TÜRKÇE DERS KİTABI İNCELEMELERİ 12. HAFTA YRD. DOÇ. DR. SELİM EMİROĞLU

... konulu sunumlar: "TÜRKÇE DERS KİTABI İNCELEMELERİ 12. HAFTA YRD. DOÇ. DR. SELİM EMİROĞLU"— Sunum transkripti:

1 TÜRKÇE DERS KİTABI İNCELEMELERİ 12. HAFTA YRD. DOÇ. DR. SELİM EMİROĞLU

2 BU HAFTA Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan Sözcüklerin İncelenmesi (S )

3 Aşağıdakilerden hangisinde «bavul» sözcüğünün ünlü ve ünsüz betimlemesine ait bir özellik yer almamaktadır? Dudak ünsüzü Geniş ünlü Gırtlak ünsüzü Yuvarlak ünlü Ön damak ünsüzü

4 Aşağıdakilerden hangisinde «bavul» sözcüğünün ünlü ve ünsüz betimlemesine ait bir özellik yer almamaktadır? Dudak ünsüzü Geniş ünlü Gırtlak ünsüzü Yuvarlak ünlü Ön damak ünsüzü

5 Türkçe ders kitaplarındaki sözcükler ses düzeyinde incelenebilir
Türkçe ders kitaplarındaki sözcükler ses düzeyinde incelenebilir. Bu amaçla ders kitaplarında yer alan kelimelerin ünlü ve ünsüzleri betimlenebilir. (s. 169) Ayrıca dilde yaşanan ses olayları da bu kapsamda ele alınır.

6 Aşağıdakilerden hangisinde «düşmüyor» sözcüğünde meydana gelen değişimler yer almaktadır?
Genişleme ve sızıcılaşma Darlaşma ve yuvarlaklaşma Patlama ve darlaşma Düzleşme ve genişleme Yuvarlaklaşma ve düzleşme

7 Aşağıdakilerden hangisinde «düşmüyor» sözcüğünde meydana gelen değişimler yer almaktadır?
Genişleme ve sızıcılaşma Darlaşma ve yuvarlaklaşma Patlama ve darlaşma Düzleşme ve genişleme Yuvarlaklaşma ve düzleşme

8 Ünsüz yumuşaması (Ağaç-ı: Ağacı) olayının diğer adı nedir?
Sızıcılaşma Düzleşme Darlaşma Ötümlüleşme Yuvarlaklaşma

9 Ünsüz yumuşaması (Ağaç-ı: Ağacı) olayının diğer adı nedir?
Sızıcılaşma Düzleşme Darlaşma Ötümlüleşme Yuvarlaklaşma

10 «Penbe-Pembe» değişimine dilde verilen ad nedir?
Ünsüzlerin sızıcılaşması Ünlülerde görülen düzleşme Ekleşme sonucu görülen darlaşma Kelime kökünde yaşanan ötümlüleşme Çıkış yeri benzeşmesi

11 «Penbe-Pembe» değişimine dilde verilen ad nedir?
Ünsüzlerin sızıcılaşması Ünlülerde görülen düzleşme Ekleşme sonucu görülen darlaşma Kelime kökünde yaşanan ötümlüleşme Çıkış yeri benzeşmesi

12 Aşağıdaki kelimelerin hangisinde «kaynaşma» olayı yaşanmıştır?
Niçin Alçacık Daracık Ağzım Sapsarı

13 Aşağıdaki kelimelerin hangisinde «kaynaşma» olayı yaşanmıştır?
Niçin Alçacık Daracık Ağzım Sapsarı

14 Türkçe ders kitaplarındaki sözcükler ses üstü birimler açısından da incelenebilir. Ses üstü birimler, süre, kavşak, durak, ton, ezgi, vurgu gibi ögelerdir. (s. 171)

15 «Balkon açıkmış» ifadesindeki anlam karışıklığı aşağıdaki ses üstü birimlerden hangisinin etkisiyle meydana gelmektedir? Vurgu Tonlama Ezgi Ulama Durak

16 «Balkon açıkmış» ifadesindeki anlam karışıklığı aşağıdaki ses üstü birimlerden hangisinin etkisiyle meydana gelmektedir? Vurgu Tonlama Ezgi Ulama Durak

17 «Hı!» ünlemi yükselen bir sesle söylenirse «anlamadım», alçalan bir sesle söylenirse «anladım» gibi bir anlam taşır. Dildeki bu ses üstü olay nedir? Vurgu Tonlama Ezgi Ulama Durak

18 «Hı!» ünlemi yükselen bir sesle söylenirse «anlamadım», alçalan bir sesle söylenirse «anladım» gibi bir anlam taşır. Dildeki bu ses üstü olay nedir? Vurgu Tonlama Ezgi Ulama Durak

19 «Çizme» sözcüğünün «bir ayakkabı çeşidi» olduğunu ortaya koyan dildeki ses üstü olay nedir?
Vurgu Tonlama Ezgi Ulama Durak

20 «Çizme» sözcüğünün «bir ayakkabı çeşidi» olduğunu ortaya koyan dildeki ses üstü olay nedir?
Vurgu Tonlama Ezgi Ulama Durak

21 Türkçe ders kitaplarındaki sözcükler biçim açısından da incelenebilir
Türkçe ders kitaplarındaki sözcükler biçim açısından da incelenebilir. Biçim açısından sözcüklerin kök ve ekleri ile ekleşmeler esas alınır (s. 171)

22 «Kök ve ek» in dilbilimdeki karşılıkları nelerdir?
Gövde-türev Öncül-ardıl Kökbirim-biçimbirim Çatı-fonksiyon Öz-biçim

23 «Kök ve ek» in dilbilimdeki karşılıkları nelerdir?
Gövde-türev Öncül-ardıl Kökbirim-biçimbirim Çatı-fonksiyon Öz-biçim

24 Tek başlarına varlıklarını ortaya koyamayan «eylemler ve ekler» türündeki yapılara dilbilimde ne denir? Fonksiyonel biçimbirim Özgür biçimbirim Bağımlı biçimbirim Türsel biçimbirim Anlamsal biçimbirim

25 Tek başlarına varlıklarını ortaya koyamayan «eylemler ve ekler» türündeki yapılara dilbilimde ne denir? Fonksiyonel biçimbirim Özgür biçimbirim Bağımlı biçimbirim Türsel biçimbirim Anlamsal biçimbirim

26 Ev, güzel, dün, ben, gibi, ah biçimbirimleri kendi başlarına varlıklarını ortaya koyabilen özgür biçimbirimlerdir. Yat-, al-, -lık, -dı biçimbirimleri tek başlarına varlıklarını ortaya koyamayan bağımlı biçimbirimlerdir. Eylemler ve ekler bağımlı biçimbirimlerdir. (s. 171)

27 Aşağıdakilerden hangisi «sözlüksel biçimbirim»e örnektir?
İlgeç Adıl Ünlem Ek Sıfat

28 Aşağıdakilerden hangisi «sözlüksel biçimbirim»e örnektir?
İlgeç Adıl Ünlem Ek Sıfat

29 Ev, güzel, dün, yat-, al- biçimbirimleri sözlükte yer alıp gerçek dünyanın nesne ve eylemlerini gösterirler. Sözlüksel biçimbirim olarak adlandırılırlar. Eylem, ad, sıfat ve belirteçler sözlüksel biçimbirimlerdir Ben, gibi, -lık, ah, -dı biçimbirimleri tümce içinde ilişkileri düzenlemekte ve görevsel tanımlarla açıklanmaktadırlar. Bunlar görevsel biçimbirim olarak adlandırılırlar. İlgeç, adıl, ek ve ünlemler görevsel biçimbirimlerdir. (s. 171)

30 Sözcüklerin derin yapılarının öğrencilere kazandırılması gerekir
Sözcüklerin derin yapılarının öğrencilere kazandırılması gerekir. Örneğin; Geleneksel dilbilgisinde genellikle Türkçe ad, sıfat ve belirteç gibi sözcük türleri arasında kesin çizgiler olmadığı yinelenir: Güzel bir kız konuşuyor (Sıfat) Kız güzel konuşuyor (Belirteç) Güzeller konuşuyor (Ad) Oysa bu tümcelerin derin yapısı bu sözcük türlerinin aslında aynı olduğunu gösterir: Kız güzel (şeyler) konuşuyor (Sıfat) Güzel (kızlar) konuşuyor (Sıfat)

31 2015 TÜRKÇE ÖABT Aşağıdakilerden hangisi sıfatlar konusunu sezdirme yöntemiyle öğretmeye çalışan bir öğretmene ait yönerge olabilir? Öğrendiğiniz sıfatları kullanarak sokağınızdaki bir evi betimleyiniz. Aşağıdaki sıfatları kullanarak hayalinizdeki bir evi anlatınız. En az on sıfat kullanarak oturduğunuz evi tanıtan bir yazı yazınız. Niteleme ve belirtme sıfatları kullanarak hayalinizdeki evi anlatınız. Evinizin penceresinden gördüklerinizi betimleyen bir metin oluşturunuz.

32 2015 TÜRKÇE ÖABT Aşağıdakilerden hangisi sıfatlar konusunu sezdirme yöntemiyle öğretmeye çalışan bir öğretmene ait yönerge olabilir? Öğrendiğiniz sıfatları kullanarak sokağınızdaki bir evi betimleyiniz. Aşağıdaki sıfatları kullanarak hayalinizdeki bir evi anlatınız. En az on sıfat kullanarak oturduğunuz evi tanıtan bir yazı yazınız. Niteleme ve belirtme sıfatları kullanarak hayalinizdeki evi anlatınız. Evinizin penceresinden gördüklerinizi betimleyen bir metin oluşturunuz.

33 Türkçe ders kitapları sözdizimi bakımından da incelenebilir.
Para mutluluk getirir. Mutluluk para getirir. Sözcüklerin sırası değiştiğinde anlam da değişebilir. Boyalı görüşünüz gitar çalıyordu. Dökülmüş içemezdi suyu bardaktan. Cümle anlamsız olduğu halde sözdizimi ve dilbilgisi kurallarına uygun olabileceği gibi, anlamlı olduğu halde dilbilgisi ve sözdizimi kurallarına uygun olmayabilir.

34 Türkçe ders kitapları anlam bakımından da incelenebilir.
Anlam bakımından temel, yan, mecaz anlam; ad aktarması, deyim aktarması, kişileştirme, dolaylama, anlam daralması, anlam genişlemesi, anlam başkalaşması; eş anlam, zıt anlam, somut anlam, soyut anlam, genel anlam, özel anlam, sesteşlik, yakın anlam vb. yönleriyle incelenebilir. (s. 173)

35 Aşağıdakilerden cümlelerin hangisinde deyim aktarmasına (tabiattan insana) örnek verilmiştir?
Yaz aylarında bile adamıza bereket yağdı. Hayat arkadaşımla yıllar yılı mutlu yaşadık. Dağ dağ o güzel ses bütün etrafı gezindi/Görmüş ve geçirmiş denizin kalbine sindi. Onun kadar domuz birini hiç tanımadım. Müdür toplantıda Ayşe öğretmene taş atmış.

36 Aşağıdakilerden cümlelerin hangisinde deyim aktarmasına (tabiattan insana) örnek verilmiştir?
Yaz aylarında bile adamıza bereket yağdı. Hayat arkadaşımla yıllar yılı mutlu yaşadık. Dağ dağ o güzel ses bütün etrafı gezindi/Görmüş ve geçirmiş denizin kalbine sindi. Onun kadar domuz birini hiç tanımadım. Müdür toplantıda Ayşe öğretmene taş atmış.

37 Türkçe ders kitaplarında sözcüklerin kullanımlarına da dikkat edilmelidir.
Bir hakimin ağzından çıkan «suçlu bulundunuz» tümcesinin etkisi ile sizin kardeşinize söylediğiniz «seni suçlu buldum» tümcesinin etkisi farklıdır.

38 KAVRAM ÖĞRETİMİ Kavram öğretiminde kullanılan yaklaşımlar vardır. Bunlar: şartlanma, aktarma, bağlam, genelleme, belirginleştirme, ayırt etme, tanımlama, anlamlı hale getirme, sınıflandırmadır.

39 «Gagası olan birçok canlı kuştur
«Gagası olan birçok canlı kuştur.» cümlesinde kavram öğretiminde faydalanılan hangi yaklaşım kullanılmıştır? Şartlanma Aktarım Bağlam Genelleme Belirginleştirme

40 «Gagası olan birçok canlı kuştur
«Gagası olan birçok canlı kuştur.» cümlesinde kavram öğretiminde faydalanılan hangi yaklaşım kullanılmıştır? Şartlanma Aktarım Bağlam Genelleme Belirginleştirme

41 Güvercini bilen bir çocuğa kırlangıcın öğretilmesi, kavram öğretiminde faydalanılan hangi yaklaşıma örnektir? Şartlanma Aktarım Bağlam Genelleme Belirginleştirme

42 Güvercini bilen bir çocuğa kırlangıcın öğretilmesi, kavram öğretiminde faydalanılan hangi yaklaşıma örnektir? Şartlanma Aktarım Bağlam Genelleme Belirginleştirme

43 Baykuşların görme yetisinin çok iyi olduğunu açıklayarak baykuş kelimesini öğretmek, kavram öğretiminde faydalanılan hangi yaklaşıma örnektir? Şartlanma Aktarım Bağlam Genelleme Belirginleştirme

44 Baykuşların görme yetisinin çok iyi olduğunu açıklayarak baykuş kelimesini öğretmek, kavram öğretiminde faydalanılan hangi yaklaşıma örnektir? Şartlanma Aktarım Bağlam Genelleme Belirginleştirme

45 KAVRAM ÖĞRETİMİ Öğrenciler, aşağıda belirtilen durumlarda olabilirler: Sözcüğün anlamını bilip yeri geldiğinde kullanabilirler (etkin sözcük dağarcığı). Sözcüğü anlayabilir ancak kullanamaz veya açıklayamaz (edilgen sözcük dağarcığı). Anlamını bilmediği halde sözcüğü kullanır. Sözcüğün anlamını bilmez ve kullanmaz. Öğrencilerin etkin sözcük dağarcığının geliştirilmesi ve anlamadığı sözcüklerin en aza indirilmesi temel amaçtır. (s. 177)

46 2015 TÜRKÇE ÖABT Aşağıdakilerden hangisi öğrencinin «pasif kelime hazinesi» ile ilgili doğru bir açıklamadır? Bir kelimenin farklı anlamlarını bilir ve kullanabilir. Bir kelimeyi okurken anlar fakat kullanamaz. Anlamını bilmediği hâlde bazı kelimeleri kullanır. Bazı kelimeleri bilmez ve kullanamaz. Yazılarında yanlış kullandığı kelimeleri fark edip düzeltir.

47 2015 TÜRKÇE ÖABT Aşağıdakilerden hangisi öğrencinin «pasif kelime hazinesi» ile ilgili doğru bir açıklamadır? Bir kelimenin farklı anlamlarını bilir ve kullanabilir. Bir kelimeyi okurken anlar fakat kullanamaz. Anlamını bilmediği hâlde bazı kelimeleri kullanır. Bazı kelimeleri bilmez ve kullanamaz. Yazılarında yanlış kullandığı kelimeleri fark edip düzeltir.

48 Dinleme, konuşma, okuma ve yazma olarak belirtilen dilsel beceriler ile sözcük dağarcığı arasında sıkı bir ilişki vardır. Öğrencilerin okuduklarını ve dinlediklerini anlamaları, sözcükleri doğru anlamlandırmalarına bağlıdır. Sözcük dağarcığı zengin bireylerin konuşma ve yazma becerilerini daha etkili kullanmaları doğaldır. (s. 178)

49 Özbay, metinlerin okunabilirliği ile sözcük dağarcığı ilişkisini ortaya koymuştur. Buna göre,
Metin içinde yer alan farklı sözcüklerin sayısı Sözcük sıklığı listelerinde az rastlanan sözcüklerin metinlerde kullanılması Anlamı bilinmeyen (zor) sözcükler Çok heceli sözcüklerin sayısı ve sözcük başına düşen hece oranı Tümce başına düşen sözcük oranı gibi durumlar metinlerin «çok kolay», «kolay», «orta güçlükte», «zor» ve «çok zor» olmasını sağlamaktadır. (s. 179)

50 TARTIŞMA Bir metindeki bilinmeyen kelimeler, metin okunmadan önce mi kavratılmalı, metni okuduktan sonra mı?