BOŞANMA VE ÇOCUK.

... konulu sunumlar: "BOŞANMA VE ÇOCUK."— Sunum transkripti:

1 BOŞANMA VE ÇOCUK

2 Hukuksal Anlamda Boşanma: Evlilik sözleşmesinin sona ermesidir.

3 Ruhsal Anlamda Boşanma: Aile birliğinin bozulması, ailenin bölünmesine ya da bütünüyle dağılmasına yol açan ve bütün aile üyelerini hatta yakın çevredeki kişileri sarsabilen karmaşık bir olgudur.

4 Önceki yüzyıllarda toplumu ataerkil yapıdaki geniş aileler oluştururken günümüzde büyük ölçüde çekirdek ve parçalanmış aileler oluşturmaktadır.

5 Boşanmalar, parçalanmış aileler, annesiz veya babasız büyüyen çocuklar alışılmış olgular durumuna gelmiştir.

6 Boşanma olayı bir ülkenin sosyo-ekonomik düzeyi ve kültürel yapısıyla yakından ilgilidir. Boşanma olayını ülkenin gelişmişlik düzeyi, kadının çalışma hayatındaki yeri, dini inançlar, toplumun tutumu vb. etkenler etkilemektedir.

7 BOŞANMA NEDENLERİ Son yıllarda boşanma oranlarında artışa sebep olan faktörler şunlardır: Aile yapısındaki değişiklikler Kadın-erkek rollerinde yaşanan değişimler Kadının çalışma hayatında aktif rol alması Toplumsal ve kültürel değişimler ve bunların aileye yansıması

8 Kırsal kesimde boşanmalar daha az iken kentleşme hızına bağlı olarak kentlerde boşanmalar artmıştır. Bunun nedeni ise kırsal kesimde kadının ekonomik özgürlüğü yokken kentlerde kentleşmeye bağlı olarak kadın haklarının gelişmesi, eğitim düzeyinin artması ve kadının toplumsal hayata katılımı beklendiği gibi evlilikte uyumu arttırmamıştır. Olumlu olarak ise ailenin yaşam düzeyini yükseltmiştir ama aynı zamanda ailede rol çatışmasına da neden olmuştur.

9 EVLİLİĞİN BİTMESİNE YOL AÇAN EN YAYGIN SEBEPLER ŞUNLARDIR:
Ekonomik sorunlar Eşlerin sosyal ve kültürel yapı farklılıkları Cinsel sorunlar İletişim bozukluğu ihanet Aile içi şiddet Zevk farlılıkları Eşlerin birbirini ihmal etmesi Ailelerin aşırı müdahalesi Eşlerden birinin ya da her ikisinin de ailesine bağımlı olması ya da zayıf kişilikte olması Ciddi ve ekonomik sınıfsal farklılıklar Çocuk olmaması

10 Yaş farkının fazla olması
Küçük yaşta yapılan evlilikler Aile baskısı ile evlendirmeler Eşlerden birinin ani kişilik ve yaşam tarzı değişikliği Psikiyatrik sorunlar Depresyon Panik atak Şizofreni Uyuşturucu Alkol Kumar bağımlılığı

11 Boşanma oranı son 10 yılda arttı
Türkiye'de 2004’te 91 bin 22 olan boşanan çift sayısı 10 yılda yaklaşık yüzde 38 artışla 2013’te 125 bin 305’e yükseldi. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, Türkiye'de 2004’te 91 bin 22 olan boşanan çift sayısı 10 yılda yaklaşık yüzde 38 artışla 2013’te 125 bin 305’e yükseldi. Evlilikler ise söz konusu dönemde azalan bir seyir izledi. 2004'te 615 bin 357 olan evlenen çift sayısı 2013'te 600 bin 138'e geriledi. 2004’ten bu yana 2013 yılsonu itibarıyla 1 milyon 75 bin 765 çift boşandı. Aynı dönemde evlenen çiftlerin sayısı ise toplam 6 milyon 144 bin 124 oldu yılsonu verilerine göre, 2004 yılına oranla evlenme oranı yüzde 2,5 azalırken, boşanma oranı yüzde 38 arttı. TÜİK verilerine göre, 2006'da 636 bin 121, 2008’de 641 bin 973, 2010’da 582 bin 715, 2012’de 603 bin 751 çift evlendi, boşanan çiftlerin sayısı ise 2006'da 93 bin 489, 2008’de 99 bin 663, 2010’da 118 bin 568, 2012'de 123 bin 325 oldu.

12

13 Boşanma özellikle çocukların hayatında birçok değişiklik yaratır.
Bu değişimler şunlardır: Yapısal değişimler Ekonomik değişimler Duygusal değişimler

14 YAPISAL DEĞİŞİMLER Boşanmayla birlikte aile anne-çocuk ve baba-çocuk olmak üzere iki küçük birime ayrılır. Buna bağlı olarak ailedeki görev ve sorumluluklara ilişkin dağılımlarda değişimler yaşanır.

15 Ailenin gelir düzeyinde değişimler yaşanır.
EKONOMİK DEĞİŞİMLER Ailenin gelir düzeyinde değişimler yaşanır.

16 DUYGUSAL DEĞİŞİMLER Aile üyeleri arasında öfke, karmaşa, ebeveynlerden birisiyle ilişkinin zayıflaması gözlenir.

17 ÇOCUĞUN BOŞANMAYA UYUMUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Çocuğun Birlikte Yaşamadığı Ebeveyniyle İlişkisinin Kalitesi Çocuğun Birlikte Yaşadığı Ebeveynin Psikolojik Uyumu ve Ebeveynlik Yeteneği Ebeveynler Arası Çatışma Ekonomik Güçlükler Sosyal ve Çevresel Etkenler Çocuğun Özelikleri Çocuğun Cinsiyeti Çocuğun Yaşı Çocuğun Kişilik Yapısı

18 ÇOCUĞUN BİRLİKTE YAŞAMADIĞI EBEVEYNİYLE İLİŞKİSİNİN KALİTESİ
Boşanma sonrasında babaların büyük çoğunluğunun çocuklarıyla iletişimi azalmakta bu durum özellikle erkek çocuklarında cinsiyet rolünü olumsuz etkilemektedir. Çocuğun birlikte yaşamadığı ebeveyniyle ilişkisi ne kadar kaliteli ve sürekli olursa çocukta o kadar az içe yönelim ve problemli davranış görülmektedir.

19 ÇOCUĞUN BİRLİKTE YAŞADIĞI EBEVEYNİN PSİKOLOJİK UYUMU VE EBEVEYNLİK YETENEĞİ
Boşanma sonrası çocuğun gösterdiği tepkilerden birisi birlikte yaşadığı ebeveynine kızma şeklindedir. Çocuk giden anne ya da babasının gitme nedeninin yanında kaldığı kişi olduğuna inanır. Bundan sonra giden kişi ile aynı evde yaşayamayacak, anne ve babasının birlikte yaşamalarına tanık olamayacaktır. Bu durum çocuk için kabul edilemez bir gerçektir ve çocuk bundan dolayı çeşitli sorunlar yaşayabilir.

20 Boşanma sonrasında ailesini kaybeden kadınlarda depresyon, stres, yalnızlık, reddedilme korkusu, kontrol eksikliği, ümitsizlik ve öfke gibi psikolojik belirtiler görülmektedir. Bunların yanında boşanma sonrasında yaşanan ekonomik güçlükler ve boşanmanın yarattığı duygusal stres annelerin ebeveynlik yeteneğini azaltmakta ve bu durum çocuklara yansımaktadır.

21 EBEVEYNLER ARASI ÇATIŞMA
Boşanma öncesi ve sonrasında ebeveynler arasında yaşanan çatışmalar çocuğun boşanmaya uyumunu olumsuz etkilemektedir. Chess, Thomas, Mittelman ve Cohen tarafından yapılan araştırmada çocukların anne babalarının boşanmasını, aile içi çatışmalardan daha az stres yaratan bir olay olarak gördükleri sonucuna ulaşılmıştır. Yani ebeveynler arası çatışmanın çok olduğu ailelerde boşanma çocuğun psikososyal gelişimi açısından ailenin birlikte yaşamasından daha sağlıklıdır.

22 Ebeveynler arası çatışmanın boşanmadan sonra da devam etmesi çocuğun her iki ebeveyniyle de sağlıklı ilişkiler kurmasını engeller. Çocukların anne-baba arasında bir haberci gibi kullanılması, anne veya babanın karşı tarafı kötüleyerek çocuğu kendi yanına çekmeye çalışması, anne-baba arasındaki iletişimin boşanmayla tamamen kesilmesi çocuğun boşanmayı daha stresli bir olay olarak algılamasına neden olur.

23 EKONOMİK GÜÇLÜKLER Boşanma sonrasında ebeveynlerin çoğunlukla da annelerin gelir seviyesi düşmektedir. Gelirdeki düşme annede depresyon ve strese çocuklarda ise psikolojik problemlere yol açabilir. Annenin ekonomik güçlük nedeniyle daha fazla çalışması, çocuklarına ayırdığı zamanın azalmasına çocuğun okul ve sosyal aktivitelerini yönlendirmede sorun yaşamasına, ev düzenini sağlama ve disiplin konusunda yetersiz kalmasına yol açmaktadır.

24 SOSYAL VE ÇEVRESEL ETKENLER
Boşanma olayı çocuğun sosyal destek sistemini etkileyen bir durumdur. Ebeveynleri boşanan pek çok çocuğun sosyal çevresi değişir. Yeni eve taşınma, yeni okul ve arkadaşlar, yeni komşular bunlardan bazılarıdır. Özellikle çocuk boşanmaya yeterli uyumu sağlayamadan ebeveynin ikinci evliliği yapması çocukta stres yaratan en önemli etkendir. Yakın aile desteği ve sosyal destek boşanma sürecinde ebeveynlerin ve çocukların sosyal işlevlerini olumlu etkiler.

25 ÇOCUĞUN ÖZELLİKLERİ Her çocuk boşanma olayından eşit etkilenmez. Çocuğun boşanmaya gösterdiği tepkinin türünü ve bu tepkinin ne kadar sürdüğünü çocuğun cinsiyeti, yaşı, kişiliği gibi özellikler etkileyebilir.

26 1 - ÇOCUĞUN CİNSİYETİ Boşanma olayında erkek çocuklar kız çocuklarına göre daha fazla uyum problemi yaşamaktadır. Kız ve erkek çocuklar arasında ki farklılık şöyle açıklanabilir; 1- Erkekler boşanmaya karşı tepkilerini daha az dışa vurmaktadır. 2- Boşanmaların %90’ında çocuklar annesi ile birlikte yaşamakta ve bu durum kız çocukların kimlik figürünü desteklemektedir. Bir araştırmada 4 yaşından önce boşanma deneyimi yaşayan erkek çocukların cinsiyet rolü gelişimlerinde sapmalar olduğu kadınsı rolleri benimseyip erkeksi rolleri geliştiremedikleri, babalarından ayrıldıkları için duydukları öfkeyi anneye yansıttıkları ve anneyle ilişkilerinin bozulduğu sonucuna ulaşılmıştır.

27 2 – ÇOCUĞUN YAŞI Boşanmaya uyumda çocuğun yaşı çok önemli bir yere sahiptir. Çünkü çocuğun sosyal, bilişsel ve duygusal gelişimini tamamlaması boşanma sürecine verdiği tepkiyi ve boşanmayı anlamlandırmasını etkilemektedir. Boşanma çocukların kolay kavrayıp benimseyecekleri bir durum değildir. Hele okul öncesi yaşlarda büsbütün anlaşılmazdır. Çocuk anne babaya saplantılı bağlanma davranışları gösterir, onlardan ayrılma korkusu duyabilir.

28 Boşanmaya tepki olarak çocuklarda görülebilecek tipik gerileme davranışları;
Parmak emme Altını ıslatma İnatçılık Anne babaya vurma Anne babaya aşırı düşkünlük gösterme Eskiden sevilen bir oyuncağa yada nesneye tekrar bağlanma.

29 2 yaş civarı; Çocukta terk edilme korkusu görülebilir.
Yaş grubuna göre boşanmanın çocuk üzerinde etkisi; 2 yaş civarı; Çocukta terk edilme korkusu görülebilir. 3-4 yaş; Saldırganlık, çekingenlik, kendini suçlu hissetme, özgüven zedelenmesi, hayal gücünde azalma. 5-6yaş; Diğer tepkilere ek olarak endişe ve abartılmış korkular. 9-11 yaş; Boşanmayı anlar ebeveynlerin yeniden bir araya gelmesi hayalleri kurarlar. Okul Çocukları; Anne- Baba ayrımını ayıp bir olay gibi saklama eğilimi sergileyebilir. Okul başarısında düşme ve uyum sorunları dikkat çeker.

30 3 – ÇOCUĞUN KİŞİLİK YAPISI
Çocuğun sahip olduğu kişilik özellikleri ne kadar olumlu ise boşanma gibi stresli bir sürece uyumu da o kadar iyi olmaktadır. Zeki, becerikli, iç disiplini ve benlik saygısı yüksek, espri yeteneği olan çocuklar yaşamlarında karşılaştıkları stres durumlarına daha kolay uyum sağlamaktadır.

31 BOŞANMA SONRASI ÇOCUĞUN GÖSTERDİĞİ TEPKİLER

32 Boşanma olayı aile içinde en çok çocuk üzerinde olumsuz etkiler yaratır.
Boşanma sürecinde öfkenin ve düşmanca tutumların sık sık yaşanması çocukta sevilmediği duygusuna sebep olabilir. Çoğu zaman çocuklar boşanma olayından kendilerini sorumlu tutarlar ve suçluluk duygusu geliştirirler.

33

34 Boşanmaya çocuk açısından bakıldığında 3 sorunla karşı karşıya gelinir.
İlk sorun, boşanmanın çocuğun günlük yaşamın getirdiği etkilerdir. Çocuğun aile ortamı boşanma sonrasında önemli değişiklikler geçirir. İkinci sorun, boşanma sırasında çocuğun kaç yaşında olduğudur. Çocuğun yaşının küçük olması psiko-seksüel gelişim dönemleri düşünüldüğünde onu daha fazla etkiler. Son sorunda çocuğun ebeveynlerinden hangisinin yanında kaldığıdır. Çocuk anne ya da babasının yanında kaldığında diğer ebeveynini daha az gördüğünden bu ebeveyniyle ilgili psikolojik ihtiyaçlarını yeterince karşılayamaz.

35 Boşanma sürecinde yaşanan gerginlik ve çatışmalar, çocuğun içe kapanmasına, anne-babası tarafından sevilmediğini düşünmesine, gerginliklerin sorumlusu olarak kendisini görmesine neden olur. Bu sürecin son noktası olan boşanma ise çocuğa bu düşüncelerinde haklı olduğu mesajını verir ve çocukta yoğun bir suçluluk duygusu oluşmasına yol açar.

36 Boşanma sonrası çocuklarda ayrıca,anksiyete ve anne veya babayı kaybetme korkusuna sık rastlanır.
Çocuklarda anne-baba ayrılığına bağlı olarak ortaya çıkan ruhsal uyumsuzluk belirtileri çocuğun yaşına, boşanmadan önceki örselenmesine ve boşanma sonrası dönemde, ana babayla ilişkilerinin niteliğine göre değişir. Bu belirtilerin kalıcısı olması da yine çok çeşitli etkenlere bağlıdır.

37 Boşanma sonrası çocukların uyumu iki dönemde incelenebilir:
Kısa süreli uyum: Bu süreç çocuğun boşanma sonrası 1-2 yıl içinde yaşadığı aile içi çatışmalar, iletişim eksikliği, ekonomik koşullar ve psiko-sosyal stresler gibi olumsuz etmenlerin varlığından etkilenir. Çocuklar kısa süreli uyum döneminde ailedeki değişime bağlı olarak kısa bir yas dönemi yaşarlar. Boşanmayı izleyen ilk bir yılda çocuklarda korku, üzüntü, öfke, suçluluk, yalnızlık, gerileme, sevilemeyeceği düşüncesi gibi tepkiler gözlenir.

38 Uzun süreli uyum: Anne babası boşanan çocukların uzun vadede boşanma olayıyla başaçıkmaları beklenir.Ancak, uzun süreli uyum döneminde olumsuzluklarla karşılaşarak uyumu başsaramayan çocuklarda ailesi ile bir arada yaşayan çocuklara göre 2-3 kat daha fazla okuldan atılma, hamile kalma, antisosyal ve sorumsuz davranma davranışları görüldüğü belirlenmiştir.

39

40 Boşanma pek çok çocuk için zor bir geçiş dönemidir.
Çocuğun boşanma olayına uyum sağlama süreci de genelde uzundur. Bu uyum süreci içerisinde çocuk, boşanmayı reddetme, bu durumu oluşturan nedene kızma, anne- babayı bir araya getirmek için çaba harcama, depresyon ve boşanmayı kabullenmeyi içeren beş evreden geçmektedir.

41 Çocuklarda boşanma süreci ve sonrasında bazı nedenler stres yaratabilir ve bu streste çocuğun boşanmaya uyumunu etkileyebilir. Bu nedenler incelendiğinde; Çocuğun anne ve babasının destek ve kontrolünden mahrum kalması, Çocuğun velayetinde olmadığı ebeveyniyle arasında ilişki kaybı, Ebeveynler arasında süren tartışmalar, Ekonomik düzeyde düşme, Ev, okul ve arkadaş değişimleri göze çarpmaktadır.

42 Bu stres faktörleri çocuğun boşanma sonrası uyumunu ve sosyal ilişkilerini olumsuz etkiler.
Boşanma sonrası çocukların yeniden toparlanabilme sürecine girebilmeleri için gerekli birtakım koşullar mevcuttur. Bunlar; ebeveynlerin çatışmalarını sonlandırarak kendi yaşamlarını kurmaları, ekonomik güçlüklerin fazla olmaması, çocuğun her iki ebeveyniyle de sürekli görüşebilmesidir.

43 Çocuklarda boşanma sonrası stres yaratan faktörler olduğu gibi bazı faktörler ebeveynlerinde boşanma sonrasında stres yaşamasına neden olabilir. Bu faktörler; Çocuğun bakımını alan ebeveynin çocuk bakımıyla ilgili sorumluluklarının artması, Çocuğun velayetinin kaybetme endişesi, Çocuğun maddi ve manevi desteklenmesi için eski eşle yaşayan tartışmalar, Eski eşin istenmeyen ziyaretleri, Evli arkadaş ve komşularla kurulan ilişkinin zayıflamasına bağlı duygusal desteğin azalması, Özellikle anneler tarafından yaşanan ekonomik olumsuzluklar ve diğer stresli yaşam olaylarıdır.

44 BOŞANMIŞ EBEVEYNLER VE ÇOCUKLARI İÇİN HAZIRLANAN PROGRAMLAR
Son yıllarda boşanma sayısındaki hızlı artış ve boşanmanın ailenin sonu olmadığı görüşünün yaygınlaşmasıyla gelişmiş ülkelerde boşanma öncesi, sırasında ve sonrasında ailelere ve çocuklarına yönelik bazı eğitimsel programlar geliştirilmiştir.

45 Ebeveynlere yönelik hazırlanan eğitimsel programların üç temel amacı vardır:
1.Ailelerin boşanma olayına psikolojik uyumlarını sağlamak 2.Etkili ebeveynliği geliştirmek 3.Aile ilişkilerini güçlendirmek

46 Ebeveyn eğitim programlarının içeriğini ise dört temel konu oluşturmaktadır. Bu konular: Boşanma sürecinde yaşanan kayıp ve yas duygusuyla baş etme ve uyum eğitimi, boşanmanın getirdiği değişimlerle baş etme, etkili ebeveynliğin öğretilmesi, destek kaynakları(kitap, iletişim kaynakları) kullanabilme becerisinin geliştirilmesidir.

47 Ebeveyn eğitim programlarında genellikle video gösterisi, grup tartışmaları ve konferanslar yer almaktadır. Eğitim programına akademisyenler, psikiyatrisler ve devleti temsil eden bir yetkili katılmaktadır. Ebeveyn eğitim programları ailelerin ve çocuğun boşanma sürecini problemsiz atlatabilmesi açısından etkili olmakla birlikte henüz ülkemizde düzenli ve programlı olarak uygulanmamaktadır.

48 BOŞANMIŞ AİLE ÇOCUKLARI İÇİN HAZIRLANAN PROGRAMLAR
Bu programlar çocukların boşanmayla ilgili olumsuz duygularını ve yanlış anlamalarını en aza indirmek, boşanma sonrasında yaşanan sorunlarla baş etmelerine yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır. Çocuklara yönelik boşanmaya uyum programları hazırlanırken dikkate alınması gereken en önemli nokta çocuğun gelişim düzeyidir. Eğitimsel ve tedavi edici aktiviteleri içeren çocuk merkezli grup programlarının avantajı daha çok gelir seviyesi düşük ailelerden gelen çocukların yararlanabilmesidir.

49 Çocuklara yönelik boşanma eğitim programları üçe ayrılır.
1.Danışmanlık Programları: Boşanmanın çocuklar üzerindeki olumsuz etkileri göz önünde bulundurularak boşanmış aile çocukları için danışmanlık programları geliştirilmiş ve boşanmanın çocuklar üzerinde yarattığı olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması amaçlanmıştır.

50 Danışmanlık programları genel olarak çocukların boşanmayla yüzleşerek yalnız olmadıklarını anlamalarını sağlamak, boşanmaya kendilerinin neden olduğu fikrinden çocukları vazgeçirmek, çocuklara etkili iletişim, problem çözme ve atılganlık becerileri kazandırmak, stresle başa çıkma becerilerini geliştirerek stresi yenmelerini sağlamak, öfkelerini kontrol edebilmeyi öğretmek gibi amaçlara odaklanmıştır.

51 Programa çocuklarla beraber ebeveynlerinde dahil edilmesi etkililiğin artmasına yol açmıştır. Bu tarz danışmanlık programlarında boşanma olayını yaşayan çocukların akranlarıyla beraber olmaları duygularını paylaşmalarına ortam hazırlamakta ve böylece yalnızlık hislerini ortadan kaldırmaktadır. 2.Koruyucu Grup Müdahaleleri: Genellikle boşanma olayı gerçekleştiğinde ergenlik döneminde olan çocuklar için kullanılır.

52 3.Okul Temelli Programlar: Boşanma öncesi ve sonrası şiddetli geçimsizliğin sürmesi ve anne babaların kendi dertlerine düşmeleri nedeniyle çocuğun aile dışında en çok güvendiği yer olan okullar kullanılarak çocuğun boşanma yaşantısının normalleştirilmesi ve çocuğa gerekli desteğin sağlanması amacıyla okul temelli destek programları geliştirilmiştir. Okul destekli programlarda boşanmış ailelerden gelen çocuklar birbirine yaşadıklarını anlatmakta ve bu da akran desteği sağlamaktadır.

53 Okul temelli programlar yoluyla çocukların başarması beklenen görevler:
Boşanma gerçeğini kabul edip gerçekçi bir biçimde anlamak, ailesel çatışmayı çözmek ve çocuğun gündemini yeniden başlatmak, boşanmaya yüklenen pek çok kaybı çözümlemek, utanma reddedilme ve öfke duygularıyla baş edebilmek, boşanmanın sürekliliğini kabul etmek, gelecekteki ilişkileriyle ilgili gerçekçi bir yaklaşım geliştirmektir.

54 AİLELERİN BOŞANMA SÜRECİNDE ÇOCUĞU KORUMAK İÇİN DİKKAT ETMESİ GEREKENLER

55 Çocuğun hayatındaki en önemli kişiler anne babaları olduğundan boşanma olayının çocuk üzerinde olumsuz etkiler yaratmaması ya da yaratacağı olumsuz etkilerin en aza indirilmesi için en büyük görev anne babalara düşmektedir. Anne babaların doğru yaklaşımları çocuğun boşanma olayını en az travmayla atlatmasını sağlayabilirken hatalı yaklaşımları da çocuğun daha fazla travmatize olmasına neden olabilir.

56 Öncelikle boşanmadan sonra, anne babalar ilişkilerini medeni bir biçimde sürdürmeli, çocuğa her zaman sevildiği, istenildiği duygusu hissettirilmelidir. Anne ve babalar çocuğa boşanmanın onu bir süre mutsuz edeceğini bildiklerini söylemeli ancak boşanmada onun bir suçu olmadığını özellikle belirtmelidirler.

57 Boşanma olayından sonra anne ya da babadan biri, diğerinden öç almak için çocuğu araç olarak kullanmamalıdır. Çocuğu yanına alan anne ya da babanın onu diğer ebeveyne göstermeyip, karşı tarafı cezalandırması, çocukta ciddi sorunlara neden olabilecek hatalı bir davranıştır. Bunun tam aksine anne babalar çocuğu karşı tarafa göndermekle de tehdit etmemelidir. Çok zararlı olan bu tutum sonucunda, çocuk kendisini yalnız hissederek, kendisine ve çevresine güvenini kaybedebilir.

58 Çocuğun kötü özelliklerinin diğer ebeveyne benzetilmesi de çok sakıncalıdır.
Ayrıca boşanma süreci ve boşanmanın hemen ardından çocuğun yaşadığı yer sabit kalmalı, değiştirilmemelidir. Çocukta bir mekana ait olma duygusu bulunmaktadır. Boşanma sonrası, çocuk sahip olduğu mekanı kaybetme korkusu yaşayabilir. Bu nedenle anne ve babalar, çocuğun yerini sık sık değiştirmekten kaçınmalıdırlar.

59 Boşanmış ebeveynler çocuğuna “bundan sonra benim hayat arkadaşım sensin, tüm varlığım sensin” gibi sözler söylememeli, çocuğa taşıyabileceğinden fazla sorumluluk yüklememelidir. Anne ve babalar, çocuklarını haber taşıma aracı olarak görmemeli, birbirlerine iletecekleri mesajlar için asla çocuğu kullanmamalı, bunun yanında çocuğa acıma duygusuyla ya da şımartacak biçimde yaklaşmamalıdırlar.

60 Anne babalar, boşanmadan dolayı mutlu olsalar bile, çocuklarının yitirme duygusu yaşadıklarını unutmayıp, üzüntülü ve kederli günlerinde onlara yardımcı olmalıdırlar. Anne babalar için yerine getirilmesi çok zor olan sorumluluklardan birisi de, çocuklarla olgun, paylaşımcı ve iyi bir ilişki sürdürebilmeleridir. Çocuklarını ilgili bir biçimde dinlemelidirler. Eğer çocuk boşanmanın etkisinde kalarak, sonuçtan olumsuz yönde etkilenirse, anne babalar çocukları için profesyonel yardım olanağı sağlamalıdırlar. Boşanmanın anlamı çocuğa açık ve kesin bir dille anlatılmalı, birleşme ve barışma umudu verilmemelidir.

61