 3.433.695 (Berlin) 278.807 / 214.758 (Magdeburg) 1.229.026 / 953.551 (Münih) A B C D Tanıma + - Başkent mi? Futbol Takımı var mı? ? Sanayii mevcut mu? Havalimanı var mı? AZ ÇOKTUR! TANIMA KISAYOLU (Recognition Heuristic)

EN İYİSİNİ AL (TTB) + - ? (Gigerenzer ve Goldstein, 1996) A B C D Tanıma + - Özellik 1 Özellik 2 ? Özellik 3 Özellik 4 (Gigerenzer ve Goldstein, 1996)

ÖZELLİK SAYMA (TALLYING) Özellik Sayma (Birim Lineer Toplama) Ağırlıklı Özellik Sayma Dawes Kuralı %93. %99. (Czerlinski vd. 1999)

ESNAF KURALI (Hıatus rule) «Bir müşteri son …. zamanda alışveriş yapmışsa yakında yine yapacaktır» (Wübben ve Wangenheim 2008 akt. Gigerenzer 2014)

BASİT DAĞITMA (NAIVE DIV.) 1/N > 14 yöntem Ciddi iş! 

GÖZ DİKME (GAZE HEURISTIC)

Diğer höristikler Benzerlik Kısayolu / Bulaşma Kısayolu (Büyü Düşüncesi İlkeleri) Temsiliyet Kısayolu ve Kalıpyargılar Batık Maliyet Hatası (Taahhüt Kısayolu)

SONUÇ Karar çevresinin nitelikleri Vakit / Karar Süresi Czerlinski, J., Gigerenzer, G., & Goldstein, D. G. (1999). How good are simple heuristics? In Simple heuristics that make us smart (pp. 97–118). Gigerenzer, G. (2014). Risk Savvy: How to Make Good Decisions. London: Penguin. Gigerenzer, G., & Goldstein, D. G. (1996). Reasoning the Fast and Frugal Way: Models of Bounded Rationality. Psychological Review, 103(4), 650–669. Hafenbrädl, S., Waeger, D., Marewski, J. N., & Gigerenzer, G. (2016). Applied Decision Making With Fast-and-Frugal Heuristics. Journal of Applied Research in Memory and Cognition, 5(2), 215–231. http://doi.org/10.1016/j.jarmac.2016.04.011 Laskey, K., & Martignon, L. (2014). Comparing fast and frugal trees and Bayesian networks for risk assessment. In K. Makar, B. de Sousa, & R. Gould (Eds.), Sustainability in statistics education. Flagstaff, AR: International Statistical Institute and International Association for Statistical Education. Wübben, M., & Wangenheim, F. V. (2008). Instant customer base analysis: Managerial heuristics often “get it right.” Journal of Marketing, 72(May), 82–93. Karar çevresinin nitelikleri Vakit / Karar Süresi Maliyet ve Performans Kararın doğuracağı zararlar