Laktasyon Fizyolojisi

... konulu sunumlar: "Laktasyon Fizyolojisi"— Sunum transkripti:

1 Laktasyon Fizyolojisi
Süt İneklerinde Meme Sağlığı ve Kontrol Programı

2 Laktasyon Fizyolojisi
Mammogenezis Meme bezlerindeki farklılaşma ve büyümeyi ifade etmektedir. Laktogenezis Süt sekresyonunun başlamasını ifade etmektedir. Kolostrogenezis Kolostrum sekresyonunun başlamasını ifade etmektedir. Galaktopoezis Laktasyonun devamlılığı anlamına gelmektedir. Sütün İndirilmesi Sağım esnasında alveollerdeki sütün boşaltılması anlamına gelmektedir.

3 Laktasyon Fizyolojisi
Süt, dişilerde meme bezlerinden üretilen ve yavrunun beslenmesinde gerekli olan bir salgıdır. Süt sekresyonu karmaşık bazı olaylar sonucu gerçekleşmektedir. Bu olaylar beslenme ve hormonların karşılıklı etkileşimi sonucu şekillenmektedir.

4 Mammogenezis Süt sekresyonunun başlamasından önce meme bezlerindeki farklılaşma ve büyümeyi ifade etmektedir. Süt verimi; sekretorik hücre sayısı ve aktivitesine bağlı değişebilmektedir. Meme gelişimi ineklerde 4 evreye ayrılır.

5 Meme gelişimi ineklerde 4 evreye ayrılır.
Birinci İzometrik Evre (Doğum-Pubertas) Birinci Allometrik Evre (Pubertas) İkinci İzometrik Evre (Pubertas-Gebelik) İkinci Allometrik Evre (Gebelik) İzometrik:Standart ya da bir bütünün büyüdüğü oranda bir kısmının da büyümesi. Allometrik:Standart büyüme oranından ya da tümün büyümesinden farklı büyüme oranı.

6 Birinci İzometrik Evre
Bu dönemde meme gelişimi vücudun diğer dokularındaki gelişmeye paralel şekilde devam etmektedir.

7 Birinci Allometrik Evre
Bu evrede vücudun diğer dokuları dinlenme döneminde iken memede hızlı bir gelişme olmaktadır. Bu dönem, pubertasa ulaşma dönemi olan aylara (ilk kızgınlık dönemi) denk gelmektedir. Bu dönemde aşırı besleme meme dokusunda fazla yağ birikmesine yol açmakta ve aşırı yağ birikmesi ise ileriki dönemde süt verimini olumsuz etkilemektedir.

8 İkinci İzometrik Evre Pubertastan gebelik oluşuncaya kadar geçen dönem olup, meme gelişimi, vücudun diğer dokularına paralellik göstermektedir.

9 İkinci Allometrik Evre
Gebelik şekillendikten hemen sonra meme dokusunda yeniden hızlı bir gelişme görülür ve bu değişiklik gebelik ortasında oldukça belirginleşmektedir. Bu dönemde özellikle alveol hücreleri gelişip, süt yapacak dokular şekline dönüşmektedir. Meme bezlerinin gelişimi doğumdan pubertasa kadar sınırlı iken, ovaryum aktivitesinin başlamasından sonra meme bezlerindeki gelişim oldukça hızlıdır.

10 Meme bezlerindeki gelişme;
steroid hormonlar (östrojen, progesteron ve adrenal kortikosteroidler) protein hormonların (prolaktin, somatotropin ve plasental laktogen) kontrolü altındadır. Bu hormonlara ek olarak tiroid hormonu da meme gelişimine yardımcı olmaktadır.

11 Ösrojen ve Somatotropin:
Meme kanal sistemini geliştirmektedir. Progesteron ve Prolaktin: Tubulo-alveolar proliferasyonu sağlamaktadır. Adrenal Kortikosteroidler: Meme bezindeki büyümeyi artırmaktadırlar. Plasental  Laktojen: Alveolar gelişmeyi sağlar. (İnekte etkisi sınırlıdır)

12 Meme Gelişimi (Mammogenezis)
Meme bezi hücreleri 3-9 aylık düvelerde vücudun diğer bölümlerine oranla hızlı büyümekte ve toplam gelişimin %10 bu dönemde olmaktadır. Meme bu dönemde fark edilebilir hale gelmektedir. Pubertas ile beraber, östrojen etkisiyle kanal sisteminde proliferasyonlar görülür. Böylece kanal sitemi şekillenmeye başlar. Ancak bu dönemde süt sekresyonu yapan alveoller henüz gelişme göstermezler.

13 Gebelik sırasında ise, memenin alveoler ve kanal sisteminde hızlı bir büyüme olmaktadır.
Gebeliğin ilk 3 ayında artan progesteron ve prolaktin hormonu etkisiyle memenin alveoler sisteminde hızlı gelişme görülmektedir.

14 Gebeliğin ortasında ise meme lobları şekillenir ve 6
Gebeliğin ortasında ise meme lobları şekillenir ve 6. aydan sonra alveoler dokunun lobları belirginleşir. Gebeliğin son 3 ayında ise alveoler gelişim tamamlanmış ve içleri sıvı ile dolmaya başlamıştır.

15 Mammogeneziste beslenme ve hormonlar karşılıklı etkileşim halindedir.
Düvelerin pubertas öncesi dönemde aşırı enerji tüketmeleri veya yetersiz enerji almaları durumunda meme bezlerinin sekretorik dokularının yetersiz gelişmesine ve laktasyonda yeterli süt üretmemelerine neden olmaktadır.

16 Gelişmiş bir meme bezi, laktasyonun ilerlemesiyle yavaş yavaş invole olmaktadır.
Kuru dönemde meme epiteli hem dinlenir, hem de yıkımlanmış olan epitel hücreleri sonraki laktasyonda süt verimi için rejenere olur. Şekil 1.1. Laktasyon dönemine göre meme alveollerindeki değişimler (Sandholm ve ark., 1995)

17 Bir sonraki laktasyonda maksimum verimin elde edilebilmesi için, kuru dönemin 6 haftadan kısa olmaması gerekmektedir.

18 Laktogenezis Süt sekresyonunun başlamasını ifade etmektedir.
Süt sekresyonu doğum ile birlikte şekillenenen hormonal değişimler sonucu başlamaktadır. Gebelik süresince etkili olan progesteron hormonu, doğum ile birlikte düşmekte ve laktasyonu uyarıcı hormonlar üzerindeki etkisi ortadan kalkmaktadır.

19 İneklerde doğum sırasında prolaktin hormon düzeyi yükselmekte, adrenal kortikosteroidlerin düzeyi yükselmekte ve laktojenik uyarım başlamaktadır. Doğumdan sonra fötusa kan akımı kesildiğinden, meme bezine artan miktarda kan akımı olmakta ve meme bezine giden besin maddelerinin miktarı da artarak laktogenezisi başlatmaktadır.

20 Süt, memeli hayvanların yavrularını beslemek için meme bezlerinde oluşturdukları bir sekresyonudur.
Besleyici sıvı gıda olan süt, hayvan türlerine göre değişen miktarlarda su, yağ, protein, laktoz, mineral madde ve enzim içermektedir.

21 İdeal Süt Kompozisyonu Kontrol Parametreleri
İnek %Su 87 % Laktoz % Protein 3.4 % Yağ % Kurumadde 13 pH 6.6 Antibiyotik Kalıntısı Toplam Bakteri Sayısı ≤ / ml Somatik Hücre Sayısı ≤ / ml

22 Kolostrogenezis Kolostrum sekresyonunun başlamasını ifade etmektedir.
Kolostrum, ilk süt olarak tanımlanan, bal benzeri yapışkan, globulince zengin, albumin miktarı düşük, kazein ve yağ oranı değişken bir sıvıdır.

23 Kolostrum, immunglobulin açısından zengindir
Kolostrum, immunglobulin açısından zengindir. Özellikler ruminantlarda plasentadan immunglobulin geçişi olmadığından yavrunun hastalıklara karsı direnç kazanabilmesi için kolostrum alımı son derece önemlidir. İneklerde kolostrum normal süte oranla 8-10 kat daha fazla hücre içermektedir. Kolostrum yüksek miktarda vitamin ve histamin içerir ki bu maddler immunglobulinlerin emilimini artırmaktadır.

24 Yapısında bulunan yüksek mineral ve iz elementler nedeniyle tadı hafif tuzlu gibidir.
İneklerde kolostrum yapısı laktasyonun 1-2. gününden sonra normal süte benzer ve 10. günde ise normal süt yapısındadır.

25 Galaktopoezis Laktasyonun devamlılığı anlamına gelmektedir.
Bu olayda prolaktin, ACTH, somatotropin ve TSH etkilidir.

26 Laktasyonun devamlılığı galaktopoetik hormon olarak bilinen bir grup hormon aracılığıyla sağlanır.
Bu hormonlar prolaktin, büyüme hormonu, tiroid hormonları ve glukokortikoidlerdir.

27 Prolaktin genelde galaktopoetik hormon olarak bilinmekle birlikte galaktogenezisteki rolü hayvan türlerine göre değişmektedir. Prolaktin, özellikle tavşanlarda temel galaktopoetik hormondur.

28 Birçok hayvan türünde prolaktin galaktopoetik hormonlardan sadece biridir.
İneklerde ise rolü sınırlıdır. İnek ve keçilerde prolaktinin salgılanmasının engellenmesi süt verimini çok az etkilemektedir. İneklerde prolaktin daha çok laktogenezis üzerine etkilidir.

29 İneklerde temel galaktopoetik hormon Büyüme hormonudur.
Büyüme Hormonu laktasyonun devamlılığında temel teşkil eder. Büyüme hormonu vücut dokularındaki enerjiyi süt yapımına kanalize ederek süt verimini artırmaktadır. Büyüme hormon kullanıldığında ineklerde süt veriminde belirgin artışlar olmaktadır.

30 Sütün İndirilmesi Meme sekretorik epitellerinde üretilen süt, memenin kanal sitemi ve sinuslarında depo edilir. Memedeki sütün büyük kısmı alveoller içinde bulunmaktadır. Sağım esnasında ise alveollerdeki sütün boşaltılması sağlanmış olur.

31 Sütün indirilmesi nöro-endokrin sistemce kontrol edilir.
Sütün indirilme refleksi, meme başı derisindeki sinir reseptörlerinin uyarılmasıyla ilgilidir.

32 Mekanik uyarım sonucunda columna vertebralis yolu ile hipofiz arka lobuna uyarınlar gitmekte ve bu bölgede depo edilen spesifik nöronlar içindeki oksitosin hormonunun serbest bırakılmasını sağlamaktadır. Mekanik uyarımdan yaklaşık 2 dakika sonra oksitosin pik seviyeye ulaşmaktadır.

33 Salgılalan bu oksitosin etkisini alveollerin etrafında bulunan myoepitelial hücrelerdeki spesifik reseptörlere bağlanarak göstermektedir. Myoepitelial hücreleri kontraksiyona geçirerek sütün boşaltılmasını sağlamaktadır.

34 Emme ve sağım işleminin yanı sıra, sağım öncesi memenin yıkanması, sağım işlemleri sırasında görme-işitme etkileşimi de iyi bir süt indirme uyarımı yapmaktadır.

35 Sütün İndirilmesi brain nerves P.P. Stimulus

36 Sütün İndirilmesi nerves P.P.

37 Sütün İndirilmesi P.P.

38 Sütün İndirilmesi Abdominal aorta Oxytocin Jugular vein heart

39 Sütün İndirilmesi Oxytocin

40 Sütün İndirilmesi Oxytocin

41 Sütün İndirilmesi

42 Sütün İndirilmesi

43 Sütün İndirilmesi

44 Alveol Kontraksiyonu arteriole venuole Lumen Myoepithelial Cell
Oxytocin Duct

45 Alveol Kontraksiyonu Oxytocin Myoepithelial Cell contracts

46 Alveol Kontraksiyonu Releases milk into duct system

47 Alveol Kontraksiyonu Myoepithelial cell relaxes

48 Alveol Kontraksiyonu

49 Alveol Kontraksiyonu

50

51 Her türlü stres ve korku ise sempatik sinir sistemi uyarımına ve ketakolaminlerin salınımına yol açmaktadır. Ketakolaminler memeye kan akımını ve myoepitelial hücrelere oksitosin bağlanmasını veya oksitosin salınımını engelleyerek sütün indirilmesini önlemektedirler.

52 Stres ve Korku *memeye kan akımını *oksitosin salınımını engelleyerek
*myoepitelial hücrelere oksitosin bağlanmasını

53 Myoepitelial kaslar kasılmadığı için süt meme alveol ve sinuslarından kanal sistemine boşaltılmamaktadır.

54 İneklerde Süt Verimi ve Kompozisyonunu Etkileyen Faktörler

55 İneklerde Süt Verimi ve Kompozisyonunu Etkileyen Faktörler
Kolostrum Gebelik Dönemi Kuru Dönem Uzunluğu Mevsimin Etkisi Çevre Isısının Etkisi Hastalıklar Vücut Kondisyon Skoru Beslenme Şekli Rasyondaki Protein ve Yağ Düzeyi Rasyon Değişiklikleri

56 Kolostrum Doğumdan sonra ilk 5-10 gün devam eder. İneklerde doğumdan 2-3 hafta sonrasına kadar süt protein oranı normalde yüksektir. Gebelik Gebeliğin 5. ayına kadar pek etki görülmez ancak bu dönemden sonra süt yapımı için gerekli enerji fötal gelişmeye harcandığından süt verimi azalır.

57 Kuru Dönemin Uzunluğu Mevsimin Etkisi
Kuru dönemim 6-8 hafta olması gerekmektedir. Yapılan çalışmalarda, kuru dönem 6 haftadan kısa olursa süt veriminin %60-75 oranında az olduğu bildirilmiştir. Kuru dönem 8 haftadan uzun tutulduğunda ise süt veriminde artış olmadığı bildirilmiştir. Mevsimin Etkisi Mevsimin süt verimi ve kompozisyonuna etkisi ırk, laktasyon sayısı ve beslenme durumuna göre değişmektedir. Yeşil meralarda otlayan ineklerde süt verimi yüksek olmaktadır.

58 Çevre Isısının Etkisi Çevre ısısının süt verimine etkisi ırklara göre değişiktir. Holstein soğuk iklime tolerans gösterirken, Jersey ve İsviçre Esmeri gibi ırklar yüksek ısıya tolerans gösterirler. Düşük çevre ısısı ineklerde süt verimini düşürmektedir. Nem oranı da süt verimin etkilemektedir. Nemin %60-80 olduğu ortamlarda, çevre ısısının 4-20 derece olması süt verimini etkilememektedir. Çevre ısısının yükseldiği durumlarda yine süt verimi düşmektedir.

59 Hastalıklar Vücut Kondisyon Skoru
Mastitis süt verimini ve bileşenlerini etkilemektedir. Vücut Kondisyon Skoru Vücut kondisyon skoru çok düşük olan ineklerde yetersiz beslenmeye bağlı olarak süt verimi düşmektedir.

60 Beslenme Şekli Süt ineklerinde enerji süt verimini etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Düşük enerji süt verimini düşürmektedir.

61 Rasyondaki Protein ve Yağ Düzeyi
Proteince yetersiz beslenen ineklerde süt veriminde azalma olmaktadır. Rasyonda aşırı protein olması ise süt veriminde artışa neden olmamaktadır. Ayrıca yüksek protein infertiliteye neden olmaktadır. Rasyon değişiklikleri Ani rasyon değişimleri süt yağında azalmaya yol açmaktadır ve süt yapımı için gerekli ön maddelerin yapımının engellenmesi sonucu süt yapımı azalmaktadır.

62 Laktasyonun Durdurulması
Sütçü inekler, doğumdan 2 ay önce veya süt yapımları 10 kg’ın altına ya da ortalama süt verimi %40’ın altına düşmesi halinde kuruya çıkarılmalıdırlar. İneklerin sütten çıkarılması; Aralıklı sağım Tam olmayan sağım Aniden sütten çıkarma gibi metotlar uygulanmaktadır.

63 Aralıklı Sağım Günde tek sağım yeterli olmaktadır.
Bu uygulamadan 3-4 gün sonra inek sütten çıkmaya başlamaktadır. Memeler küçülmekte ve süt verimi azaltmaktadır. Sağım 2 günde bir, 3 günde bire indirilerek inek kuruya çıkana kadar devam edilir. İneğin suyunda ve yeminde kısıtlamaya gitmek de kuruya çıkarmaya yardımcı olmaktadır.

64 Tam olmayan sağım Aniden sütten çıkarma
Meme loblarındaki sütün tamamen alınmaması şeklindedir. Yöntemin özellikle mastitis gibi sakıncaları bulunmaktadır. Aniden sütten çıkarma 1-2 sağım sonrasında inek sağımdan çıkartılır. Sonraki dönemde aşırı şişen memeler bir kez daha boşaltılabilir.

65 Kuruya çıkan ineklerdeki değişiklikler 3 dönemde şekillenir;
Aktif involusyon veya Erken kuru dönem (16-28 gün) İnvolusyon dönemi (18 gün) Kolostrogenezis dönemi (15 gün)

66 Erken kuru dönem, laktasyon sonunda sağımın kesilmesiyle başlar ve memelerin tam olarak kuruya çıkmasıyla sona erer. İnvolusyon döneminde, memelerde çok az süt bulunabilir ve alveollerde süt yapımı durmuştur. İnvolusyon dönemini kolostrogenezis dönemi izler ve doğum sonrası 3. güne kadar devam eder.

67 Laktasyonun Başlatılması
Gebe kalma şansı olmayan düve ve ineklerden süt alınmasını sağlamak amacıyla başvurulacak bir yöntemdir. Laktasyonun uyarılması, meme gelişimi ve laktogenezisi sağlayan hormonların kullanımı sonucu olmaktadır. Burdaki amaç gebeliğin son dönemindeki hormonal durumun taklidini yapmaktır.

68 Meme Bezi Süt Salgılama Bozuklukları
Memelerde süt sekresyonunda oluşan bozukluğa disgalaksi, süt sekresyonunun doğumu izleyen günlerde veya laktasyonun herhangi bir döneminde tamamen durmasına agalaksi, azalmasına da hipogalaksi denilir. Süt yapımında oluşan bozukluklar genelde toksemi, yüksek ateş, metabolik hastalıklar, mastitis, topallık, anemi ve doğmasal anomaliler sonucu olabilir.

69 Galaktore Uygun olmayan dönemde süt salınımı anlamına gelir. Laktasyonun anormal şekilde ortaya çıkması olarak da tanımlanabilinir. Erkek hayvanlarda bile görülebilmektedir. Meme dokusundan seröz bir sekresyon gelmesiyle karakterizedir. Memelerin diğer hayvanlar tarafından emilmesi neden olabilmektedir. Hipofiz, ovaryum ve adrenal bez bozukluklarına ilişkin de şekillenebilmektedir. Abortus sonucunda da görülebilmektedir.

70 Sütün İndirilmemesi Düvelerde daha sık rastlanmaktadır.
Büyük ve ödemli memelerde oluşan ağrı, acı, sağım işleminin başlangıcında oluşan stres veya korkudan kaynaklanabilir. Bu durumda makine sağım yapılıyor ise bir süre elle sağılmalıdır. Masaj, ılık kompres, emzirme ve sık sağım ile sonuç alınmazsa oksitosin hormonu kullanılmaktadır.

71 Memeden Süt Sızması Sütün kendiliğinden, meme başından akmasına incontinentia lactis (süt sızması) denir. Meme başının zarar görmesiyle (yaralanma) veya meme başının kendiliğinden genişlemesiyle (yaşlılık) ortaya çıkabilir.

72 Meme Savunma Sistemi

73 Meme dokusu enfeksiyonlardan
Anatomik (Mekanik) Kimyasal Hücresel ve İmmunolojik mekanizmaları kapsayan kompleks bir sistem tarafından doğal olarak korunmaktadır. Mememnin savunma sistemi primer ve sekunder olarak iki grupta ele alınmaktadır.

74 Primer Sistem Mikroorganizmaların memeye girmesini engelleyen, ductus papillaris ve çevre anatomik yapılarla, meme keratininden oluşmaktadır.

75 Sekonder Sistem Meme bezinin kimyasal, hücresel ve immunolojik tepkilerini içeren bir sistemdir.

76 Mekanik Savunma Mekanizması
Meme bezinde immun sistemin rolü olmadan oluşturulan savunma sistemidir. Ductus Papillaris Meme Başı Keratini Fürstenberg Rozeti Meme Başı Sfinkteri Sağlıklı Meme Başı Derisi

77 Ductus Papillaris Meme başı kanalı bakterilerin memeye girmesini engelleyen fiziksel bir engeldir. Meme başı dilate olduğunda enfeksiyon riski artmaktadır. Özellikle sağımı izleyen 2 saat içinde, meme başı kanalı kısmen açıktır. Bu dönem enfeksiyon riski için kritik dönem olması itibarı ile, sağım sonu teat dipping uygulanması, enfeksiyon riskini azaltmaktadır.

78 Meme başı kanalı kısmen veya tamamen keratin ile kaplıdır.
Keratin, mekanik olarak bakteriler için bir engel oluşturmasının yanı sır, bakteriyostatik özellikte lipid ve protein de içermektedir.

79 Fürstenberg Rozeti Ductus papillari’in meme başı sinusuna açıldığı bölgede yer alan ve güçlü kas kıvrımları ile meme başı kanalını kaplayarak mikroorganizmaların girişini engelleyen önemli bir yapıdır. Belirtilen yapılara ek olarak da, meme başı sfinkteri ve sağlıklı meme başı derisi de primer mekanizmada tol oynayan önemli yapılardır.

80 Kimyasal Savunma Mekanizması
Laktoferrin Demir bağlayıcı glikoprotein şeklinde bulunmakta ve bu özelliği ile bakterilerin çoğalması için temel element olan demirin kullanılmasını engellemektedir Laktoperoksidaz-tiyosiyanat-H2O2 Sistemi Lizozom

81 İmmunolojik Savunma Mekanizması
Meme bezi immun sistemini humoral ve hücresel unsurlar oluşturmaktadır. Antijenik uyarımlara karşı spesifik antikor aktivitesini içeren immunglobulinler humoral savunma sistemini, makrofaj ve lenfositler ise hücresel savunma sistemini oluşturmaktadırlar.