2. ÜN İ TE İ SLAM DÜ Ş ÜNCES İ NDE YORUMLAR Tasavvufi Bir Yorum Olarak Alevilik-Bekta ş ilik.

... konulu sunumlar: "2. ÜN İ TE İ SLAM DÜ Ş ÜNCES İ NDE YORUMLAR Tasavvufi Bir Yorum Olarak Alevilik-Bekta ş ilik."— Sunum transkripti:

1 2. ÜN İ TE İ SLAM DÜ Ş ÜNCES İ NDE YORUMLAR Tasavvufi Bir Yorum Olarak Alevilik-Bekta ş ilik

2 1. Alevilik ve Bekta ş ilik Kavramları 2. Tarihsel Geli ş im 3. Hacı Bekta ş Veli ve Dört Kapı Kırk Makam 4. Alevilik-Bekta ş ilik Dü ş üncesinde Temel Unsurlar

3 İ slam’ın itikadî ve fıkhî yorumları oldu ğ u gibi tasavvufî yorumları da vardır. Tasavvufî yorumlar, İ slam’ın ahlak esasları üzerinde yo ğ unla ş arak insanın manevi açıdan arınmasını amaçlar. Tasavvufî yorumlar, İ slam dininin farklı kültür ve medeniyetlere mensup insanlara ula ş masında büyük bir rol oynamı ş tır.

4 İ slamiyetin Horasan, Hindistan, Türkistan, İ ran, Anadolu, Balkanlar ve Kuzey Afrika’ya yayılmasında da tasavvufî dü ş üncenin önemli katkıları olmu ş tur. Anadolu’da sevgi, saygı ve ho ş görü kültürünün yaygınla ş masını sa ğ lamı ş lardır. Ortaya çıkan tasavvufi yorumların ba ş ında Yesevilik, Nak ş ilik, Mevlevilik ve Alevilik-Bekta ş ilik gelmektedir.

5 Alevîlik ve Bekta ş îlik Kavramları Hz. Ali’yi seven, sayan ve ona taraftar olan ki ş iye de Alevi denir. Terim olarak Alevilik, Hz. Ali’yi en üstün sahabe olarak gören, onun Hz. Muhammed’den sonra halifeli ğ e Allah ve Hz. Peygamber tarafından tayin edildi ğ ine inananlar için kullanılır.

6 Bekta ş îlik, Hacı Bekta ş Veli’ye ba ğ lı olan ve onun yolundan gidenlerin olu ş turdu ğ u yolun adıdır. Hacı Bekta ş Veli, kendisinden sonra gelen birçok kimseye mür ş itlik yapmı ş, Anadolu’da ya ş ayan toplulukları Bekta ş îlik adı altında bir araya toplamı ş ve onlara önderlik yapmı ş tır.

7 Alevilik adı, Anadolu’da ya ş ayan Bekta ş i ve Kızılba ş lar için 19. Asrın ortalarından itibaren kullanılmı ş tır. Daha önce farklı isimler verilmekteydi. Mesela Kızılba ş, Bekta ş i, Babaî, Torlak, I ş ıklar, Abdallar ve Tahtacılar bu isimler arasında yer almaktaydı.

8 Alevîli ğ in törenleri, cemleri, semahları, a ğ ızdan a ğ za dola ş an deyi ş, duvaz ve nefesleri hep onun tasavvufi dü ş üncesini dile getirmi ş tir. Alevîlik ve Bekta ş ilik iç içe geçmi ş bir tasavvufi yorum olarak varlı ğ ını günümüze kadar devam ettirmi ş tir.

9 Alevîlik-Bekta ş îlik dü ş üncesi di ğ er tasavvufi olu ş umlar gibi İ slam’ın ahlaki prensipleri üzerinde önemle durur ve bu prensiplerin insanlar arasında yaygınla ş masını sa ğ lar. Alevîlik-Bekta ş ilik yolunun sevgi ve dostluk yoludur.

10 Tarihsel Geli ş im Alevîlik-Bekta ş îlik dü ş üncesi tasavvufi bir yorumdur. Bekta ş ilik dü ş üncesinin kurucusu Hacı Bekta ş Velî’dir. Hacı Bekta ş ı Velî, Pîr-i Türkistan olarak anılan Hoca Ahmet Yesevî’nin Allah sevgisi ve güzel ahlakı esas alan ö ğ retilerini Anadolu’da yaygınla ş tırmı ş tır.

11 Horasan ve di ğ er Türk bölgeleri Mo ğ ol istilasına u ğ rayınca Türkler Anadolu’yu yurt edinmi ş lerdir. Anadolu’ya göç eden Türklerin siyasi istikrara kavu ş masında, ekonomik olarak güçlenmesinde, birlik-beraberlik içinde ya ş amayı sa ğ layan manevi ba ğ ların geli ş mesinde Hacı Bekta ş Velî ve Mevlana gibi mutasavvıfların büyük katkıları olmu ş tur.

12 Hacı Bekta ş Veli, kısa süre içerisinde Anadolu’dan Balkanlar’a uzanan tasavvufi bir yorumun ilk mimarı olmu ş tur. Alevilik- Bekta ş ilik dü ş üncesi Geyikli Baba ve Abdal Musa gibi ş ahsiyetlerle Anadolu ve Balkanlar’da toplumsal hayatı etkilemi ş tasavvufi bir akım olarak günümüze kadar varlı ğ ını sürdürmü ş tür.

13 Hacı Bekta ş Veli ve Dört Kapı Kırk Makam Alevilik-Bekta ş ilik dü ş üncesinin ş ekillenmesinde Hacı Bekta ş Veli’nin Makâlât isimli eserinin önemli bir etkisi vardır. Hacı Bekta ş Veli, bu eserinde İ slam’ın itikat, ibadet ve ahlak konularındaki görü ş lerini dile getirmi ş tir. “dört kapı kırk makam” birbirlerini tamamlayan ş eylerdir.

14 Bunlardan birinin eksikli ğ i di ğ erini de eksik kılar. Kul, Allah’a kırk makamla ula ş ır, dost olur. Bu kırk makamın onu ş eriat içindedir, onu marifet içindedir, onu tarikat içindedir, onu da hakikat içindedir.

15 Alevîlik-Bekta ş îlik Dü ş üncesinde Temel Unsurlar Alevîlik-Bekta ş îlik dü ş üncesinin temel unsurları, kendi klasik yazılı kaynaklarında açıkça dile getirilir. Alevîlik- Bekta ş îlik isimli tasavvufi yorumun ba ş lıca kaynakları Kur’an, Hz. Peygamberin sözleri, Velâyetnâmeler, Buyruklar, Menâkıbnâmeler, Erkannâmeler ve ozanların ş iir ve nefesleridir.

16 1. Allah Sevgisi 2. Peygamber Sevgisi 3. Ehl-i Beyt Sevgisi 4. Tevella, Teberra 5. On İ ki İ mam 6. Musahiplik 7. Ayin-i Cem 8. Üç Sünnet Yedi Farz gibi konular Alevilik-Bekta ş ilik dü ş üncesinin temel unsurlarını olu ş turur.

17 Allah Sevgisi Allah sevgisi, Allah’ın varlı ğ ı ve birli ğ i konusu tasavvufi anlayı ş çerçevesinde anlatılır. İ nsanın Allah’ı sevmesi ve tanıması için öncelikle kendisini bilmesi gereklidir. Kendisini tanımayan Allah’ı da tanıyamaz.

18 Buna göre kendisini tanıyan insan, Allah’ı kendi içinde hissedecek ve onun büyüklü ğ ünü anlayacaktır. Tüm davranı ş ve dü ş üncelerinde daima Allah’ın huzurunda oldu ğ unu unutmayacak ve bu bilinçle hareket ederek gerçek tevhidi gerçekle ş tirecektir. Tevhid inancı ile Allah sevgisi birbiriyle sıkı sıkıya ili ş kilendirilir.

19 Peygamber Sevgisi Alevî-Bekta ş î tasavvufî anlayı ş ta, “Hak- Muhammed-Ali” ifadesinde Hz. Peygamber’e ikinci sırada yer verilir. Hz. Muhammed peygamber olarak kabul edilir. Hz. Peygamber, saygı ve sevgi ifadeleriyle anılarak ona ve ehli beytine salât ve selam getirilir.

20 Hz. Peygamberin cemali ve yüzünün güzelli ğ i güle benzetilerek gülbanklarda “Resulullah’ın gül cemaline salâvat” getirilir. Bundan dolayı da güle “remz-i Muhammedi” yani Hz. Muhammed’in sembolü adı verilir.

21 Ehl-i Beyt Sevgisi Ehl-i Beyt kavramı, Hz. Peygamberin ailesi, oca ğ ı ve evi anlamında kullanılır. Ehl-i Beyt sevgisi bütün tasavvufi yorumlarda oldu ğ u gibi Alevi-Bekta ş i kültüründe de önemli bir yere sahiptir.

22 Alevi-Bekta ş ilere göre Ehl-i Beyt içinde Hz. Ali’nin ayrı bir yeri ve önemi vardır. Bunun için Alevi-Bekta ş ili ğ e göre Hz. Peygamber, ümmetini Hz. Ali’ye emanet etmi ş, kızı Fatıma’yı onunla evlendirmi ş ve onu kendisine musahip ilan etmi ş tir.

23 Alevilik-Bekta ş ilik dü ş üncesinde, Ehl-i Beyt sevgisi dolayısıyla Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin soyundan gelenlere de sevgi beslenir. Muharrem ayında Hz. Hüseyin’in Kerbelâ’da ş ehit edilmesinin matemi için on iki gün oruç tutulur. Bu süre içerisinde normal hayatta yapılan bazı davranı ş lardan kaçınılır. Genellikle muharrem orucunun tamamlandı ğ ı on ikinci ak ş amı cem ayini yapılır.

24 Tevellâ, Teberrâ Tevellâ, birisini dost edinmek ve sevmek anlamına gelen Arapça bir kelimedir. Teberra, beri olmak, sevmeyip yüz çevirmek ve uzakla ş mak anlamında kullanılan Arapça bir kelimedir. Alevi-Bekta ş i kültüründe Emevilerin ikinci hükümdarı olan Yezid ile onun soyundan gelenleri ve taraftarlarını sevmemek anlamında kullanılan bir kavramdır.

25 Genel olarak tevella Ehl-i Beyti candan sevmek, teberra ise Ehl-i Beyt’e dü ş man olanları sevmemek ve onlardan uzak durmaktır.

26 On iki İ mam Alevî-Bekta ş î kültüründe on iki imam, Hz. Ali ile ba ş layan ve İ mam Mehdi ile son bulan on iki ki ş iden olu ş ur. İ lki Hz. Ali olup di ğ er imamların tamamı onun soyundan gelmi ş tir. Hz. Muhammed’in getirmi ş oldu ğ u mesajın bu imamlar aracılı ğ ıyla devam etti ğ ine inanırlar. Bu imamların tamamı masum olarak kabul edilir ve dinî, ahlakî konularda insanlara rehberlik yapan kimseler olarak görülürler.

27 Musahiplik Sohbet ve arkada ş lık yapmak, karde ş edinmek anlamlarına gelen musahiplik, Alevilik- Bekta ş ilikte evli iki çiftin birbiriyle yol karde ş li ğ i kurmasıdır. Hz. Peygamber, Mekke’den Medine’ye hicret ettikten sonra muahat uygulamasını gerçekle ş tirmi ş ti.. Hz. Peygamber kendisinin de Hz. Ali’yle karde ş oldu ğ unu ilan etmi ş tir.

28 Musahiplik gelene ğ inin Hz. Muhammed ile Hz. Ali’den itibaren uygulandı ğ ı belirtilir. Buna göre Hz. Muhammed miraçtan döndükten sonra ashabıyla görü ş erek onlara her iki ki ş inin birbiriyle musahip olmasını istemi ş ve kendisinin de Hz. Ali’yle musahip oldu ğ unu ilan etmi ş tir.

29 Birbirleriyle musahip olmak isteyen kimselerin ya ş, ekonomik durum ve ya ş adıkları yer gibi bazı hususlarda her ikisinin e ş it olması gerekir. Birbirleriyle musahip olan ki ş iler, artık karde ş olmu ş lardır ve birbirlerinden sorumludurlar. Musahiplerden biri bir hata i ş ledi ğ inde di ğ eri onu uyarır. Birbirlerinin sıkıntılarını payla ş arak dayanı ş ma içine girerler.

30 Ayin-i Cem Cem, toplanmak, bir araya gelmek, ayin kanun, töre ve adet ve dinî tören anlamlarına gelir. Bu anlamlara göre Ayin-i cem, “cem töresi, toplantı töresi, bir araya gelme yolu, âdeti” anlamında kullanılmaktadır. Cemler eskiden dergâhlarda, meydan evi denilen mekanlarda gerçekle ş tirilirdi. Kentle ş meyle birlikte cemevi adı verilen mekânlarda gerçekle ş tirilmeye ba ş lanmı ş tır.

31 Alevilik- Bekta ş ilik dü ş üncesine göre cemaatle yapılan törenlere cem denir. Cem törenine dedeler ve babalar önderlik yapar. Ozanlar tarafından ba ğ lama e ş li ğ inde, Hz.Muhammed, Hz. Ali, Ehl-i Beyt, On iki İ mam ve Kerbelâ üzerine deyi ş ler, dualar okunur. Bu cemlerde küskünler barı ş tırılır, semah dönülür, kurbanlar kesilir

32 Üç Sünnet Yedi Farz Alevilik-Bekta ş ilik dü ş üncesinde en önemli hususlardan biri “üç sünnet, yedi farz” kavramıdır. Sünnet ve farz kavramları ilke, kural, prensip ve kesin hüküm anlamında kullanılmı ş tır. Üç sünnet yedi farz kavramının sıralanı ş ı farklı verilmekle beraber Buyruk isimli kitabın Hacı Bekta ş nüshasında ş u ş ekilde yer almaktadır:

33 A. Üç Sünnet 1. Hakkı zikretmek 2. Kalpte dü ş manlı ğ a yer vermemek 3. Yola teslim olmak

34 B. Yedi Farz 1. Sırrını izhar etmemek 2. Gördü ğ ünü örtmek 3. Özür ile niyaz eylemek 4. Mürebbi hakkını gözetmek 5. Musahip hakkını gözetmek 6. Tövbe almak 7. Taç giyip özünü üstada teslim etmek 24.12.2014 Çar ş amba Amasya Anadolu İ mam-Hatip Lisesi