Systema digestorium Önder ORHAN

Dersin amacı Canalis alimentarius’un bölümlerini ne olduğunu, Beslenme alışkanlığına bağlı olarak hayvan türlerinde şekillenen değişikliklerin ne olduğu, Besin maddelerinin çeşitli fiziksel ve kimyasal değişimlere tabi tutulup bağırsaklar da emilip kullanılır hale getirilmesi, Alınan besinlerin bağırsaklarda emilebilir (resorption) hale gelmesi için ağız, dil, dudaklar, dişler, yemek borusu, mide ve bağırsağın neler olduğu, Eklenik bezlerin (hepar, pancreas ve glandulae salivales’den) anatomik yapıları işlenecek.

Systema DIGESTORIUM (Sindirim sistemi) Systema digestorium, ağız (os), ağız boşluğu (cavum oris), yutak (pharynx), beslenme kanalı (canalis alimentarius) ve eklenik bezlerden oluşur. Canalis alimentarius; esophagus, gaster, intestinum tenue, intestinum crassum, rectum, canalis analis ve anus’den meydana gelmiştir. Kullanılamayanların dışarı atılması olayına sindirim, vücutta bu işle görevli organlar kompleksine de sindirim sistemi denir.

CAVUM ORIS (Ağız Boşluğu) Labia oris Aditus pharyngis =Isthmus faucium Buccae Palatum Dil ve ağız boşluğunun tabanı Ductus nasopalatinus-Burun boşluğu ile ilişki Mentum-eq, bos Rima oris

Labia oris (Dudaklar) Labium maxillare=superius Uvula-Sus,Homo Frenulum linguae Angulus oris Gingivae Frenulum labiale Labium maxillare=superius Labium mandibulae=inferius Rima oris, Commissura labiorum

Pili tactiles Planum nasale(ovis, capra, car) Philtrum ( car, ovis, capra ) Fornix vestibuli superior Fornix vestibuli inferior 7-Arcus palatoglossus

Planum rostrale ( sus ) Planum nasolabiale ( bos ) Planum nasale(ovis, capra, car) Philtrum ( car, ovis, capra ) Mentum ( eq, bos ) Fornix vestibuli superior Fornix vestibuli inferior Pulvinus dentalis ( rum )

Cavum oris Cavum sublinguale apicale Cavum oris proprium Cavum sublinguale laterale Vestibulum labiale Vestibulum buccale Mentum

Cavum oris OS – ORIS – STOMA (AĞIZ) PHARYNX (YUTAK) ESOPHAGUS (YEMEK BORUSU) Vestibulum labiale Vestibulum buccale

Cavum oris Vestibulum oris Vestibulum labiale Vestibulum buccale Cavum oris proprium Fornix vestibuli superior Fornix vestibuli inferior Diastema submucosae’de : gll. labiales, gll. buccales, gll. linguales

Palatum durum (sert damak) Raphe palati Rugae palatinae Eq-16, Bos-15, Sus-20, Car-6 Papilla incisiva (rum, sus, at fötus’u ) Ductus nasopalatinus = Ductus incisivus Palatum molle Velum palatinum Arcus palatoglossus Arcus palatopharyngeus M. palatinus M. tensor veli palatini aponeurosis palatini M. levator veli palatini

Arcus palatoglossus Arcus palatopharyngeus Plica pterygomandibularis Papilla conicae ( rum ) Gll. buccales Gl. zygomatica ( car ) Palatum molle Velum palatinum Kemiksel desteğini os incisivum, os maxillare’nin proc. palatinus’u ve os palatinum’un lamina horizantalis’i sağlar.

2- Raphe palati 3-Rugae palatinae 4-Papilla incisiva 5-Ductus incisivus 6-Pulvinus dentalis 7-Labia superior 8- Papilla conicae Cavum oris proprium’un, burun boşluğu ile ilişkisini ductus incisivus adı verilen iki dar kanal sağlar.

Lingua, Glossa (Dil) Apex linguae, Corpus linguae, Radix linguae, Dorsum linguae Torus linguae(rum), Fossa linguae(bo) Cartilago dorsi linguae (eq) Sulcus medianus (car), Lyssa (Köpek)

Papilla Linguae Papilla mechanicae Papilla gustatorii papillae filiformes papillae lentiformes papillae conicae Papilla gustatorii papillae vallatae papillae fungiformes papillae foliatae

Arcus palatoglossus Arcus palatopharyngeus

Cavum sublinguale apicale Frenulum linguae Caruncula sublingualis

Organum orobasale Recessus sublingualis lateralis Cavum sublinguale laterale Plica sublingualis

AğIz Boşluğunun TabanI Cavum sublinguale apicale Frenulum linguae Caruncula sublingualis Organum orobasale Recessus sublingualis lateralis Cavum sublinguale laterale Plica sublingualis

Tonsillae ( Bademcikler ) Tonsilla lingualis (eq,bo) Tonsilla palatina-sus’ta yok Tonsilla veli palatina-eq,sus Tonsilla paroepiglottica (ov,cap,sus,fe) Tonsilla pharyngica Tonsilla tubaria-car’da yok Uvula (Sus, İnsan)

GLANDULAE SALIVARIAE ( Tükrük Bezleri ) Glandulae salivariae majores Glandulae salivariae minores Gl. parotis, Gl. mandibularis, Gl. sublinguales Gll. labiales, Gll. buccales, Gll. linguales, Gll. palatinae, Gll. paracarunculares Gll.zygomatica GLANDULAE SALIVARIAE ( Tükrük Bezleri )

Gl. parotis, Gl. mandibularis, Gl. sublinguales

Gl. parotis Ductus parotideus Vestibulum buccale Eq-3, Sus-4,Rum 5. Molar diş hizasında Papilla parotidea = Papilla salivalis Car, K.Rumda inc.vasorum facialium’a uğramaz. Gl. parotis .

Gl. mandibularis Ductus mandibularis Caruncula sublingualis

Gl. sublinguales Gl. sublingualis polystomatica Ductus sublinguales minores Recessus sublingualis lateralis Gl. sublingualis monostomatica ( At’ta yok ) Ductus sublingualis major Caruncula sublingualis

DİL KASLARI Hyoid Kasları Fibrae longitudinales Fibrae trasversa Fibrae perpendiculares - M. genioglossus - M. hyoglossus - M. styloglossus Hyoid Kasları M. mylohyoideus M. geniohyoideus M. stylohyoideus M. occipitohyoideus M. keratohyoideus M. hyoideus transversus M. sternohyoideus M. sternothyroideus M. omohyoideus

4,5,6- M.digastricus 7- M.stylohyoideum 9- M. lavator veli palatini 10- M. pterygopharyngealis 11- M.hyoglossus 12- M.styloglossus 13- M. genioglossus 14- M. geniohyoideus, 15,16- M.mylohyoideus 23- M. omohyoideus

DENTES ( Dişler ) Dentes decidui- Süt Dişleri Homodont – Yunuslar, Balıklar, Sürüngenler Heterodont Monophyodont – Balinalar Diphyodont Lactal dentition Permanent dentition Polyphyodont – Balıklar, Sürüngenler Dentes decidui- Süt Dişleri Dentes permanentes- Kalıcı Dişler

Dişin bölümleri Brachydont dişler (kısa diş) basit ve özelliği olmayan diştir Hypsydont dişler (yüksek taçlı) dişlerin, brachydont dişlere oranla daha fazla özelliğe sahiptir. Corona dentis Radix dentis Collum=Cervix dentis (Homo, Sus, Carnivor) Corona clinica Radix clinica (Equidae, Ruminant) Corona ile cervix kolay ayırt edilemez. Corpus dentis’in serbest kısmı diş eti tarafından sarılmıştır.

Brachydont dişler Tuberculosectorial – Kesip parçalama yönelik dişler (Carnivorlarda karakteristiktir)

DİŞİN YÜZLERİ FACIES VESTIBULARIS (dudak ve yanağa bakan yüz) F. buccalis F. labialis FACIES LINGUALIS (dile bakan yüz) FACIES OCCLUSALIS (çiğneme yüzü) FACIES INCISALIS FACIES MASTICATORIUS FACIES CONTACTUS (birbirine temas eden yüz) FACIES MESIALIS (öndeki) FACIES DISTALIS (arkadaki)

Diş şekil ve fonksiyonuna göre grublara ayrılır Dentes incisivi Dentes canini Dentes molares Dentes premolares

Dişin katmanları Enamelum (Substantia adamantia)– Mina Dentinum (Substantia eburnea) – Fildişi Cementum (Substantia ossea)– Seman

Dentes incisivi (Kesici dişler) Arpacık çukurluğu Diş yıldızı – dental star Equidea’de, arpacık çukurluğu adı verilen çöküntüler bulunur. Bu oluşum 7-20 yaşları arasında görülür. Daha sonraki yıllarda onun yerini, diş yıldızı denilen bazı şekiller alır. Hem arpacık çukurluğu, hem de diş yıldızı, bireyin yaşının belirlenmesinde kullanılır.

Selenedont Tip Rum. Ay şeklinde kıvrımları olan diş (selene=ay)

Dens lupinus (Kurt dişi): Eq’de maxilla’daki P1 rudimenterdir.

Hypsodont – Herbivorların molar/premolar dişleri. Lophodont Tip – Enamelum occlusal yüzde birbirleriyle bağlantılı kıvrımlar gösterir.

Dens sectorius – Car’da maxilla’daki P4 ile mandibula’daki M1 temas halindedir. Haplodont= Basit özelleşmemiş dişler: (At dışındaki memelilerin incisiv ve canin dişleri) Bunodont – Sıkıştırıp ezmeye yönelik dişler (Omnivor, sus karakteristik)

Pharynx Choana= Ductus nasopharyngeus Ostium pharyngeum tubae auditivae (Ostium pharyngeum tubae pharyngotympanica) Aditus pharyngis = Isthmus faucium Aditus laryngis Aditus esophageus Pars nasalis pharyngis ( Nasopharynx ) Pars oralis pharyngis ( Oropharynx ) Pars laryngea pharyngis ( Laryngo pharynx ) Fornix pharynx

Pharynx’in üç bölümü vardır 1. Nasopharynx, Pars nasalis pharyngis 2 Pharynx’in üç bölümü vardır 1. Nasopharynx, Pars nasalis pharyngis 2. Oropharynx, Pars oralis pharyngis 3. Laryngopharynx, Pars laryngea pharyngis

Aditus pharyngis = Isthmus faucium Aditus laryngis Aditus esophageus Recessus pharyngis

Recessus pharyngis Choana= Ductus nasopharyngeus Ostium pharyngeum tubae auditivae (Ostium pharyngeum tubae pharyngotympanica) Aditus pharyngis = Isthmus faucium Aditus laryngis Aditus esophageus Recessus pharyngis

Pharynx’de 7 delik bulunur. Aditus pharyngis. Aditus laryngis Pharynx’de 7 delik bulunur. Aditus pharyngis Aditus laryngis Aditus esophageus Ductus nasopharyngeus – choana (2) Ostium pharyngeum tubae auditivae (2)

Pharynx Duvarlar Kafatası duvarı Vertebral duvar Laryngoesophageal duvar Oroventral duvar Yan duvarlar 40- Recessus pharyngis Recessus piriformis Raphe pharyngis Mm. constrictores pharyngis rostrales M. pterygopharyngeus, m. stylopharyngeus rost. M. constrictor pharyngis medius M. hypopharyngeus Mm. constrictores pharyngis caudales M. thyropharyngeus, m. cricopharyngeus M. stylopharyngeus caudalis ( dilator )

ESOPHAGUS YEMEK BORUSU SOLUK BORUSUNA (TRACHEA) GÖRE DORSAL – SOL – DORSAL (EVCİL MEMELİ HAYVANLARDA

Esophagus Tunica mucosa, organın fonksiyonlarına uygun olarak bir takım mucosal oluşumlar şekillendirir. Mucosa yüzeyini arttırmak için plicae adı verilen kıvrımlar, besin maddeleri üzerinde fiziki etkiler yapabilmek için lamina isimli yapraklar, besinlerin emilimini sağlamak için papilla ve villi isimli çıkıntılar bulunur. Tunica muscularis, içte dairesel, dışta uzunlamasına seyreden iki düz kas tabakasından oluşur. Bu tabakanın dairesel katı kalınlaşarak organların büzücü kasını oluşturur. Tunica serosa, organ duvarının en dış tabakasını oluşturur. Bu tabaka boşluklar dışında baş, boyun, pelvis arkasında yerini tunica adventitia adı verilen bağ dokuya bırakır.

Pars cervicalis Pars thoracalis Pars abdominalis Tunica mucosa (en iç tabaka) Glandular mucosa Tunica muscularis (düz kas tabakası) Tunica serosa (dış tabaka)

GASTER ( Mide ) Tek kompartmanlı Basit mideler Bileşik mideler Çok kompartmanlı mideler

Basit Mide (Car) Sadece Glandular mucosa bulunur. Pars cardiaca - gll. cardiacae Pars fundica - gll. gastrica propriae Pars pylorica - gll. pylorica Angulus gastricae

Tek kompartmanlı mideler Facies parietalis - Facies diaphragmatica Facies visceralis - Facies intestinalis Curvatura ventriculi minor Inc. angularis Curvatura ventriculi major Extremitas sinistra - ostium cardiacum Extremitas dextra - ostium pyloricum Corpus ventriculi Pars cardiaca - gll. cardiacae Pars fundica- gll. gastrica propriae Pars pylorica - gll. pylorica

Müsin Rennin ( lobferment, chymosin ) Pepsinojen – Pepsin HCL ( tuz asidi )

Tek kompartmanlı Bileşik Mide Pars cardiaca - gll. cardiacae Pars fundica - gll. gastrica propriae Pars pylorica - gll. pylorica

Diverticulum ventriculi Pars cardiaca gll. Cardiacae Pars fundica gll. gastrica propriae Pars pylorica - gll. Pylorica Proventriculi – pars esophagica

Çok Kompartmanlı mide RUMEN-İşkenbe RETICULUM-Börkenek OMASUM-Kırkbayır ABOMASUM-Şirden

ÇOK KOMPARTMANLI BİLEŞİK MİDELER 1,2-RUMEN-İşkenbe 3-RETICULUM-Börkenek 4-OMASUM-Kırkbayır 5-ABOMASUM-Şirden 1- Saccus ruminis dorsalis 6- Sulcus longitudinalis sinister 2- Saccus ruminis ventralis 9- Sulcus accessorius dexter 11- Insula ruminis 10- Sulcus longitudinalis dexter

6-Sulcus longitudinalis sinister 7-Sulcus (transversus) caudalis 9-Sulcus (transversus) cranialis 10-Sulcus coronarius dorsalis 11-Sulcus coronarius ventralis 8-Sulcus ruminoreticularis 1-Saccus cecus craniodorsalis 2-Saccus cecus cranioventralis 14-Saccus cecus caudodorsalis 15-Saccus cecus caudoventralis 12-Atrium ruminis 13-Recessus ruminis

14-Sulcus (transversus) caudalis 9-Sulcus longitudinalis dexter 10-Sulcus accessorius dexter 11-Insula ruminis 15-Sulcus coronarius dorsalis 16-Sulcus coronarius ventralis 1-Saccus cecus craniodorsalis 2-Saccus cecus cranioventralis 12-Saccus cecus caudodorsalis 13-Saccus cecus caudoventralis

Saccus cecus craniodorsalis= Atrium ruminis Saccus cecus cranioventralis= Recessus ruminis Saccus cecus caudodorsalis Saccus cecus caudoventralis

Facies parietalis (Sol) Facies visceralis (Sağ)

Facies parietalis (Sol) Facies visceralis (Sağ)

Pila ruminoreticularis Pila transversus cranialis Pila accessoria dexter Pila transversus caudalis Pila coronarius dorsalis Pila longitudinalis dexter Pila coronarius ventralis Pila longitudinalis sinister

Pila accessorius dorsalis Pila coronarius dorsalis Pila ruminis Papilla ruminis Insula ruminis Pila longitudinalis dexter Plica ruminoreticularis Reticulum

RETICULUM (Börkenek): Duvarının kalınlığı ile karakterize olmuştur. Rumen'in bir divertikulumunu andırır. Processus xiphoideus'un hemen üzerinde bulunur. Kalbin arkasında, tam karşısında diaphragma ile rumen arasında yer alır. Facies diaphragmatica Facies visceralis Curvatura major Curvatura minor Ostium rumenoreticularis Ostium reticuloomasicum Crista reticuli Cellulae reticuli

Pila rumenoreticularıs Ostium rumenoreticularis 76-Ostium reticuloomasicum

OMASUM (Kırkbayır) Median hattın sağında, karın boşluğu uzun ekseninin orta 1/3'ünde, 9.-12. torakal omurların iz düşümü bölgesinde yer alır. Ön yüzü, facies parietalis sağa ve biraz öne dönüktür. Arka yüzü, facies visceralis ise rumen'e dayanır. Canalis omasicus Basis omasi Laminae omasi Recessus interlaminares

Canalis omasicus Facies parietali Ostium reticuloomasicum Facies visceralis Curvatura omasi Ostium reticuloomasicum Ostium omasoabomasicum Canalis omasicus

ABOMASUM (şirden, mayalık) Ruminant’ın asıl midesidir. Diğer hayvan midelerinin pars glandularis'lerinin karşılığıdır. Orta çizginin sağında yer alır

Intestinum-Bağırsak Intestinum crassum Kalın Bağırsak Intestinum tenue Ince Bağırsak Duodenum Jejunum İleum Cecum Colon Rectum

Barsak Kesiti Papilla intestinalis Villi intestinalis

DUODENUM’UN SEYRİ Pars cranialis duodeni Ampulla duodeni, Ansa sigmoidea (flexura portalis) Flexura duodeni cranialis (flexura prima), Pars descendens duodeni Flexura duodeni caudalis(flexura secunda), Pars transversa, Pars ascendens duodeni Flexura duodenojejunalis (Flexura tertia), Plica duodenocolicum

Pars cranialis duodeni Ampulla duodeni, Ansa sigmoidea (flexura portalis), Flexura duodeni cranialis (flexura prima), Pars descendens duodeni Flexura duodeni caudalis (flexura secunda), Pars transversa duodeni, Pars ascendens duodeni, Flexura duodenojejunalis (Flexura tertia

11- Plica duodenocolica 12- Plica ileocaecalis k- Colon descendens m- Colon ascendens Flexura duodeni cranialis (flexura prima), Pars descendens duodeni Flexura duodeni caudalis (flexura secunda), Pars transversa, Pars ascendens duodeni Flexura duodenojejunalis (Flexura tertia),

12- Flexura duodeni caudalis 16- Colon ascendens (Ansa proximalis) 13- Pars descendens duodeni 17- Cecum 20,21,22- Omentum majus 14- Ren dexter 18- Ileum 26- Pars cranialis duodeni 15- Lobus pancreatis dexter 19- Jejunum 28- Ampulla duodeni 30- Omentum minus

Etçiller ve İnsan COLON Colon ascendens Colon transversum Colon descendens

Ruminant colon Ansa proximalis coli Gyri centripetales Flex.(Ansa)centralis Gyri centrifugales Ansa spiralis coli Ansa distalis coli Colon ascendens Colon transversum Colon descendens

Intestinum crassum Cecum Colon Rectum

CECUM Caput ceci ( Basis ceci ) – sağ fossa paralumbalis Corpus ceci Apex ceci Curvatura ceci major Curvatura ceci minor Tenia dorsalis, Tenia ventralis, Tenia lateralis,Tenia medialis, Tenia coli Haustrum (Eq) Ostium cecocolicum Ostium iliocecale Ostium caecocolicum

Colon ventrale dextrum Caput ceci, Basis ceci Papilla ileum cecocolicum Colon ventrale dextrum Haustrum Tenia Caput ceci (Basis ceci) , Corpus ceci, Apex ceci Curvatura ceci major Curvatura ceci minor Tenia dorsalis, Tenia ventralis- serbest Tenia lateralis,Tenia medialis- damar ve sinir bulunur. Tenia coli

Eq. ; Colon crassum Ileum- Cecum Colon ventrale dextrum Flexura sternalis (flex. diaph. ventralis) Colon ventrale sinistrum Flexura pelvina Colon dorsale sinistrum Flexura diaphragmatica (flex. diaph. dorsalis) Colon dorsale dextrum Diverticulum gastroideum (Ampulla colli) Colon transversum Colon parvum (Colon descendes, Colon tenue)

1-Cartilago xiphoidea 2-Corpus ceci 4-Colon ventrale dextrum 5-Flexura sternalis (flex. diaph. ventralis) 6-Colon ventrale sinistrum Flexura pelvina 7-Colon dorsale sinistrum 8-Flexura diaphragmatica (flex. diaph. dorsalis) Colon dorsale dextrum Diverticulum gastroideum

5- Plica duodenocolica 8- Plica iliocaecalis 18- Plica caecocolica 45-A.mesenterica cran. 29-Flexura diaphragmatica (flex. diaph. dorsalis) 30-Colon dorsale dextrum 30-Diverticulum gastroideum (Ampulla colli) 31-Colon transversum 32-Colon parvum (Colon descendes, Colon tenue) 34-Rectum

RECTUM ANUS Meso rectum Ampulla recti Saccus paranalis (car) Gll. sinus paranalis Gll. circumanales (car) M. sphincter ani int., M. sphincter ani ext. Zona columnaris Linea anorectalis Zona intermedia Linea anocutanea Zona cutanea

Linea anocutanea Zona columnaris Linea anorectalis Zona intermedia Zona cutanea Linea anocutanea