SÖZLEŞMELERİN GEÇERLİLİĞİ İÇİN ARANAN ŞARTLAR

... konulu sunumlar: "SÖZLEŞMELERİN GEÇERLİLİĞİ İÇİN ARANAN ŞARTLAR"— Sunum transkripti:

1 SÖZLEŞMELERİN GEÇERLİLİĞİ İÇİN ARANAN ŞARTLAR
Yard. Doç. Dr. İsmayıl İsmayıllı

2 Bütün sözleşmeler için aranan şartlar
Taraflar ehil olmalıdır Sözleşmenin konusu emredici hukuk kurallarına, kamu düzenine, genel ahlak kurallarına ve kişilik haklarına aykırı olmamalıdır. Sözleşmenin konusu imkansız olmamalıdır İrade beyanları sağlıklı olmalıdır Muvazaa olmamalıdır

3 I. Taraflar ehil olmalıdır
Tam ehliyetliler ayırt etme gücüne sahip, ergin ve hakkında kısıtlama kararı alınmamış kimselerdir Soru: Ayırt etme gücü(temyiz kudreti) nasıl belirlenir? Kısıtlı ve ergin olmayanlar yapmış oldukları hukuki işlem, ‘izin’ ve ya ‘icazet’ ile geçerli olur.

4 II. SÖZLEŞMENİN KONUSU EMREDİCİ HUKUK KURALLARINA, KAMU DÜZENİNE, GENEL AHLAK KURALLARINA VE KİŞİLİK HAKLARINA AYKIRI OLMAMALIDIR(BK 27/ f.1) Emredici hukuk kurallarına Soru: Bir kuralın emredici olup olmaması nasıl belirlenir? 2. Kamu düzenine aykırı olmamalıdır Kamu düzeni nispi bir kavramdır. Kamu düzeni, toplumun çıkarını koruyan hükümlerle ortaya çıkan hukuk düzeninin bütününe denir. 3. Genel ahlak kurallarına Toplum tarafından benimsenen ahlak(topluma yerleşmiş ahlak) Sözleşmenin karşı tarafı ahlaka aykırı amacı bilirse geçersizliğe neden olabilir(bunun için teşvik etmiş olması ve ya normalin üstünde çıkar sağlamış olması aranır). Fakat katılmadan bilmesi geçersizliğe neden olmaz. 4. Kişilik haklarına aykırı olmamalıdır

5 III. Sözleşmenin konusu imkansız olmamalıdır
Fiili imkansızlık Hukuki imkansızlık İmkansızlık sözleşmenin kurulduğu anda mevcut olmalıdır. Konusu imkansız olması ile beraber tarafların ileride mümkün olur düşüncesiyle yaptıkları sözleşme geçerlidir… 2. Objektif bir imkansızlık olmalıdır Sübjektif imkansızlık sözleşmenin geçerliliğine neden olmaz. Fakat borçlu borcu yerine getirmemesinden dolayı sorumlu olur.

6 IV. İrade beyanları sağlıklı(sıhhatli) olmalıdır
İradenin (arzunun) oluşması ve iradenin beyanı (açıklanması) İrade beyanında sakatlık: Beyanın iradeye (arzuya) uymamasından ileri gelebilir. Zihni kayıt ve latife beyanı Beyan hatası Ortak yanılma 2. İradenin (Arzunun) oluşmasındaki bir etkenden ileri gelebilir

7 Yanılma BK 30 ‘Sözleşme kurulurken esaslı yanılmaya düşen taraf, sözleşme ile bağlı olmaz.’ Beyan hatası ve saikte hata BK 31-de ‘Özellikle aşağıda sayılan yanılma halleri esaslıdır:’ hüküm sınırlayıcı (tahdidi)değildir. Esaslı yanılma halleri: Sözleşmenin niteliğinde yanılma Konuda yanılma Sözleşmenin tarafında yanılma Not: Tarafta yanılmayı sözleşmenin konusu olan kişinin kimliğinde ve sözleşmenin tarafı olan kişinin niteliğinde yanılma ile karıştırılmamalıdır

8 Esaslı yanılma halleri
4. Sözleşme konusu kişinin kimliğinde yanılma Ör: A çocuklarından C-nı kreşe kayıt yaptırmak isterken yanlışlıkla diğer çocuğu M-nin adını bildirmesi 5. Miktarda yanılma Ör: lira üzerinden yapmak istediği halde demesi Basit hesap yanlışları sözleşmenin geçerliliğini etkilemez. Ör: fiyatı hesaplarken bazı kalemleri unutarak 3000 yerine 2500 olarak hesaplaması) 6. İletmede yanılma (Vasıtanın yanılması) Soru: haberci naklettiği beyanın içeriğini kasten değiştirmişse taraf yanılma hükümlerinden yararlanabilir mi?

9 Esaslı yanılma halleri
7. Bir davranışın irade beyanı sayılması şeklinde yanılma Ör: susmanın kabul sayıldığı hallerde önerini kabul etmek istememesine rağmen susması 8. Okumadan imzalanan yazı Okumdan imzaladığı metin imzalayan kişinin iradesine uygun değilse karşı tarafın bunu bilip bilmemesine göre sonuç değişecektir. 9. Açığa (beyaza) imza Açığa imza atan metnin anlaşmaya aykırı olduğunu ispat etmekle yükümlüdür.

10 Esaslı sayılan saik yanılması (Temel hatası)
Tanım: Sözleşme yapma arzusunun oluşumuna etki eden hususlarda yanılma Ör: Kayseri’ye tayin edildiğini sanarak Kayseri’de ev kiralayan kimse KURAL: Saikte yanılma, esaslı yanılma sayılmaz. İstisna : BK 32 ‘… Yanılanın, yanıldığı saiki sözleşmenin temeli sayması ve bunun da iş ilişkilerinde geçerli dürüstlük kurallarına uygun olması hâlinde yanılma esaslı sayılır. Ancak bu durumun karşı tarafça da bilinebilir olması gerekir.’

11 Saikte hatanın esaslı sayılabilmesinin şartları:
1. Sözleşme yapma iradesinin oluşumuna etki yapan hususlarda yanılma 2. Yanılma konusu yanılan bakımından temel bir unsura ilişkin olmalıdır(onsuz sözleşme yapmayacaksa) 3. Yanılma konusu saik karşı tarafça bilinebilir olmalıdır NOT: Karşı tarafın kendisine beyanda bulunanın yanıldığını bilmesi gerekmez. O sadece bu beyanın temel saikini bilmesi yeterlidir. 4. İş ilişkilerinde geçerli dürüstlük kuralları yanılmanın esaslı yanılma sayılabilmesini haklı göstermelidir

12 Esaslı yanılmanın sözleşmeye etkisi
Sözleşmeye bağlı değildir Yanılan taraf bunu 1 yıl içerisinde ileri sürebilir (iptal). Bu sürenin geçmesi ile sözleşme geçerli olur. İptal hakkı dürüstlüğe aykırı kullanılamaz (BK 34/ f.2) Ör: Yanılan taraf iptal yüzünden karşı tarafın uğradığı zararı ödemelidir Menfi(olumsuz)zarar Müspet (olumlu) zarar

13 Aldatma(hile) Aldatmada da kişinin iradesi ile beyanı arasında uygunsuzluk vardır. Fakat bu uygunsuzluğun sebebi kişinin kendi yanılgısı değil, yanıltılmasıdır (aldatılmasıdır) Sözleşmenin karşı tarafı veya III kişi tarafından aldatılmış olabilir Karşı tarafın aldatmasının şartları: Bir taraf aldatılmış olmalı Aldatma aktif ve ya pasif davranışla olabilir. 2. Tarafı yanıltan davranış kasten yapılmış olmalı Biliyorsa ve bunu istiyorsa kast gerçekleşmiş olur Soru: Abartılı ve ya yalan içeren tanıtım ve reklam nedeniyle kurulan bir sözleşme aldatma nedeniyle geçersiz olur mu? 3. Aldatma sözleşmenin yapılmasına sebep olmalıdır 4. Aldatma sözleşmenin tarafı veya sözleşmenin yapılmasında yardımından yararlanılan kişi tarafından yapılmalıdır

14 Aldatma III kişinin aldatmasını Aldatmanın sözleşmeye etkisi
III kişinin aldatması sözleşmenin geçersizliğine neden olabilmesi için karşı tarafın bunu bilmesi veya bilecek urumda olması şarttır. Aldatmanın sözleşmeye etkisi Aldatma yüzünden uğranılan zararın tazmini

15 Korkutma İradesi sakatlanan taraf bir tehdide maruz kalmış olmalıdır
Ağır ve yakında gerçekleşebilecek bir tehlike olmalı Tehdit hukuka aykırı olmalı Sözleşme tehdit sonucu yapılmış olmalıdır.

16 İrade bozukluğunun sözleşmenin geçerliliğine etkisi
IV. İrade bozukluğunun giderilmesi BK 30, 36, 37 iradesi sakatlanan tarafın ‘sözleşme ile bağlı olmadığı’ ifade edilmiştir. BK 39- Yanılma veya aldatma sebebiyle ya da korkutulma sonucunda sözleşme yapan taraf, yanılma veya aldatmayı öğrendiği ya da korkutmanın etkisinin ortadan kalktığı andan başlayarak bir yıl içinde sözleşme ile bağlı olmadığını bildirmez veya verdiği şeyi geri istemezse, sözleşmeyi onamış sayılır. Eski BK 31 ‘akit ile mülzem olmayan’ ifadesi kullanılmıştır. Roma hukukunda durum Alman hukukunda durum Walther Munzinger (1830 in Olten,-1873 in Bern)

17 İrade bozukluğunun sözleşmenin geçerliliğine etkisi
İptal teorisi Geçersizlik teorisi Bölünmüş geçersizlik teorisi

18 İptal hakkı İptal hakkının niteliği İptal hakkının kullanılması
Soru: iptal hakkı şarta bağlı olarak kullanılabilir mi? Şekle bağlı değildir Uyuşmazlık halinde mahkemenin kararı tespit niteliğindedir. İptal hakkının kullanılmasının süresi Temsilci aracılığıyla yapılan işlemlerde iptal hakkının kullanılması

19 İptal hakkının kullanılmasının hukuki sonuçları
Kural: geriye etkilidir. İstisna: sürekli borç ilişkisi doğuran sözleşmeler İade talebi istihkak ve sebepsiz zenginleşme davasına konu teşkil edebilir. Zarar talep edilebilir. Soru: Eğer irade bozukluğu sözleşmenin bir kısmi için (bazı hükümleri için) söz konusu olmuşsa bu durum sözleşmeyi nasıl etkiler

20 Borç sözleşmesinin dışındaki işlemlerde iptal imkanı
1. Tasarruf işlemlerinin iptali Sebepten soyut işlemlerde(alacağın devri, borcu üstlenmesi ve d.) borçlandırıcı işlemin geçersizliği tasarruf işleminin etkilemez. 2. Yenilik doğuran hakların iptal 3. Zilyetliğin devrinin iptali

21 İptal hakkının düşmesi
Feragat ederse düşer Sözleşmeyi onamış olması da iptal hakkından feragat anlamına gelir BK 39 göre iptal hakkını bir yıl içinde kullanmamış olması onama sayılır. Not: mirasçılar durumu öğrenmemiş olsalar bile sürenin geçmesi ile hakları düşer Soru: bir yıllık süre için bir azami süre söz konusudur mu? Süre geçse bile BK 81/ f. 2-ye göre daimi defi imkanı var. Onama tazminat talebinden vazgeçme anlamına gelmez.

22 Muvazaa Muvazaalı (danışıklı) sözleşmelerde tarafların esasen arzu etmedikleri bir sözleşmeyi yapmış gibi görünmeleri söz konusudur. İki tür muvazaalı işlemin varlığı kabul edilmektedir. Mutlak (basit) muvazaa ve nisbî (nitelikli) muvazaa Namı müstear Örnek: tarafların üçüncü kişilere karşı görünürde satıl sözleşmesi yaparak sözleşme konusu malları devretmiş görünmekle birlikte bu satış sözleşmesinin hüküm doğurmayacağı hususunda anlaşmaları

23 Muvazaanın sözleşmenin geçerliliğine etkisi
Hüküm doğurmaz Üçüncü kişilerin muvazaanı ispat etmeleri her hangi şekle tabi değildir.(yapanın mirasçıları ve mahfuz pay sahipleri payları bakımından) Muvazaa bilmeksizin alacağı iktisap eden üçüncü kişi korunur. Nisbi muvazaada gizli sözleşme geçerlilik şartlarına tabi ise sözleşme olarak hüküm ifade eder. Soru: satış bedelin düşük veya yüksek gösterilmesi muvazaa sayılır mı?(3239 kanun uyarınca eksik gösterilen bedel cezalı olarak tahsil edilecektir) İnançlı işlemle karşılaştırılması

24 Bazı sözleşmelerde aranan şartlar
Qabin bulunmaması Şekle uyulması Genel işlem koşullarına getirilen sınırlara uyulması

25 Qabin BK 28- Bir sözleşmede karşılıklı edimler arasında açık bir oransızlık varsa, bu oransızlık, zarar görenin zor durumda kalmasından veya düşüncesizliğinden ya da deneyimsizliğinden yararlanılmak suretiyle gerçekleştirildiği takdirde, zarar gören, durumun özelliğine göre ya sözleşme ile bağlı olmadığını diğer tarafa bildirerek ediminin geri verilmesini ya da sözleşmeye bağlı kalarak edimler arasındaki oransızlığın giderilmesini isteyebilir.

26 Qabin Şartları: I.Objektif şartlar (Edimler arasında aşırı orantısızlık) II. Sübjektif şartlar: 1. Müzayaka hali (zor durumda kalma) 2. Hiffet (düşüncesizlik) 3. tecrübesizlik(deneyimsizlik) III. Sübjektif şartlardan yararlanma Sözleşmeye etkisi ve edimlerin durumu İptal hakkı 1 ve 5 yıllık hak düşürücü sürreye tabidir.

27 Şekle uyulması Kural: B. H-na şekil özgürlüğü prensibi hakimdir (BK 12) İstisna: 1. Kanunda sözleşmeler için şekil şartı öngörülebilir (yasal şekil) Sıhhat ve ispat şekli 2. Taraflar şekil şartı öngörebilirler(iradi şekil). Şekil şartının sebebi (faydaları) 1. Tarafı ve ya tarafları korumak ve irade sahibini düşünmeye sevk etmek 2. İradeye açıklık sağlamak ve hukuki güvenliği temin etmek 3. İspat kolaylığı sağlamak Zararları: Zaman ve masraf kaybı, gizliliğine ortadan kalkması ve iş hayatında sürati engellemesi

28 Şeklin türleri Sözlü şekil ve yazılı şekil
Kanunda adi yazılı ve resmi şekil öngörülmektedir. Kanunda bunun dışında özel şekillerde öngörülebilir (nitelikli şekil) Ör: evlenmede, vasiyetnamede, kefalette, tüketicilerin yapmış oldukları sözleşmeler bakımında özel şartlar öngörülmektedir.

29 Adi yazılı şekil Adi yazılı şeklin unsurları: 1. Metin ve 2.İmza
Üzerinde yazıldığı maddenin önemi yoktur. Kural: Her hangi bir vasıta ile de yazılabilir Kefalet ve tüketici sözleşmeleri bakımında istisnası mevcuttur. Aynı kağıt üzerinde yazılması gerekmez. Metnin telef olması geçerliliğe etki etmez. Soru: yabancı dilde yazılabilir mi?

30 İmza Borç altına girenin imzası gerekir.
Kural:  İmzanın, borç altına girenin el yazısıyla atılması zorunludur. Güvenli elektronik imza da, el yazısıyla atılmış imzanın bütün hukuki sonuçlarını doğurur. İstisna:İmzanın el yazısı dışında bir araçla atılması, ancak örf ve âdetçe kabul edilen durumlarda ve özellikle çok sayıda çıkarılan kıymetli evrakın imzalanmasında yeterli sayılır. Temsilci imza atabilir.

31 İmza atamayanların ve görme engellilerin durumu
Kural: İmza atamayanlar, parmak izi, el ile yapılmış bir işaret ya da mühür kullanabilirler. Şart: imzanın usulüne göre onaylanmış olması Soru: usulüne uygun onaylanma nedir? HMK 206 göre noter tarafından düzenlenme biçiminde oluşturulmalıdır İstisna: Kambiyo senetlerine ilişkin hükümler saklıdır. BK 15/ f.3. Usulüne göre onaylanmadıkça veya imza ettikleri sırada metnin içeriğini bildikleri ispat edilmedikçe, görme engellilerin imzaları onları bağlamaz. Talep etmesi halinde imzaya şahit aranır.

32 İmza gerekmeyen haller
BK 14/ f.2. Kanunda aksi öngörülmedikçe, imzalı bir mektup, asılları borç altına girenlerce imzalanmış telgraf, teyit edilmiş olmaları kaydıyla faks veya buna benzer iletişim araçları ya da güvenli elektronik imza ile gönderilip saklanabilen metinler de yazılı  şekil yerine geçer. 1. imzalı bir mektup, asılları borç altına girenlerce imzalanmış telgraf 2. faks veya buna benzer iletişim araçları ile yapılan beyanlar imzaya gerek olmadan yazılı şeklin yerine geçer Teyit edilmiş olmaları şartıyla Kanunda nitelikli yazılı şekil arandığı durumlarda bu geçerli değildir. Soru: elektronik mesaj yazılı şeklin yerine geçer mi?

33 Resmi şekil Resmi şekil, taraf iradelerinin kanunda öngörülen usule göre resmi memur tarafından düzenlenen belgede açıklanması ile gerçekleşir. Kural: resmi şekli gerçekleştirmek yetkisi noterlere aittir. İstisna: kanunda başka makamlar öngörüle bilir. Ör: taşınmaz mülkiyetinin nakli ve taşınmazlar üzerinde sınırlı ayni hakları tesisi sözleşmeleri tapu sicili memurlarına verilmiştir.

34 Uyulan şeklin kapsamında yer alması gereken hususlar
Objektif ve sübjektif bütün esaslı noktalarını kapsar Karma sözleşmelerde şekil öngörülen kısmın şeklin kapsamında yer alması yeterlidir . Ör: arsa karşılığı inşaat sözleşmesi Kural: Şekle tabi sözleşmelerde değişiklik yapılması aynı şekle uygun yapılabilir. İstisna: sözleşme metniyle çelişmeyen tamamlayıcı yan hükümler

35 Şekle uyulmamasının sonuçları
Kesin hükümsüzlük Şekle uygun olmayan sözleşmenin geçersizliği çevirme ve hakkın kötüye kullanılması hallerinde önlenebilir. Çevirme(tahvil)imkanı Başka bir sözleşmenin şekline uygunsa o sözleşme yapılmış kabul edilerek geçersizlik önlenir. 2. Hakkın kötüye kullanılması yasağı Hakim resen dikkate alır Soru: şekle uyulmaması sebebiyle geçersiz olup fakat hakkın kötüye kullanılması nedeniyle geçersizlik iddiası kabul edilmeyen sözleşmelerden doğan ayni hakların tapu sicili memuru tescili yapmaya mecburdur mu?

36 Taraflarca kararlaştırılan şekle uyulması
Kural: taraflar kanunen şekle tabi olmayan bir sözleşmeni şekle tabi olarak yapmak istemişlerse buna uyulmadıkça sözleşme ya hiç kurulmaz ve ya hüküm ifade etmez. İstisna: ispat kolaylığı için şekil öngörmüşlerse Şekil anlaşması en geç sözleşme kurulduğu sırada olmalıdır Şekil anlaşması şekle tabi değildir İradi şekle tabi sözleşmenin değiştirilmesi her hangi şekle tabi değildir(iradi şekil BK 13 kapsamı dışındadır ) Soru: taraflar kanunda öngörülen bir şekli ağırlaştıra veya kolaylaştırabilirler mi?

37 Genel işlem koşullarına getirilen sınırlamalara uyulması
Standart sözleşme( katılım, tip)- Genel işlem koşullarına BK m. 20- Genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir. TKHK m 6. Satıcı veya sağlayıcının tüketiciyle müzakere etmeden, tek taraflı olarak sözleşmeye koyduğu, tarafların sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerinde iyi niyet kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici aleyhine  dengesizliğe neden olan sözleşme koşulları haksız şarttır.             Bu koşulların, sözleşme metninde veya ekinde yer alması, kapsamı, yazı türü ve şekli, nitelendirmede önem taşımaz.

38 Şartları: 1. Çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla yapılması BK m. 20/ f.2. Aynı amaçla düzenlenen sözleşmelerin metinlerinin özdeş olmaması, bu sözleşmelerin içerdiği hükümlerin, genel işlem koşulu sayılmasını engellemez. 2. Tek başına hazırlanması 3. Müzakere edilmeden yapılmalı BK m. 20/f.3. Genel işlem koşulları içeren sözleşmeye veya ayrı bir sözleşmeye konulan bu koşulların her birinin tartışılarak kabul edildiğine ilişkin kayıtlar, tek başına, onları genel işlem koşulu olmaktan çıkarmaz. Not: hangi makam tarafından hazırlanmasına bakılmaksızın GİK sayılır.

39 Genel işlem koşullarının sonuçları
İçerik denetimi Açıkça ve özel olarak bilgilendirme yapılmamışsa Sözleşmenin niteliğine ve işin özelliğine yabancı olma sebebiyle Karşı tarafın menfaatine aykırı olmalıdır ‘Yazılmamış sayılır’

40 İçerik ve yorum denetimi
BK 21 göre geçersiz olmasa bile BK m 25 göre geçersiz olabilir. İçerik denetimi: m 25- Genel işlem koşullarına, dürüstlük kurallarına aykırı olarak, karşı tarafın aleyhine veya onun durumunu ağırlaştırıcı nitelikte hükümler konulamaz. Dürüstlük kuralına ters düşecek ölçüde değilse geçersiz olmaz. Yorum Denetimi: hüküm açık ve ya anlaşılır değilse veyahut birden çok anlama geliyorsa düzenleyenin aleyhine karşı tarafın lehine yorumlanır

41 Zaman bakımından uygulanması
Kural: kanunlar geri etkili olarak uygulanmaz TÜRK BORÇLAR KANUNUNUN YÜRÜRLÜĞÜ VE UYGULAMA ŞEKLİ HAKKINDA KANUN m. 22- (1) Türk Borçlar Kanununun kamu düzenine ve genel ahlâka ilişkin kuralları, gerçekleştikleri tarihe bakılmaksızın, bütün fiil ve işlemlere uygulanır. İçerik denetimi ve yorum denetimine ilişkin geriye etkili uygulanması amaca uygun olur.

42

43 Tüketici Hukukunda GİK
TKHK m 6. Satıcı veya sağlayıcının tüketiciyle müzakere etmeden, tek taraflı olarak sözleşmeye koyduğu, tarafların sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerinde iyi niyet kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici aleyhine  dengesizliğe neden olan sözleşme koşulları haksız şarttır.    iyi niyet kurallarından maksat nedir? 

44 TKHK genel işlem koşullarına getirilen sınırlandırılmalar
Sözleşmeyi ve faiz oranı tek taraflı değiştirme yetkisi veren hükümler Dönme hakkını kaldıran ve ya sınırlayan hükümler 12 punto ile yazılması şarttır SORU: Konuyla ilgili olarak hem BK hem TKHK bir düzenleme varsa hangisi uygulanacaktır?

45 V. Sorumluluk sebeplerinin çokluğu
1. Sebeplerin yarışması MADDE 60- Bir kişinin sorumluluğu, birden çok sebebe dayandırılabiliyorsa hâkim, zarar gören aksini istemiş olmadıkça veya kanunda aksi öngörülmedikçe, zarar görene en iyi giderim imkânı sağlayan sorumluluk sebebine göre karar verir.

46 Sözleşmelerin hüküm ifade etmesi için gerekli tamamlayıcı unsurlar
Ehliyetsizliği giderici izin veya icazet Yetkisiz temsil durumunda onama Remi makamın fiili Geciktirici şart Bilgilerin verildiğinin yazılı olarak doğrulanması Mesafeli sözleşmelerde tüketici gerekli bilgilerin ona verildiğini yazılı olarak teyit etmesi gerekir. Aile birliğini etkileyecek bazı işlemlerde onay Aile konutu Hakimin kararı ile aile konutu dışında malvarlığı değerlerine ilişkin onay Paylı mülkiyette pay Kefalet sözleşmelerinde