BİLİŞSEL GELİŞİM

Piaget ve Bilişsel Gelişim Kuramı Her insan-canlı dünyaya aşağıdaki yeteneklerle gelir. - Şemalar oluşturma - Özümseme - Uyum sağlama - Organize etme - Uzlaşma Bilişsel gelişim; - Deneyim - Sosyal geçiş - Olgunlaşma - Dengeleme yoluyla gerçekleşir.

Biliş; düşünme, öğrenme ve hatırlama süreçlerine denir Biliş; düşünme, öğrenme ve hatırlama süreçlerine denir. Bilişsel gelişim; yaşla birlikte bu süreçlerde olan değişimlerdir ve bu değişimler aşağıdaki sırada gerçekleşir: - Duyusal Motor Dönemi - İşlem Öncesi Dönem - Somut İşlemsel Dönem - Soyut İşlemsel Dönem

Bilişsel Gelişimin Öğeleri ve Kavramları 'Bilişsel' sözcüğü, akıl ve bilgi, bellek, akıl yürütme, anımsama, unutma, sorun çözme, kavramlar ve düşünce gibi zihinsel işlevleri tanımlar. Bebeklerin bilişsel gelişimini incelemek kolay değildir. Çünkü zihinlerinin içinde ne olup bittiğini görmek olası değildir ve değerlendirmeler ancak onların davranışlarını gözlemleyerek yapılabilir. Bebeklerin konuşma ve dil ile kendilerini ifade etme yetilerinin de olmayışı, konuyu daha zor bir hale getirmektedir. Konu ne denli zor olsa da pek çok psikolog ve psikanalist üstünde çalışmış ve kimi fikirler ortaya konmuştur.

Yeni doğmuş bir bebek, kuşkusuz dünyamız hakkında pek bir şey bilmemektedir. Başlangıçta her şey onun için bir kargaşadır ve ana rahmine kıyasla oldukça güvensiz olmasına karşın, kısa zamanda (belki de henüz belleği yalnızca yakın zamandakileri tutabildiği için) çevresine alışır ve öğrenmeye, çevresini ve kendini tanımaya başlar. Bebeğin, başlangıçta son derece basit olan zihinsel etkinlikleri gittikçe karmaşıklaşır ve geliştirdiği zihinsel düzenle çevresine uyum sağlar.

Bebeklerin algı ve hareket yetenekleri onların ilk zihinsel gelişiminin başlamasına ve sürmesine yardımcı olur. Duyusal yeterliklerin önemi açıktır; çünkü bebekler görme, işitme, dokunma, tat ve koku aracılığıyla dünya hakkında bilgi edinirler. Hareket yeteneği, sahip oldukları duyusal bilginin miktarını ve türünü arttırarak onlara karşılaştıkları şeyleri işleme ve keşfetme olanağı verir. Bu yetenekler onlara hareketlilik de sağlar, böylece çevrelerine çok daha fazla yaklaşabilirler. Ana-babaların da bildiği gibi, bebekler emeklemeye başladıklarında 'herşeye dalarlar'. Böylece, bebeğin bilişsel gelişimi, algı ve hareketlerin gelişimi ile paralel olarak ilerler.

Bağımsız düşünme yeteneği ile başkalarının düşündüğü tarzda düşünme arasındaki farklılık Rus psikologu Vygotsky "yaklaşık gelişim bölgesi" adını verdiği bir kavramı ortaya koyar. Bu kavramı bütün kültürlerde bütün çocukların aynı şekilde bilişsel gelişme göstermediklerin ortaya koymaktadır. Çünkü her çocuğun düşünme ve problem çözme için gördüğü sosyal yardım farklı farklıdır.

Piaget, çocuğu dünyayı anlamak için deneyler yapan bir bilim adamı gibi görmek gerektiğine inanıyordu. Ona göre doğumdan itibaren dünyayı anlama ve keşfetme süreci başlıyor ve yaşam boyu devam ediyordu. Bu küçük deneylerin sonuçları, çocuğun fiziksel ve sosyal dünyaların nasıl işlediğine dair kuramlar oluşturmaya yöneltir. Piaget, bunlara şemalar, ya da tekil olarak şema diyordu. Yeni bir nesneyle, ya da olayla karşılaşan çocuk, onu bir önceki şemaya dayanarak anlamaya çalışır. Piaget buna özümseme süreci diyordu; çocuk yeni durumu daha önceki şema içinde özümlemeye çalışır. Eğer eski şema yeni olayı anlamak için yeterli olmazsa, bu durumda çocuk -iyi bir bilim adamı olarak- şemayı değiştirir ve dünyaya ilişkin farklı kuramını geliştirir. Piaget, şemayı bu şekilde değiştirme sürecine uyum sağlama (uyma) diyordu.

Piaget'e göre, çocuk için yeni olan herşey bilişsel dengeyi bozar, özümleme ve uyum süreçleri ile bu denge yeniden kurulur. Böylece, keşfetme ve anlama sürecine bağlı olarak davranışlar yeniden organize edilir. Böylece yaşamak için dünyayı tanımak, anlamak çabası; yeni şemalar oluşturarak, özümleme ve uyum sağlayarak, öğrenilenleri organize ederek sürer. Bu süreç içinde birey bilişsel dengeleri korumaya, yeniden kurarak sürdürmeye çalışır. Bu ise çevre ile, yaşamla uzlaşma oluşumudur. Çünkü bu uzlaşma sağlanamazsa organizma dengeli ve sağlıklı yaşayamaz.

Piaget, bilişsel gelişimin, bebek doğduktan itibaren deneyimler (yaşantılar) kazanarak ve olgunlaşma sürecine bağlı olarak gerçekleştiğini kabul eder. Kuşkusuz bu süreç, bebeğin çevresindeki diğer bireylerle sosyal etkileşim süreci içinde gerçekleşir.

Deneyim: Çocuklar yaşantılar ve çevreyle etkileşimleri sonucunda gelişirler. Örneğin; çocuğun kelebeklere ilişkin bir şema geliştirebilmesi için kelebekleri görmesi gerekir. Hemen hemen bütün yaşlarda birey öğrendiği nesne ve fikirler hakkında görmek, işitmek, diğer yaşantıları göz önüne almak veya Piaget'nin deyişiyle onlara ilişkin şemaları geliştirmektir. Bazı öğrenilen şeyler fiziksel deneyler olmaktan çok, düşünceler üzerine yapılan yararlı yansıtmalar sonucunda içsel olarak oluşurlar. Böylelikle çocuk daha fazla kuş ve kelebek görmesine gerek kalmadan daha önce gördüklerini basitçe anımsayarak bu yeni kavrama uyum sağlayabilir.

Sosyal geçiş: Bazı bilişsel gelişimler sosyal geçişle olur Sosyal geçiş: Bazı bilişsel gelişimler sosyal geçişle olur. Toplum, kültürün bu konudaki bilgisinin paylaşımıyla olur. Paylaşım arkadaşlar, anne-baba ile çocuk arasındaki şekliyle gayrı resmi olabilir. Her iki şekilde de sosyal geçiş kişinin şemalarını değiştirebilir. Çocuk kelebekler hakkında öğrenerek veya direkt gözleyerek (deneyim) böceğe ilişkin bir şema oluşturabilir. Fakat böceğe böcek demesi sosyal geçiştir. Kişi ne kadar gözlem yapmış olursa olsun bu bilginin yani böceğin böcek olduğunun bilgisi sosyal geçişle gelmiştir. Şemalar farklı düzeylerde sosyal geçişle kazanılmıştır. Bazı etiketler sosyal geçişle kazanılmıştır.

Olgunlaşma: Bazı bilişsel gelişimler olgunlaşma ile olurlar Olgunlaşma: Bazı bilişsel gelişimler olgunlaşma ile olurlar. Piaget'e göre olgunlaşma fiziksel büyüme ile ilişkilidir. Ancak fiziksel olmasa da genetiksel geçişle olabilenler vardır. Piaget'e göre genel insan zekası, dil öğrenme yeteneği gibi olgunlaşmanın sonucudur. Olgunlaşma en iyi bebeklerde ve küçük çocuklarda, hızla büyüdükleri için belirgin olarak farkedilir. Çocuk eğer kas ve sinir sistemi yeterince gelişmemişse kuşları ve kelebekleri bilemez. Ergenlerde olgunlaşmanın etkisini görmek zordur. Çünkü fiziksel ve psikolojik pek çok yaşantı onları doğuştan getirdikleri özelliklerini değiştirmiştir. Cinsel ilgi, sadece cinsel olgunlaşma ile (ergenlik) ortaya çıkmaz. Aynı zamanda bunu ortaya çıkaracak sosyal yaşantılara da bağlıdır.

Dengeleme: Bütün bu 3 mekanizmanın hepsine 4 Dengeleme: Bütün bu 3 mekanizmanın hepsine 4. hareket eşlik eder ki Piaget buna denge adını verir. Bu terim insan düşüncesinde doğuştan var olan çevre ilişkilerinde ve kendi içindeki gittikçe daha dengeli, ayrıntılı ve tutarlı olma eğilimini yansıtır. Çocuk kuşların kelebeklerden ayırımını öğrenince eskiye kıyasla daha yararlı bir düşünce tarzı edinmiş olur. Artık daha çok sayıda daha doğru olarak uçan nesneleri tanımaktadır. Böylelikle bir denge oluşturarak, eski düşünce tarzına dönme isteği azalır.

Bunun karşıtı olarak dengesizlik, öğrencinin karşılaştığı ile bildiği arasındaki uyuşmazlıktır. Dengesizlik bireyi yeni karşılaştığı şeyi zihnindeki şemaya uydurmaya veya bilişsel dengeyi sağlamak için yeni şema oluşturmaya zorlar. Piaget'e göre bu bilişsel aktivite öğrenmeye neden olur. Öğretmen öğrenmede bu dengesizlik avantajından yararlanabilir. Örneğin; eğitimin yararlarını öğrenci bilmektedir, yeni bir durum olarak öğretmen eğitimin zararlarının neler olabileceğini sorarak bir dengesizlik yaratır, böylelikle öğrenci modern eğitimi yararları ve sınırları ile daha iyi tanıyabilir.

Piaget çocuğun bilişsel gelişiminde çevresindeki nesnelerle oynaması kadar diğer insanlarla etkileşmesinin de önemini vurgulamıştır. Diğer insanların problem çözme tarzları çocuğa yeni bakış açıları ve modeller oluşturacaktır. Böylelikle kendi sınırlı yeteneklerini fark ederek değiştirebilecektir. Bütün bu mekanizmalar çocuk düşünürken işlerliktedir. Bunlar arasındaki ilişki Piaget’nin klinik yöntem adını verdiği gözlem tarzı ile anlaşılabilir.

Piaget ve Bilişsel Gelişim Dönemleri Piaget'e göre bilişsel gelişimde dört dönem bulunmaktadır. Bu dönemler birbiri içine geçmiş aşamalardan oluşur. Basitten karmaşığa doğru tersine çevrilmiş hiyerarşik bir yapı oluşturmuşlardır. Her bir dönemin özelliği kendisinden sonra gelen diğer dönemlerde de devam etmektedir. 1. dönem okul öncesi dönemi kapsar. Öğretmenler ancak bunun sonuçlarını görebilirler. 2. 3. ve 4. dönemler okul yıllarında oluşurlar. Öğretmenler öğrencinin okul yılları boyunca gösterdikleri (gelişimi) bilişsel değişimi bu dönemlerde izleyebilirler. Bu dönemler, birinden diğerine aniden değil derece derece geçerler.Dönemden döneme geçiş süresi çocuktan çocuğa değişebilir.

Piaget'in Bilişsel Gelişim Dönemleri ve Temel Özellikleri Evreler Ortalama Yaşlar Temel Özellikler "Duyusal-Hareket Dönemi" (0-2 yaş) - Kendisini nesnelerden ayırt eder. - Amaçlı davranışlar yapmaya başlar. - Nesne kalıcılığı kavramını edinir. - Döngüsel tepkiler ortaya koyar. -Taklit ve oyunlar yapar. “İşlem Öncesi Dönem" • Sembolik işlem dönemi • Sezgisel işlem dönemi (2-7 yaş) (2-4 yaş) (4-7 yaş) - Dili kullanmayı, nesneleri imgeler ve sözcüklerle belirtmeyi öğrenir. - Nesneleri tek bir özelliğe göre sınıflar - Düşünceler ve konuşmalar ben-merkezlidir. - Konuşmalarda animizm ve monolog tarzı görülür. - Sıralama ve sayı uygunluğunu kavrayamaz. "Somut Işlemsel Dönem" (7-14 yaş) - Nesne ve olaylara ilişkin mantıklı olarak düşünebilir. - Sayı (6 yaş), kütle (7 yaş) ve ağırlık (9 yaş) korunumu kavramlarını edinir. - Nesneleri farklı özelliklerine göre sınıflar ve onları bir özelliğe göre sıraya koyabilir. - Geriye dönebilirlik ve merkeziyetsizlik gelişir. "Soyut Işlemsel Dönem" (11 yaş ve üstü) - Soyut düşünme gelişir. - Değişkenleri birleştirip ayırabilir. - Varsayımsal, geleceğe yönelik ve ideolojik sorunlarla ilgilenir. - Ergenlik ben-merkezciliği görülür.

Piaget, bilişsel gelişimin önemli ölçüde dil gelişimi ile birbirini etkileyerek geliştiğini kabul eder ve bu gelişim sosyal etkileşim içinde biçimlenir.Çocuk nesneleri tanıyıp simgelerini (isimlerini) öğrenerek bilişsel yapıları oluşturur.