YENİ NESİL SİZİN ESERİNİZ OLACAKTIR. ÖĞRETMENLER, YENİ NESİL SİZİN ESERİNİZ OLACAKTIR. A.Ç

CANLILARDA ÜREME VE GELİŞME

HÜCRE BÖLÜNMESİ 1. Kromozomun Yapısı 2. Mitoz Hücre Bölünmesi

4. Mitoz ile Mayoz Arasındaki Farklar 3. Mayoz Hücre Bölünmesi 4. Mitoz ile Mayoz Arasındaki Farklar

1. Kromozomun Yapısı DNA zinciri Boğum Sentromer Gen BİR KROMOZOMUN YAPISI

KROMOZOMUN YAPISI Kimyasal olarak DNA ( Deoksiribo nükleik asit ) ve proteinlerden yapılmıştır. DNA zincirleri üzerindeki yapıya GEN adı verilir. GEN : Kromozomlarda canlının kalıtsal karakterlerini tayın eden kalıtım birimidir.Yani canlıdaki karakterleri genler ortaya çıkarır. Canlıdaki;cinsiyet,kan grubu,göz rengi,saç rengi gibi birçok kalıtsal özelliklerin belirlenmesi genler ile olur.

KROMOZOMUN YAPISI Her bir canlı türü farklı kromozom sayısına sahiptir. Örnek : İnsanın vücut hücrelerinde 46 kromozom vardır. Domateste 24, inekte 60 çift,köpekte78 kromozom bulunur.

Yani n = 23 kromozomludur. KROMOZOMUN YAPISI NOT İnsandaki vücut hücreleri 2 n kromozomludur. n = 23 , 2 n = 46 dır ( diploid ) İnsandaki üreme hücreleri ( Yumurta ve Sperm ) n kromozomludur. Yani n = 23 kromozomludur.

GÖREVLERİNE GÖRE KROMOZOMLAR I. VÜCUT KROMOZOMLARI ( Otozom ) II . EŞEY KROMOZOMLARI ( Gonozom )

GÖREVLERİNE GÖRE KROMOZOMLAR I. VÜCUT KROMOZOMLARI ( Otozom ) Üzerindeki genler vücudun özelliğini belirler. İnsanda 23 çift kromozomun 22 çifti ( 44 ) tanesi ) otozomdur.

GÖREVLERİNE GÖRE KROMOZOMLAR II . EŞEY KROMOZOMLARI ( Gonozom ) Kromozom üzerindeki genler cinsiyeti belirler. İnsandaki son 1 çift kromozom gonozomdur.Yani 23 çift kromozomun son bir çifti cinsiyet kromozomlarıdır.

Dişi bireyde : XX şeklinde ( benzer = homolog ) Bu kromozomlar; Dişi bireyde : XX şeklinde ( benzer = homolog ) Erkek bireyde : XY şeklindedir.

Dişi bireyde ( 44 tane + XX ) ya da ( 22 çift + XX ) İNSANDA KROMOZOM SAYISI A . VÜCUT HÜCRELERİNDE : 2 n = 46 Dişi bireyde ( 44 tane + XX ) ya da ( 22 çift + XX ) Erkek bireyde ( 44 tane + XY ) ya da ( 22 çift + XY )

Spermde ( 22 tane + X ) ( 22 tane + Y ) İNSANDA KROMOZOM SAYISI B . ÜREME HÜCRELERİNDE : n = 23 Yumurtada ( 22 tane + X ) Spermde ( 22 tane + X ) Ya da ( 22 tane + Y )

İNSANDA CİNSİYETİN ( EŞEYİN ) BELİRLENMESİ ERKEK DİŞİ 44 + XX 44 + XY ( 22 + X ) ( 22 + X ) ( 22 + Y ) Dişi 44 + XX Erkek 44 + XY

İNSANDA CİNSİYETİN ( EŞEYİN ) BELİRLENMESİ Yani,dişiden gelen 22 + X kromozomu erkekten gelen 22 +X kromozomu ile birleşirse olacak yavru DİŞİ ( 44 + XX ) Dişiden gelen 22 + X kromozomu ile erkekten gelen 22 + y kromozomu birleşirse olacak yavru ERKEK tir ( 44 + XY )

EĞER GAYRET ETMEZSENİZ ASLA BAŞARAMAZSINIZ.

HÜCRE BÖLÜNMESİ 1 . MİTOZ BÖLÜNME 2 . MAYOZ BÖLÜNME

HÜCRE BÖLÜNMESİ Yani hücre sayısının artmasıdır. Hücrede geçen temel olaylardan biri de hücre bölünmesidir. Hücre bölünmesi,bir hücreden yeni bir hücrenin oluşmasıdır. Yani hücre sayısının artmasıdır. Hücre bölünmesi iki kısma ayrılır;

1 . MİTOZ BÖLÜNME

Bir hücreden birbirine benzeyen iki yavru hücrenin oluşmasıdır. 1 . Mitoz Hücre Bölünmesi Bir hücreden birbirine benzeyen iki yavru hücrenin oluşmasıdır. Bölünme iki safhada gerçekleşir: A . ÇEKİRDEK BÖLÜNMESİ B . SİTOPLAZMA BÖLÜNMESİ

A . ÇEKİRDEK BÖLÜNMESİ Çekirdek bölünmesi beş evrede gerçekleşir; I . İNTERFAZ : Canlının normal yaşam evresidir. a . DNA kendini eşler. b . Kromotin iplik kasılıp kalınlaşarak kromozomu oluşturur.

A . ÇEKİRDEK BÖLÜNMESİ II . PROFAZ : a . Ağsı görünümdeki kromotin iplikleri spiralleşir,kasılıp kalınlaşır ve kromozomları oluşturur. b . Senrioller karşı kutuplara göç ederler,iğ iplikleri oluşur.

c. Çekirdekçik ve çekirdek zarı kaybolur. II . PROFAZ : c. Çekirdekçik ve çekirdek zarı kaybolur. d . Kromozomlardan kardeş kromotitler oluşur.

NOT :Hayvan hücresinde Sentrozom kendini eşler ve karşı kutuplara doğru hareket ederler.

III . METAFAZ : DNA ‘nın kendini eşlemesi sonucu oluşan kromozomlar ( kromotitler ) hücrenin ortasında ( ekvator bölgesinde ) toplanırlar.

IV. ANAFAZ : İğ ipliklerinin kısalması sonucu kardeş kromotitler karşı kutuplara çekilirler. (Kromozom adını alırlar) Kardeş kromozomlar DNA ‘nın kopyasını çıkarması ( eşlenmesi ) sonucu oluştuğundan kalıtsal özellikleri aynıdır.

a . Kromotitler uzayarak kromotin iplik durumuna geçerler. V . TELOFAZ : a . Kromotitler uzayarak kromotin iplik durumuna geçerler. b. İğ iplikleri kaybolur. c . Çekirdekçik ve çekirdek zarı oluşur. Böylece iki çekirdek oluşmuş olur.

B . SİTOPLAZMA BÖLÜNMESİ Çekirdek bölünmesi tamamlanınca hayvan hücrelerinde boğumlanarak,bitki hücrelerinde ise ara lamel ile sitoplazma ikiye ayrılır.

Mitoz bölünme sonucunda ana hücreden,aynı sayıda kromozoma sahip iki yavru hücre oluşur.Oluşan hücrelerin kalıtsal özellikleri aynıdır.Mitoz’un canlılar için önemi hücre sayısını çoğaltmak,kromozom sayısını sabit tutmak.

HÜCRENİN İÇİ

HÜCRENİN İÇİ Vücudumuz milyarlarca mikroskopik hücrelerden oluşmuştur. Çok çeşitli hücreler olmasına rağmen,hepsinin benzer temel yapıları vardır. Çekirdek,hücrenin bütün faaliyetlerini kontrol ederek hücreyi yönetir. Hücreyi saran ve koruyan en dıştaki ince katman hücre zarıdır. Sıvı sitoplazma,her biri kendi işlevine sahip olan bir dizi uzmanlaşmış hücre yapımını kapsar. Bütün bu bölümler yaşıyan hücreyi korumak için birlikte çalışırlar

1 2 3 4 5

UYARI - I. Hücrelerin bölünme hızları hücrenin özelliklerine,görevine,bulunduğu dokuya,ortamın sıcaklığına,hücrenin yaşına bağlı olarak değişir. Örneğin insanda embriyo hücreleri,deri hücreleri,kan yapan doku hücreleri çok hızlı,kas hücreleri ise çok yavaş bölünür.

ERGİN BİR İNSANIN SİNİR HÜCRELERİ,GÖZDEKİ RETİNA HÜCRELERİ ÇOK ÖZELLEŞTİĞİNDEN HİÇ BÖLÜNMEZ.

UYARI - II. Hücre bölünmesi çekirdeğin kontrolünde gerçekleşir.Çok hücreli organizmalarda mitoz hücre bölünmesi,hücrenin ve organizmanın diğer denetleyici mekanizmalarının kontrolünde olur. Mitoz hücre bölünmesinin programının bozularak kontrolsüz biçimde bölünmesi kanser olarak adlandırılır.

MİTOZ BÖLÜNME SONUNDA CANLILARDA GÖRÜLEN OLAYLAR Mitoz bölünme sonunda canlılar eşeysiz olarak çoğalırlar ve büyürler.

CANLILARDA BÜYÜME I. Bitkilerde Büyüme : Genç hücrelerin bölünme yetenekleri vardır ve SÜRGEN DOKUYU ( büyütken-meristem ) oluştururlar.Bu hücreler sürekli bölünerek bitkide enine ve boyuna büyümeyi sağlarlar.Bundan dolayıdır ki bitkilerde büyüme sınırsızdır.

II . Hayvanlarda Büyüme : Mitoz hücre bölünmesi sonucunda dokular meydana gelir.Dokuların birleşmesi ile organlar,organların bir araya gelmesiyle de sistemler oluşur. Sistemler kendi aralarında düzenli olarak çalışırlar ve canlıyı oluştururlar.

CANLIYI OLUŞTURAN SİSTEMLER a . Canlının üremesini sağlayan sistemler:Üreme (germ ) hücrelerini yapılarında bulundururlar. b. Canlının hayatını devam ettiren sistemler: Bu sistemler vücut( soma) hücrelerinden oluşurlar. Örnek : Sindirim,solunum,dolaşım,sinir,boşaltım,iskelet ve kas sistemleri

2 . MAYOZ BÖLÜNME

Mayoz Hücre Bölünmesi Eşeyli üreyen canlılarda genellikle üreme hücrelerinin oluşumu,Mayoz Bölünme ile olur. ( Eğrelti otu,karayosunu gibi sporlularda spor oluşumu mayoz bölünme ile olur. ) Türün bütün bireylerinde aynı sayıda kromozom bulunur.Bu korunması gereken önemli bir özelliktir.Zigotun oluşması ile eşeyli üreme ,iki üreme hücresinin (sperm ve yumurtanın ) birleşmesiyle sağlanır.

Mayoz Hücre Bölünmesi Mayoz hücre bölünmesi ile canlıdaki kromozom sayısı yarıya iner.Birleşen hücrelerdeki kromozom sayısı vücut hücrelerinde bulunduğu kadar olsaydı her üreme sonunda kromozom sayısı iki katına çıkardı.

Mayoz Hücre Bölünmesi Mayoz hücre bölünmesi diploid ( 2n ) hücrelerden,haploid ( n ) hücrelerin oluşmasını sağlayan özel bir bölünme şeklidir.

Mayoz Hücre Bölünmesi Mayoz bölünme,erkek bireyin TESTİS ( erbezi ) ve dişi bireyin ( OVARYUM ( yumurtalık) adı verilen üreme organlarındaki özel hücrelerde görülür. Mayoz bölünme sadece 2 n’li ( diploid ) hücrelerde görülür. NOT : Mayoz bölünme sayesinde türün kromozom sayısı korunur.

* Canlının üreme hücreleri oluşurken görülür. MAYOZ HÜCRE BÖLÜNMESİ * Canlının üreme hücreleri oluşurken görülür. * Eşeyli üreme için gereklidir. * Mayoz bölünme ile bir hücreden dört yavru hücre oluşur.

* Oluşan yavru hücrelerin kromozom sayısı yarıya inmiştir. Örnek : insan hücresinde 2 n = 46 kromozom vardır.Mayoz bölünme sonunda n = 23 kromozomlu hücre oluşur.

* Mayoz bölünme sonunda oluşan hücreye GAMET adı verilir. GAMET : Erkek ve dişi üreme hücresi

MAYOZ BÖLÜNME SONUNDA OLUŞAN HÜCRELER GAMETLER

MAYOZ BÖLÜNME Mayoz bölünme bir hücrede birbirini izleyen iki ayrı bölünme ile geçekleşir. Bunlar mayoz I ve mayoz II ‘dir. Bunların herbirinde mitoz bölünmedeki profaz,metafaz,anafaz,telofaz evreleri gerçekleşir. Mayoz I ‘ in evrelerinde mitozdan farklı olaylarda gerçekleşir. Mayoz II ‘ nin evreleri ise mitozun evrelerine benzer.

MAYOZ BÖLÜNME Mayoz bölünmede mitozda olduğu gibi hazırlık ve bölünme evreleri vardır. Hazırlık safhasında (interfazda) mitozdaki gibi DNA eşlenir, protein sentezi olur. Senrioller kendini eşler,ATP sentezlenir.

MİTOZ BÖLÜNME İLE MAYOZ BÖLÜNME ARASINDAKİ FARKLAR * Mitoz bölünme bütün hücrelerde,Mayoz bölünme ise üreme hücrelerinde görülür. * Mitoz bölünme sonunda iki,mayoz bölünme sonunda dört yavru hücre oluşur.

* Mitoz bölünme sonunda hücrenin kromozom sayısı sabit kalır,mayoz bölünme sonunda yarıya iner. * Mitoz bölünme sonunda oluşan hücreler birbirinin aynısıdır,mayoz bölünme sonucunda oluşan hücreler ise birbirlerinden farklıdır.

* Mayoz bölünme kalıtsal çeşitliliği,mitoz bölünme ise kalıtsal devamlılığı sağlar. * Mitoz bir bölünmeden ibarettir.Mayoz birbirini izleyen iki bölünmeyle gerçekleşir.Mayoz bölünmede çekirdek ve sitoplazma iki kez bölünür. * Mayoz bölünme sayesinde türün kromozom sayısı korunur.

KİŞİNİN EN AZ TANIYABİLDİĞİ YİNE KENDİSİDİR.

CANLILARDA ÇOĞALMA

3 . İNSANDA EŞEYLİ ÇOĞALMA Canlılarda Çoğalma 1 . EŞEYSİZ ÇOĞALMA 2. EŞEYLİ ÇOĞALMA 3 . İNSANDA EŞEYLİ ÇOĞALMA

3 . İNSANDA EŞEYLİ ÇOĞALMA a ) ÜREME ORGANLARI b ) DÖLLENME c) EMBRİYONUN OLUŞUMU

Döllenmiş Yumurta Hücresinin BÖLÜNMESİ

BÜYÜK DİSİPLİN DOĞURUR . BÜYÜK BAŞARIYI BÜYÜK DİSİPLİN DOĞURUR .

Büyüme ve Gelişme Nelerden Etkilenir ?

NOT: BU KONU ÖĞRENCİLERE ÖDEV OLARAK VERİLECEK

Sağlıklı Büyüme ve Gelşmemizde Olumsuz Etkiler

NOT: BU KONU ÖĞRENCİLERE ÖDEV OLARAK VERİLECEK

HAZIRLIK Abdurrahman ÇIĞRIK 08.02.2001 - MALATYA