BEYİN SAPI ve İŞLEVLERİ Prof Dr Süheyla Ünal

Yaşam ve uyum İnsanoğlu yaşamını sürdürebilmek için dış dünyada olup bitenlere ve iç dünyasındaki durumlara uyum sağlamak durumundadır Bunu bir taraftan beyin yapıları ve diğer beden sistemleri arasındaki koordinasyonla, diğer taraftan sosyal ilişkilerini düzenleyerek sağlar Neomammalian Paleomammalian Reptilian

Duyu bütünleştirme Beyin sürekli değişen, esnek bir şekilde duyusal uyaranları seçmeli, arttırmalı ya da baskılamalı, karşılaştırmalı, bağlantılandırmalıdır Duyuların uygun bir şekilde bütünleştirilememesi, her aşamada patolojiyle sonuçlanmaktadır

Yaşam ve uyum

Beyin sapı yapıları

İşlevleri Duyuların filtrelenerek daha üst beyin yapılarına aktarılmasını sağlar Bilinçliliği ve uyanıklığı düzenler Yaşam için temel olan otonomik merkezleri içerir

Duyu işleme Duyu reseptörlerinden gelen bilginin üst merkezlere iletilmesi Duyuların bir kısmı medulla spinaliste işlemlenerek refleks tepkiler oluşturulur Bir kısmı beyin sapında işlem görerek göz hareketleri, baş ve gövdede pozisyonel değişiklikler gibi kompleks motor aktiviteler oluşturulur

Filtreleme, Alışma %99’u beyin sapı ve talamusta önemliliğine, yeniliğine göre filtrelenir, %1’i serebral kortekse ulaşır Duyu reseptörlerinden başlayan bir süreçle tekrarlanan, sonucu olmayan, ilgisiz uyaranlara alışma ve işlem dışı bırakma gerçekleşir

NEURAL INTEGRATION Higher-Order Functions Conscious and subconscious motor centers in brain Motor pathways Memory, learning, and intelligence may influence interpretation of sensory information and nature of motor activities Autonomic Nervous System (ANS) Visceral effectors (examples: smooth muscle, glands, cardiac muscle, adipocytes) Sensory processing centers in brain Sensory pathways General sensory receptors Somatic Nervous System (SNS) Skeletal muscles NEURAL INTEGRATION

Medulla oblongata Bedensel kontrol Motor kontrol Tonus, postür ve dengeyi sağlamak üzere kas gerginliğini düzenlemek Gözlerden ve kulaklardan gelen uyaranları motor koordinasyonu sağlamak üzere serebelluma göndermek Bakış merkezi- göz hareketlerini düzenlemek, taramak ve sabitleştirmek Yutma gibi kaslara ritmik uyaranlar göndermek Refleksler-öksürme, hapsırma,yutma, kusma, terleme, tükrük salgılama vs Kardiovasküler kontrol kalp hızı ve atım gücünü düzenleme Kan damarları çapını düzenleme Solunum kontrolü-solunum hızı ve derinliğini düzenlemek Ağrı uyarlaması

Pons Çıkan duyusal yollar İnen motor yollar Serebellumla bağlantılar duyular-işitme, denge, tat vs İnen motor yollar göz hareketleri, yüz ifadeleri, ç,ğneme, yutma, işeme, tükrük ve gözyaşı salgısı vs kontrolü Serebellumla bağlantılar postür Periaqueductal Grey Raphe Spinal Cord Level Cortex Hypothal Spinothalamic Tract Thalamus

(Touch, pain, temperature, kinesthestic sensation) Retiküler formasyon Reticular Formation Cortex Thalamus Corpus Striatum Cerebellum SC Sensory Pathways (Touch, pain, temperature, kinesthestic sensation) Optic, auditory olfactory and taste pathways Reticular Formation Cerebellum Red Nucleus Thalamus, Hypothalamus SC Cortex Substancia Nigra Tectum İNEN RAS Denge, postür OSS aktivitesi Duyusal ve motor modülasyon Ağrı düzenlemesi ÇIKAN RAS Uyku-uyanıklık Duyu uyaranı gönderme

RF alt sistemleri Nörotransmitter sistemlerş Norepinephrine / noradrenaline Medulla Pons Epinephrine / Adrenaline Dopamine Serotonin Pons and midbrain Choline (Ch)/ Acetylcholine Histamine (E) (A) (B)

Çıkan retiküler aktivatör sistem (A)RAS Spinal yollardan gelen duyu yollarının devamı olan bazı retiküler nöronlar kortekse sürekli uyaran göndererek uyanıklığı ve bilinci sağlar Duygusal tepkilerin öğrenilmesinde rol oynar

İnen retiküler aktivatör sistem BASKILAYICI İstemli hareketlerin uygunluğu ve yumuşaklığı Refleks hareketler Kas tonusu ayarı Postürün sağlanması Vejetatif işlevlerin kontrolü KOLAYLAŞTIRICI Kas tonüsünü sürdürmek Otonomik işlevleri kolaylaştırmak ARAS’ı etkinleştirmek

Uyanıklık Bilinç düzeyi-uyanıklılık, farkındalık düzeyi İç ve dış ortamlardan kaynaklanan uyarıların algılanıp yorumlanabilmesi ve uygun reaksiyonların gerçekleştirilebilmesi

Uyarılmış düzeyleri Sakin, uyanık ve dikkatli Aşırı eksite ve savunmacı Uyaranları almamaya kadar başka uyaran uygulamak Strese tepki: donma, savaşma, kaçma, korkma, uyarılma, disosiasyon, kaçınma Nası sakinleşebilir? Örn: Başını vurma, derin baskı uygulama vs Sakin, uyanık ve dikkatli Az uyarılma: Düşük tepkili veya yüksek eşikli Kendisini uyarma: Risk ve yenilik arama, sterotipik hareketler

Duyu işlemenin 4 A’sı (WILLAMSON & ANZALONE, 2001) Action Sensory Integration & Modulation Affect Attention Arousal Duyusal girdilerin düzeyinin ve yoğunluğunun uygun bir şekilde organize edilmesi ve düzenlenmesi uyarılma, dikkat, duygulanım ve aktivite düzeyi ile yakından ilişkilidir

Uyaranlara duyarlılık NÖROLOJİK EŞİKLER DAVRANIŞ Eşikle uyumlu olarak TEPKİLER Eşikle karşıt olarak Yüksek (alışma) Zayıf kayıt Uyaran arama Düşük (duyarlılaşma) Uyaranlara duyarlılık Uyarandan kaçınma

Uyum özellikleri Eysenck (1987) bireyin uyarılma düzeylerinin kişilik özelliklerini etkilediğini vurgular Yüksek düzey ARAS etkinliği korteksin aşırı uyarılması ile sonuçlanır Düşük düzey ARAS etkinliği korteksin düşük düzeyde uyarılması ile sonuçlanır

Eysenck Modeli İçe dönükler Dışa dönükler ARAS etkinlikleri yüksek, kortikal uyarılmaları yüksek Daha fazla uyarılmadan kaçınmak için içe kapanırlar, daha düşük uyarılma ortamları ararlar, sosyal etkileşimlerden kaçınırlar Uyarılma düzeylerini azaltıcı etkinliklere yönelirler Sedasyon eşikleri daha yüksektir ARAS etkinlikleri ve kortikal uyarılmaları düşüktür Uyaranların kaydedilmesi için ek uyarana ihtiyaç duyarlar Uyarılmak için yüksek uyarılı yaşantılara, ortamlara ve ilişkilere yönelirler Uyarılma düzeylerini arttırıcı etkinliklere yönelirler Sedasyon eşikleri düşüktür

Duyusal bilgi işleme sorunları Beyin sapının filtreleme sorunları nedeniyle uyumsuzya da gereksiz duyusal mesajlar beyne gönderilir. Üst merkezler bu bilgiyi nasıl kullanacağını, nasıl düzenleyeceğini kestiremez, önem sırasına koyamaz, bu nedenle uygun tepki oluşturamaz Duyusal mesajlar uygun alınır, ancak diğer duyularla uygun bir şekilde birleştirilemez. Sınırlı uyaranla yeterli “anlam” oluşturulamadığı için yararlı, amaca uygun davranışsal tepki oluşturulamaz

RAS aktivite artışı RAS etkinliği arttığında korteks ve diğer sistemlerin de etkinliği artıyor Davranışsal sonuçlar: aşırı irkilme tepkisi, aşırı uyarılmışlık, herşeye dokunma isteği, çok konuşma, huzursuzluk, aşırı aktivite

DUYGUSAL TEPKİLER Yüksek tepkisellik Düşük tepkisellik Dalgalı Yoğun duygular Sığ affekt Labil Kaçınma Az yüz ifadesi Teselli etme güçlüğü Savaşma/Kaçma İstem yokluğu Öngörülememe