CUMHURİYET DÖNEMİNDE ÖĞRETİCİ METİNLER DENEME

GENEL ÖZELLİKLER 1.Öğretici metinle bakımından Cumhuriyet döneminde büyük ilerlemeler kaydedilmiştir 2.Cumhuriyet döneminde de öğretici metinlerde bilgi verme, düşündürme, açıklama amaçlanmış; metnin yapısı dile ve anlatımı kullanılan motifler bu amaçlara göre belirlenmiştir. 3.Konu olarak Anadolu ve Anadolu insanı işlenmiştir.

4.Bu dönemde öğretici metinlerde günlük konuşma dilindeki Türkçe sözcükler halk söyleyişindeki tamlamalar kullanılır. 5.Arapça ve Farsça sözcüklere pek yer verilmez. 6.Bu dönemin yazarları öğretici metinlerde terim ve kavramları gündelik hayata ait sözcük ve sözcük gruplarını kullanarak edebi bakımdan güçlü bir anlatımla mesajların okuyucuya tam anlamıyla ulaşmasını amaçlar.

DENEME Bir yazarın herhangi bir konu üzerinde, kesin yargılara varmadan, kişisel görüş ve düşüncelerini anlattığı yazı türüne “deneme” denir.

DENEME TÜRÜNÜN ÖZELLİKLERİ 1.Denemede konu özgürce seçilir. 2. İnsanı ve toplumu ilgilendiren her şey (yaşama, ölüm, aşk, sanat, felsefe, din, ahlâk, töre, bilim, siyaset vb.) denemenin konusu olabilir. 3.Deneme yazarı kendisiyle konuşur gibi yazar. 4. Dili doğru ve güzel kullanır. 5. Düşünce ufku geniş ve kendine özgü bilgi birikimine sahiptir. 6. Kendi duygularının dışında başkalarının düşüncelerine de saygı duyar.

7. Denemeci ele aldığı konuyu içtenlikle anlatır. 8. Denemeci, bayağı bir anlatıma inmeden terim ve felsefi kavramların ağırlığından uzak bir üslubu tercih eder. 9. Denemeci, denemenin sonunda kesin bir yargıya, bir sonuca varmak amacında değildir. 10. Deneme, herhangi bir konuda düşündürücü, öğretici, inandırıcı ve ufuk açıcıdır. 11. Deneme rahat okunan bir düşünce yazısıdır.

12. Denemecinin öne sürülen her düşünce ya da savı doğrulama, kanıtlama gibi bir kaygısı yoktur. Deneme, makale ve eleştiriden bu yönüyle ayrılır. 13. Deneme yazarı birçok kaynaktan beslenir: Felsefî, sosyolojik, tarihî tema ve olayların yanında bilimsel veriler ve ünlü kişilerin özdeyişleri olabilir. Yine de denemeci seçtiği konuyu farklı bir yaklaşımla işler. 14. Cumhuriyet döneminde bu türün özgün örneklerini veren yazar Nurullah ATAÇ’tır.

DENEME TÜRÜNÜN ÖNEMLİ YAZARLARI Deneme türünün Batı edebiyatındaki kurucusu olarak Fransız sanatçı MONTAIGNE kabul edilir. İngiliz edebiyatında bu türün öncüsü BACON’dır.

TÜRK EDEBİYATINDA DENEME Deneme türündeki yazılara ilk kez edebiyatımızda Servet-i Fünûn döneminde rastlanmakta ise de bu türe özellikle Cumhuriyet döneminde ilgi gösterilmiştir.

TÜRK EDEBİYATINDA İLK DENEME KİTAPLARI ARASINDA 1. Ahmet Haşim : Bize Göre, Gurebahane-i Laklakan 2. Ahmet Rasim : Eşkâl-i Zaman 3. Refik Halit Karay : Bir Avuç Saçma, Bir İçim Su, İlk Adım, Üç Nesil Üç Hayat, Makyajlı Kadın, Tanrıya Şikâyet 4. Falih Rıfkı Atay : Eski Saat, Niçin Kurtulmak, Çile, İnanç, Pazar Konuşmaları, Kurtuluş, Bayrak

Nurullah Ataç ( ) Deneme ve eleştiri türünde usta bir isimdir. Batılı anlamda ilk deneme ve eleştiri yazılarının yazarıdır. 1940’tan sonraki yazılarında Türkçeyi özleştirme çabası öne çıkar. Eserleri: Deneme-Eleştiri: Günlerin Getirdiği, Karalama Defteri, Sözden Söze, Ararken, Diyelim, Söz Arasında, Okuruma Mektuplar Günlük: Günce

Suut Kemal Yetkin ( ) Deneme ve eleştiriyle tanınmıştır. Sanat, estetik, resim ve felsefe alanlarında eserler vermiştir. Düşüncelerini açık ve yalın bir anlatımla kaleme almıştır. Eserleri: Deneme: Günlerin Götürdüğü, Edebiyat Konuşmaları, Edebiyat Üzerine, Düşün Payı, Yokuşa Doğru, Şiir Üzerine Düşünceler, Denemeler İnceleme-Araştırma: Ahmet Haşim ve Sembolizm, Sanat Felsefesi, Edebiyatta

İsmail Habib Sevük ( ) Milli mücadeleye destek veren önemli yazarlardandır. “İzmir’e Doğru” ve “Açıksöz” gazetelerinde başyazarlık yapmıştır. Türk edebiyatı tarihi, anı, gezi yazısı gibi türlerde eserler vermiştir. Eserleri: Edebiyat Tarihi – İnceleme: Türk Teceddüt Tarihi, Avrupa Edebiyatı ve Biz, Edebiyat Bilgileri Gezi Yazısı: Tuna’dan Batı’ya Yurttan Yazılar Anı: O Zamanlar

Cemil Meriç ( ) Deneme türünün usta isimlerindendir. Denemeleri dışında, edebiyat tarihi, felsefe, tarih çalışmaları ve çevirileri de vardır. Eserleri: Deneme: Bu Ülke, Mağaradakiler Araştırıma-İnceleme: Umrandan Uygarlığa, Kırk Ambar, Bir Dünyanın Eşiğinde

Sabahattin Eyüboğlu ( ) Deneme ustalarındandır. Araştırma ve incelemeleri de vardır. Eserleri: Deneme: Mavi ile Kara, Sanat Üzerine Denemeler

Mehmet Kaplan ( ) Yeni Türk Edebiyatı profesörüdür. Araştırma ve incelemeleriyle tanınmıştır. Denemeleri de vardır. Eserleri: İnceleme-Araştırma: Kültür ve Dil, Nesilleri Ruhu, Büyük Türkiye Rüyası, Edebiyatımızın İçinden, Hikâye Tahlilleri, Şiir Tahlilleri I- II, Tip Tahlilleri, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, Tanpınar’ın Şiir Dünyası, Tevfik Fikret, Namık Kemal

HAZIRLAYAN VE SUNAN YAĞMUR DEMİR KONU: CUMHURİYET DÖNEMİNDE ÖĞRETİCİ METİNLER VE DENEME