İç sular Zoo bentozu Doç. Dr. Utku Güner 1 2.Ders

Bu hafta Göl ve akarsuların morfolojisi Göl ve akarsu yapısı Lotik ve lentik bentik canlılar 2

3 Göl ve Akarsular Belli bir havzayı kapsayan, deniz ile bağlantısı olmayan durgun su kütlesine göl denir. Durgun sulara lentik sistemler adı da verilir.Belirli bir yönde akan su kütlesine akarsu veya lotik sistemler denir.

Yeryüzündeki suyun %97.5’ nı Okyanus ve deniz suyu oluşturur, %2.5 ‘nı Tatlı sular oluşturur, % 0.4’nıda yüzey ve atmosferik su oluşturur. Ekosistemdeki Su

5 Dere, çay, ırmak, nehir gibi suyun belirli bir yönde akış halinde olduğu yerlerdir. Bu iki sistem arasında kesin bir ayrımdan söz edilemez. Lentik ve Lotik habitatlar arasında kademeli bir değişme olabilir. Akarsular Her akarsuyun bir havzası vardır

6

7 Havzalar bir ana su kaynağına drene olan alanlar oldukları için, ana işlevlerinden birisi suyu arazide geçici olarak depolayıp ana su kaynaklarına ve oradan da havza çıkışlarına doğru taşımaktır. Havzalar ve havzaların içindeki su ekosistemleri, suyun dışında çökelebilen katı maddeleri (sediment), diğer maddeleri (örneğin besin elementleri ve kirleticiler), enerji ve bir çok organizmayı taşımaktadırlar. Taşınma süreçleri ile birlikte havza içindeki değişik konumlardaki geciktirme/depolama süreçleri de dikkate alınmalıdır. Akarsu ekolojik fonksiyonu

8 Akarsular ve barajlar

9 Akarsulardaki Organik madde Maddeler havza içinde taşınırken değişik dönüşümlere uğramaktadırlar

10 Organik madde döngüsü

11 Organik madde döngüsü

12 Akarsularda organik Maddeye bağlı değişimler Akarsu içine giren organik maddeler bağlı olarak fiziko- kimyasal parametreler değişim gösterir

13 1. Sıcaklık 2. Yoğunluk 3. Kıvamlılar (Viskozite) 4. Bulanıklık (Turbidite) 5. Optik özellik (ışık) 6. Elektriki letkenlik ve Tuzluluk 7. Su hareketleri İçsuların fiziksel özellikleri

14 Bir Gölde sıcaklık tabakalaması

15 Bir gölün morfolojisi havzası ile bağlantılıdır. Havza fonkisyonu : a) Boyutu: havza boyutunda artış ile taşmayan su hacmi oranı artar. b) Şekli: Uzun ve dar su havzaları, kare su havzalarının, daha düşük akış-oranlarına neden olur. c) Arazi-eğim: Eğim ve arazi kullanımı bir gölün morfolojisi üzerinde büyük etkileri vardır. Eğim ne kadar büyük olursa suyunun akış hızı o kadar artar. Göl Morfolojisi

16 d) Drenaj deseni: bir alanın Drenaj deseni akarsu ve kolları seyrine bağlıdır. e) Toprak ve jeoloji: havzanın toprak ve jeoloji da toprağa sızan su miktarını belirler. f) Bitkisel örtü :Havzanın vejetasyonu sızma oranlarını, erozyon, sediment üretimi ve evapotranspirasyon oranı tipi ve kalitesi belirler. Yoğun bitki örtüsü erozyonu azaltır. g) Yağış: Tutar ve yağış doğası ve oranını bir gölün morfolojisi belirleyen önemli bir faktördür. Yıl boyunca eşit dağıtılmış yağış ani keskin mevsimsel olmasına göre göl üzerinde farklı bir etkisi vardır. Göl Morfolojisi

17 Göl Morfolojisi

18 1-Rhizomenon bitkiler üzerinde yapışanlar 2-Biotekton(taşların yüzeyini örten organizmalar; Cladophara) 3-Perifiton(sucul bitkiler üzerinde yaşayan epilitik algler ve mollusklar) 4-Psammon(kumlu zeminde yaşayan organizmalar) 5-Tallus(meyil bölgesi, mavi-yeşil alg bulunur) 6-Profundal(derin bölge) Göl Morfolojisi

19 Derin ve kıyıları dik yamaçlı. WL oranı (drenaj alanı/göl alanı) düsük. Sıcaklık tabakalasması görülür. Epilimnion/Hipolimnion oranıküçük. Yani hipolimnion bölgesi büyük ve soguk. Su rengi mavi-yesil, berrak, ısık geçirgenligi fazladır ve çogunlukla termoklinin altına kadar uzanır. Secchi diskderinligi 8-40m arasında. Besin tuzları N, P, Ca, Si düsük düzeyde.Humik materyal az yada yok.Sedimentte organik madde az. Oligotrof Göller

20 Yıl boyunca gölün tabakalarında O2 bol ve düzeyi fazla degismez. Kıyıda Phragmites, Juncus v.b. bitkiler az, litoral bölgede de submers, emers ve yüzücü yapraklı bitkiler fazla değil. Fitoplankton ve zooplankton sayıca az ancak tür adedi fazladır.Mavi-yesil alglerde algal bloom (su çiçeklenmesi)ender görülür. Bentik bölgede de organizma sayısı az. Biyomass (biyokütle) düşük, buna karşılık tür sayısı fazladır. Profundal zoobentozda tubifex, limnodrilus (oligochaeta) var. Tanytarsus larvaları (Diptera) bol. Chaoborus spp. (Dipter) larvaları yok Salmonid, Coregonid gibi soguk su balıkları yaygındır. Van, Hazar, Salda, Bafa Gölleri. Oligotrof Göller

21 Sıg ve kıyıları hafif egimli litoral bölgesi genis. WL oranı (drenaj alanı/göl alanı) yüksek. Drenaj alanında genelde tarımsal aktivite nedeniyle bozulma vardır. Yada dogal olarak verimli topraklar bulunur. Sıcaklık tabakalasması görülmeyebilir. Epilimnion/hipolimnionoranı büyük (Hipolimnion epilimniona oranla küçük). Su rengi kirli yesil yada sarı-yesil. Berraklık az, askıda madde ve plankton çoklugu nedeniyle ısık geçirgenligi düsük. Termokline erismez. Secchi disk derinligi 0,1-2m arasında. Besin tuzları N, P, Ca, Si bol (özellikle kıs mevsiminde) humus az. Eutrof Göller

22 Sedimentte organik madde bol.O2 düzeyinde degiskenlikler görülür. Yaz mevsiminde hipolimnionda O2 çok. Bazen de epilimnionda % ’ye varabilen oranlarda süpersaturasyon (asırı doygunluk) görülür. Kıyıda büyük su bitkileri bol.Littoral bölgede bitki bol.Plankton bol, ancak tür sayısı az. Su çiçeklenmesi yaygın. Bentik bölgede organizma bol, biyokütle yüksek, tür sayısı az. Profundal zoobentozda Chironomus spp. Larvaları ve Chaoborus var. Genellikle sazan, Sudak, Turna yaygın gibi, sıcak su balıklarıbulunur. Eutrof Göller

23 Eutrofik Göl Bentozu

24 Sığ göllerdir. Yaslı daglarda ve genellikle bataklıklar civarındabulunurlar. Göl suyunun rengi kirli sarı, ısık geçirgenligi düsük (kolloid madde ve humik materyalin çoklugu nedeniyle). Besin tuzlarına fakir. Humus boldur. Bu nedenle pH degerleri düsüktür. Dip sularında O2 düsük, yada hiç bulunmaz.Büyük su bitkilerince fakir.Plankton ve bentoz tür ve miktarı bakımından fakir.Myxophyceae grubu çok zengin.Ortamın asidik olması nedeniyle Chaoborus larvaları bol.Çogunlukla balık bulunmaz. Varsa da azdır. Distrof Göller

25 Eutrofik ve Oligotrofik Göl Bentozu

26 EutrofikOligotrofik

27 Zoobentik Organizmalar

28 Akuatik canlıların Sınıflandırılması Hareket

Bentos Göllerin kıyı çizgisinden itibaren en derin yerine kadar olan tüm göl tabanında yaşayan organizmalardır Kısaca dipte(akarsu yada gölün yada denizde) yaşayan organizmalardır. İçsularda dipte( yalnız göl ve akarsuda) yaşayan hayvansal organizmalar içsu zoobentozunu oluşturur. 29

Bentos ve bentik 30

Bentik organizmaların ekolojik önemi Bentos’un (özellikle balıklar açısından) besin zincirindeki yeri çok önemlidir. Birçok omurgasız, besin zincirinin en altında yer alan alg ve bakteri gibi canlılar ile beslenirler. Bazı gruplar sudaki bitki ve odun parçalarını, döküntüleri parçalayarak beslenirler. 31

Bentik organizmaların Ekolojik rolü 32

Bentik organizmanın yıl içindeki değişimi 33

34 1- Makrobentos :büyük boyutuludur (1) mm, daha fazladır. Örnekler: Halkalı solucanlar, kabuklular, anemonları, mercanlar, süngerler, yengeç, ıstakoz gibi büyük kabuklular. 2- Meiobenthos: 1‘ mm den daha az olan küçük bentos (1mm ile 32 mm arasında boyutu sahip). Bazı örnekler nematodlar, kopepodlar ve ostrakodlar. 3- Mikrobenthos:boyutu en fazla 32 mikron olan mikroskobik bentik organizmalar. bakteri, diatom,, amip ve flagellatlar. Boyuta göre Bentik Organizmalar

35 1- Zoobentos: hayvansal organizmalar 2- Fitobenthos: bitki kökenli organizmalar Türüne göre Bentik

36 Zoobentos

37 Fitobentos

38 Fitobentos

39 1- İnfauna – tortu içinde yaşayan organizmalar2- Epifauna - tortu yüzeyinde yaşayanlar Bentik organizmalar Sınıflandırılması

40 1- Epibenthos: Bentos tortu üstünde yaşıyor.2- Hyperbenthos: Hyperbenthos tortunun hemen üstünde yaşar.3- İnfauna – tortu içinde yaşayan organizmalar Konuma göre Bentik organizmalar

41 Konuma göre Bentik İnfauna

42 Konuma göre Bentik Epifauna

43 Sistematik çalışmalar sonucunda göllerdeki habitatları iki ana kısma ayırabilir Profundal zon geniş fakat oksijen ihtiyacının fazla olması nedeniyle bu tek düze ortama uyum yapmış abundansı düşük bir habitat ; dar ancak ekolojik olarak önem yüksek tür çeşitliği ve yüksek fiziksel kondisyonu canlıları barındıran sığ sular ve boşalım alanların oluşturduğu habitat. Bentik Bileşenlerin Taksonomisi

44 Bentik Bileşenlerin Taksonomisi

45 Bentik Canlılar

46 Lentik Bentik Canlılar

47 Lentik Bentik Canlılar

48 Lotik Bentik Canlılar

49 Bentik Besin Ağı(Göl)

50 Bentik Besin Ağı(Nehir)

51 Bentik Besin Ağı Değişimi

52 Özetle LotikLentik Akar su morfolojisi Göl morfolojisi ve tabakaları Bentik Bentik tipleri Genel olarak bentik canlıları

53

54