EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜLERİ

EKOSİSTEM NEDİR? ekosistem:her elamanın belirli bir görev aldığı denge halinde sürmekte olan sistemlere ekosistem denir. Ekosistem denilince Dünyanın herhangi bir yeri,bu yerle ilgili her türlü koşul ve bu koşullara uyum sağlamış canlıların oluşturduğu sistem akla gelmelidir.bir deniz ,bir orman ,bir göl ya da bir akarsu ekosistemdir.

Ekosistemi oluşturan elemanlar Ekosistemi oluşturan elamanlar canlı(biyotik) ve cansız(abiyotik) olarak gruplandırılır.

EKOSİSTEM Işık Sıcaklık Su Cansız (abiyotik) elemanlar İklim Toprak ve mineraller pH derecesi Canlı(biyotik) elemanlar Üreticiler Tüketiciler Ayrıştırıcılar

Cansız ve canlı elemanlar Cansız elemanlar: Cansız elemanlar,canlıların yaşamını önemli ölçüde etkiler.Canlılar da doğal dengeyi bozacak şekilde cansız çevreleri etkileyebilir.

Canlı elemanlar Canlı elemanlar: canlı elemanlar görevlerine göre üreticiler , tüketiciler ve ayrıştırıcılar olmak üzere üç gruba ayrılır 1. üreticiler:bitkiler bazı bir hücreli organizmalar ve bazı bakteriler kendi besinlerini kendilerini yaparlar. Fotosentez ile inorganik maddelerden besin ve oksijen üreten canlılara ototrof canlılar denir.

2.tüketiciler Besinlerini kendi yapamayan ve ortamdan hazır olarak alan canlılara heterotrof canlılar denir.

Ayrıştırıcılar (çürükçüller) Ölmüş insan , hayvan ve bitki vücudundaki organik maddeleri ,salgıladıkları sindirim enzimleri ile parçalayarak yaşayan canlılara çürükçüller denir.şapkalı mantarlar,maya mantarları ,küf mantarları ve bazı bakteriler çürükçül yaşarlar.parçaladıkları organik maddeleri emerek beslenirler.Organik maddeyi kullandıktan sonra inorganik madde olarak dışarıya atarlar. Böylece topraktaki mineral oranı bir miktar da olsa artmış olur.

Üretici, tüketici ve ayrıştırıcı ilişkileri Üretici canlılar ,fotosentez sonucu ürettikleri besinin bir miktarını kendi yaşamları için kullanırlar. Bir miktarını da tüketici canlılar için kullanır.Üretici ve tüketici canlılar öldüğünde ayrıştırıcılar bu canlıların yapılarındaki maddeleri ayrıştırarak doğaya geri dönmesini sağlar.

Otçul, etçil,hem etçil hem otçullar Otçul:yeşil bitkilerin fotosentez sonucunda oluşturdukları besin maddeleriyle beslenen canlılardır.Örneğin:koyun,geyik,zürafa,tavşan gibi...Bitkisel besinlerde bulunan selülozun sindiriminin zor olması nedeniyle bu canlıların sindirim kanalları diğer tüketicilerin sindirim kanallarından daha uzundur.Otçul memelilerin azı dişleri iyi gelişmiştir.

Etçiller Otçul veya etçil hayvanları yiyerek beslenen canlılardır.bağırsakları otçullardan daha kısadır.Çünkü;etin yapısında bulunan proteinin sindirimi kolaydır. Etçil memelilerin köpek dişleri iyi gelişmiştir.Örneğin;kurt,aslan,kartal,leylek,yılan,kaplan,atmaca,kurbağa ve timsah gibi canlılar et ile beslenirler.

Hem Etçil Hem Otçullar Hayvansal ve bitkisel besinlerin her ikisiyle de beslenen canlılardır.Örneğin;insan,ev faresi,insan,ayı,domuz,serçe,sığırcık,karga,hindi,turna,kaplumbağa gibi canlılar hem et hem de otla beslenirler.

SİMBİYOTİK İLİŞKİLER İki ya da daha fazla canlının birlikte yaşama şekline simbiyoz ya da ortak yaşama denir.

1.Mutualizm Birlikte yaşayan iki canlıdan ikisinin de karşılıklı yarar sağlayacağı yaşama şekline denir.İnsan bağırsağında bulunan bazı bakteriler vitamin sentezleyerek insanlara yarar sağlarken, insan bağırsağı da bunlar için uygun yaşama ortamı oluşturur.Böylece her iki canlı da yarar görür.

Devamı: Gergedanın derisi üzerindeki zararlı böceklerle beslenen bir kuş türü gergedanı bu böceklerden kurtarır.Gergedanda ona besin sağlamış olur.Ortak yaşamaya en güzel örnek likenler ve azot bakterileridir.

Devamı: Mantar ve mantar hiflerine tutunmuş su yosununun oluşturduğu topluluğa liken denir.Ağaç gövdeleri üzerinde,nemli topraklarda ve kayalıklarda yaşarlar.Klorofil taşımayan mantar ,köksüleri ile aldığı suyu ve solunum sonucu açığa çıkan karbon dioksiti su yosununa verir.Klorofil taşıyan su yosunu mantardan aldığı su ve karbon dioksiti fotosentezde kullanarak oksijen ve besine dönüştürür.Oluşan besin ve oksijen mantar ile su yosunu tarafından ortaklaşa kullanılır.

Devamı: Baklagillerin (bakla,fasulye,mercimek…) köklerinde küçük yumrular meydana getirerek yaşayan canlılara azot bakterileri denir.Bitkinin besin öz suyunu emerek beslenirler.

Devamı: Buna karşılık havadaki serbest azotu tutarak azot bileşiğine çevirip bitkiye verirler.Baklagil ekilmiş toprakların azotça zenginleşmesini sağlar.

Komensalizm Birlikte yaşayan iki canlıdan birinin yarar görüp diğerinin etkilenmediği yaşama şekline komensalizm denir.bu canlılar birbirlerinden ayrıda yaşayabilirler.Köpek balığının karnına tutunarak onunla yaşayan Echeneis adlı küçük balık,köpek balığına zarar vermeden beslenir.Midye kabukları üzerinde yaşayan Briozoa midyenin salgıladığı su akıntılarıyla gelen besilerden yararlanır.Midyeye ne yarar verir ne de zarar verir.

Asalak Yaşama İhtiyaçları olan besin maddelerini,üzerinde yaşadıkları canlıdan hazır olarak alan canlılara asalak veya parazit denir.Burada besin maddesini veren konak,parazit ise konakçıdır.

Devamı: Tenyalar ve bağırsak solucanları, kıl kurdu,tirişin insan ve hayvanların iç organlarında yaşayan iç asalak canlılardır.Sivrisinek,tahta kurusu,bit,pire kan emerek beslenen dış parazitlerdir.

Devamı: Hastalık yapan,yiyeceklerin bozulmasına sebep olan bakteriler,parazit canlılardır.İnsanların el ve ayaklarında sulu,kaşıntılı yaralara,ayrıca saç dökülmesine sebep olan bir hücreli mantarlar parazit canlılardır.

Devamı: Öglena dışındaki parazitler klorofil taşımazlar.Amip,öglena ve sıtma plazmodyumu ise bir hücreli parazitlerdir.

Hem üretici hem tüketici canlılar Yaprakları,böceği yakalayacak ve sindirebilecek bir yapı kazanmış olan bitkilere böcek yiyen bitkiler adı verilir.İbrik otu ve sinek kapan böcek yiyen bitkilerdir.

Devamı: Yaşadıkları toprakta yeterli oranda azot bulunmadığı için yakaladıkları için böceğin proteinini sindirerek kullanırlar.Böcek avlamadan da yaşayabilirler,fakat gelişimleri bir düzey daha yavaş olur.

Doğadaki maddelerin dengesinin korunması Ekosistemdeki her eleman ekosistemden bir şeyler alır ve ekosisteme bir şeyler verir.Bu etkileşimler o ekosistemin dengede kalmasına yardım eder.Canlı ve cansız bu elemanlar arasındaki madde alışverişi ile etkileşimler bir sürerlik gçsterir.Bu sürekliliğe döngü adı verilir.

Beslenme Döngüleri Bütün canlıların yaşayabilmesi için madde ve enerjiye ihtiyaç vardır.canlılar için madde ve enerjiyi sağlayan besinlerin temel kaynağı ise Güneş ‘tir.Güneş enerjisini üretici canlılar,besinlerdeki enerjiye dönüştürür.bitkiler,algler(su yosunları)ve bazı bakteriler üretici diğer canlılar ise tüketicidir.

Devamı: Doğrudan üretici canlıları yiyerek beslenen canlılara birincil tüketiciler adı verilir. Birincil tüketicileri yiyerek beslenen canlılara ise ikincil tüketiciler, ikincil tüketicileri yiyerek beslenen canlılara da üçüncül tüketiciler adı verilir.Ekosistemlerde canlılar arasında madde ve enerji aktarımını sağlayan bu bağıntılara ise besin zinciri adı verilir.besin zincirleri güneş enerjisinin üreticilerden ayrıştırıcılara doğru akışını gösterir.

Enerji piramidinde yukarıya doğru : Enerji miktarı azalır. Biyokütle (toplam kütle)azalır Canlı sayısı azalır. Vücutta biriken atık madde miktarı artar

Devamı: Besin zincirinin alt basamağını bitkilerle,diğer üretici canlılar oluşturur.diğer basamakları ise tüketiciler oluşturur.besin zinciri ayrıştırıcı canlıları da içerir.ancak ayrıştırıcı canlılar için besin zincirinde belirli bir basamak yoktur.ayrıştırıcı canlılar besinlerini diğer canlıların atıklarını,ölü bitki ve hayvanları ayrıştırarak elde eder.bu sebeple bakteri ve mantar gibi ayrıştırıcılar,organizmalar öldüğünde besin zincirine dahil olur

MADDE DÖNGÜLERİ 1.SU DÖNGÜSÜ Yeryüzündeki akarsuların,göllerin,denizlerin ve okyanusların yüzeyinden buharlaşan su,su buharı halinde havaya karışarak bulutları oluşturur.Bulutlar soğuk hava tabakaları ile karşılaşınca su buharları yağmur,kar veya dolu olarak yeryüzüne düşer.Suyun bir kısmı toprak altına sızarak yer altı sularını oluşturur.Hızlı nüfus artışı içme ve kullanma suyunun tüketimini arttırır.Kullanılan temiz sularda azalma görülür.

Karbon ve oksijen döngüsü Karbon,doğada,fosil yakıtlarda(maden kömürü,doğal gaz,petrol)karbonatlı kayaçlar içinde ve atmosferde (karbondioksit gazı olarak)bulunur.Yeşil bitkiler atmosferdeki karbondioksiti kullanarak organik besinleri oluştururlar.Otçul hayvanlar,yeşil bitkileri;etçil hayvanlar da otçulları yiyerek karbonlu bileşikleri alırlar.

Devamı: Atmosferde bulunan karbondioksit gibi bazı gazlar seraların camı gibi bir etki gösterir.Karbondioksit gibi bazı gazların bu etkisine SERA ETKİSİ denir. Karbon döngüsündeki dengenin bozulmaması için aşağıdaki önlemler alınmalıdır: Yeşil alanlar çoğaltılmalıdır Fosil yakıtlar gerektiğinden fazla kullanılmamalıdır. Fosil yakıt yerine elektrik,termal ve güneş enerjilerinin kullanılması yaygınlaştırılmalıdır…

Azot döngüsü Havada %78 oranında bulunan azotu canlılar doğrudan kullanamazlar.Havadaki azotun canlılar tarafından kullanılabilir bileşiklere dönüştürülmesine AZOT BAĞLAMA denir.Bitkiler azotu topraktan alır. Azot protein ve nükleik asitlerin yapısında bulunur.Azot havayı solunum için uygun hale getirir.