ALGI Prof Dr Süheyla ÜNAL

Bilgi işleme sürecinde algının yeri

Duyum Algının ‘kaba’ materyalidir Bilgi işleme sürecinin ‘aşağıdan yukarıya’ giden yolunun ‘girdi’ aşamasıdır Çevredeki fiziksel enerjilerin beyindeki nöral sinyallere dönüştürülmesi sürecidir Duyumun olabilmesi için bilincin açık olması gerekir

Algı Bireylerin çevreye anlam vermek için duyusal izlenimlerini organize ettikleri, tanıdıkları ve yorumladıkları süreç Bilgi işleme sürecinin ‘yukarıdan aşağıya’ giden kolunda gerçekleşir İnsanın davranışı gerçekliğin kendisine değil, gerçekliğin kişi tarafından nasıl algılandığına dayanır

Perceptual Constancies Gestalt Principles Basic Principles Visual Illusions Depth Perception Algı Görme İşitme Duyum Diğer duyular Ağrı Koku Tat

Algı Gördüğümüz şey, nesnenin özelliklerinden çok, duyumların beyin tarafından düzenlenmesidir Sinir sistemi uyaranları belirli kurallara göre göre düzenleyip bütünleştirmeye eğilimlidir

Algının yönleri Seçme Düzenleme Yorum Algılama sürecine hangi verilerin katılıp, hangilerinin dikkate alınmayacağının belirlendiği ilk aşama Seçme Düzenleme Yorum Verilerin anlamlı bir şekilde düzenlenmesini içeren aşama Verileri anlamlandırmak için anlam ekleme süreci

Algı Algılarımız çevremizdeki dünyanın birebir kopyası değildir Zihnimizde yeni bir “dünya” kurarız Beynimiz temsilciler aracılığı iç dünyamızı oluştururken, bazı kurallar kullanır

Kurallar Gestalt kuralları Nesne, derinlik ve hareket algısı ilkeleri Sınıflandırma ilkeleri Yukarıdan aşağıya ve aşağıdan yukarıya işlemleme Mental temsilciler Varsayımlar/ İlluzyon bağlantıları

Gestalt psikolojisine göre algı Beyin duyumları geçmiş yaşantıların ışığında ve sinir ağlarının düzenleyici mekanizmaları (seçme, çarpıtma, boşlukları doldurma gibi) doğrultusunda organize ederek dünya hakkında bazı varsayımlar geliştirir Bu varsayımlar arasında en olası tanım için maksimum olasılık ilkesine göre karar verir

Gestalt psikolojisine göre algı Beyin en olası tanım için görüntü parçacıklarını “iyi bir şekil” oluşturacak şekilde bazı ilkeler doğrultusunda düzenler. Bu görüşe göre “bütün kendisini oluşturan parçalardan daha öte bir şeydir”

Gestalt kuralları Şekil- Zemin Devamlılık Tamamlama Yakınlık Benzerlik Simetri Küçüklük Çevrelenme Anlamlı şekil

Şekil-Zemin ilişkisi Algılayanın dikkatini yönelttiği alana göre şekil- zemin hızla yer değiştirebilir Bir uyarana dikkatimizi yönelttiğimizde diğerleri gürültü haline geçer

Optik akış

Aşağıdan yukarıya işlemleme Duyusal reseptörlerden gelen uyaranlardan nesnenin şekli, yönelimi, boyutu ve hareketinin yönü, şekil-zemin arasındaki farklılığı gibi bilgilerin hızla ve kabaca taranmasıdır Aşağıdan yukarıya doğru gerçekleşir Şekil-zemin arasındaki farklılıkları belirlemek için görsel algının parçalarını gruplandırmaya çalışır

Uyarı tarama Duyarlılık = uyarıyı saptama yetisi Tepki verme kriteri= İç dünyamızın uyarıya tepki verme durumu Eşik uyaranlar= Uyaranın algılanması için ulaşması gereken şiddet Uyaranların algılanma tarzları “Hit”: uyaranın doğru olarak algılanması “Yanlış alarm”: Olmayan bir uyaranın algılanması “Kayıp”: Uyaran olduğu halde tepki verilmemesi

Yukarıdan aşağıya işlemleme Parçaların gruplanmasını takiben dikkat süreci devreye girer ve nesnenin farklı özelliklerini saptamaya yönlenir Yüksek düzey bilişsel süreçlerdir Bilgi, anılarındaki kavramlar ve beklentiler gibi psikolojik faktörlerden etkilenir

Algının özellikleri Seçicilik Değişmezlik Örgütlenme Derinlik

Algıda değişmezlik Şekil değişmezliği Büyüklük değişmezliği Renk değişmezliği Parlaklık değişmezliği Çevresel değişiklikler ya da bizim hareketimiz nesnedeki şekil, boyut, parlaklık değişiklikleri şeklinde retinaya yansır. Birçok değişik koşulda nesnedeki değişikliği algılamayız. Bize yaklaşan arkadaşımızı retinaya düşen imgesi büyüdüğü halde daha büyük gibi algılamayız. Gün ışığındaki değişmelerde (gündüz, gece) beyaz gömleği beyaz, kırmızı kravatı kırmızı olarak görürüz. Bu da görme sistemimizin basit bir kamera gibi çalışmadığını gösterir. Görme sistemi retinaya düşen görüntüleri üç boyutlu bir dünyanın tutarlı ve sabit yorumu için dönüştürür.

Algısal örgütlenme Duyu organlarımıza gelen uyaranları tek tek değil, anlamlı ilişkiler bütünü içinde algılarız. Şekil-zemin algısı Gruplama Tamamlama

Algıda seçicilik=Dikkat Hedefe fiksasyonun aktif kontrolü + hedef görev arasına giren göz hareketlerinin baskılanması Hedef uyaranın seçilmesi- posterior parietal korteks ve V4 Superior kollikulusun hedefte olmayan uyaranlara refleksif sakkadlarının inhibisyonu ile

Dikkati belirleyen etkenler Uyaranın yapısına ilişkin Algılayanın özelliklerine ilişkin Şiddet ve büyüklük Kontrast (zıtlık) Hareket Tekrar Gariplik ve yenilik İhtiyaçlar Beklentiler İlgiler Öğrenme

Algı Normal işleyen beyinde, iç ve dış uyaranlar çeşitli beyin bölgelerinde değerlendirilir ve bu değerlendirmeler ventral striatuma ulaşır Belli bir davranışın seçilmesi; planlanması, başlatılması veya önlenmesinde ve hedefe yönelik etkinlik için uyumlu bir işleyişi sağlar

Algı sorunları Bu dengenin bozulması hem girdilerin anormal görüntülerinin ortaya çıkmasına neden olabilir hem de davranışın düzeninin, ahenginin bozulmasına yol açar

Gerçek Uyaran temelli Gerçek Gerçekçi Zihinde yapılanma Zihinsel temsilciler Gerçekdışılık Gerçekdışı „Fantazi“ Görünüm

Algı ve imajinasyon Algı- bottom up: Retina  LGN (Talamus)  V1  V2  V4  IT  ?  …  ?  Frontal korteks İmajinasyon- Top-down: Frontal korteks  ?  …  ?  IT  V4  V2  V1.

İmajinasyon Duyum olmaksızın mental imaj ve kavramların aktivasyonu Sorun ve güçlüklerle yüzleşme ve sorun çözme becerisi sağlar Yaratıcılık sürecini getirir Mental gücümüzü oluşturur

Karar verme Bellek ve imajinasyon, yaratıcılık, edinilmiş bilgiler, sonuçlar, duyumlar ve gerçekler yeni çözümler üretmek üzere karar verme süreçlerinde birlikte çalışırlar

Algı bozuklukları Gerçeklik hakkında uygun olmayan çıkarımlarda bulunma Çevresel uyaranların değerlendirilmesinde yetersizlik Duyusal bilginin yanlış yorumlanması Bilişsel ve sosyal ipuçlarının yanlış yorumlanması Dış uyaran yokluğunda iç temsilcilerin aktivasyonu Varsanılar

Algı çarpıtmaları İlluzyon Bütünleştirememe Derealizasyon Depersonalizasyon Makroskopi Mikroskopi

Yanılsama

Yanılsama