ÂŞIK TARZI HALK ŞİİRİ

Halkın anlayabileceği yalın bir dille ve çoğunlukla saz eşliğinde şiirler söyleyen şairlere saz şairi (halk şairi, âşık), bu şairlerin söylediği şiirlere de âşık tarzı halk şiiri denir. Âşık tarzı halk şiiri, İslamiyet öncesi Türk şiirinin devamı niteliğindedir. Âşıklar, köy köy, şehir şehir gezmişler, halkın toplu olarak bulunduğu yerlerde şiirlerini saz eşliğinde söylemişlerdir.

Şiirlerini duruma uygun olarak irticalen söylemişlerdir Şiirlerini duruma uygun olarak irticalen söylemişlerdir. Halkın duygu ve düşüncelerini seslendirmişlerdir. Âşık tarzı halk şiirinin nazım birimi dörtlüktür. Âşık tarzı halk şiirinde daha çok yarım kafiye ve redif kullanılmıştır. İşlenen temalar özlem, aşk, yiğitlik, toplum sorunları, zamandan şikayet, ölüm.

Âşıkların bir kısmı köylerde, bir kısmı konar- göçer aşiretler içinde bir kısmı asker ocaklarında bir kısmı da kasaba ve şehirlerde yaşamış ve eser vermiştir. Şairler şiirin son dörtlüğünde mahlaslarını söylemişlerdir. Hece ölçüsüyle söylenmiştir. Bu şiir geleneğinde şairler koşma, semai, varsağı ve destan nazım şekillerini kullanmışlardır.

Âşık edebi yatında şairlerin yetişme tarzlarının, hayat anlayışlarının farklılığı bakımından âşıkları iki grupta toplayabiliriz. a.Meydan Şairleri: Şiirlerini doğaçlama olarak, saz eşliğinde, sözlü olarak söyleyen şairlerdir. Karacaoğlan, Âşık Veysel bu gruba girer. b.Kalem Şairleri: Doğrudan doğruya divan şairleri için kullanılan bir sözdür. Bunlar belli bir eğitimden geçmiş sanatçılardır.

Âşık Edebiyatı Nazım Şekilleri a.Koşma: Aşk, hasret, ölüm, toplum sorunları, kahramanlık temalarında söylenen şiirlerdir. Nazım birimi dörtlüktür. Birim sayısı 3 ile 5 arasında değişir. Şairin mahlası son dörtlükte olur. Hece ölçüsünün 11’li (6+5 veya 4+4+3) kalıbıyla oluşturulur.

Kendine has ezgi ile söylenir. Koşmalar konu bakımından Divan edebiyatındaki gazele benzer. Kafiye düzeni şu şekillerde olabilir: abab/cccb/dddb… abcb/dddb/eeeb… aaab/cccb/dddb…

İşlenen konulara göre koşmalar dörde ayrılır. Koşma türleri: 1.Güzelleme: 2.Koçaklama 3.Taşlama 4.Ağıt

1.Güzelleme: Aşk, sevgi, ayrılık, hasret, tabiat gibi konuların ele alındığı koşmalardır. Bu türün en güzel örneklerini Karacaoğlan vermiştir.   2.Koçaklama: Kahramanlık ve savaş gibi konuları yiğitçe bir eda ile işleyen koşmalardır. Coşkulu bir tonla söylenir. Bu türün en güzel örneklerini Köroğlu, Dadaloğlu, Kayıkçı Kul Mustafa vermiştir.

3. Taşlama: Toplumsal bozuklukları, haksızlıkları, doğru olmayan insan davranışlarını eleştiren koşmalardır. Divan şiirindeki hicviyenin karşılığıdır. Bu türün ünlü şairi Seyrani’dir. 4. Ağıt: Sevilen birinin ardında duyulan üzüntüyü dile getirmek amacıyla söylenen koşmalardır. Ağıtlar Divan edebiyatındaki mersiyeler ve İslam öncesi Türk şiirindeki sagularla konu bakımından aynıdır. Söyleyeni belli olmayan (anonim) ağıtlar da vardır.

b.Semai: Tabiat, güzellik, ayrılık, kavuşma gibi duygusal ve lirik konular işlenir. Sekizli hece ölçüsüyle söylenir. Nazım birimi dörtlüktür. Kafiye düzeni abab, cccb,dddb… şeklindedir. Dörtlük sayısı 3 ile 5 arasında değişir. Kendine has bir ezgi ile söylenir. Semaileriyle ünlü şair Karacaoğlan’dır.

c.Varsağı: Kendine has bir ezgiyle ve yiğitçe, mertçe bir üslupla söylenen koçaklama tarzı şiirlerdir. Daha çok Güney Anadolu’da yaşayan Varsak boyu ozanlarınca söylenen şiirlerdir. Nazım birimi dörtlüktür. Dörtlük sayısı 3 ile 5 arasında değişir. Varsağılarda “bre, hey, hey gidi, behey” gibi ünlemler yer alır. Kafiye şeması xaxa, bbba, ccca… şeklindedir. Daha çok hecenin 8’li kalıbıyla söylenir. Halk edebiyatında en çok varsağı söyleyen şair Karacaoğlan’dır.

d.Destan: Destanlarda savaşlar, ünlü kişilerin ve e ve eşkıyaların maceraları, deprem, yangın, salgın hastalık ve doğal afetler konu olarak işlenir. Genellikle hece ölçüsünün 11’li kalıbıyla söylenir. Nazım birimi dörtlüktür. Şekil olarak Halk edebiyatının en uzun nazım şeklidir. Kendine has bir ezgi ile söylenir. Kafiye düzeni abab, bbba, ccca şeklindedir.

Hazırlayan: Süleyman Kara edebiyatsultani.com