ŞİİR İNCELEME YÖNTEMİ ŞİİR İNCELEME YÖNTEMİ Coşku ve heyecanları dile getiren, nazım birimleriyle oluşturulan, «ölçülü» metinlere şiir denir. Şiir, edebiyatımızdaki en eski türdür. Bir şiir aşağıdaki ölçütlere göre incelenir: ŞİİR İNCELEME YÖNTEMİ a. Şiir ve Zihniyet b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) c. Şiir Dili ç. Şiirde Yapı d. Şiirde Tema e. Şiirde Gerçeklik ve Anlam f. Şiir ve Gelenek g. Yorum h. Metin ve Şair

a. Şiir ve Zihniyet Zihniyet, bir dönemdeki sosyal, siyasî, idarî, adlî, dinî, ticarî hayatın birlikte oluşturduğu ortamdır; devrin kabul edilmiş sanat zevki ve hâkim anlayışıdır. Bir toplumdaki bireylerde ortak olan inançlar, yargılar ve temsiller bütünü de zihniyet kavramının içindedir. Bir eser hangi dönemde verilmişse, o dönemden izler taşır. Şairlerin şiirleri de yaşadıkları dönemden izler taşır. Dolayısıyla ->bir şiiri incelerken, o şiirin yazıldığı dönemin ve şairin özellikleri göz önüne alınmalıdır.

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) Ahenk uyum demektir. Edebiyatta ise kelimelerin birbiriyle ses ve anlam bakımından etkileyici bir bütün olması anlamındadır. AHENK UNSURLARI ÖLÇÜ UYAK ve REDİF ALİTERASYON ve ASONANS TEKRİR (TEKRARLAMA) VURGU ve TONLAMA

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) AHENK UNSURLARI ÖLÇÜ Hece Aruz Serbest Ahengi sağlamak şiire belli bir düzen vermek için şiirlerde çeşitli ölçüler kullanılır. Türk edebiyatında hece ve aruz ölçüsü olmak üzere iki ana ölçü kullanılmıştır. A) Hece Ölçüsü Şiirdeki tüm dizelerin hecelerinin sayısının eşit olması esasına dayanır. Hece ölçüsü Türklerin bulduğu bir ölçüdür. En eski Türk şiirlerinde de bu ölçü kullanılmıştır. 7’li, 8’li, 11’li ve 14’lü hece ölçüsü kalıpları en çok kullanılan kalıplardır. Durak: Ölçü kalıpları içerisindeki durma yeridir. Hece ölçüsünde duraklar sözcükleri bölmez.

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) AHENK UNSURLARI ÖLÇÜ a) Hece 7’li Kalıp Ne hal-de-yim / ne bi-lem ( 4+3 ) Tu-zak-ta-yım / ne gü-lem ( 4+3 ) Bir ga-rip-çe / bül-bü-lem ( 4+3 ) Öt-me-ğe ben / gü-le gel-dim ( 4+3 ) (Yunus Emre) 11’li Kalıp Han-gi dağ-da bul-sam ben o ma-ra-lı Han-gi yer-de gör-sem çeş-mi ga-zâ-li Av-cı-lar-dan kaç-mış cey-lan mi-sa-li Göç-müş dağ-dan da-ğa yok-tur du-ra-ğı (Bayburtlu Zihnî)

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) AHENK UNSURLARI ÖLÇÜ b) Aruz Dizelerdeki hecelerin açıklık kapalılık esasına bağlı olan bir ölçü sistemidir. Açık Hece : Sonu ünlü ile biten hecelerdir. Kapalı Hece : - sonu ünsüzle biten heceler - içinde uzun ünlülü heceler - dize sonundaki her türlü heceler kapalı kabul edilir. * Aruz ölçüsünde duraklar sözcükleri bölebilir. Â-teş gi-bi bir nehr a-kı-yor-du Rû-hum-la o rûh a-ra-sın-da / / . . . . / / . . . .

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) AHENK UNSURLARI ÖLÇÜ c) Serbest Herhangi bir sisteme bağlı olmayan ölçüdür. 19.yüzyıl sonlarından itibaren edebiyatımıza girmiştir.

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) Ahenk uyum demektir. Edebiyatta ise kelimelerin birbiriyle ses ve anlam bakımından etkileyici bir bütün olması anlamındadır. AHENK UNSURLARI ÖLÇÜ UYAK ve REDİF ALİTERASYON ve ASONANS TEKRİR (TEKRARLAMA) VURGU ve TONLAMA

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) AHENK UNSURLARI UYAK ve REDİF Uyak Çeşitleri Yarım Uyak Tam Uyak Zengin Uyak Tunç Uyak Cinaslı Uyak Yarım Uyak : Sadece bir sesin benzeşmesiyle oluşan kafiyeye yarım uyak denir. Ecel büke belimizi Söyletmeye dilimizi Hasta iken halimizi Soranlara selam olsun Tam Uyak : Biri ünlü biri ünsüz olmak üzere iki sesin benzerliğiyle oluşan uyağa tam uyak denir. Ben gideyim yol gitsin, ben gideyim yol gitsin; İki yanımdan aksın bir sel gibi fenerler Tak, tak ayak sesimi aç köpekler işitsin Yolumda bir tak olsun zulmetten taş kemerler

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) AHENK UNSURLARI UYAK ve REDİF Uyak Çeşitleri Yarım Uyak Tam Uyak Zengin Uyak Tunç Uyak Cinaslı Uyak Zengin Uyak : En az üç sesin benzerliğiyle oluşan uyağa zengin uyak denir. Bir idamlık Ali vardı, asıldı Kaydını düştüler, mühür basıldı Geçti gitti, birkaç günlük fasıldı Tunç Uyak : Zengin kafiyenin özel bir çeşididir. Dize sonundaki sözcükler-den birinin sonraki dizenin son sözcüğünün içinde tekrarlanmasıyla oluşur. Sevdim seni cân u dilden işte Olsan ne var Eşber’e enişte

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) AHENK UNSURLARI UYAK ve REDİF Uyak Çeşitleri Yarım Uyak Tam Uyak Zengin Uyak Tunç Uyak Cinaslı Uyak Cinaslı Uyak : Ses bakımından aynı, anlam bakımından farklı sözcüklerin dize sonlarındaki tekrarıyla oluşan kafiyedir. Niçin kondun a bülbül, Kapımdaki asmaya Ben yârimden ayrılmam, Götürseler asmaya Uyarı: Cinaslı kafiyede sözcüklerin aynı yazılışta olma zorunluluğu yoktur. Asılsızı Hak muvaffak etmesin Dünyada asılsızı Asılsızlar getirir Gönüle asıl sızı

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) AHENK UNSURLARI UYAK ve REDİF Uyak Düzenleri Düz Uyak Sarma Uyak Çapraz Uyak Örüşük Uyak Düz Uyak : Her dizenin kendinden sonraki dizeyle uyaklı olmasına denir. Yani mısralar aa/bb/cc... veya aaa/bbb/... veya aaaa/bbbb/... veya aaab/cccd/eeef/... biçiminde uyaklanır. Defler vuruldu önceden a Sazlar çalındı inceden a Döşek sermişler yoncadan a Bir nur doluyor cismime b

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) AHENK UNSURLARI UYAK DÜZENİ Uyak Düzenleri Düz Uyak Sarma Uyak Çapraz Uyak Örüşük Uyak Sarma Uyak : 1. ve 4. dize ile 2.ve 3. dizelerin kendi arasında uyaklı oldukları; yani abab / cdcd /... biçimindeki uyak düzenidir. Bir sonbahar akşamı sahillerdeyim a Canlı bir heykel gibi kayalarda ben b Dağınık saçlarımda pervasız esen b Rüzgârın elinde kırık bir ney’im a

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) AHENK UNSURLARI UYAK ve REDİF Uyak Düzenleri Düz Uyak Sarma Uyak Çapraz Uyak Örüşük Uyak Çapraz Uyak : Her dörtlüğün 1.ile 3. ; 2. ile 4. dizelerinin kendi aralarında uyaklı oldukları uyak düzenidir. Yani; abab şeklinde uyaklanmış dizelerdir. Bahar gelsin şu dağlara gideyim a Belki derdimize çare bir çiçek b Toplayıp devşirip harman edeyim a Açılan yaram sara bir çiçek b

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) AHENK UNSURLARI UYAK ve REDİF Uyak Düzenleri Düz Uyak Sarma Uyak Çapraz Uyak Örüşük Uyak Örüşük Uyak (Terza – rima): Üç dizeli bentlerden oluşan ve şiirin sonunda tek mısralık bir bent bulunan; aba / bcb / cdc ... biçimindeki uyak düzenidir. Mavi bir gölge uçtu pencereden a Baktım: Âvâre bir küçük kelebek; b Yaramaz geldi kim bilir neden? a Belli yorgundu; bir veremli çiçek b Gibi serpildi lambanın yanına; c Bir duman uçtui gitti titreyerek b Anladım kıydı yavrucuk canına; c Ali Canip YÖNTEM

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) AHENK UNSURLARI ÖLÇÜ UYAK ve REDİF ALİTERASYON ve ASONANS TEKRİR (TEKRARLAMA) VURGU ve TONLAMA Redif : Mısra sonlarında uyaktan sonra gelen, aynı göreve sahip sözcüklerin oluşturduğu ses benzerliğine denir. Ecel büke belimizi bel – i – miz – i Söyletmeye dilimizi dil – i – miz – i Hasta iken halimizi hal – i – miz – i Soranlara selam olsun

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) AHENK UNSURLARI ÖLÇÜ UYAK ve REDİF ALİTERASYON ve ASONANS TEKRİR (TEKRARLAMA) VURGU ve TONLAMA Aliterasyon : Aynı ünsüzün tekrarlanmasından oluşan ahenge denir. Asonans : Aynı ünlünün tekrarlanmasından oluşan ahenge denir. Dest-bûsı arzûsiyle ger ölürsem dûstlar Kûze eylen toprağım sunun ânınla yâre su 1) s ‘’s’’ ünsüzünün tekrarıyla «aliterasyon» 2) u ‘’u’’ ünlüsünün tekrarıyla «asonans» yapılmıştır.

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) AHENK UNSURLARI ÖLÇÜ UYAK ve REDİF ALİTERASYON ve ASONANS TEKRİR (TEKRARLAMA) VURGU ve TONLAMA Tekrir (Tekrarlama) : Aynı dize veya sözcüklerin şiirin bütünü içinde belli bir düzen veya sırada tekrarlanmasıdır. Bu tekrarlar şiire ahenk katar. En güzel deniz, henüz gidilmemiş olandır. En güzel çocuk, henüz büyümedi. En güzel günlerimiz, henüz yaşamadıklarımız. Ve sana söylemek istediğim en güzel söz, Henüz söylememiş olduğum sözdür. Bu dizelerde ‘’en güzel’’ ve ‘’henüz’ ’ün tekrarı şiirde bir ahenk oluşturmuştur.

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) AHENK UNSURLARI ÖLÇÜ UYAK ve REDİF ALİTERASYON ve ASONANS TEKRİR (TEKRARLAMA) VURGU ve TONLAMA Vurgu : Bir kelimede hecelerden birinin daha baskılı, daha kuvvetli söylenmesidir. Vurgu hem kelimenin anlamını güçlendiren hem de şiiri ahenkli kılan bir unsurdur. Vurgu şiirin ahengini ve etki gücünü arttırır. Tonlama : Anlatılmak istenen duygu veya düşüncenin daha etkili ifade edilebilmesi için ses tonunu değiştirerek okumaya “ tonlama” denir. Tonlama dilin doğal özelliği değildir. Okuyucu ses tonunu metnin içeriğine uygun şekilde yükseltir ya da azaltır. Böylece acıma, üzüntü, özlem, hayranlık, sevgi, korku gibi duygular belirginleştirilmiş olur.

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) AHENK UNSURLARI ÖLÇÜ UYAK ve REDİF ALİTERASYON ve ASONANS TEKRİR (TEKRARLAMA) VURGU ve TONLAMA Bu bir dedemkorkut 2012© çalışmasıdır. Tüm hakları alıntı yapılan site ve kişiye aittir. www.mesuthayat.com

ŞİİR İNCELEME YÖNTEMİ ŞİİR İNCELEME YÖNTEMİ a. Şiir ve Zihniyet b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) c. Şiir Dili ç. Şiirde Yapı d. Şiirde Tema e. Şiirde Gerçeklik ve Anlam f. Şiir ve Gelenek g. Yorum h. Metin ve Şair Bu bir dedemkorkut 2012© çalışmasıdır. Tüm hakları alıntı yapılan site ve kişiye aittir. www.mesuthayat.com