SOSYAL PS İ KOLOJ İ ARAŞTIRMALARINDA YÖNTEM VE ÖRNEKLER BÖLÜM 2 1.

... konulu sunumlar: "SOSYAL PS İ KOLOJ İ ARAŞTIRMALARINDA YÖNTEM VE ÖRNEKLER BÖLÜM 2 1."— Sunum transkripti:

1 SOSYAL PS İ KOLOJ İ ARAŞTIRMALARINDA YÖNTEM VE ÖRNEKLER BÖLÜM 2 1

2 Sosyal psikologların araştırmalarına konu olan problem ve konular  Kişinin içinde bulundu ğ u durumu algılaması  Kişiler arası ilişkiler  Toplum içinde kişi ya da grup davranışı  Bir davranışın di ğ er kişi ya da gruplara etkisi  Tutum ve de ğ erlerle davranış arasındaki karşılıklı ilişkiler 2

3 Sosyal psikologların araştırmalarına konu olan problem ve konular  KISACA,  TOPLUM-GRUP-B İ REY düzeyindeki olayların karşılıklı etki durumu 3

4 Sosyal psikolojinin günümüzdeki çalışma alanına çeşitli örnekler  İ nsanlar niçin çocuk sahibi olmak ister?  Kişilerin hangi durumlarda birbirlerine yardım etti ğ ini hangi durumlarda etmedi ğ ini ortaya çıkarmak  Sosyal de ğ işme olgusu 4

5 Klasik sosyal psikoloji konuları  Sosyal biliş  Sosyal güdülenme  Sosyalleşme süreci  Dil ve bilişsel faaliyetler  Tutumlar  De ğ er hükümleri  Kişiler arası algı ve etki  Grup süreci ve dinami ğ i  Liderlik  Benlik  Sosyal çevre ve kültür  Sosyal kimlik 5

6 Sosyal bilimciler ile Edebiyatçılar, Filozoflar Karşılaştırması  İ nsan davranışını incelemiş ve  Toplum ve insanı anlayabilmiş  Bilimsel yaklaşım ORTAK YÖNLER İ :FARKLI YÖNLER İ : 6

7 Bilimsel Yöntemin Mantı ğ ı ve Özellikleri  Döngüsel olması  Tümevarım (Gözlemi yapılan olgulara uygun bir kuramın geliştirilmesi)  Tümdengelim (ortaya koyulan kuramın çıkarsamalarının oluşturulması)  Sınama-sa ğ lama (olgular düzeyine dönüş ve hipotez sınaması) 7

8 Bilimsel Araştırmanın Amaçları  Olayların betimlenmesi  Olaylar arasındaki ilişkileri bulup çıkarma  Olayları anlama ve açıklama  Olayların önceden tahmini  Olayların kontrolü 8

9 Bilimsel Araştırmanın Amaçları  Olayların betimlenmesi  Düzene koyma, sınıflama 9

10 Bilimsel Araştırmanın Amaçları  Olaylar arasındaki ilişkileri bulup çıkarma  Korelasyonlar yardımıyla olayların birbirleriyle olan ilişkisi incelenir. Bu ilişki neden-sonuç ilişkisi de ğ ildir. 10

11 Bilimsel Araştırmanın Amaçları  Olayları anlama ve açıklama  Amaç nedensel ilişkilere varmak 11

12 Bilimsel Araştırmanın Amaçları  Olayların önceden tahmini 12

13 Bilimsel Araştırmanın Amaçları  Olayların kontrolü 13

14 Sosyal Psikolojinin Temel Yöntemleri 14  Araştırma yöntemi ve araştırma tekni ğ i farkı ARAŞTIRMA YÖNTEM İ : araştırmanın amacını gerçekleştirebilmek için kullandı ğ ı genel yaklaşım ARAŞTIRMA TEKN İĞİ : araştırma yönteminin gerçekleştirilebilmesi için kullanılan bilgi toplama aracıdır. Bir YÖNTEM çerçevesinde bir ya da daha fazla veri toplama TEKN İĞİ kullanılabilir.

15 Sosyal Psikolojinin Temel Yöntemleri 15  İ nsan davranışını çalışmak için DÖRT genel veri toplama tekni ğ i kullanılabilir:  Hazır bilgiden yararlanmak (istatistikler ve gazete haberleri gibi)  İ nsanlara soru sormak  İ nsan davranışını gözlemlemek  Deney yapmak

16 Sosyal Psikolojinin Temel Yöntemleri 16  Sosyal psikolojik araştırmaların yöntemlerini ALTI grupta toplayabiliriz:  Laboratuvar deneyi  Alan deneyi  Do ğ al deney  Alan araştırması  Survey (tarama)  Arşiv araştırması

17 1. LABORATUVAR DENEY İ 17  Yüksel kontrol düzeyi ve kesinlik  Araştırmacı 1. Araştırmayı eldeki hipoteze ve araştırma amacına göre detaylı olarak tasarlar. 2. Ba ğ ımsız de ğ işkenleri sistemli bir şekilde de ğ iştirir (de ğ işimler). 3. Bu de ğ işkenler dışında sonucu etkileyecek de ğ işkenleri kontrol eder.

18 1. LABORATUVAR DENEY İ 18  Bu yöntemin amacı:  Gerçek hayatı laboratuvarda yaratmak ya da taklit etmek de ğ ildir.  Olaya etki eden etkenleri belirlemek: Bunu da bazı etkenleri sistematik olarak de ğ iştirerek Bazılarını ise kontrol ederek de ğ işmez hale getirerek Çeşitli etkileri en saf olarak ortaya koyarak

19 1. LABORATUVAR DENEY İ 19  Laboratuvar deneylerinde dikkat edilmesi gereken noktalar:  Deneklerin deneyin farklı durumlarına rastlantısal şekilde da ğ ıtılması (rastlantısal da ğ ılım) Yazı tura ya da rastlantısal sayılar çizelgesi  Deneyin deneysel gerçekli ğ e sahip olması gereklili ğ i

20 1. LABORATUVAR DENEY İ 20  Laboratuvar deneylerinde deneklerle ilgili dikkat edilmesi gereken noktalar:  Olası deneklere deneyin içeri ğ i anlatabilece ğ i kadar anlatılmalı ve deneye katılmayı kabul edip etmedikleri sınanmalı  Deneklere karşı olunabilece ğ i kadar dürüst olunmalı. Deneyin amacını gizleme yoluna gerekti ğ i zaman başvurulmalı  Deneklerin deneyi yarıda bırakma hakları olmalı, bunun için olumsuz bir yaptırım söz konusu olmamalı  Denekler hem fizyolojik hem de psikolojik zarara u ğ ratılmamalı  Deneklerle ilgili kişisel ya da deney esnasında alınan bilgilerin gizli tutulaca ğ ı deneklere açıklanmalı  Deney sona erdi ğ inde, deneklere deney hakkında bilgi verilmeli, varsa soruları cevaplandırılmalı, varsa olumsuz duyguları giderilmeli  Deneklerin araştırma ve araştırmacı için de ğ erli olduklarına inanmaları sa ğ lanmalı

21 1. LABORATUVAR DENEY İ 21  Laboratuvar deneylerinin AVANTAJLARI  Olaylar arasında nedensel ilişkiler kurmak ve hipotez sınaması yapmak  Etkili kontrol içermesi  Analitik kesinlik yani sayısal, istatistiksel işlemlerin kesinli ğ ine sahip olması

22 1. LABORATUVAR DENEY İ 22  Laboratuvar deneylerinin SAKINCALARI  Deneklerin beklentileri, önyargıları, geçmiş deneyimleri ve kişilik özellikleri gibi şeylerin de sonucu etkilemesinin söz konusu olması Tek çözüm: RASTLANTISAL DA Ğ ILIM  Deneklerin araştırmanın asıl amacına yönelik do ğ ru ya da yanlış fikirleri davranışlarını etkilemesi  Yapay bir ortam yaratılması  Her olayın ya da durumun ya da davranışın laboratuvar ortamından çalışılamaması  Önemli etik problem: Deneklerin araştırmanın amacına yönelik davranmamaları için kandırılmaları

23 2. ALAN DENEY İ 23  Deney yönteminin alana uygulanması  Alan, okul, ev, fabrika olabilir  Laboratuvar deneyinin gerçek hayata çıkarılması  Katılımcılar genelde denek olduklarının farkında de ğ ildir, böylece davranışları, tepkileri daha kendili ğ inde, daha gerçe ğ e yakındır.  Ba ğ ımsız de ğ işkenin sistemli olarak de ğ işimlenmesi ya da ayarlanması söz konusu  Ba ğ ımlı de ğ işkene etki edebilecek di ğ er etkenlerin kontrolü  ÖRNEK: Ka ğ ıtçıbaşı, Bekman ve Sunar (1988): “Erken Destek Projesi”

24 2. ALAN DENEY İ 24  Alan deneyinin AVANTAJLARI  Olaylar arası nedensel ilişki kurulması, hipotez sınanması,  Di ğ er de ğ işkenlerin kontrol edilmesi mümkün olabilir  Bulguların gerçek hayata uygulanması söz konusu, GENELLEMELER yapılması  Sosyal de ğ işme, sosyal etkileme, propaganda gibi laboratuvar ortamında incelenmesi zor olan karmaşık konuların çalışılması söz konusu

25 2. ALAN DENEY İ 25  Alan deneyinin SAKINCALARI  Kesin ve net neden sonuç ilişkisi kurmak güç Alan ortamında her türlü kontrolü yapmak zor olabiliyor  Alanda çeşitli etkenlerin ayarlanması katılımcıların tepkisine yol açabilir ve bu da incelenen davranışı etkileyebilir. ÇÖZÜM: iyi bir araştırma tasarımı  Katılımcıların araştırmanın amacını ö ğ renerek davranışlarını de ğ iştirmemeleri için kandırılmaları gerekebilir.

26 3. DO Ğ AL DENEY 26  Araştırmacı kendi ğ ilinden olan bir de ğ işmenin (BA Ğ IMSIZ DE Ğİ ŞKEN) sonucunu (BA Ğ IMLI DE Ğİ ŞKEN) inceler.  Do ğ al de ğ işme ya da olgu BA Ğ IMSIZ DE Ğİ ŞKEN olarak kullanılır.  Deneklerin deney ya da kontrol grubuna da ğ ılımı rastlantısal de ğ ildir.  Yarı-deneysel ya da deneyimsi çalışmalar da denir (quasi-experimental)  ÖRNEK: Ka ğ ıtçıbaşı (1975): dış ülke yaşama tecrübesi

27 3. DO Ğ AL DENEY 27  Do ğ al Deneyin AVANTAJLARI  Nedensel ilişki kurabilme, hipotez sınama, istatistiksel analize uygun sayısal çalışma  Olay ve etkiler üzerinde bir dereceye kadar kontrol kurabilmesi  Araştırmacı olayın sürecini etkilemez, olay kendili ğ inde oluşur.  Laboratuvar deneyinde oluşturulamayacak olgular incelenebilir: kişilerin tutum ve davranışlarında sürekli etkileri olan önemli de ğ işkenler incelenebilir

28 3. DO Ğ AL DENEY 28  Do ğ al Deneyin SAKINCALARI  Önemli olayların önceden bilinmemesi: araştırmaya yeterli plan, ön çalışma ve ön ölçmeler olmadan girilmesi  Kendili ğ inde olan olaylar çalışılmasıyla sınırlıdır: olayın de ğ işik şekillerinin ya da alternatiflerinin etkisi çalışılamaz.  Rastlantısal da ğ ılım yoktur: nedensel çıkarımları azaltır.  Araştırmacının çalıştı ğ ı gruba katılımı söz konusu olabilir: yanlılık söz konusu

29 4. ALAN ARAŞTIRMASI 29  Sosyal olayları derinlemesine inceler.  Amaç, gözlem yapılan olayın sürecini anlamaktır.  En çok kullanılan veri toplama tekni ğ i: DAVRANIŞ GÖZLEM İ  Di ğ er teknikler ise: Hazır bilgiden faydalanma Soru sorma  Araştırmacı çalıştı ğ ı grup ya da toplum içinde yaşar, olaylara katılan bir GÖZLEMC İ olur. ANCAK olaylara etki etmemek için çaba gösterir.  ÖRNEK: Hall ve Vecia (1990) gözlem tekni ğ i kullanılarak yaptı ğ ı çalışma  Gözlenen davranış S İ STEMAT İ K olarak kodlanmalı  Güvenilir bulgu sa ğ lar  Farklı gözlemciler aynı davranışı aynı şekilde kodlamış olur (kodlayıcılar arası güvenirlik)

30 4. ALAN ARAŞTIRMASI 30  Alan araştırmasının AVANTAJLARI  Derinlemesine zengin bilgi sa ğ laması  Toplumu tanıyıp, anlamayı sa ğ laması  Gerçek hayata uygulanabilen hipotezlerin geliştirilmesi  Toplumu tüm yanlarıyla ele almayı sa ğ laması

31 4. ALAN ARAŞTIRMASI 31  Alan araştırmasının SAKINCALARI  Hipotez sınaması sa ğ lamaz, betimleyici özelli ğ e sahiptir.  Bulguları sayısallaştırmak pek mümkün de ğ ildir.  Olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkisini de ğ il, korelasyonu ortaya koyar.  Gözlemcinin çalıştı ğ ı toplum içinde olması bir yanlılık getirir.  Gözleniyor olmak katılımcıların davranışlarında yanlılık yaratabilir.

32 5. SURVEY (TARAMA) 32  Belirli özelliklere sahip bir nüfusun belirli sorulara nasıl cevap verdi ğ i çalışma konusudur.  Hedef çok sayıda kişiye ulaşmaktır.  Yazılı ya da sözlü mülakat şeklinde anketler kullanılır.  ÖRNEK:Ka ğ ıtçıbaşı (1972), İ zmirli lise ö ğ rencileriyle yapılan çalışma  Seçilen örneklemin, genellemeler yapılması istenen nüfusu gerçekten temsil etmesi istenir.

33 5. SURVEY (TARAMA) 33  Surveyin AVANTAJLARI  Sayısal (niceliksel) çalışma olana ğ ı sa ğ lar.  Ölçekler birçok konuyu kapsayabilir.  İ yi bir örnekleme tekni ğ iyle, araştırma bulgularından genellemeler yapma olana ğ ı söz konusudur.  Yazılı anket sayesinde katılımcılardan az bir zaman dilimi içinde çok bilgi elde edilebilir.

34 5. SURVEY (TARAMA) 34  Surveyin SAKINCALARI  Genelleme yapılmak istenen nüfus çok büyük oldu ğ u için, örnekleme bir sorun olmaktadır.  Büyük örneklemelerde, anketler mülakat şeklinde uygulanıyorsa, çok fazla paraya ve zamana ihtiyaç duyulmaktadır.  Geniş kapsamlı fakat derinlemesine olmayan bilgi sa ğ lar.  Katılımcıların bilinçli olarak verdiklere cevaplara ba ğ lı kalınır ve katılımcılar çok çeşitli nedenlerle yanlı cevaplar verebilir.

35 6. ARŞ İ V ARAŞTIRMASI 35  Az kullanılan bir yöntemdir.  Arşiv kelimesi “hazır bilgi” anlamında kullanılmaktadır.  İ statistikler, kişisel dokümanlar, gazete haberleri, halk hikayeleri, romanlar, anılar  Türkiye’de özellikle istatistiklerden yararlanma yoluna gidilmektedir.  ÖRNEK: Donley ve Winter (1970) çalışması

36 6. ARŞ İ V ARAŞTIRMASI 36  Arşiv araştırmasının AVANTAJLARI  Araştırılan konuyu etkilemeyen, katılımcıların tepkisini çekmeyen bir yöntemdir.  Zaman içindeki çeşitli de ğ işme, gelişme ve akımlar incelenebilir.  Geçmiş olayları incelemek için iyi bir yöntemdir.  Betimleyici olmakla birlikte hipotez sınaması da yapabilir, ANCAK nedensellik ilişkisi kurması biraz zordur.

37 6. ARŞ İ V ARAŞTIRMASI 37  Arşiv araştırmasının SAKINCALARI  Gerekli bilgiyi bulup çıkarmak zor olabilir.  Araştırmacı elinde olanla yetinmek zorundadır.  İ çerik analizi zor ve zaman alıcıdır.  Genellemeler yapabilmek için araştırmacının hangi bilgiyi alaca ğ ını bilmesi ve bilginin geneli temsil eder nitelikte olması gerekmektedir.

38 ARAŞTIRMA SÜREC İ 38 1. Araştırma konusu belirlemek 1. Cevaplamak istedi ğ imiz bir soru bulmak 2. İ lgili konuda varolan yazını (literatürü) incelemek 1. Konuyla ilgili daha önce yapılanları bulmak 3. Hipotez oluşturmak 1. Araştırma sorusuyla ilgili beklentilerimizi ortaya koymak 4. Uygun bir araştırma tekni ğ i seçmek 1. Hipoteze uygun tekni ğ i seçmek 5. Veri toplamak 6. Elde edilen verileri analiz etmek (verinin niteli ğ ine ve hangi soruyu cevaplandırmak istemesine ba ğ lı olarak seçilir) 1. Betimsel istatistik: katılımcıların davranış ve özelliklerini özetler: ortalama, frekans, medyan, mod gibi 2. Çıkarımsal istatistik: gruptan elde edilen veriyle örneklemin alındı ğ ı gruba çıkarım yapmayı hedefler: birçok istatistiksel analizi içerir. 7. Analiz sonuçlarını rapor haline getirmek