REKABET HUKUKU: KANUN VE UYGULAMALAR Prof.Dr. Nurettin KALDIRIMCI

İki Sevimsiz Sözcük… Rekabet –En iyi iş adamlarımız bilir. –Ama hiçbirimiz sevmeyiz. Hukuk –İnsana karmaşık gelir. –Avukatlarımıza havale etmeyi severiz. Rekabet Hukuku İşadamının tanışması maalesef geç olur ve genellikle ciddi cezalarla sonuçlanabilir.

Kısa Tarihçe… 1890 – Amerika Birleşik Devletleri Hırsız Baronlara Karşı Sherman Yasası 1957 –Avrupa Birliği (Roma Anlaşması) “ Rekabet Kanunu, bizim ekonomik ve sosyal sistemimizin temelidir. Rekabet sistemi toplumumuzun esas aldığı değerler üzerine kuruludur: hürriyet, bireysel sorumluluk ve inisiyatif”. Ludwig Erhard Alman Ekonomi Bakanı ( ) Standard Oil, Rockefeller Demiryolları ve Petrol Roma Anlaşması

1997-Türkiye TBMM`de kabul tarihi: 7 Aralık 1994 Resmi Gazete`de yayımlanarak yürürlüğe girmesi: 13 Aralık1994 Kurul üyelerinin atanması: 27 Şubat 1997 Kurul üyelerinin göreve başlaması: 6 Mart 1997 KURUMUN FİİLEN ÇALIŞMAYA BAŞLAMASI : Kurum teşkilatının tamamlanması : 4 Kasım 1997

Rekabetin Getirdikleri…. ☺ Ürün ve hizmet kalitesinin artışı… ☺ Daha düşük fiyatlar… ☺ Ürün çeşitliliği, tüketiciler açısından seçme özgürlüğü… ☺ Yeni teknolojiler, yenilik… ☺ Girişimciler için yeni fırsatlar… ☺ Rekabetçi iç piyasa sayesinde yurt dışından gelen rekabet baskılarına dayanabilme ve bu pazarlara açılabilme olanağı…

Rekabet Bize Ne Sağladı?

Rekabet Olmasaydı Ne Olurdu? THY tekeli devam etseydi… –Daha az merkeze sefer –Daha az sayıda sefer –Daha pahalı biletler –Daha az iş imkanı (hostes, yer hizmeti, ikram…) –Daha kötü havaalanları –Daha az kaliteli hizmet –Daha az yenilik –Daha fazla otobüs kazası –… Şirketler açısından: –Daha yüksek seyahat gideri –Daha az seçenek –Seyahatte zaman kaybı –Gönderide zaman kaybı Velhasıl yüksek maliyetler…

Rekabeti Neden Sevmeyiz? Tatlı tatlı kar elde etmek dururken… Kültürümüze aykırı ! Komşumla / arkadaşımla aramı bozuyor. Bizi yenilik yapmaya zorluyor. Fiyatları düşürmemize neden oluyor, kârımız azalıyor. Belirsizlik yaratıyor, istikrar bozuluyor. Bizden daha başarılı olanların gerisinde kalıyoruz. Başkaları gelip rekabet ediyor, piyasayı elimizden alıyor… Başkaları yapsın, ben izlerim, bana yeter! Kurnazlık ve kestirmecilik değil, alın teri ve liyakat!

Bir örnek… Diyelim ki… Yonga levha üreticileri aralarında anlaşıp ürün fiyatlarına zam yaptılar. Bu mobilya üreticileri başta olmak üzere ürünü kullanan herkesin maliyetlerini arttırır. Üretim hacmi azalır. Çeşitlilik azalır. Yeni yatırımlar yapılmaz. Üretici işçi çıkarmak durumunda kalır. Yurtdışı ile rekabet edemez. O alanda ekonomi gerilemeye başlar… Etkileri tüm topluma yansır. Mobilya fiyatları artar, satışlar düşer. Üretici de tüketici de bundan zarar görür. Sonuç: Herhangi bir piyasadaki kartel veya tekel tüm ekonomiyi olumsuz yönde etkiler!

Rekabet Kanunu Ne Diyor? Kanunun amacı tüm mal ve hizmet piyasalarında rekabetin korunmasıdır. Kanun’un 60 küsur maddesi var; ancak bir işadamının esasen aşağıdaki 4 hususa dikkat etmesi yeterlidir: Rakiplerinizle bir araya gelip rekabeti sınırlayıcı anlaşmalar yapmaktan ya da bu tür davranışlarda bulunmaktan sakının. Bayilerinize belirli türde dayatmalarda bulunmaktan sakının. Pazarda hakim konumda iseniz bunu kötüye kullanmayın. Bazı birleşme-devralma işlemlerinden önce Rekabet Kurulu’ndan izin almanız gerekebilir; buna dikkat edin.

Bilinmesinde Fayda Var! Kanun’un 3 Temel Yasaklaması 4. Madde: Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar 6. Madde: Hakim Durumun Kötüye Kullanılması 7. Madde: Birleşme ve Devralmalar Sonucu Hakimiyet Yaratılması ÜRETTİĞİNİZ ÜRÜNLERİN FİYATLARINI RAKİPLERİNİZ İLE BİRLİKTE BELİRLEMEYİN, BUNLARI RAKİPLERİNİZ İLE GÖRÜŞMEYİN, PİYASALARI YA DA İHALELERİ PAYLAŞMAYIN VE BAYİLERİNİZE BELİRLİ TÜRDE DAYATMALARDA BULUNMAYIN EĞER PİYASADA TEKEL GÜCÜNE SAHİPSENİZ BUNU KÖTÜYE KULLANMAYIN BELİRLİ BİR BÜYÜKLÜĞÜ AŞAN BİRLEŞME, DEVRALMA VE ORTAK GİRİŞİM OLUŞTURMA İŞLEMLERİNİZ İÇİN REKABET KURUMU’NDAN İZİN ALIN

Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Eylem ve Kararlar Madde 4 - Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar Belirli bir mal veya hizmet piyasasında doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran yahut doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler arası anlaşmalar*, uyumlu eylemler ve teşebbüs birliklerinin bu tür karar ve eylemleri hukuka aykırı ve yasaktır. Bu haller, özellikle şunlardır:..... Anlaşma, yazılı vs. olmak durumunda değil. İki tarafın telefonda belirli bir konuda uzlaşmış olması da ihlalin oluşması için yeterli.

Temel İhlaller Nelerdir? (1)  Centilmenlik Anlaşmaları (Fiyat / miktar/ satış koşullarının tespiti)  “Gel anlaşalım, bu ürünü 500 YTL’den daha az fiyata satmayalım.”  “Gel anlaşalım, bu ürünü 500 YTL’den daha yüksek fiyata satmayalım.”  “Bu yıl boyunca, sen X ton, ben Y ton üretim yapayım, böylelikle fiyat istikrarını sağlayalım, piyasayı bozmayalım.”  “Bu mal için müşteriye beş taksitten fazla yapmayalım, kredi kartına %2 komisyon alalım, eve teslimatı kaldıralım, müşteri nakliye masrafını çeksin”.

Temel İhlaller Nelerdir? (2)  Pazar paylaşımı “Sen A ilçesine ben de B ilçesine satış yapayım, birbirimizin bölgesine girmeyelim…”  Müşteri paylaşımı “ Sen doktorlara satış yap, ben avukatlara satış yapayım, o da subaylara satış yapsın; birbirimizin müşterisini çalmayalım.”  İhale paylaşımı “ Bu ihalede ben yüksek teklif vereyim, ihale sana kalsın; bir sonrakinde de sen beni görürsün, yüksek teklif atarsın, ihale bana kalır.”  Çeşitli boykotlar “X şirketine mal vermeyelim, Y şirketinden gelen malları almayalım vs…”

Teşebbüs Birliği Kararları Teşebbüs birliği nedir? Gübre Üreticileri Derneği, Çimento Müstahsilleri İşverenleri Sendikası, Türk Eczacıları Birliği ve Eczacı Odaları, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Fırıncı Kooperatifleri, İlaç Endüstrisi İşverenler Sendikası… Kanunla kurulması ve kamu tüzel kişiliğini haiz olması önemli değil. Örnek ihlaller nelerdir?  Asgari ücret tarifeleri !!!  Üyelerin satış koşullarının (taksit sayıları, maksimum indirim oranları, komisyon oranları vb.) belirlenmesi.  Boykot vb. kararlar  Piyasaya girişin zorlaştırılması (yeni üye olacaklara çok ağır koşullar getirilmesi)

Hakim Durumun Kötüye Kullanılması Madde 6 - Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması Bir veya birden fazla teşebbüsün ülkenin bütününde ya da bir bölümünde bir mal veya hizmet piyasasındaki hâkim durumunu tek başına yahut başkaları ile yapacağı anlaşmalar ya da birlikte davranışlar ile kötüye kullanması hukuka aykırı ve yasaktır. …. ANCAK…. Hukuka aykırı ve yasak olan hakim durum değil bunun kötüye kullanılmasıdır. Bu ayrımın temel amacı, teşebbüslerin kendi iç etkinlikleri sonucu başarılı bir şekilde pazar paylarını artırmalarına imkan tanınması ihtiyacıdır. Başarılı teşebbüslerin cezalandırılması rekabet kurallarından beklenen yararlar ile bağdaşmaz.

6. Madde İhlalleri Nelerdir?  Rakiplerin piyasaya girmesini engellemek.  Rakipleri piyasa dışına çıkarmaya çalışmak.  Ayrımcılık yapmak.  Bir ürünün satışını başka ürünün satışına bağlamak.  Üretimi, pazarlama veya teknik gelişmeyi tüketici aleyhine sınırlamak  Bir piyasadaki hakim durumunu başka piyasada kötüye kullanmak

Birleşme ve Devralmalar Rekabet Kanunu, bir teşebbüsün hakim duruma gelmesi sonucunu doğuracak birleşme ve devralmaları yasaklamaktadır. İşlem sonrasında –Teşebbüslerden en az birinin kontrolünde değişiklik olacaksa ve –teşebbüslerin ilgili pazardaki payı %25’i geçecek ise veya toplam ciroları 25 milyon YTL’yi geçiyorsa işlem için izin alınmalıdır. Aynı teşebbüsün (firma, şirket veya holdingin) kontrol ettiği iki firmanın birleşmesi, ya da birinin diğerini devralması durumunda izne gerek yoktur. (Örnek: Beko ile Arçelik’in birleşmesi…)

Muafiyet Sistemi Madde 5 - Muafiyet Kurul, aşağıda belirtilen şartların tamamının varlığı halinde teşebbüsler arası anlaşma, uyumlu eylem ve teşebbüs birlikleri kararlarının 4 üncü madde hükümlerinin uygulanmasından muaf tutulmasına karar verebilir: [Dolayısıyla anlaşma cezai yaptırım uygulanmaz.] a) Malların üretim veya dağıtımı ile hizmetlerin sunulmasında yeni gelişme ve iyileşmelerin ya da ekonomik veya teknik gelişmenin sağlanması, b) Tüketicinin bundan yarar sağlaması, c) İlgili piyasanın önemli bir bölümünde rekabetin ortadan kalkmaması, d) Rekabetin (a) ve (b) bentlerindeki amaçların elde edilmesi için zorunlu olandan fazla sınırlanmaması.

Bayilik Anlaşmaları ve İhlaller Dikey Anlaşmalara İlişkin Tebliğ ve %40 Pazar Payı Eşiği  Yeniden satış fiyatının belirlenmesi ihlaldir! Bayiler, ürünleri liste fiyatından satmak zorunda değildir. Bayinizin liste fiyatının üstüne çıkmaması isteyebilirsiniz, ama daha düşük fiyatla satış yapmasını engelleyemezsiniz!

İhlalin Cezası Nedir? ΘHenüz hapis cezası yok; ancak… ağır parasal cezalar söz konusu: ΘTeşebbüslere, bir önceki yılın cirosunun %10 ’una kadar; ΘTeşebbüs birliği ise birliğin ya da üyelerinin bir önceki yıla ait toplam cirolarının %10’una kadar ΘYöneticilere ve çalışanlara, verilen cezanın para cezası verilebilir. %5 ’ine kadar

Etkin Pişmanlık Programı Cezadan kaçınmak mümkün… Öncelikle kanun ihlal etmemek en iyi çözüm. Ancak bir şekilde ihlale iştirak etmiş teşebbüslerden, Rekabet Kurumu incelemeye başlamadan ihlali bildirip işbirliğini kabul eden ilk teşebbüs cezadan kurtulur! Diğerleri üzülmesin; –Soruşturma başladıktan sonra gelenlerin de cezası indirilebilir. –Ancak yerimiz sınırlı!

Hangi Rekabet ? ? “Rakibim beni veya ürünlerimi kötülüyor.” ? “Garanti belgesine ilişkin sorunlarım var.” ? Rakibim yanlış, yanıltıcı reklam yapıyor.” ? “Markamı taklit ediyorlar” ? “Yurtdışından gelen ürünlerle damping yapıyorlar”  Haksız Rekabet  Ticaret Mahkemesi  Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü  STB Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü  Ticaret Mahkemesi Fikri Haklara İlişkin Mhk.  “Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı

Rekabet Savunuculuğu İşadamlarımızı ve akademik çevreleri rekabet hukuku konusunda bilgilendirmek. Piyasadaki rekabeti sınırlayacak kanun ve sair mevzuat konusunda görüş bildirmek…

Sonuç… “DÜNYA DÜZDÜR” Thomas L. Freidman Dünyada hak ettiğimiz yeri almamız için, rekabet olmazsa olmaz koşuldur.

Son söz… Daha fazla bilgi için: