Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

Merkez Bankacılığı Tarihi Ekonomi içinde oldukça önemli bir yer tutan günümüz merkez bankaları, uzun bir tarihi gelişimin ürünleridir. Hemen her ülkede para ve kredi işlerine ihtiyaç duyulması ve ekonominin reel ihtiyaçlarına göre ayarlanmaları zorunluluğu, "nihai bir kredi" kurumu ihtiyacını doğurmuştur, bu kurumlar merkez bankaları olarak organize edilmişlerdir. İlk emisyon bankası 1668’de kurulan İsveç Devlet Bankası(Sveriges Riksbank)’dır. İsveç Devlet Bankası özel bir bankanın devlet bankası şekline getirilmesinden ortaya çıkmıştır.1897'de banknot ihraç hakkını tek başına almıştır. Merkez bankası olma niteliğini ise İlk kez İngiltere Bankası almıştır “Bank of England" 1694. Avrupa'da devlet tarafından himaye edilerek kurulan ilk bankalar devlete borç verme amaçlı olup günümüzdeki merkez bankacılığı fonksiyonlarından oldukça uzak bir fonksiyonel yapıya sahip bulunuyorlardı

ABD'nde, 18. yüzyıl sonu ve 19. yüzyıl basında merkez bankacılığının tesisi konusunda yoğun çabalar harcanmış ve bu amaçla iki banka kurulmuş ise de sonuç alınamamıştır. 1863'de kabul edilen Milli Bankacılık Kanunu (National Banking Act) ve hemen arkasından 1864'de çıkartılan bir kanun ile Amerikan bankacılığı yeniden düzenlenmiştir. ABD'nde 1907'de ortaya çıkan çok ciddi finansal problemler ve çok sayıda bankanın iflası üzerine çözümleyici bir sistem olarak Federal Reserve System (FED), 1913 yılında çıkartılan bir yasaya dayanarak yapılandırılmıştır. Diğer ülkelerin merkez bankası sistemlerinden oldukça farklı bir yapıya sahip bulunan FED, sadece bir merkez bankasından değil, ona bağlı 12 bölgenin merkez bankası ve FED’e bağlı 5978 üye bankasından oluşmaktadır. Tüm bölge merkez bankaları, FED’in gözetim ve denetimi altında işlerini yürütmekte, fakat kendi üye bankalarına karşı bir Merkez Bankası olarak sorumluluk taşımaktadırlar. Boston, Newyork, Philedelphia, Clevland, Richmond, Atlanta, Chicago, St, Lois, Minneapolis, Kansas City, Dallas, San Francisco.

T.C. MERKEZ BANKASI OSMANLI DÖNEMİ Osmanlı parasının İngiliz parasına karşı kurunu sabit tutmak amacıyla Galata bankerlerinden Alleon ve Baltazzi ile bir anlaşma yapıldı. 1847 yılında Hükümet bu bankerlere Bankı Dersaadet'i kurma iznini verdi. 1856 yılında Fransız-İngiliz ortak sermayesi ile kurulmuş olan Bankı Osmani'nin, 1863 yılında Bankı Osmani Şahane adını almasıyla ilk merkez bankası kuruldu Banka, banknot çıkarma imtiyaz ve tekeline sahip bulunuyordu. Hükümet, imtiyaz süresi içinde kağıt para çıkarmamayı ve bu konuda başka kuruluşlara izin vermemeyi kabul ediyordu. Banka, devletin haznedarlığını yapacak, devlet gelirlerini toplayacak ve Hazinenin ödemelerini yerine getirecek, ayrıca hazine bonolarını ıskonto edecekti. İç ve dış borçlara ilişkin faiz ve anapara ödemelerini sadece Osmanlı Bankası yapacaktı.

CUMHURİYET DÖNEMİ 11 Haziran 1930'da 1715 Sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu kabul edilerek 3 Ekim 1931'de Banka kurulmuş ve resmen çalışmaya 1 Ocak 1932'de başlamıştır. Banka ilk kurulduğunda 30 yıl süreli banknot ihracı imtiyazına sahipti. 1955 yılında yapılan değişiklikle banknot ihraç imtiyazı 1999 yılına kadar, 25 Nisan 1994 yılında yapılan ikinci bir değişiklikle de süresiz olarak uzatılmıştır. 1930 yılında çıkarılan 1715 Sayılı Kanun, 26 Ocak 1970'te 1211 Sayılı Kanun kabul edilinceye kadar 40 yıl yürürlükte kalmıştır. Yürürlükte kaldığı sürede, 1715 Sayılı Kanun'da çeşitli defalar değişiklik yapılarak, günün koşullarına uydurulmaya çalışılmıştır. Kanun'da yapılan değişiklikler daha çok Hazine'ye ve KİT'lere daha fazla kredi verilmesini sağlamaya yönelik olmuştur. Bu nedenle de Banka'nın temel işlevi, etkin bir para politikası yürütmekten çok, kamu kesiminin finansman açığını kapatmaya yönelmiştir. 1986 yılında açık piyasa işlemlerinin yürütülebilmesi gibi yeni ihtiyaçları karşılayabilmek için, 1211 Sayılı Merkez Bankası Kanunu'nun 3291 Sayılı Kanun ile değiştirilen şekli Merkez Bankası'na bugünkü görev ve yetkileri tanımaktadır.

TCMB YAPISI, ORGANLARI, TEMEL AMAÇ, GÖREV VE YETKİLERİ Merkez bankası yapılandırılması devlet tarafından yukarıda değinilen kanunlarla anayasaya uygun olarak organize edilmiştir. Bu kanunlarda merkez bankasının yapısı, temel amaç, görev ve yetkileri belirlenmiştir. Bu kanunlardan aldığı yetkiyle merkez bankası çıkarmış olduğu tebliğ, genelge, talimat ve yönetmeliklerle ilgili piyasayı düzenler ve denetler. Bunlara örnek vermek gerekirse:

Tebliğ ve Genelgeler Bankacılık Mevduat ve kredi işlemlerinde uygulanacak faiz oranları ile sağlanacak diğer menfaatler hakkında tebliğ Mevduatın vade ve türleri ile katılma hesaplarının vadeleri hakkında tebliğ Çekle ödemelerin düzenlenmesi ve çek hamillerinin korunması hakkında 3167 sayılı kanuna ilişkin tebliğ Zorunlu karşılıklar hakkında tebliğ Emisyon banknotların resim ve görüntülerinin çoğaltılması ve yayınlanması ile ilgili duyuru TL banknotların tedavülden kaldırılmalarına ilişkin duyuru Yeni Türk lirasına geçiş nedeniyle madeni ufaklık paraların tadavülden kaldırılmasına dair tebliğ

İşçi dövizleri Kambiyo TPKK hakkında 32 sayılı karara ilişkin tebliğ 1 M sayılı banka genelgesi Sermaye hareketlerine ilişkin genelge Görünmeyen işlemlere ilişkin genelge

Talimatlar Bankacılık Mevduat ve Kredi Faiz Oranları Hakkındaki Talimatlar Ağırlıklı ortalama mevduat ve kredi faiz oranları ile zorunlu karşılığa tabi günlük mevduat ve DTH bilgilerinin bildirimine ilişkin talimat Repo ve ters repo işlemlerinin depo edilmesi ve bildirimine ilişkin genelge ve talimatlar YTL repo ve ters repo işlemlerinin bildirimine ilişkin talimat Zorunlu karşılık uygulama talimatı Döviz pozisyon oranı talimatları Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında 3167 Sayılı Kanuna ilişkin Talimatlar Bankalararası Takas Odaları İşlemlerine ilişkin Talimatlar Risk Merkezi İşlemlerine İlişkin Talimatlar Raporlamaya İlişkin Talimatlar

Dış Ticaret TPKK mevzuatının ihracata ilişkin hükümlerinin uygulanması talimatı İhracatı teşvik mevzuatının uygulama talimatı Transit ticaret uygulama talimatı Emisyon Banknot depoları uygulama esasları Banknot teslimatları Eskimiş yıpranmış banknotlar Komisyonsuz nakit çekiliş Vezne merkezi Deste bantları Piyasalar Açık piyasa işlemleri uygulama talimatı Aracılık faaliyetlerine son verilmesi ve geç likidite uygulaması talimatı Bankalar arası para piyasası uygulama talimatı Banka kabullerine ilişkin reeskont işlemleri Türk lirası depo alım ihalelerine ilişkin talimatlar

Yönetmelikler Bankacılık Emisyon Bankalararası takas odaları merkezi yönetmeliği Risk işlemleri yönetmeliği Emisyon Eskimiş yıpranmış veya kısmen fiziki parça kaybına uğramış banknotların değiştirilmesi hakkında yönetmelik

MERKEZ BANKASININ YAPISI ve ORGANLARI TCMB, özel hukuk hükümlerine tabi bir anonim şirket statüsündedir (Madde 1- 21.4.1994 tarih, 3985 sayılı Kanun ile değiştirilen şekli). TCMB pay senetleri dört grup olarak düzenlenmiştir (Madde 7 1211 sayılı Kanun). A grubu pay senetleri sermayenin %51’ini oluşturur ve hazineye aittir. B grubu pay senetleri milli bankalara dağıtılmış pay senetleridir. C grubu pay senetleri diğer bankalarla imtiyazlı şirketlere dağıtılmıştır. D grubu pay senetleri ticari kuruluşlara ve TC uyruklu özel ve tüzel kişilere satılmıştır

Bankanın başlıca organları şunlardır (Madde 13- 25. 4 Bankanın başlıca organları şunlardır (Madde 13- 25.4.2001 tarih, 4651 sayılı Kanun ile değiştirilen şekli): Genel kurul: TCMB genel kurulunda her paya bir oy ilkesi uygulanır. Genel kurul yılda bir olağan toplantı yapar ve genel kurullarda bir kişi birden fazla vekillik üstlenemez Banka meclisi: Başkan’la genel kurul tarafından üç yıl için seçilen 6 üyeden oluşur. Her yıl üyelerin 1/3’ü yenilenir. Meclis üyelerin en az 2/3’ünün katılımıyla ayda en az bir kez toplanır. Para politikası kurulu: Hükümetle birlikte enflasyon hedefini belirlemek, uygulama konusunda raporlar hazırlamak ve para değerinin korunması konusunda öneriler hazırlamak görevleri bulunan kurul; başkan, yardımcısı,banka meclisinden seçilecek bir üye ile ortak kararnameyle atanacak bir üyeden oluşur. Denetleme kurulu: Dört grup pay senedi sahiplerini temsil eden iki yıl görev süreli 4 kişiden oluşur. Başkanlık ve başkan: Başkan (guvernör), beş yıl için bakanlar kurulu tarafından atanır ve süre sonunda atama yenilenebilir. Yönetim komitesi: Başkan’la dört yardımcısında oluşur.

MERKEZ BANKASININ TEMEL AMACI Bankanın temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır (Madde 4- 25.4.2001 tarih, 4651 sayılı Kanun ile değiştirilen şekli). Merkez Bankası yasasında 2001 yılında önemli bazı değişiklikler yapılmış, Banka’nın temel amacı fiyat istikrarını belirlemek olduğu vurgulanmıştır. Banka, fiyat istikrarını sağlamak için uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan kendisi belirler. Temel amacı ile çelişmemek kaydıyla Hükümetin büyüme ve istihdam politikalarını destekler

Para politikasını belirlemek ve yürütmek üzere bir Para Politikası Kurulu oluşturulmuştur. Yasaya göre Para Politikası Kurulu esas olarak fiyat istikrarını para politikası amaç değişkeni olarak alacak ve buna uygun olarak para politikasını ve stratejisini belirleyecektir. Merkez Bankası Kanunu’nun 3291 Sayılı Kanunla değiştirilen yeni şekli TC Merkez Bankası’na para politikasını uygulama yönünden geniş ölçüde bağımsızlık getirmiştir. Banka, para politikasını ve para politikası araçlarını belirlemek ve uygulamak konusunda tek yetkili ve sorumlu kurum haline getirilmiştir. Yeni yasaya göre hiçbir makam veya merci TC Merkez Bankası’na talimat veremeyecektir. Yeni yasa ile Banka artık Konsolide Devlet Bütçesi açıklarını finanse etmeyecek, bu amaçla Hazine ve diğer kamu kuruluşlarına avans kredisi vermeyecektir. Açık piyasa işlemleri kamu kurum ve kuruluşlarına kredi vermek amacıyla yapılmayacaktır.

BANKA’NIN TEMEL GÖREVLERİ 1211’nolu kanunun 25.4.2001 tarihinde 4651 sayılı Kanun ile değiştirilen 4.maddesinde Bankanın temel görevleri, temel yetkileri ve başlıca müşavirlik görevleri şunlardır: BANKA’NIN TEMEL GÖREVLERİ a. Açık Piyasa İşlemleri yapmak, Piyasalardaki likidite düzeyinin para politikası hedefleri doğrultusunda kontrol edilebilmesini sağlamak amacıyla bankaya açık piyasa işlemleri yoluyla menkul kıymet alımı ve satımı yapma yetkisi verilmektedir. Açık piyasa işlemleri çağdaş para politikası araçları arasında en sık kullanılan araçtır. b. Hükümetle birlikte Türk Lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirleri almak ve kur rejimini belirlemek, Türk lirasının yabancı paralar karşısındaki değerinin belirlenmesi için döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım ve satımı ile dövizlerin Türk Lirası ile değişimi ve diğer türev işlemlerini yapmak

c. Zorunlu karşılıklar ve umumi disponibilite ile ilgili usul ve esasları belirlemek, Temel amacı fiyat istikrarını sağlamak olan bankanın bu amacı gerçekleştirmek üzere kullanacağı para politikası araçlarından biri olan zorunlu karşılıklar parasal genişlemenin kontrolü ile para piyasalarındaki faiz oranlarının istikrarını sağlamak için kullanılmaktadır. Buna göre bankalar, özel finans kurumları ve bankaca uygun görülecek diğer mali kurumların yükümlülükleri esas alınarak banka nezdinde açılacak bir hesapta nakden zorunlu karşılık tesis etmeleri öngörülmüştür. d. Reeskont ve avans işlemleri yapmak, Merkez Bankası kendi işlemlerinde uygulayacağı reeskont oranlarını ve avans işlemlerinde alınacak faiz oranlarını saptamaya yetkilidir.Fakat son yıllarda reeskont ve avans işlemlerinin banka tarafından uygulanan para politikasındaki önemi azalmıştır. Bunun sebebi bankanın temel politika aracı olarak açık piyasa işlemlerine yönelmesi ve önceki dönemlerde reeskont işlemlerinin likidite kontrolünü güçleştirecek biçimde kalkınmanın finansmanı amacıyla kullanımıdır.

e. Ülke altın ve döviz rezervlerini yönetmek, Bankanın yabancı sermaye giriş ve çıkışlarındaki değişiklik nedeniyle Türk lirasının satın alma gücünde meydana gelen oynaklığın azaltılmasını ve ulusal paranın değerinin korunmasını sağlamak ve dış ödemeleri aksatmadan gerçekleştirmek için yeterli düzeyde döviz rezervi bulundurması gerekmektedir. f. Ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemleri kurmak ve bunların kesintisiz işlemelerini sağlamak. g. Finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almak. Bir bütün olarak makro ekonomik dengelerin sağlanması açısından finansal sistemdeki istikrarı sağlamak ve sürdürmek merkez bankalarının en temel görevi arasında sayılmaktadır. Bu nedenle bankanın fiyat istikrarını sağlama amacıyla finansal sistemde istikrarı sağlayıcı para ve döviz piyasaları ile ilgili her türlü düzenleyici tedbirleri alabileceği hükme bağlanmıştır.

h. Mali piyasaları izlemektir h. Mali piyasaları izlemektir. Fiyat istikrarını sağlamak ve aynı zamanda mali sistemin istikrarını da gözetmek durumunda olan bankanın mali piyasaları izlemesi para politikasının başarısı için zorunludur.Bu nedenle bankalar, özel finans kurumları ve diğer mali kurumlardan düzenli ve doğru bilgi akışının sağlanması konusunda bankaya görev verilmiştir. i. Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile katılım bankalarındaki katılma hesaplarının vadelerini belirlemektir. Fakat bu bankanın finansal kuruluşlar ile tasarruf sahiplerinin vade tercihlerine doğrudan müdahale edeceği anlamını taşımaz. Çünkü piyasalardaki birimlerin vade tercihlerine doğrudan müdahale edilmesi piyasa ekonomisi uygulamasıyla çelişmektedir. Tasarrufların ve ödemelerin yerine getirilmesi amacıyla tutulan vadesiz mevduatlar ile tasarruf amacıyla tutulan vadeli mevduatlar arasındaki dağılımın izlenebilmesi para politikası uygulamasında parasal büyüklük hedeflerinin belirlenebilmesi açısından önemlidir.

BANKA’NIN TEMEL YETKİLERİ a. Türkiye’de banknot ihracı imtiyazı tek elden Banka’ya aittir, Devletin bağımsızlığının simgesi olarak kabul edilen ‘para basma hakkı’ devletler tarafından kanunla merkez bankalarına tekel olarak devredilmiştir. Bu doğrultuda bankada bu kanunla banknot ihraç etme imtiyazına sahip tek kurum olarak tanımlanmaktadır. b. Banka, Hükümetle birlikte enflasyon hedefini tespit eder, buna uyumlu olarak para politikasını belirler.Banka, para politikasının uygulanmasında tek yetkili ve sorumludur. Enflasyon hedefinin hükümetle belirlenmesi, para politikası uygula-masında bankayla hükümetin uyumlu bir biçimde çalışmasının daha yararlı sonuçlar vereceği düşüncesine dayanmaktadır. Çünkü hükümetin ekonomik programı ve faaliyetleri enflasyon oranını etkileyebilmektedir. Dolayısıyla enflasyon hedefinin hükümetle birlikte belirlenmesi, hükümeti ekonomik programın enflasyonu etkileyebilecek sonuçları konusunda daha dikkatli davranmaya yöneltecek ve fiyat istikrarı için gerekli uyumun sağlanması amacına hizmet edecektir.

c. Banka, kanunda belirtilen para politikası araçlarını kullanmaya, uygun bulacağı diğer para politikası araçlarını da doğrudan belirlemeye ve uygulamaya yetkilidir. Bu hükümle fiyat istikrarını hangi para politikası araçlarını kullanarak sağlayacağı bankanın takdirine bırakılmaktadır. Bankanın piyasalarla sürekli olarak etkileşim içinde bulunduğu ve likidite kontrolünü etkin bir biçimde yapabilmek için kullanması gereken araçları doğru olarak seçecek olan kurumun banka olduğu düşüncesine dayanmaktadır. d. Banka, nihai kredi merci olarak bankalara kredi verme işlerini yürütür, Banka, bankacılık sisteminin günlük likidite ihtiyacını karşılayamaması ve sistemin kapanamaması halinde de likidite verebilmektedir. Bu uygulama merkez bankalarının ‘nihai borç verme’ işlevi olarak bilinmektedir.

f. Banka, mali piyasaları izlemek amacıyla bankalar ve diğer mali kurumlardan ve diğer kuruluşlardan gerekli bilgileri istemeye ve istatistiki bilgi toplamaya yetkilidir. Bankanın etkin bir para politikası yürütebilmek için piyasalardaki gelişmeleri yakından izlemesi gerekmekte ve bu amaçla istatistiki bilgilere ihtiyaç duyulmaktadır. Banka çeşitli birimlerden topladığı verileri analiz etmekte ve para politikasının yürütülmesi sürecinde kullanmaktadır.

g. Banka, olağanüstü hallerde ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun kaynaklarının ihtiyacı karşılamaması durumunda, belirleyeceği usul ve esaslara göre bu Fona avans vermeye yetkilidir. Bankacılık kanununun 111 inci maddesine göre Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması amacıyla, mevduatın ve katılım fonlarının sigorta edilmesi, Fon bankalarının yönetilmesi, mali bünyelerinin güçlendirilmesi, yeniden yapılandırılması, devri, birleştirilmesi, satışı, tasfiyesi fon alacaklarının takip ve tahsili işlemlerinin yürütülmesi ve sonuçlandırılması, Fon varlık ve kaynaklarının idare edilmesi amacıyla kurulmuştur. h. Banka, bankaların ödünç para verme işlemlerinde ve mevduat kabulünde uygulayacakları faiz oranlarını, belirleyeceği usul ve esaslara göre bankalardan istemeye yetkilidir. Bu hükmün amacı bankaların işlemlerine uyguladıkları faiz oranları hakkında bilgi toplanılması ve bu bilgilerin para politikasının yürütülmesinde dikkate alınmasıdır.

BANKANIN BAŞLICA MÜŞAVİRLİK GÖREVLERİ a. Banka, Hükümetin mali ve ekonomik müşaviri, mali ajanı ve haznedarıdır. Bankanın Hükümetle ilişkisi, Başbakan aracılığı ile sağlanır. Hükümetin mali ve ekonomik istişare organı sıfatıyla Banka, para ve kredi politikası konusunda Hükümetçe incelenmesi istenilecek hususlar hakkında mütalaa beyan eder. Yabancı memleketlerle yapılacak mali ve ticari anlaşmalar akdine ilişkin müzakerelerde Banka temsil olunur. Hükümetin mali ajanlığı olarak Banka, her nevi Devlet iç borçlanma senetlerinin mali servisini, özel kanunlara veya bunlara dayanan kararlara göre kambiyo denetlemesini ve dış ticaret rejimi tatbikatını veya benzeri işlemleri yapmakla görevlendirilebilir. Bu sıfatla yaptığı işlemlerden dolayı üçüncü şahıslar tarafından Bankaya sorumluluk tevcih edilemez Hükümetin haznedarı sıfatıyla, Devletin gerek içerde ve gerekse yabancı memleketlerde tahsilat ve tevdiatını ve bütün Hazine işlemlerini ve memleket içi ve dışı her nevi para nakil ve havale işlerini ücretsiz yapar. Hazine ve katma bütçeli idarelerle, özel idare ve belediyelere ait paraların, kurulu olduğu mahallerde Bankaya, kurulu bulunmadığı yerlerde muhabirlerine yatırılması zorunludur. Banka, bu tevdiata faiz ödemez. Başbakan Bankanın işlem ve hesaplarını teftiş ve murakabe ettirebilir. Başbakanlık, bu hususta her nevi malumatı Bankadan talep edebilir.

b. Banka, finansal sistemle ilgili olarak istenilecek hususlarda Hükümete görüş verir. c Banka, bankalar ve uygun göreceği diğer mali kurumlar hakkındaki görüşlerini ve tespitlerini Başbakanlık ile bu kurum ve kuruluşları düzenleme ve denetleme yetkisine sahip kuruluşlara bildirebilir. BANKANIN YAPAMAYACAĞI İŞLEMLER Banka, Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarına avans veremez ve kredi açamaz, Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarının ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasadan satın alamaz. Banka, bu Kanunla yetki verilen işlemler dışında avans veremez ve kredi açamaz, vereceği avans ve açacağı kredi teminatsız veya karşılıksız olamaz, her ne şekilde olursa olsun kefil olamaz ve doğrudan kendisi ile ilgili işlemler dışında teminat veremez.

PİYASALARIN YÖNETİMİ: BANKALARARASI PARA PİYASASI (INTERBANK) Bankalar arası para piyasası 2 Nisan 1986 tarihinde Merkez Bankası bünyesinde kurulmuştur. Bankacılık sistemi içindeki likiditenin bankalar arasında dengeli dağılımını sağlamak, rezerv hareketlerini teşvik etmek ve fon fazlası bulunan bankalardan fon açığı bulunan bankalara Merkez Bankası aracılığıyla likidite aktarımı gerçekleştirmek için 1211 sayılı kanunun 36 , 52 ve 55 inci maddelerine dayanılarak bankalar arası para piyasası kurulmuştur. AÇIK PİYASA İŞLEMLERİ Merkez Bankası, Kanunun 52. maddesi çerçevesinde çeşitli açık piyasa işlemleri yapmakta ve bu işlemlere aracılık etmektedir. Açık piyasa işlemleri politikası Merkez Bankalarının bono, tahvil satın almak ya da satmak suretiyle bankaların kasa likiditelerini, dolayısıyla ödünç verebilecekleri fonların miktarını etkilemeye yönelik bir politikadır. Açık piyasa işlemleri yalnız bankaların likiditelerini azaltıp arttırarak kredi hacmini etkilemekle kalmaz. Aynı zamanda tahvil fiyatlarına dolayısıyla faiz haddine etki yapar.

Yapılan açık piyasa işlemleri Doğrudan alım:Tedavülde bulunan, vadesine bir yıldan az kalmış Devlet İç Borçlanma Senetlerinin bankalardan, aracı kurumlardan satın alınması şeklinde yapılan işlemdir. Doğrudan satım:Açık Piyasa İşlemleri portföyünde bulunan Devlet İç Borçlanma Senetlerinin bankalara/aracı kurumlara satılması şeklinde yapılan işlemdir. Geri satım vaadiyle alım:(Repo): Bu işlem piyasada likidite sıkıntısının geçici olduğu durumlarda, bankacılık sistemi rezervlerinin geçici bir süre için arttırılması amacıyla kullanılmakta olup, işlem tarihinde, bankalardan,aracı kurumlardan Devlet İç Borçlanma Senetleri, ileride belli bir tarihte belli bir fiyattan geri satmak vaadiyle satın alınmaktadır.Reponun vadesi 91 günü aşamaz.

Geri alım vaadiyle satım:(Ters Repo): Piyasadaki likidite fazlasının geçici olduğunun düşünüldüğü durumlarda yapılan kısa vadeli işlemdir. İşlem tarihinde, Açık Piyasa İşlemleri portföyündeki Devlet İç Borçlanma Senetleri, belirli bir vadede belirli bir fiyattan geri almak vaadiyle bankalara/aracı kurumlara satılmaktadır. Ters Reponun vadesi de 91 günü aşamaz. Satış bedeli bankanın ilgili TCMB şubesi nezdindeki serbest tevdiyat hesabına borç kaydı suretiyle tahsil edilip kıymetler teslim edilir.

DÖVİZ VE EFEKTİF PİYASALARI TCMB’nin en çok kullandığı araçlardan biri zorunlu döviz devir oranları ve buna bağlı olarak devir kurudur. 1988 Ağustos ayında işlemlere başlayan döviz efektif piyasası bankaların döviz rezervlerini daha etkin yönetmesini sağlamanın yanı sıra döviz kuru politikası uygulanmasını kolaylaştırmıştır.

TCMB’NİN BANKACILIK FAALİYETLERİ: a. TCMB Kanuni karşılıklara ( mevduat munzam ve disponibilite) ilişkin esas ve şartlar ile bankaların uymak zorunda oldukları rasyoları ve bankalarca kredi verme işlerinde ve mevduat kabulünde alınacak ve verilecek azami faiz oranı ile mevduat vade ve türlerini belirler. Merkez bankasının zorunlu karşılıklarla ilgili en son yayınladığı tebliğ 16.12.2005 tarihinde yürürlüğe giren 2005/1 sayılı tebliğdir. Bu tebliğde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde bulundurulacak zorunlu karşılık oranları; Türk parası yükümlülüklerde yüzde 6, yabancı para yükümlülüklerde yüzde 11’dir. b. Bankaların faaliyetlerini sektör bazında izleyerek, veri toplar, veri tabanı oluşturur ve değerlendirir. c. Banka kredilerinin düzenlenmesi için fon kurulması veya kaldırılması ile ilgili önerilerde bulunur ve fon mevzuatı ile Banka’ya verilen işlemleri yürütür. d. Özel finans kurumlarının kuruluş ve faaliyet işlerine ait başvuru esasları  ile blokajlarına ve likiditelerine ilişkin esas ve şartları belirler ve faaliyetlerini izleyip, veri tabanı oluşturarak bunları değerlendirip rapor hazırlar

e. Risk merkezi kanalıyla Banka, özel finans kurumları, finansal kiralama şirketleri, finansman şirketleri gibi mali kurumların müşterilerinin kredi ve risk bilgileri ile protestolu senet bilgilerini derler. f. Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun ile Banka’ya verilen görevleri yerine getirir ve bankalar arası takas odaları faaliyetlerini yürütür g. 23.2.2006 tarihinde yürürlüğe giren 5464’nolu Banka ve Kredi Kartları Kanunu Madde 26’ya göre “ TCMB kredi kartları gecikme faiz oranlarını belirlemeye yetkilidir ve 3 ayda bir bu oranları açıklar”

TCMB’NİN EMİSYON FAALİYETLERİ a. Emisyon, bir ülkede kağıt para, tahvil ve bono, hisse senetleri gibi değerlerin ilk kez piyasaya sürülmesine denir. b. Emisyon hacmi ise, Merkez Bankası tarafından ihraç edilen (piyasaya sürülen) banknotların toplam tutarını ifade etmekte, “Tedavüldeki Banknotlar” olarak da adlandırılmaktadır. Bu paralar ya bireylerin elinde, ya da bankaların kasalarında nakit olarak tutulur. Merkez Bankası’nın para politikaları uygulamaları kapsamında gerçekleştirdiği çeşitli işlemler emisyon arzı üzerinde etkili olmaktadır. Bu kapsamda, Merkez Bankası’nın açık piyasa işlemleri ile devlet tahvilleri ya da hazine bonoları alıp satması, ihaleler ve/veya doğrudan müdahaleler yoluyla döviz alıp satması, zorunlu karşılık oranlarını değiştirmesi gibi işlemler emisyon arzını etkileyerek emisyon hacmi üzerinde belirleyici olmaktadır.

BAĞIMSIZLIK Temel amacın fiyat istikrarı olarak belirlenmesi, merkez bankalarının kurumsal, bireysel, işlemsel ve finansal açıdan bağımsız olmalarını zorunlu kılmaktadır. Bir başka deyişle, bağımsız olmayan bir merkez bankasının temel amacını gerçekleştirilebilmesi neredeyse olanaksızdır. Bu bağlamda 4651 sayılı Kanunla kurulan bağımsız yapıyı daha da güçlü kılmaya yönelik değişiklikler yapılmıştır. KURUMSAL BAĞIMSIZLIK Kurumsal bağımsızlık merkez bankalarının görevlerini yerine getirirken ve yetkilerini kullanırken talimat almamalarını, dış etkilere açık olmamasını, merkez bankalarına yönelik telkinde bulunulmamasını ifade eder. 4651 sayılı Kanunla değiştirilen 4.maddede, ”Banka,görev ve yetkilerini kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak kullanır” biçiminde ifade edilen bu ilke, Antlaşmanın 107. ve Avrupa Merkez Bankaları sistemi Statüsü’nün 7. maddesinde de benzer şekilde düzenlenmiştir.

BİREYSEL BAĞIMSIZLIK Bireysel bağımsızlık, merkez bankaları yöneticilerinin, karar alma mekanizmasında yer alan kişilerin, görevlerini gerektiği gibi yerine getirebilmelerini sağlamak için görev güvencesine kavuşturulmalarıdır. Buna göre merkez bankaları yöneticileri, hükümetlerin sürelerinden bağımsız ve uzun bir görev süresine sahip olmalı ve Kanun’da açıkça belirlenmiş makul, objektif şartların oluşması hali dışında görevden alınmamalıdır. İŞLEMSEL BAĞIMSIZLIK Bankanın işlemsel bağımsızlığı, işlemlerini gerçekleştirirken bağımsız olmasını ifade eder. Bu ilkeyi güçlendirmek için, 4. maddede, -Bankanın para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan kendisinin belirleyeceği, -Bankanın para politikasının belirlenmesinde ve uygulanmasında tek yetkili ve sorumlu olacağı, -Bankanın finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili tedbirleri alma yetkisine sahip olduğu” hükme bağlanmıştır.

FİNANSAL BAĞIMSIZLIK Merkez Bankalarının kurumsal,bireysel ve işlemsel bağımsızlığının yanında finansal olarak da bağımsız olmalarının para politikasının bağımsız olarak uygulanması için bir zorunluluk olduğu açıktır. 4651 sayılı Kanunla 1211 sayılı Kanun’un “Banka’nın Yapamayacağı İşlemler” başlıklı 56. maddesi,”Banka, Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarına avans veremez ve kredi açamaz, Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarına ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasalardan satın alamaz” hükmünü içerir şekilde yeniden düzenlenmiş ve çok önemli bir bağımsızlık kriteri daha hukuki düzenlemeye kavuşturulmuştur.

MB BİLANÇOSU A.VARLIKLAR 105492292.00 111332955.00 112615561.00 28.03.2007 29.03.2007 30.03.2007 A.VARLIKLAR 105492292.00 111332955.00 112615561.00 A.1-DIS VARLIKLAR 91655073.00 97554430.00 99097259.00 A.2-IC VARLIKLAR 13837220.00 13778525.00 13518302.00 A.2-a-Nakit Islemler 12169948.00 12183955.00 12054014.00 A.2-aa-Hazine Borclari 18968087.00 18969704.00 18939105.00 A.2-aa-i-Bankamiz Portfoyu 18993635.00 18971875.00 A.2-aa-i-a-5 Kasim 2001 Oncesi DIBS A.2-aa-i-b-Ikincil Piyasadan Alinan DIBS 0.00 A.2-aa-ii-Diger -25548.00 -23932.00 -32770.00 A.2-ab-Bankacilik Sektorune Acilan Nakit Krediler 201.00 202.00 342.00 A.2-ac-TMSF'na Kullandirilan Krediler A.2-ad-Diger Kalemler -6798341.00 -6785950.00 -6885433.00 A.2-b-Degerleme Hesabi 1667272.00 1594570.00 1464288.00 A.2-c-IMF Acil Yardim Takip Hesabi(Hazine)

MB BİLANÇOSU P.YUKUMLULUKLER 105492292.00 111332955.00 112615561.00 P.1-TOPLAM DOVIZ YUKUMLULUKLERI 64994788.00 70908741.00 72155546.00 P.1-a-Dis Yukumlulukler 23598408.00 23734721.00 23725912.00 P.1-b-Ic Yukumlulukler 41396381.00 47174021.00 48429634.00 P.1-ba-Doviz Olarak Takip Olunan Mevduat 23789867.00 29826906.00 29855169.00 P.1-bb-Bankalarin Doviz Mevduati 17606514.00 17347114.00 18574465.00 P.2-MERKEZ BANKASI PARASI 40497504.00 40424214.00 40460015.00 P.2-A-REZERV PARA 35571266.00 36170226.00 35865091.00 P.2-Aa-Emisyon 21762033.00 21717744.00 22211909.00 P.2-Ab-Bankalar Mevduati 13588287.00 14219374.00 13418549.00 P.2-Aba-Bankalar Zorunlu Karsiliklari 0.00 P.2-Abb-Bankalar serbest Imkani P.2-Ac-Fon hesaplari 188318.00 214018.00 215088.00 P.2-Ad-Banka Disi Kesimin Mevduati 32628.00 19090.00 19545.00 P.2-B-DIGER MERKEZ BANKASI PARASI 4926238.00 4253988.00 4594925.00 P.2-Ba-Acik Piyasa Islemleri 4114250.00 1521500.00 3522850.00 P.2-Bb-Kamunun YTL Mevduati 811988.00 2732488.00 1072075.00

ABD MERKEZ BANKASI - FED FEDERAL RESERVE SİSTEMİ Federal Reserve Bankaları, Federal Reserve Sisteminin Yönetim Kurulu, Federal Açık Piyasa Komitesi (FOMC), Federal Danışma Konseyi 3600 civarında üye ticari bankadan oluşmaktadır.

FEDERAL RESERVE BANKALARI 12 BÖLGESEL FEDERAL RESERVE BANKASI EN BÜYÜKLERİ NEW YORK, CHICAGO ve SAN FRANCİSCO HER BANKANIN 9 DİREKTÖRÜ VAR GEREKÇESİ; GÜCÜ WASHINGTON veya NEW YORK GİBİ AMERİKAN HALKININ NEFRET ETMEYİ SEVDİĞİ BİR MERKEZDE TOPLAMAMAK YARI ÖZEL YARI KAMU SAHİPLİĞİ

FEDERAL RESERVE BANKALARI ÜYE BANKALARIN FED HİSSE SENEDİ ALIM ŞARTI 9 DİREKTÖR: 3 “A” KATEGORİSİ, 3 “B” KATEGORİSİ, 3 “C” KATEGORİSİ A ve B KATEGORİSİNDEKİ 6 DİREKTÖR ÜYE BANKALAR TARAFINDAN, C KATEGORİSİ FED YÖNETİM KURULU TARAFINDAN ATANIR.

FEDERAL RESERVE BANKALARI PARA POLİTİKASINA AŞAĞIDAKİ ŞEKİLDE DAHİL OLURLAR: Direktörler “discount rate”i belirler. Hangi üye ya da üye olmayan bankaların, Federal Reserve bankasından, belirlenen bu orandan kredi kullanacağına karar verir. Direktörler, bölgelerindeki ticari bankacılardan birisini, FED yönetim kuruluna para politikalarının uygulanması konusunda danışmanlık veren, Federal Danışma Konseyi’ne seçer. 12 Federal Reserve Başkanından beşinin Federal Açık Piyasa Komitesinde oy hakkı vardır. (New York Federal Reserve Bankası başkanının her zaman oy hakkı vardır, kalan dört oy dönüşümlü olarak kalan 11 banka başkanı tarafından kullanılır.)

ÜYE BANKALAR Bütün ulusal bankalar, Federal Reserve sisteminin üyesi olmak zorundadır. Bugün itibarıyla ülkedeki mevcut ticari bankaların yaklaşık 1/3’ü sistemin üyesidir. Bu oran 1947 %49 ile zirveye ulaşmış ve o yıldan itibaren azalmaktadır. Bunun başlıca sebebi üye bankaların Federal Reserve’de rezerv bulundurmak zorunda olmaları ve bu rezerve faiz işletilmemesidir.

FEDERAL RESERVE SİSTEMİ YÖNETİM KURULU MERKEZİ WASHINGTON, D.C, 7 ÜYEDEN OLUŞMAKTA GÖREV SÜRESİ 14 YIL ve YENİLENEMEZ HER ÜYE FARKLI BÖLGELERDEN SEÇİLİR BAŞKAN KURUL ÜYELERİNDEN SEÇİLİR ve GÖREV SÜRESİ 4 YIL HER ÜYE AYNI ZAMANDA FEDERAL AÇIK PİYASA KOMİTESİNİN ÜYESİ TÜM BANKACILIK İZNİ KURUL ONAYINA TABİ ABD BAŞKANINA EKONOMİK KONULARDA DANIŞMANLIK ve KONGREDE TANIKLIK EKONOMİK KONULARDA ABD’yi DİĞER ÜLKELER NEZİNDE TEMSİL YETKİSİ

FEDERAL AÇIK PİYASA KOMİTESİ BASINDAKİ FED TOPLANTILARI YILDA 8 KEZ TOPLANIR 7 FED YÖNETİM KURULU ÜYESİ ve 5 BÖLGESEL FED BANKASI BAŞKANI EN ÖNEMLİ KARAR BELİRLEME NOKTASI HER NE KADAR REZERV ZORUNLULUKLARI ve “DISCOUNT RATE” KARARLARI KOMİTE’DE ALINMASA DA ÖN KARARLAR BU TOPLANTILARDA BELİRLENİR. ALIM SATIM YAPMAZ, NEW YORK BANKASI “TRADE DESK”ine DİREKTİF

FED’in BAĞIMSIZLIĞI GÖREV SÜRESİ ve YENİLENEMEMESİ GELİR BAĞIMSIZLIĞI FEDERAL HÜKÜMET DENETİMİNE TABİ DEĞİL YASA KONGRE TARAFINDAN DEĞİŞTİRİLEBİLİR BAŞKANIN KONGRE ÜZERİNDEKİ ETKİSİ PRATİKTE 14 YIL

AVRUPA MERKEZ BANKASI MAASTRICHT ANLAŞMASI, FAALİYET BAŞLANGICI OCAK 1999 BAŞKAN, BAŞKAN YARDIMCISI, 4 ÜYE GÖREV SÜRESİ 8 YIL PARA POLİTİKASI KURULU,11 EURO ÜLKESİ MERKEZ BANKASI BAŞKANLARI (EN AZ 5 YIL GÖREV SÜRESİ) ve 5 ÜYE AB ve ÜYE ÜLKELERDEN TAMAMEN BAĞIMSIZ KURULUŞU İTİBARIYLA DÜNYANIN EN BAĞIMSIZ MERKEZ BANKASI