KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi KBT208 SUNUCU İŞLETİM SİSTEMİ Dosya Yönetim Sistemleri Öğr.Gör. Ruslan ABDULLA 3. HAFTA

Temel Kavramlar Bu bölümde ; Dosya ve klasör yönetimi Sabit disk çalışma prensipleri Dosya yönetim sistemleri konuları işlenmiştir. KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi 2

Dosyalar Dosya verilerin toplandığı birimlerdir. İşletim sisteminin dosyaların içindeki bilgileri organize etmesi dosya sistemidir. Dosya sistemi ağaç yapısı adı verilen klasörler içerisindeki dosyaları organize eder. Bu klasör sisteminin başlangıç noktası kök dizinidir

Windows Ağaç yapısı Örnek Windows Dosya Sistemi yapısı:

Örnek Linux tabanlı işletim sistemi dosya sistemi yapısı

Ağaç yapısı

Dosya yönetim sistemi Sistem içerisindeki veri kümeleri dosya(kütük) olarak adlandırılır. Bu nedenle ikincil bellekler daha geniş anlamıyla giriş/çıkış birimleri (HDD, CD_ROM, Flashdisk v.s.) üzerinde tutulan verilerin yönetimi dosya yönetimi kapsamında ele alınır.

Dosya yönetim sistemi temel işlevleri Mantıksal dosya yapılarından fiziksel yapılara geçişin sağlanması İkincil belleklerin verimli kullanılmasını sağlanması Dosyaların paylaşılması, korunması ve kurtarılması ile ilgili araçların sağlanması

Dosya ve Klasör yönetimi Dosyaları ve klasörleri yönetme, kaynakları saklama ve güvenliğini sağlamayı, bu kaynakları ağ kullanıcılarının kullanımına sunmayı ve yine bu kaynaklardaki değişiklikleri yönetmeyi içerir. Bilgisayarda bulunan işletim sistemleri, tüm programlar, oyunlar, bizim hazırladığımız belgeler dosyalar halinde saklanır. Bu dosyalar bilgisayarımızda harddisk adını verdiğimiz fiziksel bir aygıtta saklanır ve bu dosyaları kendi aralarında gruplamak için de klasörler kullanılır. Yani verilerin bir arada tutulduğu ortama dosya denir.

Sürücü Dosya ve klasörlerin saklanabileceği fiziksel ortamlardır ve alfabede bulunan harfler ile temsil edilir. Disket sürücüler Harddiskler Cd-rom Dvd-rom Tape backup üniteleri vb.

Klasör Sürücüler içinde bulunan ve dosyaları gruplamak amacı ile kullanılan program grup isimleridir. Klasörler dosyaları yaptıkları işlere göre gruplandırırlar, bu sayede aradığımız herhangi bir dosyayı bulmamız kolaylaşır.

Dosya Uzantı Exe Bat Txt Bmp Jpg Doc Xls Ppt Zip Açıklama Uygulama dosyaları Toplu iş dosyaları Metin dosyaları Resim dosyaları Microsoft word dosyaları Microsoft excel dosyaları Ppt microsoft powerpoint dosyaları Sıkıştırılmış dosyalar Bilgisayarda yaptığımız her işlem dosyalar aracılığı ile yapılmaktadır.

Sabit Disk Kafa (head) Plaka (plate) İz (track) Sektör (sector) Küme (cluster) Arayüz (interface) RPM (revolution per minute) Veri erişim hızı (data acess time)

Harddisk şeması

Harddisk Plakanın tepeden görünümü

FAT Dosya Yönetim Sistemi FAT (File Allocation Table – dosya yerleşim tablosu) FAT bir diskte bulunan dosyalara ait bilgilerin kayıtlı olduğu alanları belirtmeye yarar. Bir başka deyişle FAT bir diskin haritası gibidir.

FAT nasıl çalışır ? Bu sistemde bölümleme her biri belli miktarda sektör içeren cluster, küme isimli parçalara ayrılır ve hangi dosyaların bu cluster parçalarından hangilerine yerleştiği hangi cluster parçalarının boş, hangilerinin dolu olduğu gibi bilgiler FAT üzerine yazılır. İşletim sistemi de herhangi bir dosyaya erişim yapmak istediğinde dosyayı bulmak için FAT üzerine yazılan bu bilgilerden faydalanır.

FAT çeşitleri Fat16 Fat32

FAT16 DOS, Windows 3.1, Window 95 sürümlerinde kullanılmıştır. Eski bir dosya sistemidir Adresleme 16 bittir. Bu nedenle adreslenebilen maksimum cluster sayısı 2 16 = olması gerekirken, bazı clusterler özel amaç için kullanıldığından adreslenebilen maks cluster = tir. Kullanılan bir disk ya da bölümleme 2GB’dan büyük olamaz

FAT32 Windows 95, 98, 2000 ve Linux tarafından tanınıp kullanılabilen ve Diğer FAT versiyonlarında göre daha gelişmiş bir dosya sistemidir. Adresleme 32 bittir. Bu 2TerraByte bir disk veya bölümleme kullanımına izin verir. Cluster boyutları ufak tutularak boş alan israfını azaltır. Tek bir dosya maksimum 4GB’dır.

NTFS dosya yönetim sistemi NTFS ( New Technology File System – yeni teknoloji dosya sistemi): Windows NT ve devamı olan Windows sürümlerinde kullanılan dosya sistemidir.

NTFS MFT (Master file table – ana dosya tablosu) ile dosyaların yerleştiği konumları ve diğer bilgileri her clusterin içinde ayrıca saklayarak daha güvenilir bir yapı sunar. Bunun ise hafıza maliyeti vardır. Bu nedenle 400MB’dan daha küçük disk veya bölümlemeler için NTFS kullanımı önerilmez. Sunucu işletim sistemlerine göre tasarlandığı için disk güvenliği, stabilite ve performans ön planda tutulmuştur.

NTFS Dosya konumlarıyla ilgili bilgiler cluster içlerinde de saklayarak daha güvenli bir dosya sistemi yapısı sunar Cluster boyutu bölümleme boyutuyla sınırlı değildir ve 512 byte değerine kadar ayarlanabilir. Yaklaşık 16GB’a kadar uzunlukta tek parça dosyaları destekler ACL (acess control list, erişim kontrol listesi) özelliği sayesinde sistem yöneticileri tarafından hangi kullanıcıların hangi dosyalara erişebileceği ile ilgili kısıtlamaların koyulabilmesini sağlar.

NTFS Bütünleşik dosya sıkıştırma özellikleri içerir. Uzun dosya isimlerini Unicode kaynaklı dosya isimlerini destekler

NTFS NTFS dosya sistemleri dosya sistemi kullanan Windows NT ve Windows 2000 sürümleri FAT sürücüleri görebilir ve bu sürücülerdeki dosyaları okuyabilirler. Ancak FAT kullanan Windows 95, 98 ve DOS gibi işletim sistemleri NTFS bölümlerini göremezler, dolayısı ile dosya sistemi NTFS olan disk yahut bölümlemelere ait verileri okuyamazlar.

NTFS’de özel işlemler NTFS olağanüstü güçlü, güvenli ve güvenilir bir dosya sistemidir. Bu dosya sisteminde dosyaları NTFS izinleri ile korunabilir, dosyaları sıkıştırılabilir, dosyaları şifrelenebilir, kullanıcıların yararlanacakları disk alanını sınırlandırılabilir.

NTFS izinleri NTFS dosya sistemine sahip bölümlerdeki dosyalar, klasörler ve disk bölümünün kendisi NTFS izinleri ile korunabilir. (FAT dosya sistemindeki dosyalar bu şekilde korunamaz; bu yüzden FAT dosya sistemi güvenli değildir). Paylaşım izinleri klasör ya da disk bölümü üzerinde verilebilir. NTFS izinleri ise dosyalara kadar iner. Kullanıcı ve grup bazlı yetkilendirme yapılabilir. NTFS izinleri dosya, klasör ya da bütün disk bölümü üzerinde Security (Güvenlik) sekmesinden yönetilir.

NTFS izinleri - yetkilendirmeler Read – okuma Write – yazma List folder contents – yetki verilen kişi klasörün içerisindeki dataları görebilir, fakat içlerine giremez. Read & Execute: bir programı çalıştırabilme yetkisidir. Örneğin; server üzerinde bir program kurulu ve program özelliği açısından client’lara kurulmadan server üzerinden çalışılabilen bir program. Program kullanıcının bilgisayarına map driver oluşturulur ve program exe’sinin kısayolu ile çalıştırılır. Read & Execute yetkisi olmadan bu işlem yapılamaz. Bu yetki ile exeyi çalıştırır-okur,fakat üzerinde değişiklik yapamaz.

Yetkilendirmeler Modify: yazma, okuma, silme, değiştirme gibi her işlemi yapar. Full control: modify’nın sahip olduğu yetkiler dışında Change Permissions ve Take Ownership yetkisine sahiptir. Kullanıcıların yetkilerini değiştirebilir ve klasör sahipliğini değiştirebilir. Special permissions: daha detaylı yetki verebileceğimiz bir alandır.

Dosya öznitelikleri (attribute) Dosyaların üzerine sağ tıklayıp properties şıkkını seçersek, general sekmesinde attributes başlıklı bir bölümün olduğu görülür. Burada read-only (salt okunur) ve hidden (gizli) nitelikleri vardır. Read-only seçeneği ile dosyanın değiştiril(e)memesi sağlanır. Hidden özelliği ile de klasör seçeneklerinizde gizli dosyaları göster seçeneği işaretli değilse, dosyanız görünmez.

İleri seviye öznitelikler File is ready for archiving: dosya yedeklenmeye hazırdır. Allow this file to have contents indexed in addition to file: Dosyanın adının yanı sıra içeriğinin de indekslenmesine izin ver. Compress contents to save disk space: Disk alanından tasarruf için içeriği sıkıştır Encrypt contents to secure data: veriyi güvenlik altına almak için içeriği şifrele

NTFS’de sıkıştırma NTFS’de dosyalar, klasörler ya da bütün bir disk bölümü sıkıştırılabilir. Böylece disk alanından tasarruf sağlanır. Bir dosyanın üzerinde sağ tıklandığında ve özelliklerine bakıldığında; Size (büyüklük): dosyanın gerçek büyüklüğü Size on disk (Disk üzerindeki büyüklük) Bilgileri vardır.

NTFS’de sıkıştırma Size on disk: dosyanın disk üzerinde kapladığı alan normalde, dosyanın gerçek boyutundan büyükeşittir. Sıkıştırma işlemi yapıldığında dosyanın gerçek büyüklüğü aynı kalmaya devam eder, disk üzerinde kapladığı alan değişir.

ReFS ReFS (Resilient File System – Esnek dosya sistemi) Windows Server 2012 için geliştirilmiş, ancak daha sonradan Windows 8 sürümleri içine de ufak bir driver ile entegre edilebilen yeni dosya sistemidir. NTFS Dosya sisteminin geliştirilmiş versiyonudur. Yüksek kapasite disk bölümleme, büyük ölçekli dosya saklama, daha yüksek veri aktarım hızı ve META koruması gibi özellikleri ile NTFS’ye göre daha yeni bir sistemdir.

ReFS Dosyaların ReFS formatı ile formatlanması için, diğer NTFS veya FAT formatlarında olduğu gibi, disk üzerinde sağ tıklayıp “biçimlendir” linkine tıklayıp istenilen formatta işlem yapılabilir.

ReFS avantajları Yüksek seviyede NTFS uyumluluğu. Verileri doğrulama ve otomatik düzeltme. Bozulan verinin doğrulanması ve mümkün ise düzeltilebilmesini sağlıyor ReFS ile bir dizinde tutabileceğiniz dosya sayısı 18,446,744,073,709,551,616 (232K EB) Diskin bir bölümünün bozulması durumunda bozulan bölümü sağlam bölümden izole ediyor ve sağlam bölüm ile çalışmaya devam edebiliyor.

ReFS avantajları Disk üniteleri ile birlikte uç tan uça daha sağlam bir çözüm getiriyor Daha büyük disk alanlarının oluşturmamızı ve kolay yönetimi sağlıyor Sanallaştırma desteği sağlıyor Cluster yapısında paylaşılmış disk alanlarının (shared disk volume) yük dengeli kullanabiliyorsunuz. Geliştirilmiş RAID desteği mevcut.

ReFS dezavantajları Boot yok Windows 7 görmüyor Sıkıştırma bulunmuyor EFS (Encryoption File System) bulunmuyor

Kaynaklar MEGEP Eğitim Modülleri Öğr.Gör.Ruslan ABDULLA Ders Notları Yıldırımoğlu, M. Windows Server 2008, 2.baskı, Pusula Yayınları

TEŞEKKÜRLER