Okul Öncesinde Özel Gereksinimli (ÖG) Olan ve Olmayan Öğrencilerin Sosyal Becerileri, Problem Davranışları ve Sosyometrik Derecelendirme Puanlarının İncelenmesi Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU Prof. Dr. Nimet Bülbin SUCUOĞLU Arş. Gör. Ahmet Bilal ÖZBEK TÜBİTAK, SOBAG 1001 Projesi Proje No: 114K649

Dr. Nimet Bülbin SUCUOĞLU Res.Ass. Ahmet Bilal ÖZBEK socıal skılls, problem behavıors and SOCIAL STATUS of chıldren wıth and wıthout specıal needs ın INCLUSIVE preschools Dr. Hatice BAKKALOĞLU Dr. Nimet Bülbin SUCUOĞLU Res.Ass. Ahmet Bilal ÖZBEK TUBITAK, SOBAG 1001 Project Project No: 114K649

Sunu İçeriği giriş Amaç Yöntem Bulgular ve Tartışma öneriler Erken Çocuklukta Kaynaştırma Erken Çocuklukta Kaynaştırmanın Önemi Erken Çocuklukta Sosyal Kabul Erken Çocuklukta Sosyal Kabulün Önemi Sosyal Kabulün (Sosyometrik Statünün) Değerlendirilmesi Sosyal Kabulü Etkileyen Faktörler İlgili Çalışmalar Amaç Yöntem Desen Katılımcılar Veri Toplama Araçları Verilerin Toplanması Verilerin Analizi Bulgular ve Tartışma öneriler

Presentatıon content Introductıon Purpose of the study Method Inclusion in Early Childhood Importance of Inclusion in Early Childhood Social Acceptence in Early Childhood Importance of Social Acceptance in Early Childhood Assessment of Social Acceptance Factors Affecting of Social Acceptance Related Studies Purpose of the study Method Research Design Participants Data Collection Tools Analysis fındıngs and dıscussıon recommendatıons

Giriş Erken Çocuklukta Kaynaştırma Erken çocuklukta kaynaştırmanın beklenen sonuçları (Early childhood inclusion: A joint position statement of NAEYC & CEC-DEC, 2009) aidiyet ve üyelik olumlu sosyal ilişkiler ve arkadaşlık tam potansiyeline ulaşmak için gelişim ve öğrenme Erken çocuklukta kaynaştırma, toplumun tam üyesi olarak tüm toplumsal etkinliklere ve bağlamlara katılabilmeleri için yeterliliklerine bakılmaksızın çocukları ve ailelerini destekleyen değerler, politikalar ve uygulamaları içerir.

Introductıon Inclusion in Early Childhood Expected results of inclusion in early childhood (Early childhood inclusion: A joint position statement of NAEYC & CEC-DEC, 2009) belonging and membership positive social relations and friendship development and learning for reaching full potential Inclusion in early childhood years Values Policies and Supports for children with special needs (SEN) and their families regardless their characteristics in order for them to be fully members of society.

Giriş Erken Çocuklukta Kaynaştırmanın Önemi Okul öncesi dönemde ÖG olan çocukların akranları ile bir arada eğitim alması, çocuklara önemli kazançlar sağlayabilecekleri eşsiz bir fırsat sunmaktadır(Bruder, 2010; Henninger ve diğ., 2014). Özel eğitim sınıfları ile karşılaştırıldığında, kaynaştırma ortamlarındaki akranlar ÖG olan öğrencilere iletişim, bilişsel ve sosyal beceriler için daha uygun modeller sunmaktadır(Guralnick, 2001). ÖG olmayan çocuklar da aynı ortamda bulundukları ÖG olan arkadaşlarına yönelik olumlu tutum geliştirmekte ve gelişimsel yetersizlikler hakkında bilgi sahibi olmaktadır(Diamond & Huang, 2005). Kaynaştırma önyargıyı, ayrımcılığı ve olumsuz tutumları azaltmanın en etkili yoludur ve kaynaştırmanın hedefi sosyal kabulü yüksek bir toplum oluşturmaktır(Booth & Ainscow, 2013). Kaynaştırma uygulamalarına katılan ÖG olan çocukların okul öncesi eğitimden en iyi şekilde yararlanabilmeleri için yetişkinlerle ve akranlarıyla nitelikli etkileşimler kurmaları önemlidir(Odom ve diğ., 2004).

ıntroductıon Importance of Inclusion in Early Childhood Inclusive settings provide an unique opportunity to gain important benefits for children with special needs(Bruder, 2010; Henninger et all, 2014). Compared to special education class, peers in inclusion settings represent more appropriate models to children with special needs(Guralnick, 2001). Children without special needs develop positive attitudes toward their friends with special needs and learn about individual differences(Diamond & Huang, 2005). Inclusion is the most effective way to reduce prejudice, discrimination and negative attitudes and it aims to create a society with high social acceptance(Booth & Ainscow, 2013). To benefit from inclusive preschools, it is important to have high quality interactions with peers and adults for children with special needs(Odom et all., 2004).

Giriş Erken Çocuklukta Sosyal Kabul Çocuğun akranları tarafından beğenilme, sevilme durumu(Chan & Mpofu, 2001) Çocuğun akranlarından olumlu değerlendirmeler alması, beraber oyunlar oynamaları ve çalışmaları(Ladd, 2005) Sosyal Kabul

Introductıon Social Acceptance in Early Childhood Child's social status of being liked by peers(Chan & Mpofu, 2001) Getting positive comments from peers, playing and working together(Ladd, 2005) Social Acceptance

Giriş Erken Çocuklukta Sosyal Kabulün Önemi Sosyal kabulü yüksek olan çocuklar; - kaynaştırmadan daha çok yararlanmakta, - akranları ile sosyal etkileşimleri artmakta, - sosyal yeterlilikleri gelişmekte, - hem akranları ile birlikte hem de akranlarından öğrenmeleri artmaktadır. Sosyal kabulü düşük olan çocuklar; - kaynaştırmadan daha az yararlanmakta, - etkinliklere daha az katılabilmekte, - akranları bu çocuklarla etkileşime girmekten kaçınmakta, - okula uyumda güçlük yaşamakta,, - ileri yaşlarda düşük akademik başarı, zayıf benlik algısı ve duygusal-davranışsal sorunlar ortaya çıkmakta, - ergenlikte yalnızlık duygusunda artış, sosyal becerilerde yetersizlik ve ciddi duygusal-davranışsal sorunlar görülmektedir.

Introductıon Importance of Social Acceptance in Early Childhood Children with high social acceptance; - benefit more from inclusion, - increase in social interactions with peers, - develop social qualifications, - learn with peers and learn from peers. Children with low social acceptance; -benefit less from inclusion, -attend to activities less, -peers avoid from social interactions with them, -have problems to adapt school, -show poor academic success, low self esteem and emotional-behavioral problems in future, -increase in loneliness, insufficiency in social abilities and serious emotional behavioral problems in teenage years.

GİRİŞ Sosyal Kabulün (Sosyometrik Statünün) Değerlendirilmesi Sosyal Kabul (Sosyometrik Statü) Çocukla görüşme & benlik algısı ölçümleri Gözlem Yetişkinle (öğretmen & ebeveyn) görüşme ya da yetişkin derecelendirmesi Sosyometrik ölçümler Akran tercihi Akran derecelendirmesi

INTRODUCTION Assessment of Social Acceptance Interview with child & self perception Observation Interviews with teachers or parents, adults ratings Sociometric measures Peer nomination Peer ratings

GİRİŞ Sosyal Kabulü Etkileyen Faktörler Sosyal beceriler Problem davranışlar Akademik yeterlilik Yetersizliğin türü ve derecesi Fiziksel görünüm Cinsiyet

Introductıon Factors that Affect Social Acceptance Social skills Problem behaviors Academic competence Type and degree of disability Physical appearance Gender

GİRİŞ İlgili Çalışmalar ÖG çocukların sosyal kabulleri akranlarına göre daha düşük ÖG çocukların sosyal becerileri akranlarına göre daha yetersiz ÖG çocukların problem davranışları akranlarına göre daha fazla Uluslararası Ferreira, Aguiar, Correia, Fialho, & Pimentel, 2017* Larrivee & Horne, 1991 Odom ve diğ., 2006* Roberts & Zubrick 1992 Rubin, Daniels-Beirness, & Hayvren, 1982* Sater & French, 1989 Smoot, 2004 Stone & LaGreca, 1990 Taylor ve diğ., 1987 Wood, Cowan, & Baker, 2002* Yu, Ostrosky, & Fowler, 2015* Ulusal Akçamete & Ceber, 1999 Arslan & Şahbaz, 2012 Baydık & Bakkaloğlu, 2009 Karadağ, Yıldız Demirtaş, & Girli, 2014* Küçüker, Işıkoğlu Erdoğan, & Çürük, 2014* Metin, Şenol, & Yumuş, 2015* Şahbaz, 2004 Vuran, 2005

INTRODUCTION Related Studies Children with SEN have lower social acceptance than their peers Children with SEN have insufficient social skills than their peers Children with SEN have more problem behaviors than their peers International Ferreira, Aguiar, Correia, Fialho, & Pimentel, 2017* Larrivee & Horne, 1991 Odom ve diğ., 2006* Roberts & Zubrick 1992 Rubin, Daniels-Beirness, & Hayvren, 1982* Sater & French, 1989 Smoot, 2004 Stone & LaGreca, 1990 Taylor ve diğ., 1987 Wood, Cowan, & Baker, 2002* Yu, Ostrosky, & Fowler, 2015* National Akçamete & Ceber, 1999 Arslan & Şahbaz, 2012 Baydık & Bakkaloğlu, 2009 Karadağ, Yıldız Demirtaş, & Girli, 2014* Küçüker, Işıkoğlu Erdoğan, & Çürük, 2014* Metin, Şenol, & Yumuş, 2015* Şahbaz, 2004 Vuran, 2005

AMAÇ Okul öncesi sınıflardaki ÖG olan ve olmayan çocukların sosyometrik derecelendirmelerini, sosyal becerilerini ve problem davranışlarını incelemek ÖG olan ve olmayan çocukların sosyometrik derecelendirme, sosyal beceri ve problem davranış puanları arasında anlamlı farklılık var mıdır? ÖG olan ve olmayan çocukların sosyometrik derecelendirme, sosyal beceri ve problem davranış puanları arasında ilişki var mıdır?

Purpose of The Study Investigating sociometric status, social skills and problem behaviors of children with and without SEN in inclusive preschools Are there significant differences between sociometric status, social skills and problem behaviors of children with and without SEN Are there any relationships between sociometric status, social skills and problem behaviors of children with and without SEN

İlişkisel tarama deseni(Karasar, 2002) YÖNTEM Desen İlişkisel tarama deseni(Karasar, 2002) Karşılaştırma türü tarama Korelasyon türü tarama

Relational screening model(Karasar, 2002) Correlational screening Method Desen Relational screening model(Karasar, 2002) Comparison screening Correlational screening

YÖNTEM Katılımcılar Toplam 86 çocuk (43 ÖG olan ve 43 ÖG olmayan) Ankara 12 bağımsız anaokulu 37 sınıf 31 sınıfta 1, 6 sınıfta 2 ÖG olan çocuk 37 okul öncesi öğretmeni Yaş ortalaması 30,86 yıl (ranj=23-46 yıl) Mesleki deneyim sürelerinin ortalaması 7,65 yıl (ranj=1-20 yıl) Hepsi lisans programlarından mezun Toplam 86 çocuk (43 ÖG olan ve 43 ÖG olmayan) ÖG olan çocukların tanıları; fiziksel yetersizlik ve sağlık problemleri: 6; zihinsel yetersizlik: 14; dil ve konuşma bozukluğu: 11; otizm: 8; işitme yetersizliği: 2; dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu 2 ÖG olan ve olmayan çocukların yaş farkı; t=,409; p=,683 ÖG olan ve olmayan çocukların cinsiyet karşılaştırması; X2=,049; p=,825 Tablo 1: ÖG Olan ve Olmayan Öğrencilerin Demografik Özellikleri

METHOD Participants Ankara 12 preschools 37 classes 1 SEN children in 31 classes , 2 SEN children in 6 classes 37 preschool teachers Mean of age 30,86 years (range=23-46 years) Mean of job experience 7,65 years (range=1-20 years) All of them have bachelor degree Total 86 children (43 pairs of children with and without SEN) Diagnosis of Children with SEN; physical disabilities and health problems: 6, intellectual disabilities: 14, language and speech disorder: 11, autism: 8, hearing loss: 2, ADHD: 2 Age difference between children with and without SEN; t=,409; p=,683 Genders of children with and without SEN; X2=,049; p=,825 Table 1: Demographic Features of children with and without SEN

Tablo 1. ÖG Olan ve Olmayan Öğrencilerin Demografik Özellikleri Yaş (Ay) Cinsiyet Toplam X ss Ranj Kız Erkek ÖG Olan 54,67 4,127 49-68 16 27 43 ÖG Olmayan 54,33 3,772 48-61 17 26 54,50 3,934 48-68 33 53 86

Table 1. Demographic Characteristics of Children with and without SEN Students Age (Months) Gender Total X ss Range Girl Boy With SEN 54,67 4,127 49-68 16 27 43 Without SEN 54,33 3,772 48-61 17 26 54,50 3,934 48-68 33 53 86

YÖNTEM Veri Toplama Araçları Demografik Bilgi Formu ÖG olan ve olmayan çocuklar ile okul öncesi öğretmenlerin özellikleri Okulöncesi ve Anaokulu Davranış Ölçeği Merrell tarafından 1994’te geliştirilmiş, 2003’te gözden geçirilmiş Fazlıoğlu, Okyay ve Ilgaz (2011) tarafından Türkçeye uyarlanarak geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmış İki alt ölçekten (sosyal beceriler ve problem davranışlar) oluşuyor Sosyal Beceri Ölçeği (SBÖ) Geçerlik: Doğrulayıcı ve açımlayıcı faktör analizi; 34 madde; 3 alt faktör; Sosyal İşbirliği (Sİ) 12, Sosyal Etkileşim (SE) 11, Sosyal Bağımsızlık (SB) 11 madde Güvenirlik: Cronbach Alfa değerleri; Sİ için ,91; SE için ,87; SB için ,85; ölçeğin tümü için .95 Bu çalışma için Cronbach Alfa değerleri; Sİ için ,96; SE için ,94; SB için ,91; ölçeğin tümü için .97 Problem Davranış Ölçeği (PDÖ) Geçerlik: Doğrulayıcı ve açımlayıcı faktör analizi; 41 madde; 2 alt faktör; Dışa Yönelim Problemleri (DYP) 26, İçe Yönelim Problemleri (İYP) 15 madde Güvenirlik: Cronbach Alfa değerleri; DYP için ,96; İYP için ,89; ölçeğin tümü için ,96 Bu çalışma için Cronbach Alfa değerleri; DYP için ,95; İYP için ,85; ölçeğin tümü için ,95 Sosyometrik Derecelendirme Ölçeği Akran derecelendirme yöntemine dayalı Güvenirlik (test-tekrar test): 5 sınıfta 2-3 hafta arayla yapılan iki ölçüm arasındaki korelasyon r=,350; p<,01 Geçerlik (ölçüt geçerliği): öğretmenler ile akranların derecelendirmeleri arasındaki korelasyon r=,568; p<.01

METHOD Data Collection Tools Demographic Information Form Characteristics of teachers, children with SEN and without SEN Preschool and Kindergarten Behavior Scale Developed by Merrell on 1994 and revised on 2003 The reliability and validity studies in Turkish Form (Fazlıoğlu, Okyay and Ilgaz, 2011) Scale consist of two sub-scales (social skills and problem behaviors) Social Skills Scale (SSS) Validity: Exploratory and confirmatory factor analysis; 34 item; 3 sub-factor; Social Cooperation (SC) 12, Social Interaction (SI) 11, Social Independence (SIN) 11 items Reliability: Cronbach Alfa values; SC ,91; SI ,87; SIN ,85; whole scale .95 For this study Cronbach Alfa values; SC ,96; SI ,94; SIN ,91; whole scale .97 Problem Behavior Scale (PBS) Validity: Exploratory and confirmatory factor analysis; 41 item; 2 sub-factor; Externalizing Problems (EP) 26, Internalizing Problems (IP) 15 items Reliability: Cronbach Alfa values; EP ,96; IP ,89; whole scale ,96 For this study Cronbach Alfa values; EP ,95; IP ,85; whole scale ,95 Sociometric Rating Scale Based on peer rating Test-retest): Correlation between two measures after 2-3 weeks,in 5 classes r=,350; p<,01 Criteria validity): Correlation between teachers’ and peers’ ratings r=,568; p<.01

YÖNTEM Verilerin Toplanması Okullar, sınıflar ve katılımcıların belirlenmesi Demografik Bilgi Formu ve Okulöncesi ve Anaokulu Davranış Ölçeğinin öğretmenlerce doldurulması Sosyometrik Derecelendirme Ölçeğinin bağımsız uygulamacı tarafından öğrencilere uygulanması(Frederickson & Furnham, 1998; Odom ve diğ., 2006) Sınıf listeleri kullanılarak her sınıf için bir Sosyometrik Derecelendirme Ölçeğinin oluşturulması (Ek 1. Sosyometrik Derecelendirme Ölçeği Örneği) Sınıftaki çocukların vesikalık fotoğraflarının toplanması ve arkalarına isimlerinin yazılması Çocukların tercihlerini göstermek için akranlarının resimlerini içine atacakları, her birinin üzerinde mutlu, nötr ve üzgün yüz ifadesi yer alan tercih kutularının hazırlanması (Ek 2. Tercih Kutuları) Sosyometrik Dereceleme Ölçeğinin uygulanması Sınıfın uzak bir köşesindeki bir masa ve sandalye konularak her çocuğun sınıf listesindeki sıra ile bireysel olarak bu köşeye alınması Çocuklara kendileriyle bir oyun oynanacağı söylenerek, oyunun kurallarının açıklanması Çocukla oyun oynanmaya başlanması, önce çocuğa fotoğrafı gösterilen arkadaşının kim olduğu sorulması, çocuk doğru yanıtı verdikten sonra fotoğraftaki arkadaşı ile birlikte oyun oynamaktan hoşlanıyorsa fotoğrafı üzerinde gülen yüz bulunan kutuya, hoşlanmıyorsa üzgün yüz bulunan kutuya, emin değilse/kararsızsa ya da bilmiyorsa nötr yüz bulunan kutuya atmasının istenmesi Her çocuğun akranları için yaptığı derecelendirmelerin (oyun oynamaktan hoşlanma 3, emin olmama 2 ve hoşlanmama 1 puan) Sosyometrik Derecelendirme Ölçeğine işlenmesi Tüm sınıfta uygulama tamamlandıktan sonra her bir çocuğun akranlarından aldığı toplam puanın hesaplanması ve derecelendirme yapan akran sayısına bölünerek o çocuk için Sosyometrik Derecelendirme Puanının (SDP) hesaplanması

METhod Data Collection Process Selection of schools, classes and participants Demographic Information Forms and Preschool and Kindergarten Behavior Scales filled out by the teachers Sociometric Rating Scale by an independent researchers (Frederickson & Furnham, 1998; Odom et all., 2006) Sociometric Rating Scales: class lists for every class (Appendix 1. Example of Sociometric Rating Scale) Children’s pictures with their names on them Preparing the choice boxes which have happy, neutral and sad faces on. (Appendix 2. Choice boxes) Application of Sociometric Rating Scale Putting a table and chairs to a far corner of class and calling every children individually for application Explaning to children that it is a game Showing a friend’s photo, asking who is this? If child gives true answer asking child to put his/her friend’s photo to happy face box if he/she likes to play with, to sad face box if he/she doesnt like to play with and if not sure to the neutral box. Every children’s rating recorded on Sociometric Rating Scale as Like-3, Neutral-2, Dislike-1. After completing whole childrens’ rating, each child’s peer rating calculated by dividing total score to the number of peers.

Ek 1. Sosyometrik Derecelendirme Ölçeği Örneği ÇOCUKLAR 1. Ada A. 2. Aziz T. 3. Beste Ç. 4. Cansu Ö. 5. Çağatay K. 6. Emre T. 7. Erhan D. 8. Furkan C. 9. Göktuğ Ş. 10. Gülhinal Ç. 11. Hazal A. 12. Mehmet C. 13. Nagehan T. 14. Nehir T. 15. Poyraz B. 16. Şeref C. 17. Ziya A. TOPLAM PUAN SOSYOMETRİK DERECELENDİRME PUANI 1. Ada İ. x 11. Hazal A.

Appendix 1. Example of Sociometric Rating Scale CHILDREN 1. Ada A. 2. Aziz T. 3. Beste Ç. 4. Cansu Ö. 5. Çağatay K. 6. Emre T. 7. Erhan D. 8. Furkan C. 9. Göktuğ Ş. 10. Gülhinal Ç. 11. Hazal A. 12. Mehmet C. 13. Nagehan T. 14. Nehir T. 15. Poyraz B. 16. Şeref C. 17. Ziya A. TOTAL SCORES SOCIOMETRIC RATING SCORES 1. Ada İ. x 11. Hazal A.

Ek 2. Tercih Kutuları

Appendix 2. Choice Boxes

YÖNTEM Verilerin Analizi Veriler SPSS’e aktarılarak analizler yapılmıştır. Analizlerde öncelikle betimsel analizler ve normallik testleri yapılmıştır. Verilerin dağılımında basıklık ve çarpıklık değerleri -1.5/+1.5 arasında olduğu için normallik varsayımının karşılandığına karar verilmiştir(Tabachnick & Fidell, 2013). ÖG olan ve olmayan çocukların; sosyometrik derecelendirme, sosyal beceri ve problem davranış puanları arasında fark olup olmadığına t-testi kullanılarak, sosyometrik derecelendirme, sosyal beceri ve problem davranış puanları arasında ilişki olup olmadığına ise Pearson korelasyon testi kullanılarak bakılmıştır.

Method Data Analysis Data was transferred to SPSS Program. Descriptive analysis and test of normalities were completed. Since Skewness and Kurtosis values between -1.5/+1.5 normality hypothesis is accepted(Tabachnick & Fidell, 2013). Childrens’ scores of with and without SEN Difference between sociometric rating scores, social skills and problem behaviors examined by using t-test, Correlations between sociometric rating scores, social skills and problem behaviors examined by using Pearson correlation test.

Bulgular ve tartışma ÖG olan ve olmayan çocukların sosyometrik derecelendirme, sosyal beceri ve problem davranış puanları arasında anlamlı farklılık var mıdır? Tablo 2. ÖG Olan ve Olmayan Öğrencilerin Sosyometrik Derecelendirme, Sosyal Beceri ve Problem Davranış Ölçeklerinden Elde Ettikleri Puanların Karşılaştırılması ÖG olan ve olmayan çocukların sosyometrik derecelendirme, sosyal beceri ve problem davranış puanları arasında ilişki var mıdır? Tablo 3. ÖG Olan ve Olmayan Öğrencilerin Sosyometrik Derecelendirme, Sosyal Beceri ve Problem Davranış Ölçeklerinden Elde Ettikleri Puanlar Arasındaki İlişki Tablo 4. ÖG Olan Öğrencilerin Sosyometrik Derecelendirme, Sosyal Beceri ve Problem Davranış Ölçeklerinden Elde Ettikleri Puanlar Arasındaki İlişki Tablo 5. ÖG Olmayan Öğrencilerin Sosyometrik Derecelendirme, Sosyal Beceri ve Problem Davranış Ölçeklerinden Elde Ettikleri Puanlar Arasındaki İlişki

Fındıngs and dıscussıon Is there a difference between sociometric rating, social skills and problem behaviors of children with and without SEN? Table 2. The Comparisons of Sociometric Rating Scale, Social Skills and Problem Behavior Scale Points of Children with and without SEN Is there a relation between sociometric rating, social skills and problem behaviors of children with and without SEN? Table 3. The Relations Between Sociometric Rating Scores, Social Skills and Problem Behaviors of Children with and without SEN Table 4. The Relations Between Sociometric Rating, Social Skills and Problem Behaviors of Children with SEN Table 5. The Relations Between Sociometric Rating, Social Skills and Problem Behaviors of Children without SEN

*p<.000, **p<.001 Tablo 2. ÖG Olan ve Olmayan Öğrencilerin Sosyometrik Derecelendirme, Sosyal Beceri ve Problem Davranış Ölçeklerinden Elde Ettikleri Puanların Karşılaştırılması Ölçekler Alt Ölçekler Gruplar N X ss sd t Sosyometrik Derecelendirme Ölçeği Sosyometrik Derecelendirme Puanı ÖG olan 43 2,37 ,39 84 -3,504** ÖG olmayan 2,62 ,25 Sosyal Beceri Ölçeği (SBÖ) SBÖ Toplam 56,35 24,98 -7,361* 87,41 11,88 SBÖ Sosyal İşbirliği 20,50 9,95 -6,784* 31,72 4,28 SBÖ Sosyal Etkileşim 15,72 8,65 -6,963* 26,79 5,81 SBÖ Sosyal Bağımsızlık 20,13 7,65 -6,854* 28,90 3,45 Problem Davranış Ölçeği (PDÖ) PDÖ Toplam 40,09 23,57 4,560* 20,30 15,94 PDÖ Dışa Yönelim Problemleri 24,67 18,32 3,459** 13,02 12,32 PDÖ İçe Yönelim Problemleri 16,18 7,73 5,888* 7,67 5,47 *p<.000, **p<.001

*p<.000, **p<.001 Table 2. The Comparisons of Sociometric Rating Scale, Social Skills and Problem Behavior Scales Scores of Children with and without SEN Scales Sub-scales Groups N X ss sd t Sociometric Rating Scale Sociometric Rating Point With SEN 43 2,37 ,39 84 -3,504** Without SEN 2,62 ,25 Social Skills Scale (SSS) SSS Total 56,35 24,98 -7,361* 87,41 11,88 Social Cooperation 20,50 9,95 -6,784* 31,72 4,28 Social Interaction 15,72 8,65 -6,963* 26,79 5,81 Social Independence 20,13 7,65 -6,854* 28,90 3,45 Problem Behavior Scale (PBS) PBS Total 40,09 23,57 4,560* 20,30 15,94 Externalizin Problems 24,67 18,32 3,459** 13,02 12,32 Internalizing Problems 16,18 7,73 5,888* 7,67 5,47 *p<.000, **p<.001

Tablo 3. ÖG Olan ve Olmayan Öğrencilerin Sosyometrik Derecelendirme, Sosyal Beceri ve Problem Davranış Ölçeklerinden Elde Ettikleri Puanlar Arasındaki İlişki *p<.000 Ölçek/Alt Ölçekler 1 2 3 4 5 6 7 8 1. Sosyometrik Derecelendirme Puanı   2. SBÖ Toplam ,435* 3. SBÖ Sosyal İşbirliği ,469* ,954* 4. SBÖ Sosyal Etkileşim ,372* ,961* ,858* 5. SBÖ Sosyal Bağımsızlık ,405* ,958* ,871* ,899* 6. PDÖ Toplam -,515* -646* -,733* -,517* -,597* 7. PDÖ Dışa Yönelim Problemleri -,499* -,542* -,669* -,407* -466* ,968* 8. PDÖ İçe Yönelim Problemleri -,445* -,707* -,703* -,615* -,720* ,872* ,724* *p<.000

Table 3. The Relations Between Sociometric Rating Scores, Social Skills and Problem Behaviors of Children with and without SEN *p<.000 Scales/Sub-Scales 1 2 3 4 5 6 7 8 1. Sociometric Rating Scale   2. SSS Total ,435* 3. SSS Social Cooperation ,469* ,954* 4. SSS Social Interaction ,372* ,961* ,858* 5. SSS Social Independence ,405* ,958* ,871* ,899* 6. PBS Total -,515* -646* -,733* -,517* -,597* 7. PBS Externalizing Problems -,499* -,542* -,669* -,407* -466* ,968* 8. PBS Internalizing Problems -,445* -,707* -,703* -,615* -,720* ,872* ,724* *p<.000

Tablo 4. ÖG Öğrencilerin Sosyometrik Derecelendirme, Sosyal Beceri ve Problem Davranış Ölçeklerinden Elde Ettikleri Puanlar Arasındaki İlişki Ölçek/Alt Ölçekler 1 2 3 4 5 6 7 8 1. Sosyometrik Dereceleme Puanı   2. SBÖ Toplam ,345* 3. SBÖ Sosyal İşbirliği ,413** ,949** 4. SBÖ Sosyal Etkileşim ,249** ,950** ,832** 5. SBÖ Sosyal Bağımsızlık ,308* ,956** ,857** ,890** 6. PDÖ Toplam -,522** -,607** -,708** -,453** -,548** 7. PDÖ Dışa Yönelim Problemleri -,544** -,503** -,645** -,341* -,418** ,970** 8. PDÖ İçe Yönelim Problemleri -,346* -,673** -,665** -,570** -,688** ,848** ,696** *p<.05, **p<.01

Table 4. The Relations Between Sociometric Rating Scores, Social Skills and Problem Behaviors of Children with SEN Scales/Sub-Scales 1 2 3 4 5 6 7 8 1. Sociometric Rating Scale   2. SSS Total ,345* 3. SSS Social Cooperation ,413** ,949** 4. SSS Social Interaction ,249** ,950** ,832** 5. SSS Social Independence ,308* ,956** ,857** ,890** 6. PBS Total -,522** -,607** -,708** -,453** -,548** 7. PBS Externalizing Problems -,544** -,503** -,645** -,341* -,418** ,970** 8. PBS Internalizing Problems -,346* -,673** -,665** -,570** -,688** ,848** ,696** *p<.05, **p<.01

Tablo 5. ÖG Olmayan Öğrencilerin Sosyometrik Derecelendirme, Sosyal Beceri ve Problem Davranış Ölçeklerinden Elde Ettikleri Puanlar Arasındaki İlişki Ölçek/Alt Ölçekler 1 2 3 4 5 6 7 8 1. Sosyometrik Derecelendirme Puanı   2. SBÖ Toplam ,126 3. SBÖ Sosyal İşbirliği ,111 ,828** 4. SBÖ Sosyal Etkileşim ,121 ,937** ,653** 5. SBÖ Sosyal Bağımsızlık ,091 ,833** ,510** ,733** 6. PDÖ Toplam -,206 -,297 -,504** -,116 -,200 7. PDÖ Dışa Yönelim Problemleri -,158 -,264 -,539** -,081 -,106 ,964** 8. PDÖ İçe Yönelim Problemleri -,263 -,285 -,137 -,320* ,819** ,639** *p<.05, **p<.01

Table 5. The Relations Between Sociometric Rating Scores, Social Skills and Problem Behaviors of Children without SEN Scales/Sub-Scales 1 2 3 4 5 6 7 8 1. Sociometric Rating Scale   2. SSS Total ,126 3. SSS Social Cooperation ,111 ,828** 4. SSS Social Interaction ,121 ,937** ,653** 5. SSS Social Independence ,091 ,833** ,510** ,733** 6. PBS Total -,206 -,297 -,504** -,116 -,200 7. PBS Externalizing Problems -,158 -,264 -,539** -,081 -,106 ,964** 8. PBS Internalizing Problems -,263 -,285 -,137 -,320* ,819** ,639** *p<.05, **p<.01

öneriler Araştırma Uygulama Sosyal kabulü etkileyen faktörlerin incelenmesi Sosyal kabulü yordayan faktörlerin belirlenmesi Müdahale programlarının geliştirilmesi (ikili & grup) Müdahale programlarının etkililiklerinin belirlenmesi Etkili müdahale programlarının özelliklerinin belirlenmesi Araştırma Okul öncesinde kaynaştırma ortamlarındaki ÖG olan ve olmayan çocukların ilişkilerini ve sosyal kabullerini incelemek ve etkili programlar geliştirmek ÖG olan çocuklara sosyal beceri öğretimi yapılması ÖG olan çocukların problem davranışlarının önlenmesi ve/veya azaltılması Hizmet öncesi ve hizmet içi öğretmen eğitiminde sosyal kabulü desteklemeye yer verilmesi Etkili müdahale programlarının uygulanması Uygulama Okul öncesi kaynaştırma ortamlarındaki ÖG olan ve olmayan çocukların ilişkilerini ve sosyal kabullerini iyileştirmek

SUGGESTIONS Research Implementation Examining factors affecting social status Determining predicting factors of social acceptance Developing intervention programs Evaluating effectiveness of intervention programs Determining characteristics of effective programs Research Examining relationships and social status of children with and without SEN in inclusive preschools, and developing effective programs for improve social status of both groups of children Teaching social skills to children with SEN Preventing and decreasing problem behaviors of children with SEN Providing pre-service and in-service education to preschool teachers on inclusive classrooms Implementing effective intervention programs Implementation Developing relationships between children with and without SEN and improving social acceptance of children with SEN in inclusive settings

haticebakkaloglu@gmail.com nimetbulbin@gmail.com ahmetbilalozbek@gmail.com