ÜNLÜLERİN(SESLİLERİN) ÖZELLİKLERİ

... konulu sunumlar: "ÜNLÜLERİN(SESLİLERİN) ÖZELLİKLERİ"— Sunum transkripti:

1

2 ÜNLÜLERİN(SESLİLERİN) ÖZELLİKLERİ

3 1. ÜNLÜ DÜŞMESİ(HECE-SES DÜŞMESİ)
İkinci hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan sözcükler ünlü ile başlayan bir ek aldıkları zaman ünlüsü düşer. Buna ünlü düşmesi denir. ÖRNEK burun-um burnum ağız-ım ağzım oğul-u oğlu resim-in resmin yalın-ız yalnız ne-asıl nasıl

4 NOT: Bazı birleşik kelimelerde yan yana gelen iki ünlüden biri düşer.
ÖRNEK Sütlü-aş sütlaç Pazar-ertesi Pazartesi Kahve-altı kahvaltı Cuma-ertesi Cumartesi

5 ÖRNEK SORU Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde sesli (ünlü) düşmesi olmuştur? Karnı ağrıdığı için eve gitti. Boyuna bakmadan kafa tutuyor. Devir işlemleri yakında tamamlanır. Akıl almaz işler yapıyor.

6 2. ÜNLÜ TÜREMESİ(SES TÜREMESİ)
-cık, -cik eki alan bazı sözcüklerin arasına ünlü harf girmesine ünlü türemesi denir. ÖRNEK dar+cık daracık genç+cik gencecik az+cık azıcık bir+cik biricik

7 NOT: Pekiştirilmiş bazı kelimelerde de ünlü türemesi olabilir.
Sağlam sapasağlam Yalnız yapayalnız Gündüz güpegündüz Çevre çepeçevre

8 ÖRNEK SORU Azıcık susun da yazımı bitirmeye çalışayım.
Yukarıdaki cümledeki sözcüklerin hangisinde ünlü türemesi vardır? azıcık B) susun C) yazımı D) bitirmeye

9 ÖDÜLLÜ SORU CEVAP: Gencecik, daracık
Gencecik bir adam, daracık bir duvara kargacık burgacık harflerle kısacık bir cümle yazmaktaydı. Yukarıdaki altı çizili sözcüklerden kaç tanesinde ünlü türemesi vardır? CEVAP: Gencecik, daracık

10 3. ÜNLÜ DARALMASI -a veya -e ünlülerinin –yor eki alınca –ı, -i, -u, -ü ye dönüşmesine ünlü daralması denir. ÖRNEK ara-yor arıyor öde-yor ödüyor dinle-yor-um dinliyorum Bil-me-yor bilmiyor

11 ÖRNEK SORU Raftaki bütün kitaplar çocuğun kendilerini okumasını istiyorlardı. Bu cümledeki altı çizili sözcüklerden hangisinde ünlü daralması vardır? Raftaki B) kitaplar C) Çocuğun D) istiyorlardı

12 ÜNSÜZLERİN(SESSİZLERİN) ÖZELLİKLERİ

13 Alfabemizdeki sessiz harfleri yazalım:

14

15 4. ÜNSÜZ DEĞİŞİMİ (YUMUŞAMASI)
Sözcük sonunda bulunan sert ünsüzler (p,ç,t,k) ünlü ile başlayan bir ek aldığında yumuşayarak (b,c,d,g-ğ) ye dönüşürler. Buna ünsüz değişimi(yumuşaması) denir. p ç t k b c d g-ğ

16 ÖRNEK kayıp-ol kaybol kayıt-ol kaydol kayıp-et kaybet ağaç-a ağaca
kitap-ın kitabın köpek-in köpeğin simit-i simidi renk-i rengi NOT: Bazı birleşik sözcüklerde de yumuşama görülebilir. kayıp-ol kaybol kayıt-ol kaydol kayıp-et kaybet

17 Aşağıdaki cümleden ünsüz yumuşamasına uğrayan sözcükleri bulalım:

18 ÖRNEK SORU «İyi olacak hastanın doktor ayağına gelir
ÖRNEK SORU «İyi olacak hastanın doktor ayağına gelir.» Bu atasözündeki altı çizili sözcüklerden hangisinde ünsüz değişimi (yumuşama) vardır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

19 5. ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (SERTLEŞMESİ)
Sonunda «f,s,t,k,ç,ş,h,p» ünsüzleri bulunan kelimeler “c,d,g” ile başlayan bir ek aldığı zaman ekin başındaki yumuşak ünsüzler sertleşerek “ç,t,k” olur. ÖRNEK kayak-cı kayakçı tabak-da tabak-ta koltuk-dan koltuktan 2015-de ’te

20 NOT: Bazı birleşik kelimelerde sertleşme olmaz.
ÖRNEK Üç-gen üçgen Beş-gen beşgen ÖRNEK SORU Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünsüz benzeşmesi (sertleşmesi) yoktur? A) Bir gün bize mutlaka gelecektir. B) Başımızda bir sürü iş var. C) Bu kitapta bütün bilgileri bulabilirsiniz. D) Ağaçtan dökülen meyveleri topladık.

21 6. ÜNSÜZ TÜREMESİ Tek heceli bazı sözcükler ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında veya yardımcı fiille birleşirken sonlarındaki ünsüz ikizleşebilir. Buna ünsüz türemesi denir. ÖRNEK Sır-ı sırrı Hak-ı hakkı Af-et affet His+etmek hissetmek Hal+olmak hallolmak Red+etmek reddetmek

22 NOT: Yan yana gelen her ses ünsüz türemesi değildir.
ÖRNEK Ciddi, hissiz, cadde, madde ÖRNEK SORU Aşağıdaki cümlelerden hangisinde ünsüz türemesine örnek gösterilemez? Bu teklifi elbette reddettik. Sanatçının sırrı eserlerindedir. Sessizlikten hoşlanmıyorum. Yoğunlaşırsan sen de hissedersin.

23 7. ÜNSÜZ DÜŞMESİ Sonunda «-k» bulunan bazı kelimelere «-cik» ve «-l» ekleri getirildiğinde kelimelerin sonundaki –k düşer. Buna ünsüz düşmesi denir. ÖRNEK Küçük-cük küçücük Ufak-cık ufacık Sıcak-cık sıcacık Yüksek-l yüksel Küçük-l küçül

24 ÖRNEK SORU Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisinde ünsüz düşmesi vardır? Daracık bir yoldaydık. Minicik bir köpek bulduk Hayvancık aç kalmıştı. İncecik kuyruğu titriyordu.

25 8. KAYNAŞTIRMA Ünlüyle biten bir sözcüğe, ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde araya «y, ş, s, n» ünsüzlerinden biri girer. Buna kaynaştırma denir. ÖRNEK Elma-ı elmayı İki-er ikişer Örtü-ü örtüsü Masa-ın masanın Ayça-ın Ayça’nın

26 Sözcük kökünde bulunan ünsüzle kaynaştırma ünsüzü karıştırılmamalıdır.
Tavanın sapı (tava) Tavanın boyası (tavan) (kaynaştırma var) (kaynaştırma yok)

27 ÖRNEK SORU Yaşının küçük olması Hasan’ın orduya gönüllü yazılmasını engelledi. Bu cümledeki altı çizili sözcüklerin hangisinde kaynaştırma harfi yoktur? Yaşının Olması Hasan’ın orduya

28 9. ULAMA Ünsüzle biten bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir sözcüğün gelmesine ulama denir. ÖRNEK Dün akşam Evin önü Sezen Aksu …..yüzen al sancak…

29 NOT: Arada herhangi bir noktalama işareti olursa ulama. olmaz
NOT: Arada herhangi bir noktalama işareti olursa ulama olmaz ÖRNEK Bebek, ayakkabısını düşürdü. (Arada virgül olduğu için ulama olmaz.) ÖRNEK SORU Horon oynayan beş adam arasında benim amcam da vardı. Bu cümlede kaç tane ulama vardır? A) B) C) D) 5

30 ÖDÜLLÜ SORU Bir gün aslan kırda uyuyormuş. Bir ara sırtında bir şeyin gezindiğini hissetmiş. Pençesini atınca üzerinde gezen şeyi yakalamış. Bu, ufacık bir fareymiş. Fare yalvarmaya başlamış: - Ne olur beni bağışlayınız efendim! Belki günün birinde ben de size bir iyilikte bulunurum. Bu parçadaki altı çizili sözcüklerde aşağıdakilerden hangisine örnek yoktur? Ünsüz türemesi B) Ünlü türemesi C) Ünsüz düşmesi D) Ünsüz benzeşmesi

31 KONU BİTTİ 