1 TEMEL İLK YARDIM UYGULAMALARI BEÜ ZONGULDAK SAĞLIK YÜKSEKOKULU HEMŞİRELİK BÖLÜMÜ CERRAHİ HASTALIKLARI HEMŞİRELİĞİ A.D.

DSÖ yıllık yol güvenliği küresel eylem planına göre trafik kazaları sonucu her yıl yaklaşık 1.3 milyon kişi, her gün 3.000den fazla kişi hayatını kaybetmekte, milyon kişi yaralanmakta veya sakat kalmaktadır. 2

Türkiye İstatistik Kurumu trafik kaza istatistiklerine göre 2010 yılında trafik kazası meydana gelmiş bu kazalarda kişi yaralanmış, kişi ise hayatını kaybetmiştir. 3

Dünya yaş grubunda sağlık sorunları ve erken ölüm nedenleri arasında trafik kazaları 1. sırada yer almakta, tüm yaralanmalar içinde motorlu taşıt kazaları %16, zehirlenme, düşme, yangın ve boğulmalar %54 olarak belirtillmiştir. 4

Kazaların oluş yeri ve nedenleri incelendiğinde Trafik kazaları İş kazaları Endüstriyel kazalar (patlama, yangın, zehirlenmeler, radyasyon vb.) Spor kazaları, okul kazaları(düşmeler) Ev kazaları (zehirlenme, yagın, düşme, elektrik çarpması) 5

Kazalardaki ölümlerin %10’unun ilk 5 dk’da, %50’sinin ise ilk yarım saatte olduğu bilgilerine bakıldığında ilk ve acil yardımın bu zaman sürecinde uygulamasının önemi ortaya çıkmaktadır. Dünyanın en gelişmiş ülkelerinde bile acil durumlarda tıbbi hizmetin yaralıya ulaşması ortalama 5 dk’dan daha uzun sürmektedir. 6

Beynin ve diğer hayati organların oksijensizliğe dayanma kapasitesinin ortalama 4-6 dakika olduğu göz önüne alınırsa kazaya uğrayan bireylerin yaşamının iyi eğitilmiş ilk yardımcılara bağlı olduğu söylenebilir. Tüm bireylerin eğitilmesi gerektiği Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan İlk Yardım Yönetmeliği 22 Mayıs 2002 tarih ve sayılı resmi gazetede yayınlanmıştır. 7

8 İlk yardım İlk yardım Her hangi bir hastalık veya kaza sonucu sağlığı tehlikeye girmiş olan kişiye, olay yerinde yardımı tamamlayacak sağlık personeli gelinceye kadar, durumunun kötüleşmesini önlemek amacı ile ilaçsız olarak eldeki imkanlarla yapılan müdahaledir. Acil tedavi Hasta ve yaralılara acil tedavi ünitelerinde doktor ve sağlık personeli tarafından yapılan tıbbi müdahaledir.

9 İlkyardım ve Acil Tedavi arasındaki fark nedir? Acil tedavi bu konuda ehliyetli kişilerce gerekli donanımla yapılan müdahale olmasına karşın, ilkyardım bu konuda eğitim almış herkesin olayın olduğu yerde bulabildiği malzemeleri kullanarak yaptığı hayat kurtarıcı müdahaledir.

10 İlkyardımın öncelikli amaçları nelerdir? Yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesini sağlamak, Hasta/yaralının durumunun kötüleşmesini önlemek, İyileşmeyi kolaylaştırmak.

11 ilkyardımın Temel Uygulamaları Nelerdir? İlkyardımın temel uygulamaları kısaca koruma, bildirme, kurtarma (KBK) olarak ifade edilir.

12 1.Koruma: 1.Koruma: Kaza sonuçlarının ağırlaşmasını önlemek için olay yerinin değerlendirilmesini kapsar. En önemli işlem olay yerinde oluşabilecek tehlikeleri belirleyerek güvenli bir çevre oluşturmaktır. 2.Yardım kuruluşlarının haberdar edilmesi: 2.Yardım kuruluşlarının haberdar edilmesi: Olay/ kaza mümkün olduğu kadar hızlı bir şekilde telefon veya diğer kişiler aracılığı ile gerekli yardım kuruluşlarına bildirilmelidir.

13 İlkyardım gerektiren bir durumda Türkiye'de telefon iletişimleri 112 acil telefon numarası üzerinden gerçekleştirilmelidir. Olayı bildirecek kişi mutlaka aşağıdaki açıklamaları yapmalıdır: Kesin yer ve adres Kim ve hangi numaradan arıyor Olayın tanımı Hasta / yaralı sayısı Hasta / yaralıların durumu Nasıl bir yardım aldıkları

14 3.Kurtarma (Müdahale): Olay yerinde hasta / yaralılara müdahale hızlı ancak sakin bir şekilde yapılmalıdır.

15 İlkyardımcının müdahale ile ilgili yapması gerekenler nelerdir? Hasta/yaralıların durumunu değerlendirmek (ABC) ve önce müdahale edilecekleri belirlemek. Hasta/yaralıların korku ve endişelerini gidermek Hasta/yaralılara müdahalede yardımcı olacak kişileri organize etmek Hasta/yaralının durumunun ağırlaşmasını önlemek için kendi kişisel olanakları ile gerekli müdahalede bulunmak

16 Kırıklara vb. yerinde müdahale etmek Hasta/yaralıyı sıcak tutmak Yarasını görmesine izin vermemek Hasta/yaralıları hareket ettirmeden müdahale yapmak Hasta/yaralılar en uygun yöntemlerle en yakın sağlık kuruluşuna sevkini sağlamak (112). Ancak, hasta / yaralının hayati tehlikede olmadığı sürece ağır yaralı bir kişi asla yerinden kımıldatılmamalıdır.

17 İlkyardımcının Özellikleri

18 İlkyardımcının özellikleri nasıl olmalıdır? Olay yeri genellikle insanların telaşlı ve heyecanlı oldukları ortamlardır. Bu durumda ilkyardımcı sakin ve kararlı bir şekilde olayın sorumluluğunu alarak gerekli müdahaleleri doğru olarak yapmalıdır.

19 İlkyardımcının özellikleri İlkyardımcının özellikleri İnsan vücudu ile ilgili temel bilgilere sahip olmalı Önce kendi can güvenliğini korumalı Sakin olmalı Güvenli olmalı Pratik olmalı Eldeki olanakları değerlendirebilmeli Olayı anında ve doğru olarak haber vermeli (112) Çevredeki kişileri organize edebilmeli ve yararlanabilmeli İyi bir iletişim becerisine sahip olmalı

20 İlkyardımcının bağlı olduğu ahlaki kurallar nelerdir? İlkyardımcı görevini yeterli olarak yapması için aşağıdaki kurallara uygun olarak hareket etmelidir. İlkyardım temel uygulamaları konusunda yeterli bilgi-beceri-tutuma sahip olmalıdır. Bunun için bilgi becerilerini sürekli yenilemelidir. En iyi düzeyde ilkyardım verebilmek için kendisini formda tutmalıdır. Alkollü iken asla ilkyardım uygulamamalıdır.

21 Olayda önceliklere göre ve kurallarına uygun olarak davranmalıdır. İlkyardımcı sağlık personeli değil ise hekim, tıp teknisyeni veya bir kurtarma uzmanı gibi davranmamalıdır. Kendi görev ve yetkileri dışına çıkmamalıdır. İlk önlem olarak kendisinin ve çevresinin güvenliğini sağlamalıdır. Çok sayıda hasta/yaralıya müdahale etmek zorunda ise, öncelikler dışında herhangi bir ayırım yapmamalıdır.

22 Hasta / yaralılara ve çevreye güvenlik ve huzur duygusu vermelidir. Görevini tamamlayıncaya kadar hasta / yaralıyı izlemeli ve yalnız bırakmamalıdır. Uzman bir yetkili hasta / yaralının yaşamını yitirmiş olduğunu bildirinceye kadar hasta / yaralıyı kayıp olarak görmemelidir. Hasta/yaralının kendisine emanet ettiği eşyalardan sorumlu olmalıdır. Hizmeti karşılığında asla maddi bir karşılık almamalıdır.

23 OLAY YERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

24 Olay yerini değerlendirmenin amacı nedir ? Tekrar kaza olması riskini ortadan kaldırmak Olay yerindeki hasta ve yaralıların sayısı ve türlerini belirlemek Bu amaçla olay yeri hızlı bir şekilde değerlendirilerek yapılacak müdahaleler planlanmalıdır.

25 Olay Yerinin değerlendirilmesinde Kazaya uğrayan araç mümkünse yolun dışına ve güvenli bir alana alınmalıdır. Olay yeri yeterince görünebilir biçimde işaretlenmelidir. Kaza noktasının önüne ve arkasına gelebilecek araç sürücülerini yavaşlatmak ve olası bir kaza tehlikesini önlemek için uyarı işaretleri yerleştirilmelidir. Bunun için üçgen reflektörler kullanılmalıdır.

26 Kazaya uğrayan aracın kontak anahtarı kapatılmalıdır Olay yerinde hasta ve yaralılara yapılacak yardımı varlıkları ile güçleştirebilecek veya engelleyebilecek meraklı kişiler olay yerinden uzaklaştırılmalıdır Olası infilak ve yangın riskini önlemek için olay yerinde sigara içilmemelidir Gaz varlığı söz konusu ise oluşabilecek zehirlenmelerin önlenmesi için gerekli önlemler alınmalıdır

27 Gaz tüpünün vanası kapatılmalıdır Ortam havalandırılmalıdır Kıvılcım oluşturacak ışıklandırma veya çağrı araçlarının kullanılmasına İzin verilmemelidir Hasta/yaralılar yerinden kımıldatılmamalıdır Hasta/yaralılar hızla yaşam bulguları yönünden (ABC) değerlendirilmelidir Hasta/yaralılar kırık ve kanama yönünden değerlendirilmelidir Hasta/yaralılar sıcak tutulmalıdır

28 Hasta/yaralının bilinci kapalı ise ağızdan hiçbir şey verilmemelidir Tıbbi yardım istenmelidir (112) Hasta/yaralının yarasını görmesine izin verilmemelidir Yaralı ve olay hakkındaki bilgiler kaydedilmelidir Yardım ekibi gelene kadar olay yerinde kalınmalıdır Hasta/yaralıların endişeleri giderilmeli, nazik ve hoşgörülü davranılmalıdır

29 HASTA YARALININ DEĞERLENDİRİLMESİ

30 Hasta/yaralının değerlendirilmesinin amacı nedir? Hasta/yaralının ağırlık düzeyini belirlemek. İlkyardımda öncelikleri belirlemek. Yapılacak ilkyardım yöntemini belirlemek. Güvenli bir müdahale sağlamak.

31 Hasta/yaralıların ilk değerlendirilme aşamaları nelerdir? Bilinç durumunun değerlendirilmesi Hasta/yaralıya sözlü uyaran ya da hafifçe omzuna dokunarak iyi misiniz? diye sorularak yapılır. Daha sonraki aşamalar için önemlidir.

Bebeklerde ayak tabanına hafifçe vurularak bilinç değerlendirmesi yapılır Yaralıdan hiçbir yanıt, tepki alınamadığında bilincin olmadığı (kapalı olduğu) kabul edilir. Havayolu açıklığı sağlanarak solunumunun olup olmadığı kontrol edilir. Billinç kapalı ama solunum var ise koma pozisyonu verilerek 3-5 dak. Bir solunumu değerlendirilir. Bilinç kapalı solunum yok ise temel yaşam desteğine başlanılır. 32

Bilinci kapalı tüm yaralılar için 112 aranmalıdır. Bunun için öncelikle etraftaki kişiler görevlendirilmelidir. Ancak ilk yardımcı yalnız ise temel yaşam desteği gerekiyorsa önce 30 kalp basısı ve 2 yapay solunum 5 tur uygulanır sonra 112 aranır 33

34 Solunum yolu açıklığının sağlanması Solunum yolu açıklığının sağlanması Özellikle bilinç kaybı olanlarda dil geri kaçarak solunum yolunu tıkar yada kusmuk ve yabancı maddelerle solunum yolu tıkanabilir. Havanın akciğerlere ulaşabilmesi için solunum yolunun açık olması gerekir. Hava yolu açıklığı sağlanırken hasta/yaralı baş, boyun, gövde ekseni düz olacak şekilde, yatırılmalıdır.

Bilinç kontrolü sonucu hastada bilinç kaybı belirlenmiş ise ağız içi kontrol edilmeli ve yabancı cisim varsa bir bez aracılığı ile çıkarılmalıdır. Daha sonra bir el hasta/yaralının başına konarak, diğer elin 2-3 parmağı ile çene tutularak baş geriye doğru itilip baş - çene pozisyonu verilir. Sert hareket edilmemelidir. 35

36 Solunumun değerlendirilmesi Solunumun değerlendirilmesi İlkyardımcı başını hasta/yaralının göğsüne bakacak şekilde yan çevirerek yüzünü hasta/ yaralının ağzına yaklaştırıp "Bak, Dinle, Hisset" yöntemi ile solunum yapıp yapmadığını 5 saniye süre ile değerlendirir. Solunum hareketini gözler. Solunum sesini dinler. Yanağında hasta/yaralının nefesini hissetmeye çalışır. Solunum yoksa derhal yapay solunuma başlanır.

Koma pozisyonu Yaralının bilincinin olmadığı ancak solunumunun olduğu durumdur. Koma yutkunma, öksürme gibi koruyucu reflekslerin olmadığı, dıştan gelen uyarılara karşı verilen tepkinin azaldığı ya da yok olduğu uzun süreli bilinç kaybıdır. Bilinci kapalı fakat solunumu olan hasta sırt üstü yarılırsa havayolu; dil, mide içeriği ya da sekresyonlar nedeniyle tıkanabilir. 37

Hasta sağa veya sola doğru yatırılırsa (recovery pozisyonu, koma pozisyonu, güvenli yan pozisyon) bu sorun önlenebilir. Tam yan yatış pozisyonu boyunda aşrı fleksiyona yol açacağı ve sıvıların ağızdan dışarı doğru akışını zorlaştıracağı için verilmez. 38

Uzun süre koma pozisyonunda kalan hasta ya da yaralıyı özelikle vücudun altında kalan kolunu dolaşım bozukluğu açısından gözlemek gerekir. Bu pozisyonda hasta 30 dakikadan daha fazla kalmış ise hasta yada yaralı diğer tarafına yatırılır. 39

40 Hasta yaralının ikinci değerlendirmesi nasıl olmalıdır? İlk muayene ile hasta/yaralının yaşam belirtilerinin varlığı güvence altına alındıktan sonra ilkyardımcı ikinci muayene aşamasına geçerek baştan aşağı muayene yapar. İkinci değerlendirme aşamaları: Görüşerek bilgi edinme Kendini tanıtır Hasta/yaralının ismini öğrenir ve adıyla hitap eder Hoşgörülü ve nazik davranarak güven sağlar Hasta/yaralının endişelerini gidererek rahatlatır Olayın mahiyeti, koşulları, kişisel özgeçmişleri, sonuç olarak ne yedikleri, kullanılan ilaçlar ve alerjinin varlığı sorularak öğrenilir

41 Baştan aşağı muayene yapılır: Bilinç düzeyi, anlama algı vb. Solunum sayısı, ritmi, derinliği. Nabız sayısı, ritmi, gücü. Vücut veya cilt ısısı, nemlilik, renk

42 Baş: Saç, saçlı deri, baş ve yüzde yaralanma morluk vb. var mı? Kulak burundan sıvı kan geliyor mu? Ağız içi kontrol edilir. Boyun: Ağrı, hassasiyet, şişlik, şekil bozukluğu araştırılır. Aksi ispat edilinceye kadar boyun zedelenmesi ihtimali göz ardı edilmemelidir. Göğüs kafesi: Saplanmış cisim var mı? açık yara var mı?, şekil bozukluğu, morarma, hafif baskı ile ağrı var mı?, kanama var mı? göğüs kafesi genişlemesi normal mi?, araştırılmalıdır. Göğüs muayenesinde eller arkaya kaydırılarak hasta/ yaralının sırtı da araştırılmalıdır.

43 Karın boşluğu: Saplanmış cisim, açık yara var mı? şişlik, morarma, ağrı, duyarlılık var mı? yumuşaklığı normal mi, şekil bozukluğu var mı? Eller bel tarafına kaydırılarak muayene edilmeli, ardından kalça kemiklerinde de aynı araştırma yapılarak kırık, yara vb. etkiler araştırılmalıdır. Kol ve bacaklar: Kuvvet, his kaybı var mı? ağrı, şişlik, şekil bozukluğu, işlev kaybı, kırık var mı? nabız noktalarında nabız alınıyor mu?. İkinci değerlendirmeden sonra mevcut duruma göre yapılacak müdahale yöntemi seçilir.

44 TEŞEKKÜRLER