Koyunculuk İşletmelerinde Sürü Yönetimi

... konulu sunumlar: "Koyunculuk İşletmelerinde Sürü Yönetimi"— Sunum transkripti:

1 Koyunculuk İşletmelerinde Sürü Yönetimi
Dr. İbrahim AYTEKİN Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü / KONYA

2 Sürü Yönetimi Sürü yönetimi denildiğinde, bir süt sığırı işletmesinden sağlanan geliri en üst seviyeye çıkarmak amacıyla, sürü düzeyinde yapılması gereken uygulamalar anlaşılmalıdır. Bu bakış açısıyla sürüdeki hayvan sayısına bağlı olmaksızın, bu hayvanlara ait veriler toplanır, değerlendirilir, işletmeye yönelik kararlar alınır ve uygulanması sağlanır. Hayvancılık işletmelerinin amacı mümkün olduğu kadar az girdi kullanarak daha fazla üretim ve kar sağlamaktır. Amaç kazançlı ve sağlıklı, ortalama ömrü uzun bir sürü oluşturmaktır. Bu amaca hizmet edecek uygulamalar yine sürü yönetimi olarak nitelendirilir.

3 Sürü Yönetimi Türkiye, coğrafik yapısı, mera varlığı ve meraların daha çok koyunun otlamasına uygun olması yanında, tüketici tercihleri gibi bazı nedenlerle koyun yetiştiriciliği için uygun bir ülkedir. Sahip olduğu koyun varlığı bakımından önemli ülkeler arasındadır. ÜLKELER Hayvan Varlığı (baş) Çin Avustralya Hindistan Sudan İran Nijerya ABD Yeni Zelanda Pakistan Türkiye

4 Yıllar itibariyle hayvan varlığındaki gelişmeler (x1000 baş)
Sürü Yönetimi Yıllar itibariyle hayvan varlığındaki gelişmeler (x1000 baş) Yıllar Sığır Manda Koyun Keçi 1985 12 466 551 42 500 13 336 1990 11 377 371 40 553 10 977 1995 11 789 255 33 791 9 111 2000 10 761 146 28 492 7 201 2005 10 526 105 25 304 6 517 2010 11 370 85 23 090 6 293 2011 12 386 98 25 032 7 278 2012 13 915 107 27 425 8 357 2013 14 415 118 29 284 9 226 2014 14122 122 31 115 10 347

5 Yıllar itibariyle kişi başına düşen koyun sayısı (*1000 baş)
Sürü Yönetimi Yıllar itibariyle kişi başına düşen koyun sayısı (*1000 baş)

6 Toplam süt üretimi türlerin payı ve hayvan başına süt verim ortalaması
Sürü Yönetimi Toplam süt üretimi türlerin payı ve hayvan başına süt verim ortalaması

7 Sürü Yönetimi Et üretimi, et üretiminde türlerin payı ve karkas ağırlığı ortalamaları

8 Yapağı, Kıl ve Tiftik Üretimi
Sürü Yönetimi Yapağı, Kıl ve Tiftik Üretimi

9 Sürü Yönetimi

10 Türkiye nüfusu ile şehir ve kırsal nüfusta meydana gelen değişiklikler
Sürü Yönetimi Türkiye nüfusu ile şehir ve kırsal nüfusta meydana gelen değişiklikler

11 İşletme tiplerine göre tarımsal işletmeler
Sürü Yönetimi İşletme tiplerine göre tarımsal işletmeler İşletme büyüklüğüne göre işletme ve hayvan varlığı dağılımı HÜ yapan işletmelerin %75 inin kendi arazisi yok.

12 Sektörün Bazı Sorunları
Sürü Yönetimi Sektörün Bazı Sorunları Hastalıklar nedeni ile oluşan ekonomik kayıplar Hastalıklarla mücadele için ayrılan bütçe yetersizliği İşletmelerin küçük ve dağınık olması Yetersiz teknoloji kullanımı Kayıt dışı üretim Pazarlama ve organizasyon eksikliği Yetersiz kaba yem üretimi ve yem fiyatlarının yüksek oluşu Hastalıkların neden olduğu yıllık ekonomik kayıp süt ve et üretimimizin % 25’ine karşılık gelmektedir. Sadece bakım-besleme koşullarında yapılacak basit iyileştirmelerle bile işletme gelirlerinde %20-30’luk artış sağlanması olasıdır.

13 YERLİ KOYUN IRKLARI

14 Yerli Koyun Irkları Akkaraman Ergin Canlı Ağ. (kg): 62-100 ♂50-72 ♀
Doğum Ağ. (kg): Günlük Canlı Ağ. Artışı (g): Laktasyon Süresi (gün): 150 Laktasyon Süt Verimi (kg): Yapağı Verimi (kg): Kuzu Verimi: 1.2 Verim Yönü: Kombine (et, süt) Kuyruk Tipi: Yağlı kuyruklu Yayılma Alanı: Orta Anadolu

15 Morkaraman Ergin Canlı Ağ. (kg): 50-90 ♂ 40-60 ♀
Doğum Ağ. (g): Günlük Canlı Ağ. Artışı (g):192 Laktasyon Süresi (gün): 126 Laktasyon Süt Verimi (kg): 60 Yapağı Verimi (kg): Kuzu Verimi: 1.0 Verim Yönü: Kombine (et öncelikli) Kuyruk Tipi: Yağlı kuyruklu Yayılma Alanı: Doğu Anadolu

16 Dağlıç Ergin Canlı Ağ. (kg): 53 ♂ 46 ♀ Doğum Ağ. (g): 3.5
Günlük Canlı Ağ. Artışı (g):240 Laktasyon Süresi (gün): Laktasyon Süt Verimi (kg): 55-60 Yapağı Verimi (kg): 2.3 Kuzu Verimi: 1.0 Verim Yönü: Kombine (et, süt) Kuyruk Tipi: Yağlı kuyruklu Yayılma Alanı: İç batı Anadolu

17 İvesi Ergin Canlı Ağ. (kg): 70-80 ♂ 50-55 ♀ Doğum Ağ. (g): 4.4 - 4.6
Günlük Canlı Ağ. Artışı (g):264 Laktasyon Süresi (gün): 185 Laktasyon Süt Verimi (kg): 172 Yapağı Verimi (kg): 2.5 Kuzu Verimi: 1.1 Verim Yönü: Kombine (süt öncelikli) Kuyruk Tipi: Yağlı kuyruklu Yayılma Alanı: Güney Doğu Anadolu

18 Kıvırcık Ergin Canlı Ağ. (kg): 60-70 ♂ 45-55 ♀
Doğum Ağ. (g): Günlük Canlı Ağ. Artışı (g):263 Laktasyon Süresi (gün): 180 Laktasyon Süt Verimi (kg): 83 Yapağı Verimi (kg): 1.5 Kuzu Verimi: 1.2 Verim Yönü: Kombine (et, süt, yapağı) Kuyruk Tipi: Yağsız, ince Yayılma Alanı:Trakya, Marmara, Ege

19 Karayaka Ergin Canlı Ağ. (kg): 55 ♂ 40 ♀ Doğum Ağ. (g): 3.2 – 3.5
Günlük Canlı Ağ. Artışı (g):264 Laktasyon Süresi (gün): Laktasyon Süt Verimi (kg): 40-50 Yapağı Verimi (kg): Kuzu Verimi: 1.1 Verim Yönü: Kombine (et, yapağı, süt) Kuyruk Tipi: Yağsız, ince Yayılma Alanı: Orta Karadeniz

20 Sakız Ergin Canlı Ağ. (kg): 70 ♂ 50 ♀ Doğum Ağ. (g): 3.0 – 3.2
Günlük Canlı Ağ. Artışı (g):242 Laktasyon Süresi (gün): 190 Laktasyon Süt Verimi (kg): Yapağı Verimi (kg): 2.0 Kuzu Verimi: 2.0 Verim Yönü: Süt ve döl Kuyruk Tipi: Yarım yağlı kuyruklu Yayılma Alanı: Ege ve Marmara sahilleri

21 Karacabey Merinosu Ergin Canlı Ağ. (kg): 80-100 ♂ 60-65 ♀
Doğum Ağ. (g): 4.3 – 4.5 Günlük Canlı Ağ. Artışı (g):322 Laktasyon Süresi (gün): 140 Laktasyon Süt Verimi (kg): 78 Yapağı Verimi (kg): 3.6 Kuzu Verimi: 1.4 Verim Yönü: Et, yapağı Kuyruk Tipi: Yağsız, ince Yayılma Alanı:Marmara, özellikle Güneyi (%90 AYEM+%10 Kıvırcık)

22 Anadolu Merinosu Ergin Canlı Ağ. (kg): 80-90 ♂ 50-55 ♀
Doğum Ağ. (g): 4.1 – 4.3 Günlük Canlı Ağ. Artışı (g):240 Laktasyon Süresi (gün): 120 Laktasyon Süt Verimi (kg): 70-90 Yapağı Verimi (kg): Kuzu Verimi: 1.4 Verim Yönü: Et, yapağı Kuyruk Tipi: Yağsız, ince Yayılma Alanı: İç Anadolu’nun Batısı (%75-80 AYEM+%20-25 Akkaraman)

23 Diğer yerli ırklar Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından tescil edilmiş diğer ırklar aşağıda verilmiştir. Çine Çaparı: Kombine verim, orta cüsse, yağlı kuyruk, Aydın ili civarı Güney Karaman: Kombine verim, küçük cüsse, yağlı kuyruk, Akdeniz Bölgesi (iç kısımlar) Karagül: Kombine verim, küçük cüsse, yağlı kuyruk, Tokat ili çevresi Norduz: Kombine verim, yüksek yapılılık, yağlı kuyruk, Van ili çevresi Tuj: Kombine verim, küçük cüsse, oyluğu yağlı, Kars, Ardahan, Iğdır illeri

24 Herik: Kombine verim, Akkaraman, Morkaraman ve Karayaka melezi, orta cüsse, yarım yağlı kuyruk, Amasya ili Hemşin: Kombine verim, orta cüsse, yarım yağlı kuyruk, Doğu Karadeniz (Artvin, Rize) Malya: Kombine verim (%65 Akkaraman,%35 AYEM), orta cüsse, yarım yağlı kuyruk, Orta Anadolu (Kırşehir çevresi) Acıpayam: Kombine verim (%50 İvesi, %25 Dağlıç, %25 Doğu Friz), iri cüsse, yarım yağlı kuyruk, Denizli, Antalya, Isparta, Afyon Gökçeada: Kombine verim, küçük cüsse, yağsız ince uzun kuyruk, Gökçeada, Çanakkale

25 Ramlıç: Kombine verim (% 65-70 Rambouillet, % 30-35
Pırlak: Kombine verim, orta cüsse, ince-yarı yağlı kuyruk, İç Batı Anadolu Karya: Kombine verim (Kıvırcık, Sakız koçlar ile Batı Anadolu’daki koyunların melezi), orta cüsse, yağsız ince kuyruk, Aydın, Denizli, Uşak Ramlıç: Kombine verim (% Rambouillet, % 30-35 Dağlıç), iri cüsse, yağsız ince uzun kuyruk, Orta- Batı Anadolu geçit bölgeleri Tahirova: Döl ve süt verimi yüksek(%25 Kıvırcık,%75 Doğu Friz), orta cüsse, yağsız ince kuyruk, Balıkesir ve civarı iller (Tescili yok)

26 Menemen Koyunu: Döl ve et verimi yüksek (Ile de France, Tahirova melezi), iri cüsse, yağsız ince kuyruk, İzmir (Tescili yok) Sönmez Koyunu: Döl ve süt verimi yüksek (Sakız, Tahirova melezi) iri cüsse, yağsız ince kuyruk, Manisa (Tescili yok) Bafra Koyunu: Döl ve süt verimi yüksek (% 75 Sakız, % 25 Karayaka), orta cüsse, yağsız ince uzun kuyruk, Orta Karadeniz, İç ve Doğu Anadolu bölgeleri (Tescili yok) Türkgeldi Koyunu: Döl ve süt verimi yüksek (Kıvırcık, Tahirova melezi) orta cüsse, yağsız ince kuyruk, Tekirdağ (Tescili yok)

27 Türkiye’ye getirilen ve melezleme çalışmalarında kullanılan yabancı koyun ırkları
- Alman Yapağı-Et Merinosu ( Malya, Karacabey ve Anadolu Merinosları) - Rambouillet (Ramlıç) - Ile de France (Polatlı ve Menemen koyunları) - Texel - Border Leicester - Dorset Down - Hampshire Down (Hasmer, Hasak) - Lincoln - Alman Siyah Başlı Etçi Koyunu (Hasmer, Hasak) - Doğu Friz (Tahirova, Acıpayam, Sönmez, Türkgeldi) - Romanov

28 Koyunun Irkı Oransal Payı (%) Yetiştirme Bölgesi Yağlı Kuyruklu Akkaraman 44 Orta Anadolu Morkaraman 22 Doğu Anadolu Dağlıç ve melezleri 12 Orta ve Batı Anadolu İvesi 4 Güney doğu Anadolu İnce ve Uzun Kuyruklu Kıvırcık 6 Ege ve Marmara Karayaka 3 Karadeniz Sakız 0.3 Ege Merinoslar 4.9 Marmara, Orta Anadolu Diğerleri 3.8 Değişik Bölgeler TOPLAM 100

29 Koyunculukta Başarıyı Etkileyen Faktörler
Uygun ırk seçimi Yem İşletmeci Pazarlama Sürü büyüklüğü Nitelikli damızlık alımı Verim kontrolleri ve kayıt tutma İsabetli damızlık seçimi ve ayıklama

30 Uygun ırk seçimi Irklar arasında adaptasyon, otlama alışkanlıkları ve sürü iç güdüsü gibi özellikler bakımından farklılıklar vardır. Yetiştiriciliğin yapılacağı yerin coğrafi özellikleri (enlem, rakım, yağış, sıcaklık, vejetasyon vs) yanında işletme koşulları da dikkate alınarak, bölge şartlarına en iyi tepkiyi veren ırk tercih edilmelidir. Öncelikle bölge koşullarında denenmiş ve olumlu sonuçlar vermiş ırklar tercih edilmelidir. Yetiştirilen ırkın verimi düşük ve kan tazeleme ile yükseltilemiyorsa melezlemeye başvurulmalıdır.

31 Yem Hayvancılıkta giderlerin % 70 - 90’ını yem giderleri oluşturur.
Karlı bir yetiştiricilik için en azından kaba yemlerin işletme içinden temin edilmesi gerekir (koyun başına 0.5 da yem bitkisi üretim alanı). Yem bitkisi üretimi için arazisi olmayan işletmeler, uygun zamanda kışlık yemlerini tedarik etmelidirler. Kesif yem karmaları üretilen dane yemler ve satın alınan küspeler kullanılarak işletme koşullarında basit kırıcı-karıştırıcılarla üretilebilirler.

32 İşletmeci İyi bir işletmeci, hayvanlardan yavru alma, bakım-besleme, kaba yem üretimi ve pazarlama konularında bilgili olmalıdır. İşini ve hayvanları sevmeli, yenilikleri takip etmeli ve işletmesini gelecekteki koşullara hazırlamalıdır.

33 Pazarlama Elde edilen ürünler değer fiyatında satılmalıdır.
Ürünlerde pazarın istediği standartlar yakalanmalıdır. Çiğ süt gibi kolay bozulan ürünlerin satışında, kooperatif, birlik, dernek veya şirket şeklinde örgütlenmelidir. İmkanı olan işletmeler sütü daha dayanıklı ürünlere işleyerek daha yüksek fiyattan satabilirler.

34 Sürü büyüklüğü Koyunculuğa yeni başlayanlar, başlangıçta az sayıda hayvanla işe başlamalı, işi öğrendikçe sürüyü büyütmelidir. Yaz sonu, koç katım öncesi koyunculuğa başlamak için uygun zamandır. Küçükbaş hayvancılığın ekonomik ölçekte olabilmesi için en az 55 baş olması gerektiği bildirilmektedir. İşletmeci çoban çalıştırmayı düşünüyorsa ekonomik olabilmesi için asgari sürü büyüklüğünün 300 baş dolayında olması gerekir

35 Nitelikli damızlık alımı
Başlangıç sürüsü yüksek verim nitelikli damızlıklarla kurulmalıdır. Damızlıklar alınırken, çevre sürülerde en iyilerini aramak, paradan kaçınmamak gerekir. Bu durum özellikle koçların seçiminde önem kazanır. Bir koyun kendi kalıtsal yeteneklerini birkaç kuzuya aktarırken, bir koç aşım yöntemine göre değişmekle birlikte en az baş kuzuya özelliklerini aktarabilir.

36 Verim kontrolleri ve kayıt tutma
Bir koyun sürüsünde yüksek düzeyde verim almak ve bu verimleri her kuşakta ya da her yıl artırabilmek için öncelikle sürüdeki koyunları iyi tanımak zorunludur. Bu nedenle çok basit de olsa verim denetimleri yapılmalı ve kayıt tutulmalıdır. Gerçek damızlıkçı işletmelerde, aşım, doğum, büyüme ile ilgili özellikleri belirlemek için çeşitli dönemlerdeki canlı ağırlıklar, süt ve yapağı gibi verimlere ilişkin kayıtlar tutulur.

37 - Kuzu verim denetimi için; ikiz doğanlar işaretlenmelidir.
Sürü düzeyinde, doğumda kuzu sayısı ile sütten kesimdeki kuzu sayısı, kuzu verimi ölçütü olarak dikkate alınmalıdır. (Yaşama gücü, analık kabiliyeti) Büyüme hızı denetimi için; iri doğan ve hızla gelişen kuzular belirlenebilir Bu amaçla, üçüncü ya da dördüncü ay canlı ağırlıkları temel alınabilir. Süt verim denetimi için; günlük ortalama süt verimi, sağımdaki en yüksek süt verimi ya da yıllık süt verimleri temel alınabilir. Koyunların yıllık sağılan süt verimini bulmak için şöyle bir yol izlenebilir. Kuzuların sütten kesildiği gün koyunların sabah ve akşam sütleri ölçülür ve kayıt edilir. İkinci denetim sağımı ise, yine sabah ve akşam olmak üzere iki ay sonra yapılır. İki denetim gününde elde edilen süt miktarının ortalaması alınır. Elde edilen miktar, o koyunun sağıldığı gün ile çarpılır. Çarpım sonucu ortaya çıkan miktar, o koyunun yıllık sağılan süt verimini verir.

38 Hayvanların Belirlenmesi
Plastik veya metal kulak küpesi Çentik atma İşaretleme Tetovir ile numaralama Elektronik tanımlama

39 Koyunculukta çağlar Ovinae alt familyasının Ovis cinsinin Ovis Aries türüne giren her yaştaki hayvanlardır. Kuzu (0-6 aylık erkek ve dişi) Toklu (7-12 aylık erkek ve dişi) Şişek (1. yavrusuna gebe veya ilk kez doğum yapmış) Koyun (2 ve daha fazla doğum yapmış) Koç (2 ve daha fazla aşımda kullanılan) Marya (5 yaşından daha büyük eya damızlık dışı bırakılmış) Öğeç (kastre edilmiş koçlar)

40 Koyunlarda yaş tayini Alt çenedeki 8 adet kesici dişin durumuna göre
1 yaş 8 adet süt dişi 1.5 yaş 2 daimi 6 süt dişi (ön kesiciler çıkmış) 2.5 yaş 4 daimi 4 süt dişi (1. orta kesiciler çıkmış) 3.5 yaş 6 daimi 2 süt dişi (2. orta kesiciler çıkmış) 4.5 yaş 8 adet daimi diş (son kesiciler çıkmış) 5+ yaş 8 adet daimi diş ancak düzensiz ve ayrık taç şeklindedir. Diş etlerinde çekilme, dişlerde kırılma hatta dökülme dahi görülebilir Not: Erken gelişen ırklarında dişler 4 yaştan önce tamamlanabilmektedir, Geç gelişen ırklarda ise genellikle 4.5 yaşa doğru tamamlanmaktadır.

41 Koyunculukta Üretim Sistemleri
Entansif: İklim, pazar ve toprak karakteri dikkate alınmaksızın, belirli bir araziye, fazla miktarda bina, hayvan, makine sermayesi düşen ve fazla miktarda iş ünitesi, kimyevi gübre ve kesif yem kullanan işletmeler için kullanılır ve böyle işletmelere entansif işletmeler denilir. Ekstansif: Entansitenin aksine işletmede nispeten az sermaye ve iş kullanılmasını ifade etmektedir. Ekstansif işletme tipine merada koyun yetiştiriciliği örnek olarak verilebilir. Entansif işletmelere nazaran bakım, besleme ve idare giderleri minimum düzeydedir. Yarı entansif: Her ikisinin ortak özelliklerini taşır. Küçük aile işletmeleri-köy sürüleri - yayla koyunculuğu - göçer koyunculuk

42 Ekstansif Sistem Sütten kesime kadar yavru analarla birlikte kalır (2-3 ay) Sağım sütten kesimden sonra yapılır. Analar doğumdan 2 hafta sonra meraya çıkmaya başlar.

43 Yarı Entansif Sistem 1-2 hafta analar kuzuları ile birlikte kalır
3. haftadan itibaren analar meraya çıkmaya başlar Günde tek sağım uygulaması başlatılır Elden takviye yemleme yapılır

44 Entansif Sistem Kuzular çoğunlukla direkt olarak emziklerle beslemeye alınır Yemleme devamlıdır. Değişik dönemlere ait ağırlık hedefleri (süt)

45 Koyunculukta Sürü Yönetimi
Koç katımı (Sıfat) Serbest aşım Sınıf usulü aşım Elde aşım Suni tohumlama

46 Bir koça ayrılacak koyun sayısı
Genç Koç Ergin Koç Serbest Sınıf Elde Suni Tohumlama (Taze sulandırılmış) Elden aşımda % 95 gebelik sağlanır

47 Cinsel Olgunluk ve Damızlıkta Kullanma Çağı
Erken gelişenler 4-5 ay Geç gelişenler 5-7 ayda cinsel olgunluğa ulaşırlar Erken veya geç gelişmesine göre 7-18 aylık yaşta damızlıkta kullanılabilirler Ergin canlı ağırlığın %40-60’ı COY Ergin canlı ağırlığın %70-75’i DKY

48 Damızlıktan Çıkarma Çağı
Koyunlar 12 yaşına kadar döl verebilirler Erken gelişenler 5-6 yaşında damızlık dışı yapılır Geç gelişenler 7-8 yaşında damızlıktan çıkarılır 5 yaşından sonra dişler aşınmaya, sallanmaya ve dökülmeye başlar

49 Çiftleştirme Sezonu Koyunlar genellikle mevsime bağlı kızgınlık gösteren poliöstrik (yani belli aralıklarla çok sayıda kızgınlık gösteren) hayvanlardandır. Hayvanların kızgınlık gösterdiği aşım sezonu birkaç ay ile sınırlı iken anöstrus denilen yumurta üretimi ya da kızgınlığın görülmediği dönem çok daha uzun, örneğin 8-9 ay kadar olabilmektedir. Bu genel kabul ya da görüşün istisnaları olabilir. Bu istisnai durumlar genotipik olabileceği gibi, çevrenin düzenlenmesi şeklinde de olabilir. Mesela Akkaraman gibi bazı koyun ırklarında aşım sezonu 10 ay kadar iken anöstrus dönemi iki aydan biraz fazladır. Bununla beraber yabancı ırklardan Fin koyunu ile Dorset Horn koyunlarında da aşım sezonu uzun, anöstrus periyodu daha kısadır. Türkgeldi kıvırcığı (%75 Tahirove,%25 Kıvırcık) 248 gün

50 Çiftleştirme Sezonu -Sezonal : Morkaraman,Dağlıç, Kıvırcık v.s. Mayıs ayından Aralık ayına kadar -Asezonal : Sakız, Türkgeldi Kıvırcığı (248), Merinos, Akkaraman (295 gün) yaklaşık yıl boyunca, İvesi ise kısmen kızgınlık gösterebilmektedir

51 Çiftleştirme Sezonu Koyun ve keçide çiftleşme mevsiminin başlangıcı ve süresi bulundukları enlem kuşağına göre (>400’lerde mevsime bağlılık) değişiklik göstermektedir. Kuzey yarım kürede genellikle koyunlar Ağustostan Aralık ayına, güney yarım kürede ise ilkbahar aylarında kızgınlık gösterirler. Buradaki esas gün uzunluğunun (ışık) giderek kısalmasına dayanmaktadır. Türkiye’de koç katım mevsimi aydınlık süresi, bakım-besleme, iklim ve mera koşullarına bağlı olarak Marmara, Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde Haziran-Ağustos, Orta Anadolu’da Ağustos-Eylül, Doğu Anadolu’da ise Eylül-Ekim aylarına rastlamaktadır

52 Katım süresi Katım süresi 40 günü geçmemelidir
(iki kızgınlık döngüsü ve birkaç gün) Bu süre içerisinde aşılmayan hayvanlar işaretlenmeli ve sürüden ayıklanmalıdır

53 Katım zamanının seçimi
Çiftleştirme sezonu içerisinde pik devrede yapılan katım ile en yüksek döl ve kuzu verimi elde edilebilir Koyunlar çiftleştirme sezonu içinde doğum yapmaları halinde doğumdan gün sonra tekrar koça gelebilmektedir

54 Koçların katıma hazırlanması
Döl veriminde koçlar önemli rol oynamaktadır Aktif ve fertil koçlar kullanılmalıdır Katım zamanı koçlar iyi bir kondisyona sahip olmalıdır Aşımdan 2 ay önce başlayıp, aşım dönemi boyunca ek yemleme yapılır (ayrıca aşım döneminde güde 1 yumurta, 1 avuç kuru üzüm verilebilir) Koçlar gün boyu serin yerlerde tutulmalı katım geceleri yapılmalıdır Deneyimli koçlar genç koçların aşımını engeller Koçlara verilecek koyun sayısına dikkat edilmelidir

55 Koyunların katıma hazırlanması
Maksimum döl verimi için koyunlar katım zamanı, koç katımı boyunca ve katımdan 1 veya 2 hafta sonrasına kadar iyi bir kondisyona sahip olmalıdır Sezon içinde çiftleşmeler erkene gelirse döl ve kuzu verimi flushing ile artırılabilir. Bu amaçla katımdan 2-3 hafta önce yüksek enerjili besleme ile iyi bir kondisyon gelişimi sağlanır. Koç katımından 2-3 hafta önce başlayıp katım süresi boyunca ortalama gün ek yemleme (flushing) uygulanır. Günde gram arpa verilebilir Katım sonu 2 hafta daha flushing uygulanır, böylece bir sonraki kızgınlıkta iyi bir kondisyon sağlanır

56 Yetiştiricilikte VKS ne olmalı
Flushing, dişilerde serbest bırakılan yumurta sayısını ve embriyoların yaşama gücünü, erkeklerde libido ve sperma kalitesini artırır. Yüksek vücut kondisyon puanına sahip koyunların düşük olanlara göre foliküler safhada daha yüksek ovulasyon sayısına sahip olduklarını bildirilmiştir. Ancak kondisyon puanının 4.0 veya daha fazla olması genellikle yağlanmadan dolayı kısırlığa neden olabilmektedir. Kondisyon puanı 3.0’den daha düşük olan koyunlara yapılacak ek yemleme ile doğumda kuzu oranı artabilmektedir. Gebeliğin sonlarında ve kuzulamada kondisyon puanının 4.0 veya daha fazla olması da zor doğumlara neden olmaktadır. Kuzulama dönemlerinde gebe koyunların kondisyon puanlarının olması arzu edilir.

57 Kızgınlık Kuzey yarım kürede yetiştirilen koyunlar sonbahar ve kış, güney yarım küredekiler ilkbahar ve yaz aylarında (oranın sonbahar ve kışı) kızgınlık (oestrus) gösterirler. Kızgınlık saat sürer ve ovulasyon kızgınlığın bitimine doğru olur. Kızgınlığı sabah görünenler öğleden sonra, akşam görünenler ise ertesi sabahtan aştırılmalıdır. Gebe kalmayan koyunlar gün sonra kızgınlığını tekrarlar.

58 Kızgınlığın Senkronizasyonu
Progestron içeren (40 mg) süngerler gün takılı kalır Süngerlerin alınmasını takiben IU PMSG (gebe kısrak serumu) enjeksiyonu yapılır 48 saat sonra tüm koyunlar % oranında kızgınlık gösterirler Koçlar enjeksiyonu takip eden 48 saat sonra katılır ve en az 2 gün sürüde bırakılır Elden aşımlar 48. ve 60. saatlerde yapılır

59 Üremenin Denetimi Koç katımı dönemi dışında yetiştirici koçları koyunlardan ayırmalıdır Aşımlara 2 hafta kala koyunlar arasına uyarıcı koç salınmalıdır

60 Üremenin Denetimi Koç katım öncesi koç ve koyunlar yeterli düzeyde beslenmelidir Koçlarda oynaşı (kur) süresinin sperma verimi ve özellikleri üzerine olumlu etkisi vardır. Verimsiz hayvanlar sürüden çıkarılmalıdır En iyi dişi kuzular (anaç kuzu) ikame olarak ayrılmalıdır Koçlar çok dikkatli seçilmelidir (genetik performansı yanında üreme organları sağlam ve eksiksiz olmalıdır) Damızlık dışı erkek materyalin aşımına meydan verilmemelidir

61 Üremenin Denetimi Yetiştiriciler mevcut üretim sistemi içerisinde koçları yıl boyunca sürü içerisinde tutmaktadır. Bu durumda; a)Kuzulaması üretim dönemi başına gelen koyunlar ikinci kez gebe kalıp doğurabilirler b)Yılın 6-9 ayında kuzu doğumları olabilir c)Sürünün çeşitli yaş ve cinsiyet gruplarına bölünmesi oldukça zordur

62 Üremenin Denetimi d)Koyunlar farklı fizyolojik evrelerde olabilirler
e)Bazı koyunların ortalama ihtiyacını karşılayacak düzeyde yem verilirken, bazı koyunlar ihtiyaçlarının altında veya üstünde yem alabilmektedir f) Aşıma girerken koçlarda 5 üzerinden VKP 3.5 – 4 arasında, koyunlarda ise arasında olması istenir

63 Döl Verimi Katım zamanı
Hemen hemen bütün ırklarda en iyi döl verimi Sonbahar ve serin havalarda sağlanır Ana yaşı İlkine çiftleştirilen koyunların döl verimi 2, 3 ve 4 kez çiftleşme sezonuna girmiş koyunlar gibi yüksek değildir. Ancak 7-8 yaşından sonra döl verimi düşer Besleme düzeyi Katım öncesi düşük düzeydeki yemleme döl verimini düşürür, bu dönemdeki ek yemleme ise kısırlığı azaltır, ikizliği artırır ve kızgınlıkları toplulaştırır. Koçlar Koçların sayısı, yaşı, aşım isteği (libido) ve semen kalitesi sürünün döl verimliliğinde oldukça önemlidir Erken damızlıkta kullanma ve mevsim dışı kuzulatma uygulamaları sürü verimliliğini artırıcı uygulamalardır. erken gelişme yeteneğine bağlı, generasyonlar arası süreyi kısaltacağından genetik ilerlemeyi de artırır

64 Yumurtlama (ovulasyon) oranı
Irk Bazı ırklar düşük (Akkaraman), bazıları orta (Merinos) ve bazıları yüksek (Sakız) ovulasyon oranına sahiptir Ana yaşı İlkine çiftleştirilen genç analarda her döngüde salınan yumurta sayısı düşüktür. Çoğuz ovulasyonun meydana gelmesi 2. ve 3. kez çiftleşme sezonuna gelmiş hayvanlarda daha yüksektir Katım zamanı Yetiştirme dönemi içerisinde yumurtlama oranı en üst düzeydedir Besleme düzeyi Koç katımı öncesi iyi besleme çoklu yumurtlamayı teşvik edecektir. Yüksek düzeyde besleme koç katımından 2 veya 3 hafta önce başlamalıdır

65 Aşım Yeteneği Sıcaklık
Yüksek sıcaklık koçların yeteneklerini düşüreceğinden serin yerde tutulmalıdır, hayalarındaki yapağı kırkılmalıdır Besleme Düşük düzeydeki besleme koçların cinsel isteklerini düşürür Üstünlük Baskın olan koçlar, genç koçların aşım yeteneklerini düşürür Yaş Genç koçlar ergin koçlar gibi bir çok koyuna aşamaz Fiziksel kusurlar Penis yaralanmaları, penis kılıfı enfeksiyonları,arka ayaklardaki topallıklar koçların aşım yeteneklerini düşürebilir

66 Semen Kalitesi Sezon Koçlar, koyunların sezona bağlı olarak kızgınlık göstermediği dönemlerde daha az spermatozoa üretirler Sıcaklık Yüksek sıcaklık semen kalitesini düşürür (İvesi koçlarda yaz kısırlığı) Besleme Düşük düzeydeki besleme spermatozoa üretimini etkiler. Koçlar, koç katımından en az 60 gün önce iyi bir şekilde beslenmelidir Hastalıklar Her türlü üreme organlarına ait hastalıklar semen kalitesini düşürür.

67 Embriyonal Kayıplar Ovulasyon sayısı
Çoğuz yumurtlayan veya süper ovulasyon sağlanan koyunlardaki embriyo ölümleri, tek yumurtlayanlardan daha yüksektir Besleme düzeyi Koç katımında fakir besleme düzeyi embriyonal ölümleri artırmaktadır

68 Gebelik Koyunlarda gebelik süresi gün arasında değişir (ortalama 5 ay) Geç gelişen ırklarda gebelik süresi birkaç gün daha fazladır Çoğuz gebelikler daha kısa sürer Gebeliğin ilk bir ayı kritik olup bu dönemde kırkım, aşılama vb uygulamalardan kaçınılmalıdır Gebeliğin son ayı yavru gelişimi çok hızlıdır, bu dönemdeki besleme kuzunun doğum ağırlığını ve ananın süt verimini doğrudan etkiler Koyun sürülerinde % 5-8 kısırlık normal kabul edilir

69 Doğum Doğumların toplu olması halinde ilave işgücüne gereksinim vardır
Ergin koyunlarda 1 saat, ilkine doğuranlarda 2 saati geçen doğumlara yardım edilmesinde yarar vardır Plasentanın (son, eş) dışarı atılması saattir (Düşen sonlar mutlaka gömülmelidir) Uterusun (döl yatağı) eski haline dönmesi gün sürer Kuzunun göbek kordonu sıvazlanarak 4 parmak alttan bağlanıp tendürdiyotlanmalıdır

70

71 Kuzu Büyütme Kuzularda Yaşama Gücünün Yükseltilmesi (Kuzu ölümlerinin % 50-70’i ilk 3-5 gün arasında olurken, bu oran ilk bir aylık dönemde % 80-90’a ulaşmaktadır.) - Ağız sütünün mutlaka verilmesi - Doğum ağırlığını artırıcı çalışmalar (gebeliğin son gününde koyunlara ek yem verilmesi 0.5-1kg) - Analık kabiliyeti kötü hayvanların ayıklanması - Doğumların ve emzirmenin takibi ( sürü anaç koyunların % 10’u kadar doğum bölmesi tahsisi), sütten kesime kadar olan dönemde daha itinalı bakım-besleme - Kuzu yakma yöntemlerinin bilinmesi

72 Kuzu yakma yöntemleri Kuzu ve koyununun dar bölmeye alınması
Koyunun sütünün öksüz kuzunun başına koyunun kendi burnuna sürülmesi Ölü kuzunun postunun öksüz kuzunun sırtına bağlanması Koyunun sonunun öksüz kuzuya sürülmesi Koyunun kuyruk arkasının öksüz kuzuya iyice sürülmesi

73 Kuzu Büyütme Yöntemleri
Doğal Büyütme (3-3.5 ay emiştirme) Erken Sütten Kesme (1-1.5 ay emiştirme; kuzular doğum ağırlığının 3-4 katına çıkana kadar) Yapay (Suni) Büyütme Sadece ağız sütü sonra Mama Mama + Kesif Yem, Kesif Yem Kalıntı Sütle Büyütme Tek sağım+Bir öğün emiştirme Çift sağım (sabah-akşam) + sağımdan sonra emzirme (yarım saat)) (Faydalı bir yöntem)

74 Koyunculukta Bakım ve Diğer İşler
Vücut Bakımı ve Temizliği Koyunlarda en iyi vücut bakımı ve temizliği banyo yapmakla sağlanabilir. Aynı zamanda hayvan sağlığı, özellikle dış parazitlerden hayvanları korumak için önem taşımaktadır. Kırkım sonrası yapılır. Ayak ve vücut banyoluğu olmak üzere iki tip banyoluk vardır. Vücut banyoluğunda banyo suyuna uygun dozda dış paraziter ilaç eklenir.Ayak banyoluğunda % 20’lik CuSO4, % 5’lik formalin gibi dezenfektanlar kullanılır.

75 Tırnak Bakımı ve Kesimi
Tırnakların uzaması; Yürüme güçlüklerine, Duruş bozukluklarına, Koçlarda aşım zorluğuna sebep olmaktadır. Meraya çıkmayan hayvanlarda 2 ayda bir tırnak kontrolü yapılır, uzayanlar uygun makas veya bıçakla kesilir

76 Kuyruk kesme Yağsız ince kuyruklu koyun ırklarının kuzularında uygulanan bir yöntemdir. Yerli koyun ırklarımızın geneli yağlı kuyruklu olduğundan ve kuyruğun işlevsel bir özelliği olduğundan bunlarda kuyruk kesimi yapılmaz. Kuyruk genital bölgeyi örtecek kadar mesafe bırakılarak kesilmektedir. 2-3 haftalık yaş uygundur. Kesim lastik halka, iple bağlama, keserek dağlama şeklinde yapılmaktadır.

77 Kısırlaştırma (kastrasyon)
Kısırlaştırma kuzularda genellikle yapılmaz, ancak damızlık olarak kullanılmayacak erkek oğlaklara çoğu kez uygulanır. Kuyruk kesmedeki yöntemler eneme amacı ile kullanılabilirler.

78 SAĞIM Koyunlarda sağım kuzular sütten kesildikten sonra başlar ve 3-5 ay devam eder. Sütçü ırklarda 7-8 aya çıkabilir. Koyunlar sabah erken ve öğleden sonra olmak üzere günde iki defa sağılabilirler. İki sağım arasında geçen süre 10 saatin altında olmamalıdır. Elle veya makine ile yapılabilir. Elle sağım İyi bir sağımcı 1-2 dakikada içinde bir koyunu, saatlik bir sürede ise 100 koyun sağabilir. Merada koşan yapılarak, sağım rampasında sağım kotralarında, kilitli yemliklerde veya sağımhanede yapılabilir.        

79 b. Makineli sağım En az 100 koyunu olan işletmeler için uygundur. Sağım periyodu 5 ayın üzerinde ve süt verimi yüksek koyunlar için daha uygundur. Makineler güğümlü veya sabit sistem olabilir. Seyyar veya sabit sağım rampalarında, kilitli yemliklerde yapılabildiği gibi, en uygunu da sıralı ya da dönerli sistem otomasyonlu sağım üniteleridir. Makineli sağımda vakum basıncı 330 mmHg (44 kPa), pulsasyon sayısı 90, puls oranı ise 60/40 olarak kullanılabilir. Pulsasyon sayısı 100, puls oranı ise 60/40, 50/50 olan kullanımlar da vardır.

80 Sağım Kuralları 1.Sağım öncesi ve sonrası meme temizliği/ bakımı Hiç değilse sağımdan önce temiz su ile meme silinmelidir. 2. Sağımdan önce memeye masaj uygulanması sütün indirilmesini hızlandırmaktadır. 3. İlk süt mümkünse ayrı bir kaba sağılmalı ve sağım sonunda memede süt bırakılmamalıdır. 4. Koyunun meraya çabuk çıkması için sağımın çabuk bitirilmesi gerekir. 5.Meme başlarının kuruyup çatlamasına mani olunmalıdır (antiseptik sağım gresleri yoksa gliserinle yumuşatılmalıdır). 6.Sağımcılar tüm temizlik kurallarına dikkat etmeli 7. Sağım yapılan yer havadar olmalıdır. 8. Bozuk ve kötü kokan yemler koku süte de geçeceğinden koyunlara yedirilmemelidir. 9. Sağımdan sonra süt ağılda bekletilmemeli süzüldükten sonra derhal soğutulmalıdır.

81 KIRKIM         Yurdumuzda koyunlar genellikle Mayıs-Haziran ayı içerisinde kırkılırlar. Kırkımın başlama zamanı yün yağının erimeye ve yapağının kabarmaya başladığı zamandır. Kırklık, kırkım makinesi veya kimyasal olarak yapılabilir. Kırkım sırası; koç, toklu, kuzu, doğum yapmış koyun şeklindedir.         Kırkım yeri aydınlık, temiz ve geniş olmalı, rüzgar almamalıdır. Kırkılan yapağılar tiplerine göre ayrı çuvallanmalıdır. Yapağılar rutubetsiz, aydınlık ve havadar depolarda muhafaza edilmelidir. Yapağı konulan depolarda fare ve güve mücadelesi de yapılmalıdır. Kırkım zamanında yapılmazsa yapağılar önce kabarır, sonra dökülmeye başlar ve bir süre sonra vücut çırılçıplak kalır. Yapağı dökülmesinin sebepleri 1. Kırkımın zamanında yapılmaması 2. Açlık veya besin madde yetersizliği 3. Aşırı besleme 4. Zehirlenmeler 5. İç ve dış parazitler 6. Hastalıklar

82 Koyun Besleme

83 Koyunculukta Besleme Besin madde ihtiyaçları
Kuru madde ihtiyacı - Koyunların kuru dönemde yaşama payı kuru madde gereksinimleri canlı ağırlıklarının % 2’si kadardır. Laktasyondaki koyunlarda ise bu değer verime bağlı olarak ortalama% 3.5 olarak kabul edilir. - Kuzularda ise başlangıçta % 4.3 civarında olan bu değer, büyümenin ileri dönemlerinde % 3.5’e düşer Su ihtiyacı Koyunların su tüketimleri kuru madde tüketimlerinin 2-4 katı arasında değişir. Rasyonun tipine hayvanın canlı ağırlığına, verim durumuna, mevsim ve suyun sıcaklığına bağlı olarak koyun başına günlük tüketim 2-8 litre arasında değişir.

84 Enerji ve Protein ihtiyacı
Orta cüsseli (60 kg) bir koyunun kuru dönemdeki günlük ham protein ihtiyacı g ve enerji ihtiyacı 2220 kcal ME’dir. Bu ihtiyaçlar 1 kg saman g kesif yemle yada 1 kg baklagil samanı g arpa ile karşılanır. Süt verimi için ham protein ihtiyacı ise her bir kilogram süt için g civarında, enerji ihtiyacı ise koyun sütünün yağ düzeyine bağlı olarak kcal ME arasında değişmektedir.

85 Mineral madde ihtiyacı
Koyunların beslenmesinde yaklaşık 15 değişik mineral maddeye gereksinim duyulmaktadır. Bunlardan Ca, P, Mg, K, Na, Cl ve S en önemli makro elementler, Fe, Cu, Co, Zn, Mn, Se, Fl ve I ise en önemli mikro elementlerdir. Mineral madde gereksiniminin kapatılması için bu amaçla koyunlar için hazırlanmış olan özel mineral karışımlarından günde hayvan başına 20 g verilmesi gereksinimi karşılamaktadır. Yalama taşları ve kaya tuzlarından da yararlanılabilir. Laktasyondaki bir koyun günlük ortalama 20 g Ca ve 10 g da P’ye ihtiyaç duyar. Ca/P oranı 2/1 olmalıdır, P oranı artarsa idrar yolu taşarına neden olur.

86 Pratik Besleme Koyunların beslenmesi
Koyunlara verilecek yemlerin tercihen %70’inin kaba yem, %30’unun kesif yem olması istenir. Aşım dönemi Bu dönemdeki besleme katım süresine bağlı olarak 4-6 hafta sürer, orta cüsseli bir koyuna 1.5 kg kuru ota ilaveten g arpa verilir. Gebeliğin son dönemi Gebeliğin son 6 haftası yavru gelişimi çok hızlıdır, bu dönemde yavrunun iri doğması, anasının meme gelişiminin, ağız sütü üretiminin ve süt veriminin yüksek olması için kaba yeme ilave olarak koyun başına günlük 1 kg’a kadar karma yem verilir.

87 Gebelikte yavrunun gelişimi
1. ay cm mg 2. ay cm gram 3. ay cm gram 4. ay cm kg 5. ay cm kg

88 Laktasyon başlangıcındaki besleme Doğumdan sonraki ilk 6- 8 haftada günlük süt verimi en yüksek düzeyine ulaşır. Koyun koyunun vücudundan kaybettiği besin maddeleri, yemlerle karşılanamazsa hayvan hızla zayıflar ve süt verimi azalmaya başlar. Koyunun ürettiği her litre süt için kuru ota ilave olarak g karma yem verilir. Koyunlara verilecek kesif yem karmasının ham protein içeriği % 18-21, enerji değeri ise kcal ME’dir.

89 Hayvanın Yaşı/Cinsiyeti
Ağılda Besleme         Koyunlar kışın ağılda barındırılır. Ağılda beslemede kaba yem olarak kuru ot, kuru yonca, yulaf samanı, arpa samanı ve buğday samanı verilebilir.         Kesif yem olarak; arpa kırması, buğday kırması, yulaf kırması, mısır, çeşitli değirmen artıkları, çeşitli küspeler ve fenni yem verilebilir. Hayvan başına verilecek yem miktarları günlük olarak aşağıda gösterilmiştir. Bu miktarlar günde 2 öğüne bölünerek verilmelidir. Koyunlara verilecek günlük yem miktarları Hayvanın Yaşı/Cinsiyeti Kuru ot (gr) Saman (gr) Kesif Yem (gr) Kuzu 250 400 Toklu 500 Koyun 750 800 Koç 1000

90 Koyunlar için kesif yem örneği 2 Koyunlar için kesif yem örneği 1
Sağmal koyunlar için örnek kesif yem karmaları Koyunlar için kesif yem örneği 2 1 tonda Dane Tahıllar (Arpa, Buğday, Mısır) 775 kg Küspe (Pamuk yada Ayçiçeği) 200 kg Mermer tozu 19 kg Tuz 3 kg Vitamin 2 kg Mineral 1 kg Koyunlar için kesif yem örneği 1 1 tonda Arpa 650 kg Ayçiçeği Küspesi 200 kg Kepek 130 kg Mermer tozu 14 kg Tuz 4 kg Vit + Min Karması 2 kg

91 Kuzu Büyütme ve Besi Kuzuların 6 haftalık yaşta sütten kesilebilecekleri birçok çalışmada gösterilmiştir. Kuzular günlük 400 g kesif yem tükettikleri zaman sütten kesilebilirler. Doğumdan sonraki ikinci haftadan itibaren kuzular kaliteli kuru yonca otu ve kuzu başlatma yemine alıştırılmalıdırlar. Erken sütten kesilen kuzulara başlangıçta yüksek proteinli (en az %21 HP) kuzu başlatma yemleri verilir.Kuzular büyüdükçe yemin ham protein içeriği azaltılır. Tahıl ağırlıklı rasyonlarla beslenen kuzularda idrar yolu taşlarının oluşumunu önlemek için rasyonlara % NH4Cl ilave edilir.

92 Kuzular için 5’li emzirme ünitesi ve 7 emzikli kova
Krep yemlik Mide tüpünün kullanımı Mama makinesi

93 Kuzular 20 kg canlı ağırlığa ulaştıklarında besi rasyonlarına geçilir
Kuzular 20 kg canlı ağırlığa ulaştıklarında besi rasyonlarına geçilir. Kuzu besisi yaklaşık 10 günlük alıştırma süresi hariç ortalama 2 ay devam eder. Beside kesif yem adlibitum olarak verilir, sindirim rahatsızlıklarını önlemek için hayvan başına ilave olarak 200 g kadar kaba yem (yonca samanı, kuru ot) verilir. Besi sonu ağırlığı yerli ırklar için 40 kg civarındadır. Merinoslar aşırı yağlanmaksızın 50 kg’a kadar beside tutulabilirler. Kuzu besi rasyonlarının en azından %15 HP içermesi, enerji düzeyinin ise kcal ME civarında olması yeterlidir. Toklu besisinde ise ham protein içeriği %13’e düşürülür.

94 Kuzu-Oğlak Beslenmesinde kullanılabilecek rasyonlar
Kuzular için örnek kuzu büyütme karmaları Karma 1 Karma 2 Karma 3 Yemler % Arpa 63.81 51.0 81.15 Pamuk toh. küspesi 19.28 Mısır 25.4 Pamuk tohumu küspesi 15 Buğday Kepeği 13.06 Ayçiçeği tohumu küspesi 19.5 Kireç taşı 2.0 2.00 Tuz 0.5 0.50 Vitamin ve mineral 0.35 DCP 1.0 Vitamin karışımı 0.25 Mineral karışımı 0.10 0.1

95 Kuzu besisi için örnek rasyonlar
Kuzu besi yemi örneği 2 100 kg Arpa 74.75 kg Ayçiçeği Küspesi 7 kg Pamuk Tohumu Küspesi 15 kg Mermer tozu 1.4 kg DCP 1.0 kg Tuz 0.5 kg Vitamin + Mineral Karması 0.35 kg Kuzu besi yemi örneği 1 100 kg Arpa 72 kg Ayçiçeği Küspesi 24.75 kg Mermer tozu 1.4 kg DCP 1.0 kg Tuz 0.5 kg Vitamin + Mineral Karması 0.35 kg

96 Koyunların Otlatılması
Geniş otlakların otlatılması ile yapılan yetiştiricilikte koyunlar ihtiyaçlarının % 50’sini bu sistemle karşılayabilirler. Bitkisel artıklarla beslemede hayvanlar tamamen işletmede üretilen bitkisel ürünlerle; mısır artıkları, nadas arazileri, sap ve samanla beslenirler. Geniş otlaklar yıl boyunca oldukça kısıtlı kullanılmaktadır. Ek yem depolaması bu sistemde gereklidir. Bu sistem yoğun hububat yetiştiriciliği ve sulama yapılan alanlarda uygulanmaktadır.

97 Otlatma kuralları Erken ilkbahar ve geç sonbahar kritik periyotları arasında mera dinlendirilmelidir. Otlatma kapasitesi hesabı yapılmalı, buna göre meradan yararlanma periyodu belirlenmelidir. Münavebeli otlatma yapılmalıdır. Üretim sürüsü dışındaki bütün hayvanlar yaz başlangıcında meradan alınmalıdır. Hektar başına stoklama oranı 160 kg canlı ağırlığı veya 3 koyunu geçmemelidir.

98 Otlatma kuralları Otlama mevsimi öncesi tırnak bakımı yanında, iç ve dış parazit mücadelesi yapılır. Otlağa çıkamayacak sorunlu hayvanlar ağıla ayrılır Otlamaya geçiş yavaş yapılmalı, ani yem değişikliklerinden sakınılmalıdır. Bu amaçla ilk başta koyunlar sabahları ağılda yemlenir, öğleden sonra merada 1-2 saat kadar otlağa bırakılırlar.

99 Otlatma kuralları Otlar çiğli ve kırağılı iken otlatılmamalıdır. (sancılanmalara yol açar) Otlağa çıkarılmadan önce sulama yapılmalıdır. Aksi halde birikinti, kirli suları içerler. Merada sulama imkanları 15 km’den uzak olmamalıdır. Mera zehirli ot varlığı bakımından etüt edilmeli, buna göre önlem alınmalıdır. Zehirli otlar erken ilkbaharda yem değeri olan bitkilerinden daha erken gelişirler.

100 Barınaklar       İyi bir ağıl koyun yetiştiriciliğinde başarı için esastır. Hayvan başına yeterli taban alanı ve havalandırması olmayan ağıllarda barındırılacak hayvanlar ne kadar iyi ırktan olurlarsa olsunlar ve ne kadar iyi beslenirlerse beslensinler beklenen verimi vermezler. Ağıllarda her koç için metre kare, her koyun için kuzusu da dikkate alınarak metre kare ve her toklu için metre kare taban alanı gereklidir. Ağılın yüksekliği 200 başlık ağıllarda metre, 500 başlık ağırlarda metre olmalı ve her hayvan için 3.0 ve 4.0 metre küp hava hesap edilmelidir. Gezinti alanları hayvan başına 3 m2 olarak hesap edilir.

101

102

103

104 Sürüdeki anaç koyun sayısının en az %10’u kadar portatif doğum bölmesi ayrılmalıdır. Doğum bölmesinin alanı m2 olmalıdır. Portatif doğum bölmeleri

105 Barınak planlama Koyunların yıllık gübre üretimi kg’dır. Üç aylık kış mevsimi boyunca koyun başına 75 kg yataklık hesaplanır. Kuzulu bir koyun için kışlık yem depolama hacmi balyalı kuru ot için 0.5, silaj için 0.6, kesif yem için 0.25 ve saman için 0.5 m3 olarak hesaplanır.

106 Barınak tabanı, beton, döşeme taş, sıkıştırılmış toprak veya ızgara olabilir.

107 Ağıl Ekipmanları Yemlikler; kaba yem yemlikleri, kombine yemlikler, kesif yem yemliği, hareketli silaj yemliği ve mineral yem yemliği şeklinde çeşitleri vardır. Koyun başına yemlik mesafesi 30-45cm’dir. Suluklar; Yerden yüksekliği 40 cm olmalı, her 10 koyuna cm suluk uzunluğu düşmelidir. Bölmeler; ağıl içerisinde ihtiyaca göre sabit yada taşınabilir bölmeler yapılabilir. Mineral yem yemliği Portatif doğum bölmesi Bölme ayrıntısı

108 - ayak banyoluğu; uzunlukXgenişlikXderinlik
Diğer Ağıl Birimleri - Yem deposu - Bakıcı odası - Muayene ve seçim yeri - Sağımhane - Kırkım yeri - Banyoluklar - ayak banyoluğu; uzunlukXgenişlikXderinlik 5mX50cmX15cm - vücut banyoluğu; büyüklüğü sürü mevcuduna göre belirlenir, koyun başına 2.5 litre ilaçlı su hesaplanmalı ve suyun derinliği en az 1.2m olmalıdır.

109

110 Barınak Çevre İstekleri
Vücut sıcaklığı ve verimlerini hiç zorlamadan sürdürebildiği sıcaklık bölgesine konfor bölgesi (termonötral zon) denilir.

111 Barınak Çevre İstekleri

112 SNİ = td-(0.55 - 0.55x%RH) x (td – 58)
td kuru termometre sıcaklığını (Fahrenayt, oF) RH ise bağıl nem SNİ değeri: 70 ve daha altında stres yok 75-78 olmasının strese var 78 ve daha yukarısının ise şiddetli stres

113 Koyunlarda Sağlık Koruma
Ağılların temizliği Kış süresince ağılların tabanında biriken gübreler her yıl temizlenmelidir. Hayvanlar ilkbaharda meraya çıktıklarında ağıllardaki gübrelerde iyice kurumadan ağıllardan çıkarılmalı, taban, tavan ve duvarlar süpürülerek temizlenmeli ve ağıllarda da paraziter mücadele yapılmalıdır.Ağılın duvarları, tavanı ve tabanı kireçlenmelidir. Yaz döneminde koyunlar ağıllara alınmazlar ve açık avlularda yatırılırlar. Hayvanların yattıkları avlular sık sık süpürülerek buralarda gübre birikmesi önlenir. Avlularda belirli aralıklarla ilaçlanarak bit, pire, kene ve sinek gibi haşerelerle mücadele edilir. Hayvanlarda dış parazitlere karşı ilaçlamanın yapıldığı gün mutlaka ağıl ve avlularda ilaçlanmalıdır. Sonbaharda hayvanlar ağıla alınmadan önce ağılların tavan, taban ve duvarları yine süpürülerek temizlenmelidir.

114 AŞILAMA ve İLAÇLAMA         Koyunculukta hayatın belirli dönemlerinde yapılan aşılamalar yanında yılda bir veya iki defa yapılan aşılamalarda vardır. Koyunlarda başlıca şu aşılamalar yapılmalıdır. -Ektima aşısı : Aşı doğumu takiben bütün kuzulara yapılır ve hayat boyu bağışıklık verir. -Brucella Melitensis Rev-1 aşısı : Bulaşıcı yavru atma hastalığı olarak da bilinir. Aşı 3-8 aylık bütün kuzulara yapılır ve hayat boyu bağışıklık verir. -Çiçek Aşısı: Yılda bir defa ve sıfat öncesi yapılır. -Antraks aşısı: Dalak aşısı olarak bilinir. Yılda bir defa ve ilkbaharda yapılır. (Bölgede hastalık varsa)

115 -Şap aşısı: Tabak aşısı olarak bilinir
-Şap aşısı: Tabak aşısı olarak bilinir. Yılda iki defa ilkbaharda ve sonbaharda yapılır. Gebe koyunlara yapılmaz. -Enterotoksemi aşısı: Çelerme ve Kılçık aşısı olarak bilinir. Yılda iki defa 21 gün ara ile anız döneminde yapılır. Gebeliğin son gününde Enterotoksemi aşısı yapılması oğlakların doğumuna müteakip belirli bir süre bağışıklık sağlar. -Agalaksi aşısı: Süt kesen hastalığı olarak ta bilinir. Sağım süresinin son iki ayı ile gebeliğin son iki ayında uygulanır. Bağışıklık 8 ay sürer. (Bölgede gerekirse) -Mavi Dil Hastalığı aşısı: Dilde morarma, şişme ve sarkma en tipik belirtisidir. Aşı bir yıl süre ile bağışıklık sağlar. Gebe koyunlara yapılmaz. - Veba: Mart-Nisan ayında (Hastalık varsa)         Aşıların yeterli bağışıklığı sağlaması için aşılamaların en az günlük aralıklarla yapılması gereklidir.         Sürüdeki çoban köpekleri de her yıl kuduz aşısı ile aşılanmalıdır.

116 Paraziter ilaçlama ise yılın muhtelif zamanlarında yapılır
        Paraziter ilaçlama ise yılın muhtelif zamanlarında yapılır. İç parazitlere karşı yılda 2 kez ilkbaharda ve sonbaharda ilaçlama (Valbazen, Okzan vb..) yapılmalıdır. Dış parazitlere karşı ilkbahar, yaz ve sonbaharda olmak üzere yılda en az 3 kez ilaçlama (İvermektin, Keneson, Kenaz vb..) yapılmalıdır. Dış parazit ilaçlaması koyunlar banyo yaptırılarak uygulanabilir.        İç ve dış parazitlere karşı enjeksiyon tarzında uygulanan ilaçlar daha az masraflı ve daha pratiktir. Bu ilaçlarla ilkbahar ve sonbaharda tek emekle iç ve dış parazitlere karşı hayvanların ilaçlaması tamamlanmış olur. Gebe koyulara gebeliğin son bir ayında kuzularda beyaz kas hastalığını önlemek üzere selenyum enjeksiyonu yapılır, kuzular doğduğu hafta uygulama tekrarlanır. Doğumdan gebeliğinin sonuna yaklaşmış, gebelik zehirlenmesi riski taşıyan hayvanlara doğuma kadar ağızdan günlük ml propilen glikol verilir.

117 Sabırla Dinlediğiniz İçin Teşekkürler