TAŞKIN TAHMİN YÖNTEMLERİ

Taşkınlardan kaynaklanan ekonomik ve sosyal etkilerin azaltılabilmesi için yapılacak olan çalışmalar için taşkın büyüklüğünün belirlenmesi gerekmektedir. Özellikle kırsal drenaj havzalarında ve küçük akarsu havzalarındaki taşkın zararları ülke ekonomisinde büyük rol oynamaktadır.

Bunun sebebi, büyük akarsu havzalarında daha gelişmiş taşkın tahmin yöntemleri uygulanırken küçük ve kırsal havzalardaki önlemlerin azlığı ve yetersizliği olmaktadır. Taşkın tahminlerindeki karışıklık mevcut iki yaklaşımın temel farklılıklarının tanımlanmasındaki eksiklikten kaynaklanmaktadır.

Bir fırtına yağışının oluşturduğu taşkın, fırtınanın özelliklerine ve o andaki zemin nemine ile zeminin özelliklerine bağlıdır. Bu taşkınların tahmininde deterministik taşkın yöntemleri kullanılarak belirtilen özellikler olabildiğince temsil edilmeye çalışılır.

Diğer yandan pratikte çoğu kez karşılaşılan proje taşkının tahmini probleminde ise tarihi olayların kayıtlarına dayanan olasılıkçı taşkın tahminleri kullanılmaktadır. Bu yöntemler ile taşkın büyüklüğü belirli aşılma frekansına bağlı olarak belirlenir.

Hangi taşkın tahmin yönteminin kullanılacağı gözlenmiş tarihi verilerin mevcut olup olmamasına ve ihtiyaçlara göre değişebilir. Proje taşkın tahminlerindeki önemli bir nokta bölgesel farklılıklardır. Bu yöntemlerde genelde geniş bir alanda tahmin hedeflenmektedir. Ancak zemin yapısı ve tiplerinin akış üzerine olan etkileri nedeniyle dikkatli olunmalıdır.

Taşkın tahminlerinde akarsu havzası, yağışı akışa dönüştüren bir sistem olarak incelenebilir. Kullanılacak yöntemin seçimini etkileyecek bir faktör de bu sistemin doğrusal olup olmamasıdır. Doğrusal sistemlerde sistemin davranışı doğrusal bir diferansiyel denklem ile ifade edilebilir.Doğrusal olmayan sistemlerde ise yağışların süperpozisyonu ile oluşacak bir akış, yağışların ayrı ayrı oluşturacağı akışların süperpozisyonu ile ifade edilemez.

Parametrik havza modelleri genellikle biriktirme elemanlarından kurulur. Bu elemanlar arasındaki ilişkiler (giren ve çıkan su miktarları) havzanın fiziksel özellikleriyle bellirlenir. Bir biriktirme elemanında birim zamanda birikmiş su miktarı S ve çıkan su miktarı y ise şeklinde üstel bir ilişki olduğu söylenebilir. Bu ifadede n üssü 1 alınırsa doğrusal modellere geçilmiş olur.

Pratik amaçla yapılan taşkın tahminlerinde rasyonel yöntem, birim hidrograf gibi doğrusal modeller kullanımlarındaki basitlik nedeniyle tercih edilmektedir. Taşkın tahminlerinde hidrolojik verilerde ve akış olayındaki bilgi eksikliği nedeniyle daha karmaşık olan doğrusal olmayan modeller kısıtlı kullanım olanağı bulmaktadır.

Diğer yandan akım ölçümlerinin olmadığı veya yetersiz olduğu yerlerde de taşkın tahmini farklı yöntemlerle yapılabilmektedir. Bu amaçla bölgesel olarak kurulan ilişkiler, ampirik ilişkiler ile süreklilik ve enerji denklemlerine dayalı hidrolik ilişkilerden farklı hidrolik sistemlerin akım özellikleri belirlenebilmektedir.

1. Birim Hidrograf Yöntemi 2. Sentetik Birim Hidrograflar 3. Anlık Birim Hidrograf 4. İstatistik Yöntemler 5.Küçük ve Orta Ölçekli Havzalar İçin Yöntemler Rasyonel Yöntem SCS Yöntemi

Almanya , 2016