Kriz ve Krize Müdahale Yrd. Doç.Dr.Nevin Eracar. Kriz kavramı, krize müdahale ve koruyucu ruh sağlığındaki yeri. «kriz» terimi pek çok konuda olağandışı.

... konulu sunumlar: "Kriz ve Krize Müdahale Yrd. Doç.Dr.Nevin Eracar. Kriz kavramı, krize müdahale ve koruyucu ruh sağlığındaki yeri. «kriz» terimi pek çok konuda olağandışı."— Sunum transkripti:

1 Kriz ve Krize Müdahale Yrd. Doç.Dr.Nevin Eracar

2 Kriz kavramı, krize müdahale ve koruyucu ruh sağlığındaki yeri. «kriz» terimi pek çok konuda olağandışı bir durumu belirtmek için kullanılır. Duygusal alanda kullanımı ise; bir olay ya da duruma bağlı olarak ortaya çıkan, bireyin başa çıkma becerilerini –geçici olarak- yetersiz kılan yoğun belirsizliğin yaşandığı karmaşık bir dönemi anlatır. Her insan için kriz denebilecek etkiler yaratan yaşam olayları vardır. Bu dönemler sorunların üstesinden gelemediğimizi hissettiğimiz zamanlardır.

3 Kriz kavramı, krize müdahale ve koruyucu ruh sağlığındaki yeri. İnsan yaşamında hastalık ölüm ve ayrılık gibi değişik düzeylerde fırtınalı dönemler vardır. Yaşamı alt üst eden böyle dönemlere verilen tepkiler ve uyum kapasitesi kişiden kişiye değişir. % 10 oranına denk düşen bir grup insanda bu dönemleri sağlıklı bir şekilde atlatılamadığı saptanmıştır. (Sayıl,2000)  Bu grupta yar alan insanlarda;  Yetresizlik hisleri  Bildiği çözüm yollarını kullanamama  Süregelen yaşamın alt üst olması hali  Çaresizlik duguları  Korku  Geleceğa ilişkin umutsuzluk  Bu durumda hisseden insanlara uygulanan terapötik müdahale, krize müdahaledir.

4 Kriz kavramı, krize müdahale ve koruyucu ruh sağlığındaki yeri.  Kriz çeşitli duygusal zorlanmalar sonunda meydana gelen akut ve süresi sınırlı bir denge bozukluğudur. Emosyonel(heyecansal) denge bozulmuştur. Kişisel iyilik hali ortadan kalkmış, tehlikede hissetme durumunun yaşandığı bir denge bozukluğudur.  Bu durumun iç dünyadaki karşılığı; anxiete, gerilim, suçluluk duyguları, öfkedir.  Davranışa yansıyan özellikler; Saldırgan, yıkıcı davranışlar, ajitasyon (huzursuz ve yerinde duramama) hali, hatta cinayete kadar gidebilen dezorganizason ile kendini gösterir.  Kriz nedeni bir tehlike ise yüksek oranda anksiyete görülür.  Krizin kaynağı kayıp ise depresif belirtiler ve yas görülür.

5 Kriz kavramı, krize müdahale ve koruyucu ruh sağlığındaki yeri.  Kriz ve krize müdahale süreci belirli bir zman içinde devam eder ve sonra yaşamın normal akışına dönülür.  Kendiliğinden veya müdahale ile düzelmenin olamadığı durumlarda psikiyatrik patolojik bozulmalar oluşabilir.

6 Kriz kavramı, krize müdahale ve koruyucu ruh sağlığındaki yeri.  Psikoloji/ psikiyatri alanında kriz kavramı ikinci dünya savaşı sonrasında gündeme gelmiştir. Kriz terimi bugünkü anlamıyla 1970’de Hinsie ve Compbell’in piskiyatri sözlüğünde yer almıştır.  Freud ve psikanalizin zorlayıcı yaşam olaylarının ruhsal mekanizma üzerindeki etkileri hakkında düşündükleri ve yazdıkları dışında bu tarihlere kadar kriz ve yas süreçleri ele alınmamıştı.  Bugünkü anlamı ile ele alış Eric Lindeman ile başlamıştır.  Kayıp hakkında yas sürecini kabul ile yaşayabilenler patolojik durumlara düşmezler  Kayıp sürecinin işlenmesi /çalışlması kişilk örüntülerinin değişip gelişmesi için fırsat yaratabilir.

7 Kriz kavramı, krize müdahale ve koruyucu ruh sağlığındaki yeri.  Kriz yaşantıları sadece ölüm /kayıp/tehlike ile sınırlı değil, daha basit ve sıradan görünen durumlar için de tanımlanabilmektedir.  Evlenme, doğum, yer değiştirme, göç, gibi durumlar da kriz yaşantısına yolaçabilir.  Asıl olan yeni durumla nasıl bir uyum içinde olunacağına ilişkin bir bocalamadır.  Yeni duruma adaptasyon, kişilik yapısı ve psişik güç ile orantılı olarak değişmektedir.  Sağlam ve güçlü bir ego gelişimi adaptif savunmalara başvurmayı sağlar  Zayıf güçsüz bir ego adaptif olmayan, hatta adaptasyonu bozucu savunmalara yol açar. Psikiyatrik bozukluğun gelişmesine sebep olan tablo böyle ortaya çıkar.

8 Kriz kavramı, krize müdahale ve koruyucu ruh sağlığındaki yeri.  Caplan’a göre kriz iç ve dış dünya ararsındaki psikolojik/biyolojik homeostatik dengeyi bozmuş ise yaşamı yeniden denge durumuna sokma çabası 1-5 hafta arasında bir zamanı kapsar.  Rapoport’a göre de kriz kendini tehlikede hissediş ve kararlı denge durumunun bozulmasıdır. Dengeyi yeniden sağlamada kişinin alışageldiği problem çözme yolaarının yeterli olmadığını yaşadığı durumdur.  Kriz kavramı ile ilgili bütün çalışmacıların ortaklaştığı düşünce; kriz sürecinin bazı evrelerle tanımlanabilmesidir.

9 Kriz kavramı, krize müdahale ve koruyucu ruh sağlığındaki yeri. 1-Genellikle başlangıç evresi.şok edici bir duruma maruz kalma ile ortaya çıkan hareketsizlik, blokaj 2-Gerçekle yüzleşme, zorlanma, konfüzyon, dezoryantasyon,çaresizlik, çökme., dağılma 3-Başa çıkma denemeleri/becerileriyle krizden kurtulma çabası.

10 Koruyucu Ruh Sağlığı Hizmetinde müdahale süreci I)Başlangıç: ilk görüşme; bilgi alma, değerlendirme, çalışma hakkında çerçevenin temellendirilmesi A)Şimdi ve burada ilkesi çerçevesinde öykü almak.Size ne oldu? sizi buraya getiren ne? B)Empatik bir tutum içinde duygusal unsurların ifadesi için cesaretlendirme C) Olayın nasıl başladığı, nasıl geliştiği hakkında belirlemeler D)Bu hırpalayıcı durumun tanımı yaptırılır. O ana kadar yapılanlar, yardım arayışları nelerdi? Bunların anlatılması, anlaşılması. E) Bu olağan dış durumun kişiyi yaşamdan ne denli kopardığı araştırılır. Kopukluk belirli bir alanda mıdır, tüm yaşam yayılmış mıdır? “Çok zor günler yaşıyorsun, nasıl idare ediyorsun? “gibi bir d,il kullanmak faydalı olabilir.

11 Koruyucu Ruh Sağlığı Hizmetinde müdahale süreci 2-Gözden Geçirme. A)Terapist/danışman anladıklarını kriz içindeki bireylere özetler. B)En önemli sorun nedir ve nereden başlamak gerekir? Sorularına birlikte cevap aranır. C)Birlikte üğzerinde çalışılacak sorun belirlenir. 3- Anlaşma: Açık ve net bir şekilde3 nasıl çalışılacağına ilişkin bir plan ve çerçeve birlikte tanımlanır. (zamanlama, karşılıklı uyulması gereken kurallar,sorumluluklar, çalışma yöntemi hakkında kısa bilgilendirmeler)

12 Koruyucu Ruh Sağlığı Hizmetinde müdahale süreci II) Orta Faz: (2-5. görüşme. İlk görüşme özetlenerek başlanır) A)Unutulanlar, son durum ve yakın geçmişle olayın, durumun ilişkileri, bağlantıları üzerinde durulur. B)Olayın etkileri üzerinde durulur.Benlik saygısının ne denli zedelendiği araştırılır. C) davranışlarda ortaya çıkmış olan değişikliler gözden geçirilir. Fikir birliğinde olunan alanlar hatırlnaır. Geçmişteki sorunlar ve çözümleri üzerinde konuşulur. Bunların etkili etkisiz yönleri üzerinde çalışılır. D) Kısa zamanda uygulanabilecek değişimler/eylemler/önlemler hakkında konuşulur. bazı planlar birlikte yapılabilir.

13 Koruyucu Ruh Sağlığı Hizmetinde müdahale süreci E)Özellikle geçmişte kullanılmış çözüm yolları ve başarılar analiz edilir. Çözüm yollarının örneklemesi yapılabilir. Benzerlikler kurulabilir. F) Krizdeki birey çözüm için cesaretlendirilir. Ancak yapay, sahte ve kışkırtıcı bir dil kullanmaktan kaçınılmalıdır. G)Çözümün kişinin kendi dağarcığında, kendi lişki repertuarında olduğu fikri üzerinde çalışılır. Somut adımlar hakkında akıl yürütmeler yapılır.

14 Koruyucu Ruh Sağlığı Hizmetinde müdahale süreci III) Sonuçlandırma (1-2 görüşmede tamamlanır) 1- Karar dönemi: a)geçmiş gözlemler gözden geçirilir. b) Bitirmeye ilişkin dirençler çalışılır. 2- Değerlendirme, gözden geçirme. a) Baştan bu yana kaydedilen gelişmelere bakılır. b)Ana konu ve etkin yaklaşımlar gözden geçirilir c)Uygulananlar, ulaşılan amaçlar, uygulama sürecinde olanlar, değişikliler, tanımı yapılamamış durumlar konuşulur. 3- Geleceği Planlama. a)Şimdiki durum, koşullar, geleceğe ilişkin beklenti ve tahminler, tasarımlar konuşulur. b) Yaşamda bir dönem kapanmıştır. Ancak ihtiyaç halinde bu kapının açık olduğu mesajı verilir,oturum ve çalışma tamamlanır.