Prof.Dr.İlgi KAPDAN Yrd.Doç.Dr.Serkan EKER Dokuz Eylül Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

FİZİKO KİMYASAL İZLEMENİN AMACI  Su Kalite Sınıfını Belirlemek  Çevresel Kalite Standartlarını Belirlemek  Biyolojik İndeks oluşturmak için yardımcı  Fiziksel ve Kimyasal durum  Öncelikli kirleticiler  Diğer kirleticiler

Su Kalite Sınıfı: Fiziko-Kimyasal kalite elementleri Element Yüksek Statüİyi StatüVasat (orta) Statü Genel ŞartlarFiziko-kimyasal elementlerin değerleri tamamen yada tamama yakın düzeyde müdahale edilmemiş şartları yansıtmaktadır. Isı, oksijen dengesi, pH, asit nötralize kapasitesi ve tuzluluk tip spesifik eko sistemin işlemesini ve yukarıda biyolojik kalite elementleri için belirlenen değerlerin gerçekleştirilmesini sağlamak için oluşturulan dağılımın dışındaki düzeylere ulaşmamaktadır. Besin konsantrasyonları eko sistemin işlemesini ve yukarıda biyolojik kalite elementleri için belirlenen değerlerin gerçekleştirilmesini sağlamak için oluşturulan dağılımın dışındaki düzeylere ulaşmamaktadır. Şartlar biyolojik elementler için belirlenen değerlerin gerçekleştirilmesiyle uyumludur. SÇD EK V Bölüm 1.2 Ekolojik statü sınıflandırmalarının normatif tanımları

Su Kalite Sınıfı: Fiziko-Kimyasal kalite elementleri ElementYüksek Statüİyi StatüVasat (orta) Statü Spesifik sentetik kirleticiler Konsantrasyonlar sıfıra yakındır yada en azından genel olarak kullanılan en ileri analitik tekniklerin tespit sınırlarının altındadır. Konsantrasyonlar, 91/414/EC sayılı Direktif ve 98/8/EC sayılı Direktif saklı kalmak kaydıyla bölümde detaylandırılan prosedüre uygun olarak oluşturulan standartları aşmamaktadır. (<EQS) Şartlar biyolojik elementler için belirlenen değerlerin gerçekleştirilmesiyle uyumludur. Spesifik sentetik olmayan kirleticiler Konsantrasyonlar normal olarak müdahale edilmemiş şartlara ilişkin dağılım içinde kalmaktadır (arka plan düzeyleri= bgl) Konsantrasyonlar, 91/414/EC sayılı Direktif ve 98/8/EC sayılı Direktif saklı kalmak kaydıyla bölümde(2) detaylandırılan prosedüre uygun olarak oluşturulan standartları aşmamaktadır. (<EQS) Şartlar biyolojik elementler için belirlenen değerlerin gerçekleştirilme SÇD EK V Bölüm 1.2 Ekolojik statü sınıflandırmalarının normatif tanımları

Su Kalite Sınıfları YÜZEYSEL SU KALİTESİ YÖNETİMİ YÖNETMELİĞİ. EK-5 Yüzeysel Su Kütlelerinde Bazı Parametreler İçin Çevresel Kalite Standartları ve Kullanım Maksatları Tablo 5: Kıtaiçi Yüzeysel Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri

Çevresel Kalite Standardı  ÇKS sadece suda bulunan öncelikli kirleticiler için uygulanır.  μg/L derişiminde beyan edilir ve pelajik yapıyı kirleticilerin negatif etkisinden korumaktır.  Ancak, hidrofobik ve kolaylıkla adsorplanabilen kirleticiler için askıda maddeler için de ÇKS belirlenebilir (μg kirleciti / kg süspanse katı madde).

Çevresel Kalite Standardı: Öncelikli kirleticiler

ÖNCELİKLİ KİRLETİCİLER

 Diğer bazı kirleticiler These eight pollutants, which fall under the scope of Directive 86/280/EEC(1)1 and which are included in List I of the Annex to Directive 76/464/EEC, are not in the priority substances list. However, environmental quality standards for these substances are included in the Environmental Quality Standards Directive 2008/105/EC.

Diğer kirleticiler  Organohalojen bileşikler ve su çevresinde bu gibi bileşikler oluşturabilecek maddeler,  Organofosforlu bileşikler,  Organokalay bileşikleri,  Kanserojen ya da biçim bozucu (mutajenik) özellikler ya da steroidojenik, tiroit, üreme ya da diğer endokrin bağlantılı faaliyetleri su çevresinde ya da su çevresi yoluyla etkileyebilecek özelliklere sahip olduğu kanıtlanmış maddeler ve preparatlar ya da türevleri,  Kalıcı hidrokarbonlar ve kalıcı ve biyolojik olarak birikebilir organik toksik maddeler,  Siyanürler,  Metaller ve metal bileşikleri,  Arsenik ve arsenik bileşikleri,  Biositler ve bitki koruma ürünleri.

ÇKS’de AAC ve MAC  Kirleticilere kısa dönem ( short-term) ve uzun dönem ( long-term) maruz kalmaya göre iki ÇKS oluşturulmuştur.  AA-EQS : Annual average concentration (  g/L)  Yıllık ortalama derişim  Kronik etkiyi karşı korumayı amaçlar  Bir yıllık izlemenin aritmetik ortalamasıdır. ( Minimum 12 data)  Kimyaslaların dönemesel olarak fazla yüksek derişimlerde salınımı  Bitki koruma ilaçlarının ani ve yüksek derişimde kullanımı  Akım şartları ile değişebilir.  MAC: Maximum allowable concetration (  g/L)  Kısa dönemli pik derişimleri tanımlar  Akut toksisiteye karşı korumayı amaçlar  12 data olması tercih edilir. KAYNAK: Manual on the Methodological Framework to Derive Environmental Quality Standards for Priority Substances in accordance with Article 16 of the Water Framework Directive (2000/60/EC) Kaynak: Common Implementation Strategy for the Water Framework Directive (2000/60/EC), Guidance Document No. 27 Technical Guidance For Deriving Environmental Quality Standards

Çevresel Kalite Standardının Oluşturulması Yıllık maksimum ortalama konsantrasyonu belirlerken aşağıdaki prosedür uygulanır NOEC: No Observed Effect Concentration in a toxicity test Assesment factor ( Güvenlik faktörü) : Numerical adjustment used to extrapolate from experimentally determined (dose- response) relationships to estimate the agent exposure below which an adverse effect is not likely to occur

Çevresel Kalite standartlarını oluşturma: İzleme frekansı Kalite elementiNehirlerGöllerGeçiş sularıKıyı suları Biyolojik Phytoplankton6 ay Diğer su florası3 yıl Makro omurgasızlar3 yıl Balık3 yıl Hidromorfolojik Süreklilik6 yıl HidrolojiSürekli1 ay Morfoloji6 yıl Fiziko-kimyasal Termal şartlar3 ay Oksijenasyon3 ay Tuzluluk3 ay Besin statüsü3 ay Asitlendirme statüsü3 ay Diğer kirleticiler3 ay Öncelikli maddeler1 ay

İzleme frekansı Fizikokimyasal Parametreler Termal Durum (Sıcaklık)4 kez / yıl Tuzluluk (Elektriksel İletkenlik)4 kez / yıl Oksijen Durumu (Çözünmüş Oksijen)4 kez / yıl Asidifikasyon (pH, Alkalinite)4 kez / yıl Nütrient Durumu (Toplam Fosfor, Çözünebilir Reaktif P, Toplam Azot, Nitrat+Nitrit, Amonyum)4 kez / yıl Diğer (AKM, Bulanıklık) Kirleticiler / Sediman ve Biyota Sediman - Metaller (Al, Cu, Zn, Cr, Cd, Hg, Pb, As ve PAH, HH, Org-C, Org-N) Biyota- Metaller (Al, Cu, Zn, Cr, Cd, Hg, Pb, As ve PAH, HH,) Öncelikli Maddeler12 kez / yıl Belirli Kirleticiler4 kez / yıl Diğer Tehlikeli Maddeler4 kez / yıl Tablo7.2. Nehir Su Kütlelerinin İzleme Tablosu

İzleme metodları: Gözetimsel izleme İzleme Parametreleri  Yakından izleme bir nehir havzası yönetim planının kapsadığı dönemin bir yıllık kısmı için her bir izleme istasyonunda; - biyolojik kalite elementlerini, - hidromorfolojik kalite elementlerini, - fiziko-kimyasal kalite elementlerini - öncelikli kirletici listesi, - diğer kirleticiler

İzleme metodları: Operasyonel izleme İzleme Parametreleri  biyolojik kalite elementini yada elementlerini gösteren parametreler  bütün öncelikli maddeler ve önemli miktarlarda boşaltılan bütün diğer kirleticiler,  belirlenen baskıya en hassas hidromorfolojik kalite elementini gösteren parametreler.

 Herhangi bir aşırılığın nedeninin bilinmediği yerlerde,  Çevresel hedeflerin gerçekleştirilmesinin olası olmadığı  Operasyonel izlemenin kurulmamış olması  Çevresel objektifleri geçekleştirmede başarısız olma nedenlerini araştırmak  Kazasal kirlenmenin büyüklüğü ve etkilerini araştırmak için, İzleme metodları: Araştırma izlemesi

Numune özellikleri  “Öz su” orjinal su örneği ile eş anlamlıdır ve katı madde ile sıvı fazın ayrılmadığın durumlardaki su örneği anlamına gelir.  Sıvı (çözünmüş) kesit:“Sıvı (çözünmüş) kesit”, askıda partiküler maddenin uygun metodoloji ile ayrıldığı, işlevsel olarak tanımlanmış öz su kesiti anlamına gelir.  Askıda partiküler madde:“Askıda partiküler madde (APM)”, uygun metodoloji ile ayrıldıktan sonra öz su örneğinin partiküler madde kesiti anlamına gelir.  Analitin toplam konsantrasyonu: analitin hem çözünmüş hem de partiküle bağlı konsantrasyonlarını yansıtan, öz su örneğindeki toplam analit konsantrasyonu anlamına gelir.  Analitin çözünmüş konsantrasyonu: öz su örneğinin sıvı kesitinde yer alan analit konsantrasyonu anlamına gelir.  Analitin partiküle bağlı konsantrasyonu: APM’ye bağlı analit konsantrasyonu anlamına gelir.

Matriks özellikleri  Çevresel kalite standartalarının (ÇKS) oluşturulması için  Öncelikli maddelerin çoğu için sadece sudur.  ÇKS açısından uyumu için öncelikli maddeler ve diğer kirleticler için ilke matriksi öz sudur  Metaller için öz su örneğinin filitrasyonu ile elde edilen sıvı kesitidir  Öz su verisi, öz su örneğinin analizi ile ya da sıvı ve APM kesitleri üzerinde yapılan ayrı tespitlerle oluşturulabilir  Biyotadaki konsantrasyonları belirlemek için tortu ya da sediment matriksi incelenebilir.

Numune alma zamanı  Genel olarak, sıra dışı hava koşulları (kuraklık, sel, vb.) ve labaratuvar problemleri nedeniyle oluşabilecek eksik veriyi telafi etmek amacıyla  yıl içerisinde 13 örnek elde edecek şekilde dört haftada bir eşit aralıklarla örnek alınması tavsiye edilir.  Kısa zaman dilimlerinde uç düzeyde konsantrasyon gösteren pestisit ya da dönemsel olarak değişken diğer maddelerde, bu dönemler için SÇD’de belirtilenlere kıyasla daha sık örnekleme yapılması gerekli olabilir.  Yıllık ortalama konsantrasyonların hesaplanması için sonuçlar, ilgili zaman aralığına gore değerlendirilmelidir (zaman ağırlıklı ortalama). Bir ayda üç örnek alınmışsa, ortalamsı yıllıkortalam değere katılmalıdır.

Kirleticinin izlenmemesi  Maddelerin konsantrasyonlarının azalarak ya da sabit şekilde saptama sınırının çok altında olması ve artışa yönelik açık bir risk olmaması halide azaltılmış izleme sıklıkları ve belirli koşullar dâhilinde, izleme yapılmaması savunulabilir.

Örnekleme  Su kütlelerinin çoğu için nokta örnekleri  Kirletici konsentrasyonlarının akış koşullarından ve zamansal değişimden büyük ölçüde etkilendiği belirli durumlarda ve kirlilik yük değerlendirmelerinin yapılması gerekmesi halinde örneklerin akış oranlı ya da zaman oranlı alınması uygundur.  Bazı haliçler, kıyı alanları ve göller gibi tabakalaşmış su kütlelerinde, su örnekleri farklı derinliklerden alınabilir.

Ölçümler: Yerinde-saha ölçümleri  Su akışı  Sıcaklık,  İletkenlik (tuzluluk),  Çözülmüş oksijen,  pH,  şeffaflık ve floresans gibi fiziksel ve kimyasal parametreler yerinde saha ölçümleri yapılmasını kapsar.

Ölçümler: Laboratuvarda ölçümler NUMUNE SAKLAMA VE TAŞIMA  Numune alma cihazlarında ve örnek kaplarında kalıntı kirletici olmamalıdır.  Taşınma ve saklama şartları kimyasal özelliklerinde herhangi bir safsızlık veya değişime yol açmasını engellemeldir.  Hidrofobik organik kirleticiler: Politetrafloroetilen (PTFE) hariç plastik maddeler.  Organik kirleticiler: cam, PTFE veya paslanmaz çelik kaplarda muhafaza edilmelidir.  Metaller: kapalı plastik veya cam kaplarda  Civa: Asitle yıkanmış borosilikat cam veya kuartz kaplarda  Organotinler ; tercihen cam fakat polikarbonat veya alüminyum kaplarda uygundur.

Ölçümler: Laboratuvarda ölçümler  Örnekler, ideal olarak 24 saat içinde analiz edilmelidir  Karanlıkta, 1-5 °C’de muhafaza edilmelidir.  İstisnai olarak düşük derişimdeki nutrientler için -20 °C’nin altındaki sıcaklıklarda örneklerin depolanması örneğin uzun süre boyunca saklanmasına imkan tanır.  Uçucu bileşenler için örneğin dondurulması uygun değildir.  Dondurma işlemi uygulanacaksa, askıda katı maddenin ayrılması gereklidir. Hücre parçalanmasından açığa çıkacak bileşenelerin girişim yapması engellenmedir.  Donma ve çözme sonucu bazı maddelerin çökmesi, kolodial pıhtılaşma meydana gelebilir.

Analitik metodlar ÇKS’nin oluşturulması için  Analitik metodların, talep edilen konsantrasyon düzeyinde maddelerin miktarlarının belirlenmesi için yeterince hassas ya da kesin olmalıdır.  CEN/ISO standartları veya diğer benzer ulusal veya uluslar arası standartlar kullanılmalıdır.Nicelik sınırı (LOQ) için asgari performans kriterleri ve ölçüm belirsizliği U (genişletilmiş ölçüm belirsizliği) tanımlanmıştır.  Bir ölçüm belirsizliği sağlayabilmek ISO standardının gerekliliklerindendir ve bu nedenle SÇD’nin analitik sonuçlarını sağlayan laboratuvarlar için gereklidir

Öncelikli Kirleticiler Ölçüm ve LOQ

SÇD ve Türkiye