SIĞACIK KÖRFEZİ’NDEKİ KIKIRDAKLI BALIK BİYOÇEŞİTLİLİĞİ 16. SU ÜRÜNLERİ SEMPOZYUMU 25-27 Ekim 2011, ANTALYA SIĞACIK KÖRFEZİ’NDEKİ KIKIRDAKLI BALIK BİYOÇEŞİTLİLİĞİ   Elizabeth Grace Tunka ERONATa, Okan ÖZAYDIN Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, 35100 Bornova / İZMİR , ae-mail: tunkaeronat@hotmail.com ÖZET Bu çalışma, Ege Denizi’nde, Sığacık Körfezi’nde 120-550 m arasında kıkırdaklı balık faunasının tespit edilmesi ve temel biyolojik özelliklerinin belirlenmesini konu edinmiştir. Bu kapsamda yakalanan her türün boy ve ağırlığa ilişkin parametreleri saptanmıştır. Ege Denizi’nde Sığacık Körfezi’nde çeşitli istasyonlarda 2007-2009 yılları arasında ticari avcılık yapan balıkçılar ile trol çekimleri gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında Sığacık Körfezi’nden Elasmobranchii subclassisine ait Pleurotremata ordosundan 8, Hypotremata ordosundan 6 ve Holocephali subclassisine ait Chimaeriformes ordosundan 1 tür olmak üzere toplamda 15 tür elde edilmiştir. Elde edilen türlerden Atlanto-Mediterran kökenli 9, kozmopolit kökenli 5 ve Akdeniz endemik kökenli 1 tür tespit edilmiştir.   Anahtar Kelimeler: Ege Denizi, Sığacık Körfezi, Kıkırdaklı Balıklar, Kıkırdaklı Balık Biyoçeşitliliği. GİRİŞ Dünya denizlerinde yaşayan 1000’in üzerinde kıkırdaklı balık türünün varlığı bilinmektedir. Söz konusu türlerin büyük kısmı Elasmobranchii (keski solungaçlılar) altsınıfına az bir kısmı da Holocephali (tüm başlılar) altsınıfına dahildir. Tür çeşitliliği açısından oldukça zengin olan Ege Denizi’nde ise 57 Chondrichthyes türü rapor edilmiştir (Bilecenoğlu ve diğ., 2002; Kocataş ve Bilecik, 1992). Bu çalışma Sığacık Körfezi’nde yaşayan Chondrichthyes faunasının sistematik açıdan tespit edilmesi konu edinmiş ve TÜBİTAK Bilim İnsanı Destekleme Daire Başkanlığı (BİDEB) tarafından desteklenmiş (2008-2009) bir çalışmadır. Sığacık Körfezi’nde ticari avcılık yapan balıkçılar tarafından elde edilen kıkırdaklı balık türleri öncelikli olarak sistematik açıdan değerlendirilmiştir. MATERYAL ve YÖNTEM Kıkırdaklı balık örnekleri Sığacık Körfezi’nde 2008/SÜF-004 no’lu proje süresince ticari trol teknesi F/V HAPULOĞLU (24 m, 405 BG ana makina) ile aylık olarak elde edilmiştir. Çalışmalarda geleneksel dip trol ağı (24 mm göz açıklığı) kullanılmış olup 30 ila 60 dakika sınırlandırılmış trol çekimleri ortalama trol çekim hızı 2,5 deniz mili hızda gerçekleştirilmiştir. Her trol çekiminden sonra, yakalanan türler tanımlanmış, tartıldıktan sonra diseksiyon işlemi için laboratuara getirilmiştir. Örneklerin total boy ölçümleri 1 mm hassasiyetinde ölçüm tahtası ile, ağırlıkları ise laboratuara getirilemeyecek kadar büyük olan bireyler arazide 1 g, laboratuara getirilenler ise 0,01 g hassasiyetli elektronik terazi ile ölçülmüştür. Tür tayinleri için Whitehead ve diğ. (1986); Fischer ve diğ. (1987), Serena (2005) ve Mater ve diğ. (2005); balıkların güncel sistematik kategorileri için ise Eschmeyer (1999) ve Fishbase (2009) kullanılmıştır. Elde edilen kıkırdaklı balık türlerinin bazı biyolojik özellikleri ve boy ağırlık ilişkileri Tablo 1’de verilmiştir. TARTIŞMA ve SONUÇ Türkiye denizlerinde daha önce yapılan çalışmalarda toplam 64 kıkırdaklı balık türünün 57’sinin Ege Denizi’nde de yaşadığı tespit edilmiştir (Mater ve diğ., 2005). Ege Denizi’nde yapılan çalışmalara bakılacak olursa; Oray (1989), Ege Denizi’nde Scyliorhinus canicula, Scyliorhinus stellaris, Mustelus mustelus, Torpedo marmorata, Raja clavata, Raja miraletus, Dasyatis pastinaca ve Myliobatis aquila toplam 8 kıkırdaklı türünün biyolojisi hakkında bilgi vermiştir. Metin ve ark., (2000), Gülbahçe Körfezi’nde dip trolü av kompozisyonu hakkında yaptıkları çalışmalarında 7 kıkırdaklı balık türü tespit etmişlerdir. Akyol ve Kara (2003), İzmir Körfezi’nde dip trolü ve tratanın av kompozisyonu hakkında yapmış oldukları çalışmada trolün 8, tratanın 5 kıkırdaklı balık türünü yakaladığını belirtmişlerdir. Leblebici ve ark. (2006), Uzunada civarında yaptıkları çalışmada ise 16 kıkırdaklı balık türüne rastlamıştır. Özaydın ve ark. (2007), İzmir Körfezinde yaptıkları çalışmada 8 kıkırdaklı türüne rastlamıştır. Yığın ve ark. (2008), Kuzey Ege’den 7 adet vatozun boy-ağırlık ilişkilerini vermiştir. Sonuç olarak, bu çalışmada Sığacık Körfezi’nde yapılan trol avcılığı sonucu 15 tür ile dağılım gösteren kıkırdaklı balık biyoçeşitliliği tespit edilmiştir. Kullanılan tek bir avcılık yönteminden dolayı tür sayısı 15 tür ile sınırlanmış olabilir. Bu nedenle ileride farklı avcılık yöntemleri ile bu sayı artabilir. Tablo 1. Elde edilen kıkırdaklı balık türlerinin bazı ekolojik özellikleri. TÜRLER BESLENME ÖZELLİKLERİ ÜREME ÖZELLİKLERİ DAĞILIM DERİNLİKLERİ (m) HABİTATLARI BOY ÖLÇÜM TÜRÜ CİNSİYET N BOY ÖZELLİKLERİ (cm) AĞIRLIK ÖZELLİKLERİ(g) BOY-AĞIRLIK İLİŞKİSİ PARAMETRELERİ Min. Maks. Ort.± St. Hata St.Sapma a b R2 St.Hata (b) Heptranchias perlo (Bonnaterre, 1788) Küçük boylu köpekbalıkları ve kemikli balıklarla ile omurgasızlar Ovovivipar 50-400 Bentik TL ♂ - ♀ 1   99,60 4382,00 ∑ Galeus melastomus (Rafinesque, 1810) Bentik ve pelajik omurgasızlar ile küçük balıklar Ovipar 200-1200 75 8.9 19.30 13,62±0,202 1.75 1.13 22.67 7,59±0,414 3.59 0.0007 3.524 0.927 0.115 71 9.2 19.20 13,52±0,196 1.65 1.94 21.92 7,58±0,410 3.46 0.0010 3.413 0.860 0.166 146 13,57±0,140 1.70 7,59±0,291 3.51 0.0008 3.470 0.895 0.099 Scyliorhinus canicula (Linnaeus, 1758) Bentik omurgasızlar ve balıklar çok sığ sulardan-400 187 1.5 46.20 20,43±0,676 9.24 1.22 303.50 38,70±4,169 57.02 0.0140 2.419 0.777 0.095 123 7.8 42.00 20,77±1,039 11.53 0.70 262.16 50,06±5,835 64.72 0.0160 3.139 0.963 0.056 310 20,56±0,579 10.20 43,21±3,427 60.34 0.0052 2.751 0.063 Mustelus mustelus (Linnaeus, 1758) Krustaseler, omurgasızlar ve balıklar Vivipar 5-150 28 41.8 91.50 72,08±2,81 14.87 121.80 2690.00 1301,43±139,15 736.32 0.0006 3.387 0.981 0.093 13 42 113.30 72,74±6,50 23.45 190.00 4780.00 1732,76±431,54 1555.94 0.0017 3.155 0.971 0.164 41 72,29±2,77 17.73 1438,19±166,28 1064.68 3.273 0.091 Oxynotus centrina (Linnaeus, 1758) Poliketler, krustaseler ve molluskalarla 50-660 56.30 1180.84 2 61.50 2845.36 56.3 87.05 2603.52 Dalatias licha (Bonnaterre, 1788) Bentik omurgasızlar ve mezopelajik balıklar 250-1000 Semipelajik 390.00 284.62 366.00 195.69 366 378.00 240.16 Etmopterus spinax ( Linnaeus, 1758) Küçük balıklar, molluskalar ve krustaselerle 200-2000 23 9.3 20.30 15,32±0,587 2.82 3.37 37.61 16,47±1,984 9.52 0.0043 2.982 0.113 25 24.40 17,62±0,703 3.52 3.70 53.06 24,95±2,670 13.35 0.0098 2.697 0.912 0.175 48 16,52±0,487 3.38 20,89±1,778 12.32 0.0065 2.837 0.942 0.103 Squalus blainvillei (Risso, 1826) Kemikli balıklar, krustaseler ve molluskalar 50-300 45 17.8 28.00 22,06±0,346 2.32 22.63 95.92 50,95±2,625 17.61 0.0018 3.301 0.950 60 16.2 27.00 21,28±0,281 2.17 18.64 95.39 46,00±1,898 14.70 0.0022 3.246 0.966 0.080 105 21,61±0,221 2.26 48,12±1,573 16.12 0.0021 3.253 0.959 0.067 Torpedo marmorata Risso, 1810 Bentik balıklar ve omurgasızlar 5-40 6 10.2 14.30 12,82±0,633 1.56 26.90 62.80 45,55±5,876 14.39 0.0791 2.480 0.838 0.545 7 11.8 18.30 15,09±0,891 2.36 32.10 117.40 74,81±13,204 34.39 0.0155 3.099 0.967 0.258 14,04±0,631 2.28 61,31±8,445 30.45 0.0303 2.854 0.938 0.221 Dipturus oxyrinchus (Linnaeus, 1758) Bentik balık ve omurgasızlar 200-900 4 19 46.50 31.38 14.78 285.04 118.50 124.46 18.1 44.50 29.90 15.37 227.11 103.68 105.16 8 30,64±4,29 12.12 111,09±37,82 106.96 3.135 0.995 Leucoraja fullonica (Linnaeus, 1758) 30-500 34.60 23.63 24.98 144.75 76.21 74.95 3 24.73 75.90 Raja asterias Delaroche, 1809 10-200 9 18.5 33.00 26,11±1,755 5.27 20.10 143.15 70,4±14,788 44.37 3.457 0.992 0.116 41.50 30,84±2,289 6.47 19.28 311.50 124,82±30,558 86.43 3.520 0.996 17 28,34±1,497 6.17 96,01±17,212 70.97 3.469 0.994 0.097 Raja clavata (Linnaeus, 1758) Krustaceler, bentik balık ve omurgasızlar çok sığ sulardan-500 12.7 34.00 23,12±0,922 5.98 5.97 154.31 51,57±6,811 44.14 0.0009 3.395 0.982 0.073 56 12.6 33.90 24,47±0,865 6.01 174.55 62,08±6,363 47.61 3.396 0.986 0.055 98 23,89±0,633 6.27 57,57±4,669 46.22 0.984 0.043 Raja miraletus Linnaeus, 1758 çok sığ sulardan-300 21.20 129.03 31.80 141.13 21.2 26.50 135.08 Chimaera monstrosa (Linnaeus, 1758) Bentik omurgasızlar 300-1000 Bentopelajik PSKB 15 16.1 74.20 35,35±4,86 18.95 14.76 557.60 119,13±44,89 173.85 0.0050 2.651 0.920 0.217 12 15.7 55.10 27,64±3,32 11.50 9.11 457.20 61,22±36,5 126.44 2.635 0.741 0.493 27 31,92±3,13 16.26 93,39±29,75 154.59 2.661 0.866 0.209 KAYNAKÇA Akyol, O. & Kara, A., (2003). An investigation on the determination of catch compositions of the bottom trawling and beach-seining in the Bay of Izmir (Aegean Sea). E.U. J. Fish. Aquat. Sci., 20: 321-328. Bilecenoğlu, M., Taşkavak, E., Mater, S., Kaya, M., (2000). Checklist of the marine fishes of Turkey. Zootaxa, 113: 1-194. Compagno, L.,Dando, M., Fowler, S. (2005) Sharks of the World. Princeton Field Guides. Debelius, H. (1997). Mediterranean and Atlantic fish guide. IKAN - Underwasserarchive, Frankfurt, 305 pp. Eschmeyer, W.N. (1999) Catalog of fishes on-line, updated February 15, 2002. [http://www.calacademy.org/research/ichthyology/catalog/index.html]. Filiz, H. & Mater, S., (2002). A Preliminary Study on Length-Weight Relationships for Seven Elasmobranch Species from North Aegean Sea, Turkey. E.U. J. Fish. Aquat. Sci., 19: 401-409. 7. Fischer, W., Bauchot, M.L., Schneider, M. (Eds.), (1987). Fishes FAO d' Identification des especes pour les besoins de la peche. Mediterranee et mer Noire, Zone de peche, 37, Vol. 2, Vertebres, FAO and EEC, Rome, 761-1530 pp. 8. Froese, R. & Pauly, D. [Eds], (2009). Fishbase. World Wide Web electronic publication. http://www.fishbase.org 9. Kocataş, A. & Bilecik, N., (1992). Aegean Sea and its living resources. Ministry of Agriculture and Rural Affairs. Bodrum, Seri A, No: 7, 83 pp. 10. Leblebici, S., Özaydın, O., Tosunoğlu, Z., Taşkavak, E., Yapıcı, S., (2006). İzmir Körfezi'nde Dağılım Gösteren Kıkırdaklı Balıkların (Chondrichthyes) Biyolojik Özelliklerinin Belirlenmesi. VI. Ulusal Ekoloji ve Çevre Kongresi (Uluslararası Katılımlı)18 - 21 Eylül 2006 Hotel Malabadi Diyarbakır. 11.Mater, S., Kaya, M., Bilecenoğlu, M., (2005). Türkiye Deniz Balıkları, Kıkırdaklı Balıklar (Chondrichthyes). Ege Üniversitesi Yayınları, Su ürünleri Fakültesi Yayın no: 72, Ders Kitabı Dizin No: 34, 127 s. 12.Metin, C., Tosunoğlu, Z., Tokaç, A., Lök, A., Aydın, C., Kaykaç, H., (2000). Seasonal variations of demersal fish composition in Gülbahçe Bay (Izmir Bay). Turk. J. Zool., 24: 437-446. 13.Ricker, W. E., 1975. Compulation and interpretation of biological statistics of the fish populations. Bull. Fish. Res. Board. Can., 191: 382 pp. 14.Sumich, J. L., (1976). An Introduction to the Biology of Marine Life 15.Tosunoğlu, Z., Özaydın, O., Akalın, S., Leblebici, S., Uçkun D., Aydın, C., (2006). Bottom trawl fish composition around Uzunada (Izmir Bay, Aegean Sea). ICES-FAO Working Group on Fishing Technology and Fish Behaviour, 3-7 April 2006, Faculty of Fisheries, Ege University, Izmir, Turkey. 16.Whitehead, P.J.P., Bauchot, M.L., Hureau, J.C., Nielsen, J., Tortonese, E. (Eds.), (1984-1986). Fishes of the North-eastern Atlantic and the Mediterranean. Vol I-III. UNESCO, Paris, 1473 pp. 17. Yığın, C. C., Ismen, A., (2008). Short Communication Length-weight relationships for seven rays from Saros Bay (North Aegean Sea). J. Appl. Ichthyol. (2008), 1-3, 2008 The Authors Journal compilation 2008 Blackwell Verlag, Berlin ISSN 0175-8659 18. Martin, R.A., and Treberg, J., 2002. Biology of Deep-Sea Sharks: a Review. Presented at July 2002 International Congress on the Biology of Fish, Vancouver, Canada, and extended abstract published in Symposium Proceedings. 19. Patokina F.A., Litvinov F.F. 2002. Food composition and distribution of elasmobranches on the shelf and upper slope of the Eastern Central Atlantic. ICES CM 2005/N:26 Heptranchias perlo (Bonnaterre, 1788); Boz camgöz Galeus melastomus (Rafinesque, 1810); Lekeli Kedibalığı Scyliorhinus canicula (Linnaeus, 1758); Kedi balığı Mustelus mustelus (Linnaeus, 1758); Adi köpekbalığı Oxynotus centrina (Linnaeus, 1758); Domuz balığı Dalatias licha (Bonnaterre, 1788); Küt Burunlu Köpekbalığı Etmopterus spinax (Linnaeus, 1758); Kadife köpekbalığı Squalus blainville (Risso, 1827); Mahmuzlu camgöz Torpedo marmorata Risso, 1810; Elektrik balığı, Çarpan Dipturus oxyrinchus (Linnaeus, 1758) Leucoraja fullonica (Linnaeus, 1758); Gri vatoz Raja clavata Linnaeus, 1758; Dikenli vatoz Raja asterias Delaroche, 1809; Vatoz Raja miraletus Linnaeus, 1758; Benekli vatoz Chimaera monstrosa (Linnaeus, 1758); Tavşan Balığı