Bilgi Teknolojileri Davranışsal ve Etik Konular

... konulu sunumlar: "Bilgi Teknolojileri Davranışsal ve Etik Konular"— Sunum transkripti:

1 Bilgi Teknolojileri Davranışsal ve Etik Konular

2 Hedef Sizsiniz! Hiç Internet üzerindeki faaliyetleriniz takip edildiğini fark ettiniz mi? Google bizim Internet alışkanlıklarımız hakkında annemizden fazla bilgi sahibi!! Amaç her bir müşteri için özel tasarlanmış web ara yüzleri ve web tecrübesi oluşturmak Cookie’ler, flas cookie’ler, beacon’lar Bu cookie’ler sizin için özel ve tam olarak dizayn edilmiş reklamlar sunulmasına imkan verir

3 Teknoloji ve Olumsuz Sonuçları
Teknoloji çift tarafı keskin bir kılıç gibidir Sizin birçok probleminizi çözerken, mahremi yetiminize tecavüz ve hakkınızdaki bilginin dikkatsiz ve fütursuzca kullanılmasına da yardımcı olur İnsanların Internet üzerindeki faaliyetlerini izleyip, inceleyerek firmalar bizim hakkımızda çok etkin pazarlama kampanyaları düzenleyebilirler

4 Teknoloji ve Olumsuz Sonuçları
Ama bu bir etik probleme yol açar, kar amacıyla bireylerin bilgilerini kullanmak ve insanların kişisel mahremiyetlerini hiçe saymak

5 Etik Olaylar ve BT İlişkisini Anlamak
Son yıllar önemli etik problemlere şahit olduğumuz yıllar olmuştur Lehman Brothers, Pfizer, Eli Lilly Günümüzde etik olmayan davranışlarından dolayı yöneticiler uzun yıllar hapis cezası alabilmektedirler Bu etik olmayan davranışlar tabi ki bilgi işlem bölümleri tarafından organize edilmemiştir, ancak bilişim teknolojileri bu kötü davranışlar için önemli birer araç olmuştur

6 Etik Olaylar ve BT İlişkisini Anlamak
Etik bireylerin davranışları konusunda yanlış veya doğru hakkında olan tavır ve düşünceleridir BT’leri birey ve toplum açısından önemli etik problemlerine yol açmaktadırlar, çünkü yoğun sosyal değişim ile birlikte hakların, gücün, paranın ve sorumlulukların da değişiminin önünü açmaktadırlar

7 Etik Olaylar ve BT İlişkisini Anlamak
BT’lerinin gelişmesi pek çok kimse için fayda yaratırken, bazılarımız için problemlere ve maliyetlere yol açmaktadır Internet ve diğer yeni iletişim teknolojileri bilginin paylaşımını ve erişimini önemli ölçüde kolaylaştırmış ve bilginin yanlış kimselerin eline geçmesi olasılığını arttırmıştır Müşteri bilgisinin doğru kullanılması, kişisel mahremiyetin sağlanması ve fikri mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin yeni endişelerin ortaya çıkmasına neden olmuştur

8 Etik, Sosyal ve Politik Konular İçin Bir Model
Etik, sosyal ve politik konular yakın ilişkilidir Toplumu bir yaz günü dengede duran bir gölet olduğunu ve bireyler , sosyal ve politik kurumların dengede olduğunu varsayalım Eğer birisi bu göletin ortasına bir taş atarsa, bir dalgalanma olacaktır Yeni BT’leri sakin duran bir toplumu ve katmanlarını hızla sarsan bir güç gibidir

9 Etik, Sosyal ve Politik Konular İçin Bir Model
Bireyler daha önceki kurallar tarafından kapsanmayan yeni kurallarla baş başa kalmışlardır Kabul edilen kurallar, beklentiler, sosyal sorumluluklar geliştirilmesi yıllar alacaktır Bu model toplumun yeni moral davranışını anlamak için faydalı olabilir

10 Bilgi Toplumunda Sosyal Politik Etik Kurallar

11 Enformasyon Çağına İlişkin 5 Moral Boyut
Bilgi Hakları ve Sorumlulukları Bireyler ve örgütler kendileriyle ilgili hangi bilgi hakları ve sorumluluklarına sahiptirler? Neleri koruyabilirler Mülkiyet Hakları ve Yükümlülükleri Sahipliği izlemenin ve Takip etmenin zor olduğu günümüz dijital çağında fikri mülkiyet hakları nasıl korunacak

12 Enformasyon Çağına İlişkin 5 Moral Boyut
Hesap verebilirlik ve kontrol Bireysel ve ortak enformasyona ve mülkiyet haklarına verilen zarardan kim sorumlu olacak Sistem kalitesi Bireysel ve toplumsal hakların korunması için hangi sistem kalitesi standartları temin ve talep edilmelidir Yaşam Kalitesi Enformasyon ve bilgi çağında hangi değerleri korumalıyız? Bir ihlal durumunda hangi kurum bizi koruyacaktır?

13 Etik Sorunları Ortaya Çıkaran Temel Teknoloji Eğilimleri
BT’leri etik kaygıları arttırmakta, mevcut sosyal düzenlemeleri zorlamakta ve bazı yasaları kullanılmaz hale getirmektedir Bilgisayar gücünün 18 ayda 2 katına çıkması çok sayıda örgütün temel süreçlerinde enformasyon teknolojilerini kullanmaları sonucunu doğurmaktadır Bu durum sistemlere bağımlılığımızı ve sistem hatalarına savunmasızlığımızı arttırmakta, düşük veri kalitesinde artışa neden olmaktadır

14 Etik Sorunları Ortaya Çıkaran Temel Teknoloji Eğilimleri
Veri depolama tekniklerinin gelişmesi ve depolama maliyetlerinin artması, özel ve kamu örgütlerinin çalışanlar, müşteriler ve potansiyel müşteriler hakkında daha fazla veri toplamasına neden olmaktadır Veri toplamadaki bu gelişmeler kişisel gizliliğe karşı ihlallerin daha kolay ve etkin yapılmasına neden olmaktadır

15 Etik Sorunları Ortaya Çıkaran Temel Teknoloji Eğilimleri
Büyük veri havuzlarındaki verileri analiz etme tekniklerinin gelişmesi, işletmelerin ve hükümete birimlerinin bireyler hakkında oldukça detaylı kişisel bilgi edinmelerine imkan sağlamaktadır Günümüz veri yönetim araçları işletmelerin bilgisayarlarda topladığımız çok sayıda enformasyonu toplamalarını ve bir araya getirmelerini geçmişe göre daha kolay kılmıştır

16 Etik Sorunları Ortaya Çıkaran Temel Teknoloji Eğilimleri
Kendimizle ilgili banka kayıtları, web kayıtları, alışverişlerimiz kendimiz hakkında pek çok bilgiyi arkada bırakmamıza neden olmaktadır Ağ oluşturmaya ilişkin gelişmeler de verinin bir yerden başka bir yere kopyalanmasının ve kişisel verilere uzak yerlerden erişimin daha kolay gelmesinin önünü açmıştır

17 Enformasyon Toplumunda Etik
Etik seçme özgürlüğü olan insanların bir kaygısını ifade eder Etik seçimler, eylemlerinin sonuçlarından sorumlu olan bireyler tarafından verilen kararları ifade eder Sorumluluk etik eylemin temel bir unsurudur Hesap verebilirlik sistemlerin ve sosyal kurumların bir özelliğidir

18 Enformasyon Toplumunda Etik
Hesap verebilirlik sorumlu eylemi kimin üstleneceği, kimin sorumlu olacağını bildiren bir özelliktir Yükümlülük hukuk alanında istinaden sorumluluk kavramının genişletilmiş halini ifade etmektedir

19 Etik Analiz Beş adımda etik analiz yapabiliriz
Olayları açık bir şekilde belirleyin ve tanımlayın Kimin, neyi, nerede ve ne zaman yaptığını bulun Çatışma veya ikilemi tanımlayın ve çatışma veya ikileme dahil olan üst düzey değerleri belirleyin Etik, sosyal, politik değerler daima yüksek konulara atıfta bulunan konulardır Etik bir ikilemi de içerisinde barındırır – Sağlık Bakım kayıtlarını iyileştirme ihtiyacı ve kişisel gizliliği koruma ihtiyacı

20 Etik Analiz Paydaşları belirleyin
Her etik, sosyal ve politik konunun paydaşı olacaktır, bunlar kazançları olan duruma yatırım yapan kimselerdir ve kimliklerinin belirlenmesi faydalı olacaktır Mantıklı bir şekilde gerçekleştireceğiniz seçenekleri belirleyin Tüm çıkarları tatmin eden seçenek bulunmasa da bazı seçenekler daha etkin olacaktır Bazen iyi ve etik bir sonuca ulaşmak tüm paydaşlar için denge sağlayıcı bir unsur olabilecektir

21 Etik Analiz Seçeneklerinizin muhtemel sonuçlarını belirleyin
Etik açıdan doğru olan seçenekler, başka bakış açılarına göre yıkıcı olabilir Diğer seçenekler tek bir örnek için geçerli olabilir, ancak benze örneklerde geçerli olmayabilir

22 Aday Etik İlkeler Tarih boyunca yol gösterici olan bazı etik ilkeler olmuştur Başkalarının sana ne yapmasını istiyorsan, sende başkalarına onu yap (Altın Kural) Eğer bir eylemin gerçekleştirilmesi herkes için doğru değilse, hiç kimse için doğru değildir (Immanuel Kant’ın, Koşulsuz Buyruk İlkesi) Eğer bir eylem tekrar tekrar gerçekleştirilemiyorsa, eylemin gerçekleştirilmesi doğru değildir (Descartes’i Değişim Kuralı)

23 Aday Etik İlkeler Yüksek ve büyük değer yaratan eylemi gerçekleştirin (Faydacılık İlkesi) En az zararı veya en az olası maliyeti üreten eylemi gerçekleştirin (Riskten kaçınma İlkesi) Aksi yönde özel bir açıklama yoksa, hemen hemen tüm soyut ve somut nesnelerin başka birisine ait olduğunu varsayın (Etik Bedava Yemek Yok Kuralı)

24 BT’lerin Ahlaki Tarafı
Mahremiyet insanların rahat ve yalnız bırakılması hakkıdır. Gözetlenmeden uzak olması durumudur Eni gelişen BT’lerin bireysel mahremiyeti ihlal etmeyi ucuz, etkin ve kolay hale getirmiştir Her ülkede bireysel hak ve özgürlükleri koruyan kanunlar, yönetmelikler vardır Türkiye’de kişisel verilerin korunması kanun tasarısı gündemdedir Avrupa’da kişisel hakların korunmasına ABD’ye göre daha fazla önem verilmektedir

25 BT’lerin Ahlaki Tarafı
Avrupa’da kişisel hakların korunması kanunu 25 Ekim 1998’de yürürlüğe girmiştir Avrupa’da kişisel bilgilerin paylaşılması, bilgilendirilmiş onay çerçevesinde olmaktadır Internet üzerinden gönderilen veriler birçok bilgisayarı geçerek istenilen yere ulaşmaktadır. Buda bilgi güvenliğinin sağlanmasını çok güç kılmaktadır Çerezler - Cookie’ler ziyaretçiler hakkında çeşitli bilgileri toplayıp, bilgisayara kayıt etmektedirler

26 BT’lerin Ahlaki Tarafı
Çerezler bilgisayarınızın sabit diskine yerleştirilen küçük metin dosyalarıdır Sonraki ziyaretlerinizde site bu Çerezler cookie’ler yardımı ile sizi tanımaktadır Pazarlamacıların kullandıkları web işaretçileri (Web Beacons) çevrimiçi davranışları izlemekte kullanılan diğer bir araçtır Bir web sitesini ziyaret eden ya da eposta gönderen kullanıcıların davranışlarını izlemek için web sitesine ya da epostalara yerleştirilen gizli küçük nesnelerdir

27 BT’lerin Ahlaki Tarafı
Web işaretleri kullanıcı bilgisayarın IP adresini, görüntüleme saatini, süresini, web tarayıcı türünü vb kaydeder Casus yazılımlar (spyware) büyük bir uygulamanın üstüne yerleşerek gizlice kendini internet kullanıcısının bilgisayarına yükleyen yazılımlardır Bir kere yüklendiğinde kullanıcıya banner reklam ve diğer istenmeyen materyaller göndermesini sağlarlar

28 BT’lerin Ahlaki Tarafı
Internet kullanıcılarının %75’i Google'ı arama yapmak için kullanma ve çeşitli Google hizmetlerinden faydalanmaktadır Google dünyanın en büyük çevrimiçi kullanıcı verisi toplayıcısıdır Gmail kullanıcılarının aldıkları veya gönderdikleri epostaların içeriğine göre özel reklamlar Google tarafından hazırlanmaktadır

29 Fikri Mülkiyet Haklarının Korunması
Fikri Mülkiyetler, bireyler veya şirketler tarafından yaratılan ve dokunulamayan mülki haklardır Bilgisayarlar fikri mülkiyetlerin kolaylıkla kopyalanıp, paylaşılması sonucunu doğuracağı için ihlalleri kolaylaştırmıştır Ticaret sırları herhangi bir fikri çalışma, formül, araç veya desen olarak tanımlanabilir

30 Fikri Mülkiyet Haklarının Korunması
Telif hakları fikri mülkiyet yaratıcılarının haklarını yaşadıkları sürece ve ölümlerinden sonra 70 yıl sonrasına kadar koruyan haklardır Telif haklarının arkasındaki amaç kişilerin haklarını koruyarak yaratıcı faaliyetler bulunmalarına devam etmelerini sağlamaktır Patentler icat sahibine icadı üzerinde 20 yıllık bir tekel olma hakkı verir

31 Fikri Mülkiyet Haklarının Korunması
Patent kanunlarının arkasındaki temel mantalite orijinal olması, bir icat olması ve özgün olmaktır Özellikle yazılımlar önemli telif hakları problemlerine yol açmaktadırlar Dijital kayıtlar, kitaplar, müzikler paylaşılmalarının kolay olması ve çoğaltılmalarının kolay olması nedeniyle patent hakkı ihlallerine açıktırlar

32 Fikri Mülkiyet Haklarının Korunması
Internet veri ve bilgilerin rahatça ve zahmetsiz bir şekilde dünya genelinde paylaşılması amacındadır Korsan müzik yıllardır Napster, Kaaza, Morpheus gibi dosya paylaşım hizmetleri tarafından paylaşılmaktadır Dijital Millenium Copyright Act (DMCA) 1998 yılında kitap, yazılım, müzik gibi fikri mülkiyet haklarına sahip ürünlerin Internet üzerinden yasal olarak satılması için oluşturulmuştur

33 Fikri Mülkiyet Haklarının Korunması
Mahremiyet ve mülk hakları dışında, yeni bilgi teknolojileri mevcut kanunlara ve sosyal uygulamalara, insanları sorumlu tutmak açısından zorluklar oluşturmaktadır Bir yazılım tarafından kontrol edilen bir makine tarafından yaralanan bir kimsenin maduriyeti konusunda kim sorumlu olacaktır

34 Sistem Kalitesi ve Sistem Hataları
Kabul edilebilen en düşük sistem kalitesi standardı ne olmalıdır Ne zaman sistemleri test etmeyi bırakıp, piyasaya sürebiliriz Bazı sistem hatalarını tespit etmek ve düzeltmek için hangi maliyetlere kadar harcama yapmaya göz yumulmalıdır Yazılım geliştiricileri sistem hatalarını düzelttikten sonra, bazı hataların olduğunu bilerek yazılımları piyasaya sürmektedirler – Beta Versiyonu

35 Sistem Kalitesi ve Sistem Hataları
Sistem performansının düşük olmasının 3 temel nedeni vardır Yazılım hataları ve bug’ları Doğal nedenler ve diğer nedenlerden kaynaklanan donanım ve tesisat hataları Düşük girdi ve veri kalitesi Yazılım endüstrisi mükemmel performans gösteren değil, kabul edilebilir olan yazılım üretmek için bile gerekli test standartlarına henüz ulaşamamıştır İşletme sistem arızalarının açık ara en bilinen nedeni düşük veri kalitesidir

36 Yaşam Kalitesi, Tarafsızlık, Erişim ve Sınırlar
Bilgi sistemlerinin getirdiği negatif sosyal sorunlar teknolojinin gelişimi ile tırmanmaya başlamıştır Bilişim Teknolojileri bize her ne kadar fayda sağlasalar bile, çok değerli sosyal ve kültürel toplumsal olgularımıza zarar vermektedirler Bilgisayar kullanmanın olumlu ve olumsuz sonuçları olacağı açıktır ama olumsuz sonuçlardan kim sorumlu olacaktır

37 BT’lerin Oluşturduğu Olumsuz Sosyal Sorunlar
Gücün dengelenmesi Bilgisayarların yaygınlaşması ile merkezi bilişim bölümleri yerine merkez kaç bilişim bölümleri güçlenmeye alt seviyedeki çalışanlar bilgi ile karar verme yetisine sahip olmaya başlamışlardır Ama bu kararlar genellikle küçük ve önemsiz konularda olmuş, önemli kararlar halen merkez tarafından verilmeye devam edilmiştir

38 BT’lerin Oluşturduğu Olumsuz Sosyal Sorunlar
Değişim Hızının Artması BT’ler çok daha etkin ve rasyonel çalışan pazarlar oluşmasına neden olmuştur Bu durum değişimin hızını artırmış ve firmaların değişime uyum sağlamak için sahip oldukları zamanı ve sosyal tamponları azaltmıştır BT’leri rekabete çirkin bir yüz getirmiştir. Eğer rekabete cevap veremezseniz 1 yıl içerisinde işinle beraber ortadan kaybolabilirsiniz

39 BT’lerin Oluşturduğu Olumsuz Sosyal Sorunlar
Sınırları Koruma BT’ler aileyi işten ayıran sınırları ortadan kaldırmıştır Mobil işleme, her yerde bilişim teknolojileri ve Internet her ortamdan çalışabilme olanağı bize vermiştir İnsanlar boş zamanlarını bile bilgisayar başında geçirmeye başlamış, günlük çalışma süresi uzamıştır

40 BT’lerin Oluşturduğu Olumsuz Sosyal Sorunlar
Bağımlılık ve Savunmasızlık Günümüzde, devletler, hükümetler, kurumlar bilgisayar sistemlerine aşırı bir şekilde bağımlı hale gelmişlerdir Sistemlerin başarısızlığı yüksek seviyede kurumları ve bireyleri savunmasız ve çaresiz bırakmaktadır

41 BT’lerin Oluşturduğu Olumsuz Sosyal Sorunlar
Bilgisayar suçları ve kötüye kullanmak Bilişim teknolojileri çalmak ve zarar vermek için yeni yollar ve yöntemler yaratarak suç işlemek için yeni fırsatlar doğurmaktadırlar Bilgisayarları kötüye kullanmak yasa dışı olmayan ama etik de olmayan eylemleri ifade etmektedir. İstenmeyen Posta - Spam göndermek gibi İstenmeyen posta gönderimi hızla artmaktadır – çünkü neredeyse bedavadır

42 BT’lerin Oluşturduğu Olumsuz Sosyal Sorunlar
İş süreçlerinin yeniden tasarımı İş süreçlerinin yeniden tasarımı çoğu zaman alkışlanan bir şey olsa bile bu süreç sonunda işlerini kaybeden orta seviye yöneticiler ve büro elemanları ve işçilerden pek söz edilmemektedir İş dünyası az sayıda teknoloji eliti profesyonel tarafından yönetilen ve yönlendirilen bir alan olmaya başlamıştır

43 BT’lerin Oluşturduğu Olumsuz Sosyal Sorunlar
Tarafsızlık ve Erişim BT’ler ırk ve sosyal sınıf bölünmesini arttırmıştır. Dünyada herkes aynı ve eşit şartlarda bilişim teknolojilerine ulaşma imkanına sahip değildir Teknolojiler zengin olanın daha zengin olması sonucunu doğurmuştur

44 BT’lerin Oluşturduğu Olumsuz Sosyal Sorunlar
Sağlık riskleri Tekrarlayan gerilim deformasyonları, tekno stress ve bilgisayar ekranı sendromu artmıştır Bilgisayar başında çalışma bazı kaslarımızı aşırı yüklemiştir ve tekrarlanan gerilim deformasyonlarına yol açmıştır Bilgisayar ekranı sendromu bilgisayar ekranına, cep telefonu ekranına, lap top ekranına süreçli bakmak sonucu oluşan göz yorgunluğudur Bilgisayarın artan kullanımı ile tekno stress oluşmuştur. Kızgınlık teknolojilere, insanlara karşı tahammülsüzlük ve yorgunluk yer almıştır