BB201 BAHÇE BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ

BB201 BAHÇE BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ
Zeynel DALKILIÇ Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ) BB201 BAHÇE BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ 2 ders + 2 uygulama Çarşamba 13:30-17:15 C2-Z02 Doç. Dr. Zeynel DALKILIÇ BB407 TM202 1

Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)
BBY Ders Programı 1.Hafta Tanışma 2.Hafta Bahçe Bitkilerinin Tanımı ve Sınıflandırılması, Ülke Ekonomisindeki Yeri, Biyolojik özellikleri 3.Hafta Bitki Islahında Son Gelişmeler Çalıştayı, Antalya 4.Hafta Ekolojik Özellikleri 5.Hafta Fizyolojisi 6.Hafta Çoğaltılması-1 (generatif) 7.Hafta Çoğaltılması-2 (vegetatif) 8.Hafta Çoğaltılması-3 (vegetatif) ☺ 9.Hafta Terbiye ve Budama Arasınav 12:30 (tüm şubeler) 10.Hafta Bahçe ve Bağ Tesisi 11.Hafta Yıllık Bakım İşleri 12.Hafta İç Anadolu Bölgesi Tarım ve Gıda Kongresi, Nevşehir 13.Hafta Muhafazası ve Pazara Hazırlanması 14.Hafta Büyümeyi Düzenleyici Maddeler 15.Hafta Uygulama Sınavı Final : Bütünleme: Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

KAYNAKLAR Ağaoğlu Y.S., Çelik H., Çelik M., Fidan Y., Gülşen Y., Günay A., Halloran N., Köksal A.İ., Yanmaz R Genel Bahçe Bitkileri. 6.baskı. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No:1579, Ders Kitabı:531, Ankara, 369s. Soylu A Meyve Yetiştiriciliğinin Temel İlkeleri. Hasad Yayıncılık, İstanbul, 200s.

Devamsızlık ! Teorik ve uygulama dersleri birbirinden ayrılmayan derslerde %20’dir! 15 hafta 2 saat teorik x 15 hafta = 30 saat %20 devamsızlık hakkı 30x0.2= 6 saat teorik 2 saat uygulama x 15 hafta = 30 saat 30x0.2= 6 saat uygulama Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

ADÜ ZF Bahçe Bitkileri Bölümü
Meyve Yetiştiriciliği ve Islahı – Prof.Dr., 2 Doç.Dr., Dr.Arş.Grv, 1 Arş.Grv. Süs Bitkileri Yetiştiriciliği ve Islahı – 1 Doç.Dr. Bağ Yetiştiriciliği ve Islahı – 1 Yrd.Doç.Dr. Sebze Yetiştiriciliği ve Islahı – 1 Yrd.Doç.Dr., 1 Arş.Grv. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

TÜRKİYE BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK ARAŞTIRMA KURUMU
TÜBİTAK MAM Gıda Enstitüsü Fındıktan Kahve Üretti – Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Orange Fiber Is A New Textile Realized With Citrus Waste. Is Orange The New Black? Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Nanotechnologies fix orange essential oils inside the fabric to feed wearer’s skin with vitamin C Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Tarım Alanları (2014) Türkiye Aydın Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

BÖLÜM 1: BAHÇE BİTKİLERİNİN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI
1.1. Tanımı Tarımın meyve ağaçları, asma, sebze ve süs bitkileri yetiştiriciliği ile uğraşan dalına “Bahçe Bitkileri Tarımı” ismi verilmektedir. BBY: Bahçe Bitkileri Yetiştiriciliği Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Bitkilerinin Sınıflandırılması
Bitkilerin sınıflandırılmasında kullanılan en yaygın sistem, İsveçli sistematik bilimcisi tarafından geliştirilmiş olan botanik sınıflandırmadır. Kimdir? Carl von Linné (Carl Linnaeus) ( – ) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Sınıflandırma Linnaeus 1753
Zeynel DALKILIÇ Sınıflandırma Linnaeus 1753 Alem Kingdom Şube Filum Sınıf Class Takım Order Familya Family Cins Genus Tür Species Çeşit (varyete) Cultivar – ssp., cv. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) ZM211-B

Prunus : cins (genus) Prunus domestica : tür (species) Erik Prunus sp. : bir tür Prunus spp. : >1 tür Prunus domestica subsp. domestica: alt tür(varyete) Prunus ssp. : alt tür(ler) Prunus domestica cv. Stanley : çeşit var. Stanlay : çeşit ‘Stanley’: çeşit Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 14

Morus alba, M.rubra, M.nigra L. Plantae (A), Magnoliophyta (Ş), Magnoliopsida (S), Rosales (T), Moraceae (F), Morus (C), mulberry (Eng) Morus bassanus Linnaeus 1753 Animalia (A), Chordata (Ş), Aves (S), Pelecaniformes (T), Sulidae (F), Morus (C), gannet (Eng) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

1.2.1.2. Meyve türlerinin meyve özelliklerine göre sınıflandırılması
Yumuşak çekirdekli: elma, armut, ayva, alıç, muşmula, üvez, kuşburnu Sert çekirdekli : kiraz,vişne, kayısı, şeftali, erik, kızılcık, iğde Sert kabuklu : ceviz, kestane, badem, fındık, Antep fıstığı) Üzümsü : üzüm, çilek, böğürtlen, ahududu, dut, incir, nar Turunçgiller : portakal, mandarin, limon, altıntop, turunç Akdeniz : zeytin, Trabzon hurması, yeni dünya Keyif : çay, kahve, kakao Diğer : muz, avokado, mango, hurma, papaya, Hindistan cevizi, ananas Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

1.2.1.3. Meyve türlerinin iklim özelliklerine göre sınıflandırılması
Ilıman : elma, armut, ayva, erik, şeftali, kayısı, kiraz, vişne, badem, ceviz, kestane, fındık, üzüm, çilek, böğürtlen, ahududu, Antep fıstığı Subtropik : portakal, mandarin, limon, altıntop, incir, zeytin, nar, çay Tropik : muz, avokado, mango, papaya, Hindistan cevizi, kahve, kakao, ananas Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

1.3. Türkiye’nin Bahçe Bitkileri Yönünden Önemi
Dünya’da 138 Soğuk ve sıcak ılıman iklimde 53 Sub(alt)tropik ve tropikte 85 Türkiye’de 70 (%50.7) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Gen Merkezi (Anavatan) Nikolai Vavilov ( ) Rus botanikçi I. Çin II. Hindistan IIa. Malezya III. Orta Asya IV. Yakın Doğu V. Akdeniz Havzası VI. Etiyopya (Habeşistan) VII. Güney Meksika, Orta Amerika VIII. Güney Amerika (Peru, Bolivya, Ekvador) VIIIa. Şili VIIIb. Brezilya, Paraguay Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Türkiye’nin çok sayıda tür ve çeşit zenginliğine sahip olmasının nedenleri Ekolojik (iklim, toprak) şartlarının BBY’ne uygun olması, Göç yolları üzerinde bulunması, Tarihin ilk çağlarından beri pek çok medeniyetin yaşadığı alan olması. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

BÖLÜM 2: BAHÇE BİTKİLERİNİN ÜLKE EKONOMİSİNDEKİ YERİ
2.1. Kapladığı Alan ve Üretim Değerleri 2.2. Milli Gelir İçindeki Payı 2.3. Geçinen Nüfus 2.4. Dış Ticaret İçindeki Yeri 2.5. Beslenme ve İnsan Sağlığı Değeri 2.6. Endüstri Kolları ile İlişkisi 2.7. Taze ve İşlenmiş Tüketim 2.8.Yurt Topraklarının Korunması ve Güzelleştirilmesi Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Türk Beşleri (Müzisyen)
Cemal Reşit Rey ( ) Ulvi Cemal Erkin ( ) Hasan Ferit Alnar ( ) Ahmet Adnan Saygun ( ) Necil Kâzım Akses ( ) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Food and Agricultural Organization (FAO) 2012 Üretim (t) Updated: 07 February 2014 Türk Beşleri (Meyve) Ürün Türkiye Dünya AB Kayısı 795,768 (1) %20.1 3,956,640 716,403 Kiraz 480,748 (1) %21.3 2,256,519 517,436 Fındık, kabuklu 660,000 (1) %72.2 914,447 113,721 İncir 274,535 (1) %25.1 1,093,189 68,622 Ayva 135,406 (1) %22.7 596,532 35,720 Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Food and Agricultural Organization (FAO) 2012 Üretim (t) Updated: 07 February 2014 Türk Dörtleri (Sebze) Ürün Türkiye Dünya AB Hıyar 1,741,878 (2) % 2.7 65,134,078 2,763,833 Karpuz 4,044,184 (2) % 3.8 105,372,341 2,560,836 Kavun 1,708,415 (2) % 5.4 31,925,787 1,854,937 Pırasa 229,579 (2) %10.6 2,165,667 827,987 Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Türkiye Bölgeler Akdeniz : turunçgiller, muz, zeytin Ege : üzüm, incir, zeytin İç Anadolu : kiraz, vişne, elma Marmara : zeytin, incir, şeftali Karadeniz : elma, erik, fındık, mandarin, çay G.doğu Anadolu: Antepfıstığı, zeytin Doğu Anadolu: kayısı Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Ürün İl Kayısı Şeftali Çekirdeksiz üzüm Antepfıstığı Nar Fındık Çay İncir Malatya Bursa Manisa, İzmir Gaziantep Şanlıurfa Giresun, Ordu Rize Aydın Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

BÖLÜM 3: BAHÇE BİTKİLERİNİN BİYOLOJİK ÖZELLİKLERİ 18.02.2015
Şube: Spermatophyta Çiçekli bitkiler Sınıf: Angiospermae Kapalı tohumlular Alt-sınıf: Dicotyledoneae Çift çenekliler Mitoz-Vegetatif organlar: Kök, sürgün, yaprak Mayoz-Generatif organlar:Çiçek, meyve Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

3.1. Çiçeğin Orijini ve Yapısı
Sürgün üzerindeki yaprak koltuğunda ilk önce yaprak (sürgün) tomurcuğu oluşur. Bu tomurcuk ya yaprak tomurcuğu olarak büyüme ve gelişmesini sürdürür ya da ayrım safhasından sonra çiçek tomurcuğuna dönüşür. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

- (Aleurites montana) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Gençlik kısırlığı: bitkilerin tohum ekiminden sonra ilk çiçek açıncaya kadar geçen 1-7 yıllık süredir. Ayrım: vegetatif tomurcuğun generatif tomurcuğa dönüşmesi. Geçen yılın yaz aylarında. Fizyolojik ayrım Morfolojik ayrım Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Çiçek organları Grup Tek Calyx Sepal Çanak yapraklar Corolla Petal Taç yapraklar Androecium Stamen Erkek organlar Gynoecium Pistil Dişi organ(lar) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Basit (saf) tomurcuk: tomurcuktan sadece yaprak veya sadece çiçek açar. 1 tomurcuktan  1 çiçek açar: kayısı, şeftali, badem 1 tomurcuktan  >1 çiçek açar: erik, kiraz, vişne Karışık tomurcuk: tomurcuktan hem yaprak hem de çiçek açar. Elma, armut, asma, kivi Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Çiçek tomurcuklarının oluştuğu yer
1 yıllık dalda: şeftali, incir, zeytin, fındık, Antepfıstığı 1-2 yaşlı dalda: kiraz, vişne, erik, kayısı >2 yaşlı dalda: elma, armut ♀ çiçek o yıl oluşan sürgünde: ceviz ♀ ve ♂ çiçek o yıl oluşan sürgünde: kestane Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Apikal (tepe) tomurcuğunda çiçek açan: elma, armut, ayva, ceviz (♀ çiçek) Aksillar (yan) tomurcuğunda çiçek açan: diğerleri, ceviz (♂ çiçek) Göz: >1 tomurcuk: asma Kışlık gözler: ilkbaharda sürer. Yazlık sürgün Aktif gözler: yazın sürer. Koltuk  neferiye Adventif gözler: sürgün zararlandıktan sonra sürer. Filiz, obur, piç Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Androecium, Stamen, Microsporophyll
Filament: sapçık Anter: başçık Teka: 2 adet Loculus: 2 adet Connective: 2 tekayı birleştirir Microsporocyte: çiçek tozu ana hücresi Pollen: çiçek tozu Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Gynoecium, Pistil, Megasporophyll
Stigma: dişicik tepesi Style: dişicik borusu Ovary: yumurtalık Carpel: meyve yaprağı Placenta (funiculus): göbek bağı Ovule: tohum taslağı Ovum, Oospher: yumurta hücresi Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

1 dişi organ: domates, biber, bezelye, kayısı, erik, kiraz Çok dişi organ: çilek, ahududu, böğürtlen 1 carpel’li: kayısı, erik, kiraz, şeftali, badem. Her carpelde 2 ovule 5 carpel’li: elma, armut. Her carpel’de 2 ovule 5 carpel’li: ayva. Her carpel’de >10 ovule Çok carpel: kavun, karpuz, patlıcan, domates, kivi. Her carpel’de çok ovule Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ) Zeynel DALKILIÇ Çiçek Hermafrodit Monoik Dioik Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 39 BB407 TM202 39 39

Complete (tam, eksiksiz) çiçek: çanak + taç + erkek + dişi

Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ) Zeynel DALKILIÇ Incomplete (eksik) çiçek: bir/kaçı yok Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 41 TM202 BB407 41 41

Perfect (kusursuz) çiçek: erkek+dişi organ var

Imperfect (kusurlu) çiçek: yalnız erkek veya yalnız dişi var
Staminate Pistillate Karpuz-Citrullus lanatus Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Monoklin (kusursuz, iki eşeyli, iki cinsli, bisexual, hermafrodit, erselik, er-dişi) Domates, biber, patlıcan, elma, armut, ayva, erik, şeftali, portakal. Morfolojik er-dişi fizyolojik dişi: erselik ancak erkek organ fonksiyonel değil Morfolojik er-dişi fizyolojik erkek: erselik ancak dişi organ fonksiyonel değil Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Diclin (kusurlu, tek eşeyli, tek cinsli, unisexual)
Staminate: sadece erkek organ var Pistillate: sadece dişi organ var Monoik (monoecious, bir evcikli): erkek ve dişi çiçekler aynı bitki üzerinde. Ceviz, kestane, fındık, pikan, kavun, karpuz, hıyar. Dioik (dioecious, iki evcikli): erkek ve dişi çiçekler ayrı bitkilerde. İncir, Antepfıstığı, hurma, papaya, kivi, dut, ıspanak, kuşkonmaz. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Polygamous Andromonoik: erselik + erkek çiçek aynı bitkide. Kavun Ginomonoik: erselik + dişi çiçek aynı bitkide. Hıyar. Androdioik: erselik çiçek bir bitkide, erkek çiçek başka bitkide. Dişbudak (Fraxinus sp.) Ginodioik: erselik çiçek bir bitkide, dişi çiçek başka bitkide. İncir. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Megasporocyte Mayoz Megaspor (gon): 4 hücre (n) sadece bir tanesi aktif Megagamet: embriyo kesesi ana hücresi Mitoz 3 kez  embriyo kesesi 8 çekirdekli 1 yumurta+ 2 sinergit+ 2 kutup çekirdeği+ 3 antipod Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Tozlanma, Döllenme Tozlanma: çiçek tozunun dişicik tepesine ulaşması Döllenme: çiçek tozu generatif çekirdeğinin yumurta hücresi ile birleşmesi (zigot, 2n) İkinci(l) döllenme: çiçek tozu generatif çekirdeğinin kutup çekirdekleri ile birleşmesi (endosperm, 3n) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Tozlama vektörleri Anemophil: rüzgâr ile tozlanan. Gösterişsiz tepal. ceviz, kestane, fındık, dut, Antep fıstığı. Çok sayıda kuru ve hafif çiçek tozu üretirler. Entomophil: böcek ile tozlanan. Gösterişli renkli petal. Elma, armut, şeftali, erik. Az sayıda nemli ve ağır çiçek tozu üretirler. Nectary: bal özü (nectar) bezi. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Kendine tozlanma: ♀ organın aynı çeşide ait çiçek tozları ile tozlanması Karşılıklı (Yabancı) tozlanma: ♀ organın farklı çeşide ait çiçek tozları ile tozlanması Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Homogamy: ♀ ve ♂ organların aynı zamanda olgunlaşması Dichogamy: ♀ ve ♂ organların farklı zamanda olgunlaşması Protoandry: ♂ organların önce olgunlaşması Protogeny: ♀ organların önce olgunlaşması Tozlayıcı çeşit: Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Tozlayıcı Çeşit Seçimi
1. Bol çiçek tozu oluşturmalı, çiçek tozlarını çimlenme oranı yüksek olmalı 2. Çiçek açma zamanı uzun ve ana çeşit ile aynı zamanda olmalı 3. Bölge için ekonomik öneme sahip olmalı 4. Er-dişi (erselik, hermafrodit) çiçek yapısına sahip olmalı Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Kısırlık ♀ ve/ya ♂ gametlerin oluşmaması - Morfolojik - Genetik (sitoplazmik) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Uyuşmazlık ♀ ve/ya ♂ gametlerin normal olması, ancak döllenme olmaması Incompatibility: eşeysel uyuşmazlık Self-incompatibility: kendiyle uyuşmazlık Cross-incompatibility: karşılıklı (birbiriyle) uyuşmazlık Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Meyve (Meyva, Fruit) Çiçekteki yumurtalıktan oluşan organ Gerçek meyve: sadece yumurtalığın gelişmesi ile. Şeftali, erik, kayısı, kiraz. Yalancı meyve: yumurtalık ile çiçek sapı, tablası, örtüsünün de birleşmesi. Elma, armut, ayva, muşmula, çilek, dut, incir. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Basit meyve: 1 dişi organdan oluşur. Şeftali, kiraz, badem, elma, portakal, domates, bamya. Toplu meyve (aggregate): bir çiçek  çok yumurtalık. Çiçek tablası üzerindeki çok sayıda dişi organın birleşmesinden oluşur. Çilek, ahududu, böğürtlen. Çoklu meyve (multiple): çok çiçek. Çiçek ekseni üzerinde birbirinden bağımsız yumurtalıklar bulunur. Dut, incir, ananas. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 60

Basit (simple) Toplu (aggregate) Domates, şeftali, Böğürtlen bezelye, ceviz Ananas, dut Elma Birleşik (multiple) Yalancı (accessory) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Carpel: meyve odacığı Pericarp: meyve duvarı Exocarp (epicarp): dış, kabuk Mesocarp: orta, yenen etli Endocarp: iç Nut: sert kabuklu. Ceviz, kestane, fındık Drupe: sert çekirdekli. Şeftali, vişne, erik Pome: yumuşak çekirdekli. Elma, armut Berry: üzümsü. Üzüm, domates, biber Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 62

Tohum (Seed) Döllenme olsun veya olmasın Amphimixis  zigot  embriyo  tohum Radicle: kök ucu Plumule: sürgün ucu Cotyledon: çenek yaprak Hypocatyl: kotiledon ile kök ucu arası Epicotyl: kotiledon ile sürgün ucu arası Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 63

Partenokarpi-(Parthenocarpy)
Partenokarpi: döllenme olmadan tohumsuz meyve oluşumu Stimulative: tozlanma olur, döllenme olmaz. Siyah Korint Vegetative: tozlanma olmaz, döllenme olmaz. Beyaz ve Kırmız Korint Facultative: aynı salkım üzerinde çekirdekli ve çekirdeksiz taneler oluşur. Çavuş, Karagevrek, Hönüsü, Tahannebi, Erolan Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 64

Stenospermocarpy: normal döllenmeden sonraki 2 hafta içinde embriyonun dumura uğraması. Sultani Çekirdeksiz, Yuvarlak Çekirdeksiz, Pembe Çekirdeksiz, Perlette Boş çekirdeklilik: normal tozlanma ve döllenmeden sonra zigot ve embriyo dumura uğrar. Çavuş Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 65

Apomiksis (Apomixis) Apomiksis: döllenme olmadan tohum oluşumu Parthenogenesis (diplospory): yumurta hücresi Apogamy (apospory): sinergit veya antipod Adventif (nusellar) embriyoni: nusellus veya integument. Turunçgiller Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 66

Monoembryony: 1 tohum  1 embriyo Polyembryony: 1 tohum  çok embriyo Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 67

Çiçek Tipleri I. Hypogynous (hipogin): superior ovary (üst durumlu yumurtalık) asma II. Perigynous (perigin): half-inferior ovary (orta durumlu yumurtalık) erik III. Epigynous (epigin): inferior ovary (alt durumlu yumurtalık) elma Westwood 1993 Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 68

BÖLÜM 4: BAHÇE BİTKİLERİNİN EKOLOJİK İSTEKLERİ 04.03.2015
Ekoloji: iklim + toprak Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 69

4.1. İklim Atmosfer olayları Fosillerin parçalanması sonucu atmosferdeki CO2 1 ppm/yıl artmakta Sıcaklık, su, ışık, rüzgâr Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 70

4.1.1. Sıcaklık 4.1.1.1. Optimum sıcaklık
Isı : enerji (cal, kcal, J, N) Sıcaklık : (°C, °F, °K) 5 / 36°C Çimlenme, sürme, çiçeklenme, döllenme, olgunlaşma Fotosentez, solunum, terleme Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 71

Sıcaklık toplamı Büyüme-gelişme evresini tamamlayabilmesi için belirli temel sıcaklığın üzerindeki günlük sıcaklık derecelerinin toplamı (gün-derece) Asma : >10°C Drupe (sert çek.) : > 5°C Pome (yum.çek.) : > 7°C Antepfıstığı : >12°C Turunçgiller : >12°C Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 73

Sıcaklık toplamı: örnek
Ankara 1650 gün-derece İrikara, Papaz karası, Öküzgözü daha yüksek sıcaklık toplamı istediği için yetişemez. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 74

4.1.1.3. Düşük sıcaklık Yararları
Ilıman iklim kuşağında kışın yaprağını döken bitkilerin normal gelişmelerine başlayabilmeleri için belirli süre soğuklatılmaları gerekir. Dinlenme (dormancy): soğuklama süresi Meyve türleri için <7°C geçen zaman ( saat) Sebze türleri için 4 / 10°C (4-8 hafta) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 75

Düşük sıcaklık Zararları
- Hücre içindeki ve dışındaki su donar - Çiçeklenme döneminde döllenme sorunları - Meyvenin olgunlaşması sırasında rengin yeterince oluşmaması, kabuk / yapraktaki kütikülanın kalınlaşması - Suda çözünebilir kuru madde (SÇKM) yüksek olursa <0°C’de bile donmaz (antifiriz etkisi) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) 76

Kış soğukları Zarar görür: Elma -35°C, muz 0°C, limon 3.5°C Soğuğa dayanıklı tür / çeşit kullanılabilir, Aşırı ve geç N gübreleme yapılmaz P ve K gübreleme yapılabilir Asmada gövde toprakla örtülebilir Çilekte malçlama (örtü) yapılabilir Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

İlkbahar geç donları Geç çiçek açan tür / çeşit kullanılabilir Bahçe meyilli arazide kurulabilir Kuzeye bakan yamaca kurulabilir Ağaçlar yüksekten taçlandırılabilir (ağaçta ilk dalın yerden yüksekliği) Bahçe ısıtılabilir, dumanlanabilir Pervane kullanılabilir Örtü altına alınabilir Su püskürtülerek sislenebilir (1 g su 0°C’de donarken çevresine 80 kcal enerji vererek donmayı önler.) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Sonbahar erken donları
- Henüz tam olgunlaşmamış ürüne / sürgüne zarar verir - Olgunlaşması için daha düşük sıcaklık toplamına ihtiyaç duyan tür / çeşit - Bahçeyi meyilli arazide kurmak - Dengeli sulama, gübreleme yapmak - Örtü altına almak Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Yüksek sıcaklık Fotosentez ve solunum arasındaki dengenin bozulmasına neden olabilir Olgunlaşma döneminde: Renk açılması Tat azalması Yaprak sararması Yaprak pörsümesi Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Ağaoğlu ve ark. 2010 (Zeynel DALKILIÇ)
Su Hava Toprak Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ) TM202

Hava oransal nemi Belirli sıcaklıktaki havada bulunan su buharı miktarının, aynı sıcaklıkta 1 m3 havanın doygun hale gelmesini sağlayan su buharı miktarına oranıdır. BB’nin dokularında %40-95 su bulunur. Hava oransal neminin %60-70 olmasını tercih ederler. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Hava oransal nemi yüksekse
Meyve kabukları incelir Meyve / yaprak sulu ve gevrek olur Stoma kapanır  terleme azalır  büyüme ve gelişme yavaşlar Külleme, mildiyö, gri küf, ölü kol, kara leke, monilya, dip çürüklüğü artar Çiçeklenme döneminde tozlanmaya engel olur Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Hava oransal nemi düşükse
Terleme ile su kaybı artar Büyüme ve gelişme yavaşlar Pörsüme, solma, büzüşme, koflaşma Renk tam oluşamaz Çiçeklenme döneminde dişicik tepesi kuruyabilir Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Toprak nemi Azlığında: Tohum çimlenmesi azalır Kök gelişmesi sınırlanır (Suya ulaşmak için uzayan kök bunun dışındadır!) Kökler yeterince besin maddesi alamaz Bitki solar Fazlalığında: Asfeksi: topraktaki hava boşlukları su ile dolarak O2 alımı (solunum) engellenir Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Işık Görünen ışık: nm Kısa dalga boylu (ultraviolet): <400 nm (bodurlaşma, kalınlaşma, tüylenme) Kızılötesi (infrared): >700 nm (büyümeyi uyarır) Etiolation: renksizleşme Phototropism: ışığa yönelim Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Photoperiodism: ışıklanma süresi (gündüz:gece 12:12 sa) Havuç, turp, soğan, lahana, ıspanak, marul uzun günde çiçeklenmeye başlar. Çilek kısa günde çiçeklenmeye başlar. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Işık yoğunluğunun şiddetine göre
Gölge: fındık, çay Düşük: çilek, ahududu, kiraz, dut, ıspanak, maydanoz, marul Yüksek: badem, Antep fıstığı, kayısı, zeytin, asma, domates, biber, patlıcan, hıyar, kavun, karpuz ışık yoğunluğundan hoşlanır. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

4.1.4. Rüzgâr Olumlu yönleri:
2-5 m/s Solunumu, terlemeyi ve fotosentezi artırarak büyüme ve gelişmeyi artırır, Yabancı tozlanmada yardımcı olur. İmbat: Ege Bölgesi’nde denizden karaya eser Garbi: Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde batıdan eser. Hava oransal nemini artırır. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Rüzgâr Olumsuz yönleri
Dal kırılır Çiçek / meyve dökülür Bitki-su dengesini bozarak fotosentezi azaltır Dal / yaprak kavrulur Çiçeklenme döneminde dişicik tepesinin kurumasına neden olur. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

4.3. Yer-Yöney (Topografya)
Kuzey yarıkürede kuzey bölgeler daha soğuktur. Rakım: deniz seviyesinden yükseklik Okyanus, deniz, göl, nehir vb. su kütlelerine yakınlık Arazinin düz / eğimli olması Aynı enlemdeki yüksek rakımlı yer, düşük rakımlı yere göre daha serindir. Yükseklik her 100 m arttığında sıcaklık 0.6 / 1.0°C azalır. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Yer seçiminde göz önünde bulundurulması gerekenler
Tür / çeşit Erozyon Rüzgâr Su Hava akımı Yöney (bahçenin baktığı yön: doğu, batı, kuzey, güney) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

4.4. Toprak Bitkiye mekanik olarak destek olur. İnorganik (mineral madde) Organik (humus) Hava Su Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Toprak tipleri Mineral : <%10 organik madde Taşlı / çakıllı: %89 taş-çakıl Kumlu : %80-95 kum Tınlı : – kumlu-tınlı : %50-80 kum : – killi-tınlı : %20-30 kil Killi : >%50 kil Kireçli : % 8-15 kireç Organik : %20-80 organik madde Turba (peat, torf): >%50-95 organik madde Muck (tam parçalanmış): %20-50 organik Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Toprak derinliği Meyve : 1-5 m Sebze : cm Taban toprağı: geçirimsiz tabakaya kadar olan bölüm Pulluk tabanı: dipkazan ile yırtılmalıdır Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Toprak taban suyu İyi havalanan toprakta gözeneklerin %50’si hava ile doludur. O2 / CO2 dengesi Taban suyunun yüzeye meyve türleri için 2.0 m’den sebze türleri için m’den daha yakın olmaması gerekir. Drenaj Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

4.4.4. Toprak reaksiyonu ve tuzluluk
pH = 7 : nötr pH < 7 : asidik (H+ yüksek) çay, yaban mersini pH > 7 : bazik (alkali) (OH- yüksek) asma, zeytin, Antepfıstığı, badem Tuzluluk: Na+, Cl-, SO4-2, CO3-2 Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Toprak yorgunluğu Teoriler: Fakirleşme: uzun yıllar aynı bitkilerin hep aynı tip besin maddelerini alması Toksin: toksik maddelerin birikmesi Mikroorganizma: biyolojik denge bozulur Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Toprak yorgunluğunu önlemek için
- Yaşlı ağaçlar söküldükten sonra bahçede birkaç yıl tarla tarımı yapılarak dinlendirilebilir - Yoksa, meyve ağaçları söküldükten sonra sebze ekilebilir (ekim nöbeti). - Önemli konu, aynı bahçeye yakın akraba türlerin çeşitlerini dikmemek/ekmemek Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

BÖLÜM 5: FİZYOLOJİ 5.1. Dinlenme Tropik bitkiler hariç Yaşlanma ile ilişkili Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

5.1.1. Tomurcuklarda dinlenme
Gerçek (içsel, true, endodormancy): içsel fizyolojik engeller. Kış Zorunlu (post, ecodormancy): büyüme için uygun olmayan dış şartlar. İlkbahar Göreceli (nisbi, pre-, paradormancy): başka organın engellemesi. Tepe tomurcuğu, yaprak, vb. Yaz Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Bitkiler neden yaprak döker?
ABA (absizik asit): engelleyici bitki hormonudur. Gün uzunluğunun kısalması ile yaprakta birikir. Phytochrome: yaprakta bulunan algılayıcı pigmenttir. Gün uzunluğu kısalmasına tepki verir. Büyüme mevsimi süresince birikmiş toksik maddeleri uzaklaştırmak için Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Çiçek tomurcukları neden yaprak tomurcuklarından önce açar?
Soğuklama isteği daha az olduğu için Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Soğuklama ihtiyacı karşılanmadığı zaman ne olur?
Sıcak bölgede soğuklama ihtiyacı fazla olan çeşitler ya az yapraklanır veya hiç yapraklanmaz Sert çekirdekli (drupe) meyve türlerinde tomurcuk silkmesi (dökülmesi) Yumuşak çekirdekli (pome) meyve türlerinde düzensiz çiçeklenme Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

- Prunus spp. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Dinlenme (Dormant) Tomurcuk Kabarması Yeşil Çanak Yaprak Kırmızı Çanak Yaprak İlk Pembe Tomurcuk Pembe Tomurcuk (İlk Çiçeklenme) Tam Çiçeklenme Çiçeklenme sonu Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Yeşil uçlu tomurcuk ~i .27 cm yeşil tomurcuk Sıkı çiçek kümesi Açılmış çiçek kümesi Tam çiçeklenme 12 mm meyve 2.54 cm meyve Hasat zamanı Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Tohumlarda dinlenme Fiziksel: su ve O2 geçirmeyen kabuk Fizyolojik: engelleyiciler kabukta, endospermde, meyve etinde Nasıl giderilir? Katlama: soğuk ve nemli şartta bekletmek GA3 uygulaması Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

5.2. Çiçeklenme ve Meyve Tutumu
Gençlik kısırlığı: bitkilerin tohum ekiminden sonra ilk çiçek açıncaya kadar geçen 1-7 yıllık süredir. Ayrım: vegetatif tomurcuğun generatif tomurcuğa dönüşmesi. Ilıman iklim meyve türlerinde geçen yılın yaz aylarında. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Hipotezler Karbonhidratlar (C/N) Işık (fotoperiyodizm) Hormonal denge (uyarıcı/engelleyici) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Hormonlar (Bitki Büyümeyi Düzenleyici Maddeler)
Uyarıcı: Oksin Gibberellin Sitokinin Engelleyici: Dormin (ABA) Etilen ? Brassinosteroidler ? Jasmonik asit ? Salisilik asit Partenokarpik çeşitler, çiçeklenme zamanında tohumlu çeşitlerden daha fazla oksine sahiptir. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Meyve dökümleri Çiçek  meyve tutum oranı: Muscadine üzümü %20-30 Elmada %13 Avokado % 1 Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Döküm safhaları Çiçek: ♀ organları kusurlu/hasarlı Çiçek ve küçük meyve: döllenme eksikliği Haziran (fizyolojik): su ve besin maddesi eksikliği Hasat önü: hasat zamanı gecikince Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Plum fruits, if they do not get pollinated, will grow for awhile but eventually yellow and drop from the tree early while pollinated fruit (green here) will continue on to maturity. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

5.3. Yaşlanma Bitkiler neden tohum verir?
Neslini devam ettirebilmek için Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

5.4. Periyodisite (Alternans, annual bearing)
Bir yıl çok ertesi yıl az veya hiç meyve vermek Var yılı, yok yılı Dolu yıl, boş yıl Mutlak: Fındık, Antepfıstığı, zeytin, Amasya elması, pikan, bazı turunçgiller, avokado, mango, Kısmî: Hüryemez elması Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Periyodisitenin önlenmesi için
Dolu yılında meyve seyreltmesi yapmak Dolu yılında meyveleri erken hasat etmek Hasadı dallara vurarak yapmamak Boş yılın sonunda budama yapmak Gübreleme (C/N), sulama, hastalık ve zararlılarla mücadeleye özen göstermek Bodur anaç kullanmak Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Monselise S.P. and Goldschmidt E.E Alternate bearing in fruit trees. Hort. Rev. 4: Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

BÖLÜM 6: BAHÇE BİTKİLERİNİN ÇOĞALTILMASI: I.GENERATİF 18.03.2015

Bahçe bitkileri başlıca 2 yöntemle çoğaltılır:
1. Generatif (eşeyli=tohumla) çoğaltım 2. Vegetatif (eşeysiz) çoğaltım Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

6.1. Generatif (eşeyli) Çoğaltım
Eşeyli çoğaltmada üretim materyali tohumdur. Tohum, iki ayrı bireyde veya aynı bireyin farklı organlarında (çiçek) oluşan dişi ve erkek gametlerin birleşerek döllenmiş yumurtayı (zigot) oluşturması ile meydana gelir. Embriyo, ait olduğu bitkinin yeni bir bitki oluşturabilecek en küçük parçasıdır. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Oluşan tohum ya anaya ya babaya ya da bunların her ikisine benzeyebileceği gibi bunların ikisine de benzemeyebilir (Genetik). Bitkinin dış görünüşü ve karakterleri, kromozomlar üzeride bulunan genlerle kontrol edilir. Belli bir karakter ya bir gen ya da birçok genin etkileşmesi sonucu ortaya çıkar. Çevre şartları da gen etkilerinin ortaya çıkışında rol oynar. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Herhangi bir karakter, diğeri üzerinde baskın (dominant) veya çekinik (resesif) etkiye sahip olabilir. Eğer bir kromozom üzerinde bulunan genlerin yüzde olarak büyük bölümü, bu kromozom çiftinin öteki eşinin (homolog kromozomlar) üzerindekilerin aynı ise bitki homozigottur. Homozigot iki ebeveynin birleşmesi ile birbirinin aynı veya benzer özellikte bitkiler elde edilir. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Tohumla çoğaltma, yumrular, soğanlar, çelik gibi vegetatif organları ile üretilen patates, sarımsak, enginar, nane gibi bazı sebze türlerinin dışında tüm sebze türlerinin üretimi ile bazı meyve türlerinde (vişne, kiraz, kayısı, şeftali, badem, Antepfıstığı, elma, armut) anaç üretiminde kullanılmaktadır. Tohumla çoğaltılan bu anaçlar üzerine kültür çeşitleri aşılanır. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Çok yıllık bahçe bitkilerinde generatif yolla çoğaltım neden tercih edilmez? Üretimde kullanılan çeşitler yabancı döllendikleri için heterozigot kalıtsal yapıları nedeni ile tohumla çoğaltıldıklarında genetik yapı olarak açılım gösterirler. Ana bitkilere benzer bitkiler oluşturmazlar. Bazı meyve tür ve çeşitlerinde çekirdeksizlik söz konusudur. Bunlarda tohum oluşmaz. Örn. muz, bazı portakal, mandarin, limon, altıntop çeşitleri ile çekirdeksiz üzüm. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

3. Bazı meyve türlerinde tohumlar oluşur. Ancak tohumların çimlenme gücü ya çok düşüktür ya da hiç çimlenme gücü yoktur. Ticari anlamda üretim yapılamaz. Çöğür anaçlar bazı avantajları nedeni ile tohumla çoğaltım tercih edilir. Melezleme ıslahı çalışmalarında tohumla çoğaltım gereklidir. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Bazı turunçgil türlerinde apomiksis nedeni ile doğrudan tohumla çoğaltım yapılabilmektedir. Apomiksis: döllenme olmadan ana bitkinin dokularından tohum oluşması. Ana bitkinin dokularından oluşan embriyolar, ana bitki ile aynı özelliklere sahip bitkiler oluşturur. Bu duruma nusellar embriyoni de denir. Ancak bu tohumla vegetatif çoğaltım şeklidir. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Tohumun yapısı Ovaryum: Yumurtalık Ovule: Tohum taslağı Ovum: Yumurta IntegumentTesta: Tohum kabuğu Zygote: Zigot (2n)Embryo: Embriyo (2n) Endosperm: Besi doku (3n) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Embriyonun bölümleri Radicle: Kökçük Plumule: Sürgüncük Cotyledons: Kotiledonlar (çenek yapraklar) Hypocotyl: Hipokotil (çenek yaprakların altı) Epicotyl: Epikotil (çenek yaprakların üzeri) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Monokotiledon: tek (bir) çenekli Dikotiledon: çift (iki) çenekli Bahçe bitkilerinin çoğu çift çeneklidir. Soğan, sarımsak, pırasa, kuşkonmaz, tatlı mısır, muz tek çeneklidir. Embriyo bazen tohumun tümünü kaplar (baklagiller, marul), bazen küçük kalır (domates). Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

6.1.2. Tohumlarda aranan özellikler
Üretime kaliteli tohumla başlamak başarılı üretimin temelini oluşturur. Tohumların taze, dolgun, ağır, parlak, küfsüz, zedelenmemiş, böcekler tarafından yenmemiş olmaları gerekir. Tohumlarda iç ve dış özelliklere bakılmalıdır. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Çizelge 6.2. Önemli sebze türlerinin ticari tohumluklarında olması gereken en az çimlenme oranları (%) Çimlenme Oranı (%) 65 70 75 80 Biber Karnabahar Brüksel lahanası Bakla Havuç Kereviz Domates Bezelye Hindiba Kuşkonmaz Fasulye Hıyar Maydanoz Kırmızı pancar Ispanak Şalgam Patlıcan Soğan Kabak Semizotu Pırasa Turp Karpuz Tere Kavun Lahana Marul Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Çizelge 6.3. Ticari sebze tohumluklarının üretim aşamaları
Kamu kuruluşları İthal Islah Özel kuruluşlar ↓ Çeşit değerlendirme ve çeşit olarak kabul etme Anaç Tohum Üretimi Sertifikalı Tohum Üretimi Hasat, temizleme, sınıflandırma, ilaçlama, paketleme, depolama Pazarlama, Dağıtım Üretici Yayım Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Tohum muhafazası Tohumlarda canlılık olayları en düşük düzeye indirilmiş olmasına rağmen hasattan hemen sonra canlılık oranlarını kaybetmeye başlarlar. Türün özelliğine bağlı olarak tohumlar canlılığını belli bir sürenin sonunda kaybederler. Çizelge 6.4’te bazı türlere ait tohumların muhafaza süreleri verilmiştir. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Çizelge 6.4. Sebze tohumlarının yaklaşık muhafaza süreleri
Muhafaza Süresi (yıl) Sebze Türleri 1 Tatlı mısır, soğan, maydanoz 2 pancar, biber 3 Kuşkonmaz, fasulye, kereviz, havuç, salata, bezelye, ıspanak, domates 4 Lahana, karnabahar, patlıcan, bamya, kabak, turp 5 Hıyar, hindiba, kavun, karpuz Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Tohumlar 3 şekilde depolanabilir:
1. Tohumun hasadından gelecek ekim dönemine kadar 6-8 ay süre ile depolanması: Sebze tohumlarının ve çöğür anaç üretiminde kullanılacak meyve türlerinin tohumlarının çoğu bu şekilde depolanır. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

2. Tohumların orta süreli ve ay süreyle depolanması: Üretim fazlası tohumların bulunması durumunda geçerlidir. 3. Tohumları uzun süreli depolanması: Tohumlar 5-20 yıl süre ile depolanırlar. Gen stoklarının, ıslahçı tohumlarının ve tohum test laboratuvarlarında yasal olarak ayrılmış tohumların muhafazasında bu tip depolama söz konusudur. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Tohumların hasattan sonraki muhafaza ömürleri:
a) Bitki tür ve çeşidinin özelliklerine, b) Hasat öncesi ve sonrası muhafaza şartlarına bağlı olarak değişiklik gösterir. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

a) Bitki tür ve çeşidinin özellikleri
1. Ortodoks (depo ömrü uzun tohumlar): Tohumdaki nem kapsamı ve depolama sıcaklığı azaldıkça tohumun depolama ömrü (1-5 yıl) ve canlılığı arasında artar. Elma, armut, erik, kayısı, şeftali. 2. Rekalsitrant (depo ömrü kısa) tohumlar: Kurutulmaları sırasında zarar görürler ve canlılıklarını kısa sürede kaybederler. Turunçgiller, kahve, kakao. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

6.1.5. Tohumlarda çimlenme ve çimlenmeyi uyarıcı uygulamalar
Çimlenme, tohumda büyümenin başlaması ve yedek besin maddelerinin embriyo büyümesinde kullanılmak üzere harekete geçerek embriyonun tohum kabuğundan dışarı çıkması. Sürme: bitkiciğin toprak (harç) yüzeyinde görünmesi Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Toprağa ekilen tohumun çimlenebilmesi için 3 önemli şartın yerine getirilmesi gerekir: 1. Tohum canlı olmalıdır. 2. Çevre şartları (su, sıcaklık, oksijen, ışık) uygun olmalıdır. 3. Tohumun içerisindeki çimlenmeyi engelleyici şartlar ortadan kaldırılmalıdır. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

6.1.5.1. Çimlenme için gerekli çevre şartları
1. Su 2. Sıcaklık 3. Oksijen 4. Işık Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

6.1.5.2. Çimlenmeyi engelleyen durumlar
1. Tohumun dinlenme halinde olması 2. Tohumun bayat olması 3. Tohum ekiminin hatalı olması Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

6.2. Vegetatif (Eşeysiz) Çoğaltım

6.2.1. Vegetatif çoğaltımın önemi ve amaçları
1. Çekirdeksiz çeşitlerin çoğaltılabilesi 2. Heterozigotluk nedeni ile tohum ile devam ettirilemeyen özelliklerin korunması 3. Daha hızlı büyüme ve gelişme sağlanması 4. Bazı durumlarda daha kolay ve ekonomik olabilir. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

6.2.2. Vegetatif çoğaltım yöntemleri
1. Aşı 2. Çelik 3. Daldırma 4. Yumru, soğan, kol, sürgün 5. Apomiktik tohum 6. Doku kültürü Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Aşı ile çoğaltım Aşılama: iki vegetatif bitki parçasının birleştirilip kaynaştırılarak yeni bitki elde edilmesi. Anaç: aşının kök sistemini oluşturan bölümüdür. Kalem: aşının gövde (taç) sistemini oluşturan bölümüdür. Ara anaç: anaç ve kalemin uyuşmadığı durumda her ikisi ile de uyuşabilen bitki parçası Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Aşılamanın kullanım amaçları
a) Başka eşeysiz çoğaltma yöntemlerinin başarılı sonuç vermediği durumlarda b) Anaçların üstün özelliklerinden yararlanmak için c) Ara anaçların olumlu etkilerinden yararlanmak için d) Çeşit değiştirmek için Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

e) Ağaçlarda zarar gören bölümlerin onarılması için f) Islah çalışmaları sonucu elde edilen bitkilerde büyümenin hızlandırılması için g) Virüs hastalıklarının incelenmesi için Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

6.2.2.1.2. Aşının başarı sınırları ve aşı uyuşmazlıkları
a) Çeşit içinde ☺ Ankara armudu / Ankara armudu b) Çeşitler arasında (tür içinde) ☺ Ankara armudu / armut çöğürü c) Türler arasında (cins içinde) ± Portakal / turunç ☺, erik / badem ☺, badem / zerdali ± Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

d) Cinsler arasında (familya içinde) – ayva / armut –, armut / ayva ☺ e) Familyalar arasında (takım içinde) – Rosaceae / Rutaceae– Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Aşıda başarıyı etkileyen etmenler
a) Uyuşmazlık b) Bitki özelliği c) Aşılama ve izleyen dönemde ortamın sıcaklık ve nem şartları d) Anacın gelişme durumu e) Aşılama tekniği f) Hastalık ve zararlılar Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Anaçlar 1. Çöğür: tohumdan yetiştirilir 2. Klon: vegetatif yöntemler ile çoğaltılır Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Çöğür anaçların özellikleri
a) Kök sistemleri derin ve kuvvetli gelişir. b) Toprağa tutunmaları daha güçlüdür. c) Virüsler ile bulaşık değillerdir. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Çöğür anaçlarının sakıncaları
a) Heterozigot oldukları için açılım gösterirler. b) Yüksek boylu ağaçlar oluştururlar. c) Üzerindeki ağaçlar geç meyveye yatar. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Bazı asma ve meyve anaçlarının gelişme durumları
Cinsler Kuvvetli Zayıf Asma du Lot, 99R 41B, 5BB Elma Çöğür, M12 M26, M9 Armut Çöğür Ayva Erik Kiraz Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Klon anaçlarının üstünlükleri
a) Aynı kalıtsal yapıdadırlar. b) Bodur anaçların kullanımı tercih edilir. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Klon anaçlarının sakıncaları
a) Eğer virüslerden arındırılmamışsa çoğaltılacak bitkiler de virüs ile bulaşık olur. b) Bodur tiplerin kök sistemleri zayıf ve gevrektir. Kolay devrilebilirler. c) Yüzlek kökleri su ve besin maddelerinin yetersiz olduğu topraklar ve elverişsiz iklim şarlarında iyi değillerdir. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Aşı tipleri a) Göz aşıları: Anaç ve kalemin “kabuk vermesi (su yürümesi)” gereklidir. b) Kalem aşıları: Anaç ve kalemin “kabuk vermesi” gerekli değildir. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Aşının yapılış zamanına göre:
a) Durgun aşı: ağustos-eylülde yapılır. Aynı yıl tutar. Ertesi yıl sürer. b) Sürgün aşı: ilkbahar-yaz yapılır. Aynı yıl tutar. Aynı yıl sürer. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Göz aşıları T göz aşısı Ters ┴ göz aşısı Yama göz aşısı: H, I, bilezik, flüt, boru Yongalı göz aşısı (anacın kabuk verdiği ve gözün kabuk vermediği zaman yapılır) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Kalem aşıları Dilciksiz (ekleme) aşı Dilcikli aşı Yarma aşı Kabuk altı (Çoban) kalem aşısı: anacın kabuk verdiği, kalemin kabuk vermediği zaman yapılır Kakma aşı Tamir aşıları (köprü, kemer) Makine ile aşı (omega, Ω) aşı Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Çelik ile çoğaltım Tanım Çelik: yeni bitki elde etmek amacı ile bitkilerin gövde, dal, kök veya yapraklarından kesilerek hazırlanan parçadır. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Çelikle çoğaltmanın üstünlükleri
a) Dar alanda çok sayıda birörnek bitki elde edilebilir. b) Ucuz, çabuk ve basittir. c) Anaç-kalem uyuşmazlığı sorunu yoktur. d) Ana bitki ile aynı genetik özellikte bitkiler elde edilir. İncir, nar, ayva, fındık, zeytin, dut, asma Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Çelik tipleri Alındıkları organlara göre: dal, yaprak, yaprak-göz, kök çelikleri Alındıkları döneme göre: odun, yarı odun (odunsu), yeşil çelikler Hazırlanış şekillerine göre: basit (adi), ökçeli, dipçikli, sırık çelikleri Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

6.2.2.2.4. Çeliklerde kök oluşumu
Adventif kökler kambiyum ve sekonder floemdeki meristematik hücrelerdeki kök taslaklarından oluşur. Kallus: yara dokusu. Parankima hücrelerinin yığın halde birikmesi ile oluşur. Kök oluşumu için yara dokusunun oluşması şart değildir. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

6.2.2.2.5. Çeliklerde köklenmeyi etkileyen faktörler
- Ana bitki faktörleri a) Beslenme durumu b) Yaşı - Çelik hazırlanacak dal/sürgünün özellikleri a) Dal/sürgün üzerindeki yeri b) Meyve veya odun dalı olması c) Çelik tipi - Çelik alma zamanı Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Çeliklerde köklenmeyi etkileyen dışsal faktörler
1. Köklenme ortamı: kum, torf (turba, peat-moss), perlit, vermikülit, pomza, zeolit, toprak 2. Sıcaklık 3. Nem 4. Işık Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Çeliklerde köklenmeyi uyarıcı özellikler ve uygulamalar
1. Çelik üzerinde tomurcuk veya yaprak varlığı 2. Polarite 3. Yaralama 4. Büyümeyi düzenleyici maddeler (IBA vb.) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Daldırma ile çoğaltım Tanım Daldırma: dalın ana bitkiden ayrılmadan köklendirilmesidir. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Daldırmanın üstünlükleri
a) Yeni sürgün oluşup kendine yeterli hale gelinceye kadar ana bitkiden beslenir. b) Daha az ustalık, çaba, ekipman gerektirir. c) Bazı türlerde basittir. d) Anaç ve aşı sorunu yoktur. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Daldırmanın sakıncaları
a) Maliyeti yüksektir. b) Bazen özen gerektirir. c) Elde edilecek yeni bitki sayısı diğer yöntemlerden daha azdır. Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Daldırma tipleri Uç: ahududu Basit: domates, kızılcık Hendek: asma, böğürtlen, kızılcık Tepe: frenk üzümü, elma, ayva Hava: kauçuk, turunçgiller Yılankavi: asma Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

6.2.2.4. Özelleşmiş/değişikliğe uğramış gövde ve kökler ile çoğaltım

Değişikliği uğramış gövdeler
Kollar (runners, stolon): çilek Yavrular (offsets): hurma, ananas Rizomlar (rhizomes): muz Yumrular (tubers): yer elması, patates Soğanlar (bulbs): soğan Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Değişikliğe uğramış kökler
Yumru kökler (tuberous): tatlı patates, yıldız çiçeği Kök sürgünleri (suckers): ahududu, enginar Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

6.2.2.5. Apomiktik tohum ile çoğaltım
Apomiksis: döllenme olmadan ana yapısından doğrudan tohum oluşmasıdır. Elma, mango, turunçgiller Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

6.2.2.6. Doku kültürü ile çoğaltım
In vitro: cam içerisinde Cam deney tüpleri, Petri kapları, kavanozlar Steril ortam Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Doku kültürü ile çoğaltımın üstünlükleri
a) Zor köklenen bitkilerin çoğaltılması b) Çoğaltma katsayısının yüksekliği c) Bitki karantinasında kolaylık d) Virüssüz bitki elde edilmesi Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Doku kültürü ile çoğaltımın aşamaları
1. Hazırlık 2. Sürgün oluşumu 3. Kök oluşumu 4. Toprağa şaşırtma Şaşırtma: topraksız Aktarma: topraklı Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

BÖLÜM 8: YILLIK BAKIM İŞLERİ
Toprak işleme Budama Sulama Gübreleme Hastalık, zararlılar, yabancı otlarla mücadele Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Budama Dikim Şekil Goble (vazo) Doruk dallı Piramit Palmet Ürün Gençleştirme Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Goble (vazo, çanak) Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Doruk Dallı Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Piramit Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Palmet Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Verim Budaması Birbiri üzerine gelen dallar çıkartılır Çıplaklaşan dallar üzerinde yeni sürgün oluşturulur Kuru, hastalıklı, zayıflamış dallar çıkartılır Fazla meyve dalları seyreltilir Eğme-bükme yapılmadan kesilmeli Meyve ağırlığından dolayı eğilen dalların açısı birbirlerine bağlanarak daraltılır Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Gençleştirme Budaması
1. Çok ihtiyarlamış ağaçlara uygulanmaz. 2. Dayanım: zeytin>armut>erik>elma>kayısı>kiraz 3. Sıcak ve kurak iklimde > nemli iklim Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Asma – Goble – Guyot Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Asma – Kordon Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Asma – Kısa(kalem) – Karışık(ırgat, bayrak)

Budama aletleri Ağaoğlu ve ark. 2010, Soylu 2012 (Zeynel DALKILIÇ)

Arasınav 09.04.2015 Perşembe 12:30 C1-Z01 Çoktan seçmeli (5 seçenekli)

BÖLÜM 7: BAĞ VE BAHÇE TESİSİ
Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

7.1. Meyve Bahçesi-Bağ Tesisi
Yer seçimi Tür ve çeşit seçimi Anaç seçimi Tozlanma isteğinin bilinmesi Dikim sistemleri ve dikim sıklığı Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

6. Fidan tipinin ve sayısının belirlenmesi 7. Dikim zamanı 8. Arazi hazırlığı 9. Fidan dikimi 10. Ara tarım Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Yer seçimi Geniş su kütlelerine yakınlık, yükseltiler ve topografya etmenleri etkilidir. Dik alanlarda yamaca meyve bahçesi kurulması - İlkbaharda güney yöneye göre daha serin olan kuzey yöney - Alan teraslanmalı (sekileme) - Sulama sistemi seçimi - İlkbaharda soğuk havanın biriktiği çukur yerlere dikkat Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Yer seçiminde etkili etmenler:
- İklim - Toprak - Su Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

İklim Elma, armut, erik, kiraz -22°C’ye dayanabilir. Soğuklama isteği Sıcaklık toplamı Vegetasyon süresi: ilkbahar son donu-sonbahar ilk donu Enlem ve yükselti arttıkça vegetasyon süresi kısalır. Sıcaklık düşüktür. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Toprak Derin, verimli, iyi havalanan, kumlu-tınlı a) Nehir ağzı deltada b) Kanyon ağzında c) Çok iyi drenaj yapılmış kayalık arazi pH= pH=7.5 ise kivi, şeftali kloroz Taban suyu seviyesi Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Su İyi kalitede ve yeterli miktarda olmalı Nehir, kanal, kuyu, yağmur, kar Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Tür ve çeşit seçimi Şeftali / şeftali kombinasyonları temiz toprakta Nematodlu topraklarda şeftali / Nemaguard kombinasyonu kullanılır. Bahçede sadece tek çeşit şeftali değil, erkenci-geççi taze, konserve ve meyve suyuna uygun çeşitler dikilmelidir. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Anaç seçimi Çöğür Klonal Erik / şeftali, nemli toprağa duyarlıdır. Armut / ayva, bodurlaşmış bitkiler oluşturur. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Tozlanma isteği Meyve türleri ve çeşitleri kendine verimli, kısmen verimli, verimsiz olabilir. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

7.1.5. Dikim sistemleri ve dikim sıklığı
Anacın büyüme ve gelişme kuvveti, Toprak yapısı ve işlenmesi Gübreleme Sulama Çöğür anaçlar geniş aralıkla dikilir. Klonal bodur anaçlar dar aralıkla dikilir. Hava nemi yüksek yerde ağaç aralığı nasıl olmalıdır? Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Dikimden önceki dikim planı
1. Çeşitlerin yerleri ve gerekli fidan sayısı 2. Sulamanın planlanması 3. Ağaç sıralarının sonlarında traktör dönüş aralığı bırakılması Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Dikim sistemlerinin seçiminde dikkat edilmesi gerekenler
1. Tozlayıcıya gerek olup olmaması 2. Tam büyüklüğünü aldığında ağaç seyreltmesi gerekir mi? 3. Sulama suyunun akış yönü 4. Damla sulama hattının yerleştirilmesi 5. Hasadın elle veya mekanik olması Neden ağaç sıraları kuzey-güney yönde olmalıdır? Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Dikim sistemleri Kare Dikdörtgen Satranç Üçgen Kontur Duvar Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

7.1.6. Fidan tipinin ve sayısı
Fidanlar önceden sipariş edilmelidir. 1 yaşlı fidanlar tercih edilmelidir. Neden? 1. Daha ucuzdur. 2. Taşınması daha kolaydır. 3. Dikim daha kolaydır. 4. Büyüme daha erken başlar. 5. Ağaç tacı oluşturulurken dal seçimi istendiği gibi yapılır. 6. Ağaç daha kuvvetli büyür ve gelişir. Neden? Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Dikim zamanı Kışın soğuk ve kurak olduğu yerde fidanların ilkbaharda, Kışın ılık ve yağışlı olduğu yerde sonbaharda dikilmesi tavsiye edilir. Neden? Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Arazi hazırlığı Tesviye Toprak işleme Yabancı otların temizlenmesi (Yabani ot değil!) Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

7.1.9. Fidan dikiminde dikkat edilmesi gerekenler
1. Dikim budaması: kırık, kalabalık yaratan kökler kesilir. 2. Çıplak (açık) köklü fidanlar toprak nemli iken dikilmelidir. Tüplü (kaplı) fidanlar, torbalarından çıkarılarak dikilmelidir. 3. Fidan çukuru köklerin sıkışmasına neden olmayacak derinlikte açılmalıdır. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

4. Dikim sırasında kökler toprak ile iyice temas ettirilmelidir. Fidanın dibi ayak ile iyice bastırılmalıdır. 5. Dikim sırasında yanmış ahır (organik) gübre verilebilir. 6. Dikimden sonra can suyu verilmelidir. 7. Dikim tahtası kullanılması yardımcı olabilir. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Ara tarım Meyve bahçesinin ilk kurulum yıllarında sıra arasındaki boş alanlarda yapılan yetiştiriciliktir. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

7.3. Sebze Bahçesi Tesisi Açıkta Aile (amatör, hobi) Karışık Tarla Bahçe (ticaret) B. Örtüaltında (ser, sera) Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Aile Sebzeciliği Aile bireylerinin sebze gereksinimini karşılamak amacı ile ev bahçelerinin küçük parsellerinde yapılır da Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Karışık Sebzecilik Kırsalda meyve ağaçları ve bağ omcaları arasında sebzelerin yetiştirilmesi. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Tarla Sebzeciliği Kırsalda geniş arazilerde sadece sebze veya buğday, arpa, patates, şeker pancarı vb. ürünler ile ekim nöbetine (münavebe) girerek yapılır da Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Bahçe (Ticaret) Sebzeciliği
Büyük şehir kenarlarında (suburban) tüketimin fazla olduğu yerlerde kurulur da Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Örtüaltı (ser, sera) Sebzeciliği
İklim şartlarının elverişli olmadığı yerde ve zamanda yoğun olarak yapılır. Çevresel etmenlerin olumsuzluğundan korunmak (soğuktan koruma vb) Turfandacılık (erkencilik, geççilik) Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Açıkta Sebze Yetiştiriciliği Sebze bahçesinin yerinin seçilmesi Ekolojik etmenler: İklim Toprak Ekonomik etmenler: Ulaşım kolaylığı Köye yakınlık Fabrikalara yakınlık Kredi olanakları Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

7.3.1.2. Sabit tesislerin planlanması ve kurulması
Bahçenin çevrelenmesi Saklama ambalaj evleri, depolar Ahırlar, gübrelik Fide yastıkları Yollar Ana ve yan parseller Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Fide yastıkları Güneye doğru meyilli, kuzeyi kapalı, gün boyunca güneş alan, rüzgârdan etkilenmeyen kuytu yerde olmalıdır. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Yastık Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Ana ve yan parseller Ana parselle üzerinde bölünen tâli parsellerde ‘tava, ‘tahta’, ‘masura’ yapılır. Tava: bitkilerin yetiştiği yer ile su arkı aynı hizadadır. Tahta: bitkilerin yetiştiği yer yüksekte, su arkı tabanı cm aşağıdadır. Masura: cm derinliğinde iki ark arasında balık sırtı gibi yükseltilmiş toprak yığınıdır. Genişliği cm uzunluğu 5-50 m olabilir. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Tava – Tahta – Masura Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

7.3.2. Örtüaltı Sebze Yetiştiriciliği
Alçak sistemler: Toprak malçlaması, Plastik örtüler, Sıcak-ılık-soğuk yastıklar, Alçak tüneller Yüksek sistemler Yüksek plastik tüneller Serler (seralar) Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Toprak malçlaması Malçlama: toprağın üstüne siyah veya beyaz plastiklerin serilmesinden sonra üzerinde sebze yetiştirilmesi. Plastik koruyucu toprağın ısınmasını sağlayarak erkencilik sağlar. Meyvenin toprak ile temasını keserek kirlenmemesini, toprak kökenli hastalık ve zararlılardan korunmasını sağlar. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Malçlama Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Alçak tünel Yüksekliği cm, genişliği cm, uzunluğu m, yarım daire kesitli koruyucudur. İskelet malzemesi kargı, kamış, ağaç dalları, sert plastik, galveniz boru olabilir. Isıtılmadığı için erken ilkbahar ve geç sonbaharda günlük koruma sağlayabilir. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Yüksek plastik tünel Yüksekliği m, genişliği 3-5 m, uzunluğu m’dir. İskelet malzemesi boru veya ağaçtan yapılır. İstenirse içine basit ısıtıcılar yerleştirilebilir. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Ser (sera) İklim şartlarının elverişli olmadığı dönemlerde plastik veya cam örtülü kalıcı yüksek yapıdır. Kuruluş şekillerine göre: bireysel, bitişik, blok Büyüklüklerine göre: büyük, orta, küçük Konstrüksiyon malzemelerine göre: ahşap, çelik, alüminyum, sert plastik, kamış, beton Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Ser (sera) devam Örtü malzemelerine göre: cam, yumuşak veya sert plastik, suni elyaf Isıtılma durumlarına göre: sıcak, ılık, soğuk. (Güneş, jeotermal, kömür, odun, doğal gaz, elektrik) Kullanım amaçlarına göre: yetiştirme, muhafaza, teşhir, fide, ıslah, araştırma Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Karık Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Sebze – Tek sıralı – çift sıralı – çok sıralı

BÖLÜM 8: YILLIK BAKIM İŞLERİ
Toprak işleme Budama Sulama Gübreleme Hastalık, zararlılar, yabancı otlarla mücadele Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

8.1. Meyve Bahçeleri ve Bağlarda Yıllık Bakım İşleri
Toprak İşleme Amaçları: a) Yabancı otlar ile mücadele b) Toprağın havalandırılması, ısınması c) Bitki besin maddelerinin bitkiler tarafından alınabilir duruma getirilmesi d) Kaymak tabakasının kırılarak su kaybının önlenmesi Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Budama, Terbiye Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Sulama – Yararları Kök büyümesi-gelişmesi Sürgün büyümesi-gelişmesi Gövde ve taç büyümesi-gelişmesi Çiçek tomurcuğu oluşması-gelişmesi Meyve dökümleri Meyve verimi-kalitesi Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Sulama – Zararları Aşırı vegetatif büyüme-gelişme Sonbaharın geç zamanlarına kadar yapılan sulama, sürgünlerin zamanında pişkinleşmemesine ve kışın donmasına Aşırı büyüyen yaprak gölgeleme yapar Derim öncesi, meyvenin, tad, renk, yola dayanımını azaltır Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Sulama – Zararları devam
5. Olgunluğa yakın zamanda, meyveyi çatlatır 6. Üretim masraflarını artırır 7. Bitki besin maddelerinin yıkanmasına neden olur 8. Tuzlanmaya, çoraklaşmaya neden olur Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Sulama Zamanının Belirlenmesi
Yerçekimi suyu Tarla kapasitesi (TK) Sürekli (devamlı) solma noktası (SSN) Kullanılabilir su kapasitesi: TK - SSN Higroskopik (bağlı) su Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Sulama Zamanları Kış İlkbahar Yaz Sonbahar Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Sulama Aralığını Belirleyen Etmenler
İklim Toprak Bitki Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Sulama Yöntemleri Tava Karık Yağmurlama Damla Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Gübreleme Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Bitki Besin Maddeleri Makro N P K Ca Mg S Mikro Fe Mn Zn B Mo Cl Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Gübreler Organik Ahır gübresi, kompost, yeşil gübre, kan-kemik unu, pamuk küspesi İnorganik N’lu: amonyum sülfat, amonyum nitrat, üre) P’lu: normal, triple diamonyum, süper fosfat) K’lı: potasyum sülfat, potasyum nitrat) Kompoze: , , Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Gübrelemeye Etki Eden Etmenler
İklim Toprak Bitki Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Gübreleme Yöntemleri Toprak yüzeyine serpmek Toprak içerisine vermek Yapraklara püskürtmek Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

8.1.5. Hastalık, Zararlı, Yabancı Otlar ile Mücadele

Koruyucu Önlemler Tolerant/dayanıklı tür-çeşit seçimi Sağlıklı fidan Fidan, fidanlıktaki yetiştirildiği yerden bahçede daha derin/yüzlek dikilmemelidir. Yıllık bakım işlerinin zamanında ve uygun yapılması Hastalık, zararlı, yabancı ot gelişmesine izin verecek ortamdan kaçınılmalıdır. Etmenlerin yayılmaları önlenmelidir (vektör kontrolu vb.) Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Mekanik mücadele: enfeksiyonlu dallar toplanıp toprağa gömülür/yakılır Kimyasal mücadele: ilaç ile ilaçlama: tomurcuklar patlamadan önce ilaçlama: çiçekler açılmak üzereyken ilaçlama: taç yapraklarının ¾’ü döküldükten sonra ve diğer ilaçlamalar: duruma göre gerekli oldukça Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Fungisit: funguslara karşı Bakterisit: bakterilere karşı İnsektisit: böceklere Akarisit: akarlara karşı Nematisit: nematodlara karşı Herbisit: yabancı otlara karşı Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

8.2. Sebze Bahçesindeki Yıllık Bakım İşleri

BÖLÜM 9: BAHÇE BİTKİLERİNİN MUHAFAZASI VE PAZARA HAZIRLANMASI

Türkiye’de üretilen bahçe bitkilerinin yaklaşık %25-40’ı hasat ve sonrası aşamalarda çeşitli nedenlerle kayıp olmaktadır. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Muhafaza Üründeki metabolik olayların hızını azaltarak ürünün pazarlama aşamasına kadar kalite (nitel) ve kantitesinin (nicel) korunacağı şartlarda bekletilmesidir. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Muhafazanın yararları
Ürünün nitelik ve nicelik kayıpları azaltılır. Pazarlama süreci uzatılır. Ürünün üretim endüstrisi geliştirilir. İstihdam olanağı artırılır. Etkin işgücü kullanımı sağlanır. İhracatta süreklilik sağlanır. Üretici ve tüketici arasında fiyat dengesi oluşturulur. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Kayıpların Sınıflandırılması
Doğrudan üründeki değişimlerden kaynaklanan kayıplar Ürün kaybı Besin değerindeki kayıplar Duyusal kalite kaybı Renk değişimi Su kaybı Pektin parçalanması sonucu dokuda yumuşama Organik asit vb. değişiminden dolayı tadın etkilenmesi Uçucu bileşiklerin konsantrasyonundaki değişim Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

B. Ekonomik kayıplar 1. Materyal kaybı 2. Enerji ve işgücü kaybı 3. Kârdan kayıp 4. İyileştirme masrafı 5. Atık materyallerin imha masrafı Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Hasat (Derim, Toplama) Bitki veya toprak üzerinde belirli bir olgunluk aşamasına erişen veya gelişmesini tamamlayan ürünlerin ana besin kaynağından ayrılması ya da topraktan sökülmesi işlemidir. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Ağaç olumu Ürünün hasat edilmeye hazır olma durumudur. Ancak ürünün, ana bitkiden ayrıldıktan sonra en yüksek yeme kalitesine ulaşmak için gereken olgunlaşma olaylarının tamamlanması için zamana ihtiyaç vardır. Örneğin kavun, armut, Trabzon hurması, muz, limon,vb. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Yeme olumu Ürünün tüketime veya teknolojik değerlendirilmeye uygun olma durumudur. Dış görünüş ve tad bakımından tüketici tarafından en çok beğenilen durumdadır. Örneğin kayısı, şeftali, kiraz, vişne, erik, çilek, portakal, hıyar, karpuz, vb. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Muhafaza bazı türlerde ağaç olumu ile yeme olumu arasındaki sürede uygulanırken, bazı türlerde yeme olumu süresince uygulanır. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Bahçe ürünlerinde olgunluk belirleme kriterleri
Kabuk zemin (alt) rengi: elma, armut ayva, şeftali, kayısı, bazı erik Kabuk üst rengi: üzüm, erik, kiraz, vişne, çilek Meyve eti sertliği: elma, armut ayva, şeftali, kayısı, bazı erik Nişasta miktarı: elma Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

5. Meyve suyu (usare) miktarı: turunçgiller 6. Suda çözünebilir kuru madde (SÇKM) miktarı: kiraz, vişne, erik, şeftali, kayısı, üzüm 7. Titre edilebilir asit (TA) miktarı: 8. Olgunluk indisi: SÇKM / TA: turunçgiller 9. İrilik ve şekil: şeftali, elma, armut, kavun Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

10. Meyvenin bitkiden ayrılma durumu: kavun, şeftali, kayısı, domates 11. Tam çiçeklenmeden sonra geçen gün sayısı: elma, armut 12. Solunum ve içsel etilen üretim hızı: klimakteriyum Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Soğukta Muhafaza Yöntemleri
Amaç, düşük sıcaklığın metabolik aktiviteyi yavaşlatıcı etkisinden yararlanmaktır. Nasıl? Fiziksel yöntemler: Kimyasal yöntemler Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Doğal soğutmalı depolar Doğal havalandırmalı Yapay havalandırmalı Yapay havalandırmalı depolar Doğrudan soğutmalı Dolaylı soğutmalı Kontrollu atmosferde muhafaza Değiştirilmiş atmosferde muhafaza Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Bahçe Ürünlerinin Pazara Hazırlanması
Amaç, ürün içerisinde bulunan istenmeyen materyalleri uzaklaştırmak, benzer özellikte olanlarını seçmek ve ürünün pazarlanabilecek olan bölümünün değerini artırmaktır. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Paketleme evi Fırçalama Yıkama Fümigasyon Mumlama Boylama Depolama Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Ambalajlama Gaz değişimini ayarlamalı, su kaybını en aza indirmeli, ürünü mekanik zararlanmadan korumalı, ürünü mikrobiyolojik bulaşmadan uzak tutmalıdır. Karton, tahta, plastik kutu; kasa; plastik torba; çuval Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

BÖLÜM 10: BAHÇE BİTKİLERİ TARIMINDA BÜYÜMEYİ DÜZENLEYİCİLERDEN YARARLANMA Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Fitohormon: bitki bünyesinde oluşup bitki büyümesini yöneten bileşiklerdir. Özellikleri: Bitki bünyesinde oluşması Oluştuğu yerden başka bir yere taşınabilir olması Taşındığı yerde değişik yaşam olaylarını yönetmesi/düzenlemesi Çok küçük konsantrasyonda etkisini gösterebilmesi. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Hormon: doğal Bitki büyümeyi düzenleyici maddeler (BBDM): yapay Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Bitki Büyümesini Düzenleyici Maddeler (klasik)
Büyümeyi uyarıcılar Oksinler Gibberellinler Sitokininler Büyümeyi engelleyiciler 4. Dorminler 5. Etilen Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Bitki Büyümesini Düzenleyici Maddeler (yeni)
Büyümeyi uyarıcılar - Brassinosteroidler - Jasmonik asit - Salisilik asit Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Oksinler uyarıcı 1910, 1926’da keşfedilmişlerdir. IAA: indol asetik asit (doğal) IBA: indol bütirik asit (yapay) NAA: naftelen asetik asit (yapay) 2,4-D: 2,4-dikloro fenoksi asetik asit Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Gibberellinler uyarıcı
Gibberella fujikuroi fungusunun Japonya’da çeltik (Oryza sativa) bitkilerinin daha hızlı büyüyüp erken çiçek açtıkları gözlenmiş. Gibberellin A (doğal) = GA3 (gibberellik asit) Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Sitokininler uyarıcı 1964’te mısırdan (Zea mays) Zeatin (doğal) saflaştırılmıştır. BA: benzil adenin (yapay) BAP: benzil amino pürin (yapay) Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Dorminler engelleyici
Absizin (doğal, absizik asit, ABA), pamukta (Gossypium hirsutum) küçük meyvelerin dökülmesine neden olur. AMO-1618, Phosphon, Alar, Cycocel (Chlorcholiinchlorid, CCC) (yapay) Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Etilen engelleyici C2H4 gazı (doğal) Metiyonin amino asidinden sentezlenir. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

AMO-1618 ve Phosphon ile oluşan bodurluk, gibberellin biyosentezini engellenmesi sonucudur. Oksinler, tohumların çimlenmesine etki etmez. Gibberellinler, tohumların çimlenmesine etki eder. Sitokininler tek başına etkili değilken sitokinin+gibberellin etkilidir. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Absizik asit tohumları dinlenmede tutar. Gibberellin sentezi az olan bitkiler bodurlaşır. Buğday, fasulye, bezelye, mısır, patatese yüksek dozda gibberellin uygulanırsa sürgün uzunluğu fazla artarak verim düşer. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Meyvede Ca noksanlığı nedeni ile oluşan acı benek hastalığı, büyümeyi engelleyici maddeler ile azaltılmıştır. Büyümeyi engelleyiciler tepe tomurcuğu hakimiyetini (baskısını) ortadan kaldırır. Örneğin %0.5’lik Cycocel uygulanan domateslerde tepe tomurcuğu kesilmeden yan tomurcukların sürdüğü gözlenmiştir. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Büyümeyi Düzenleyici Maddelerin Kullanılma Alanları
Kök oluşumu: oksinler Dinlenme süresinin kısaltılması: gibberellinler Geç dondan koruma: oksinler, tomurcukların sürmesi geciktirir Çiçek ve küçük meyve seyreltmesi: oksinler (NAA, naftalen asetamid) Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Hasadı kolaylaştırmak: etilen, kiraz, vişne, zeytin Çekirdeksizliği artırmak, salkım seyreltmek, tane iriliğini artırmak: gibberellik asit, üzüm F1 melez hıyar tohumu üretimi: gibberellinler, erkek çiçek açtırır. Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

Uygulama Sınavı Uygulama Sınavı (Bütünleme) 20.05.2015 22.05.2015

Final Sınavı Salı 13:00 ADÜ ZF C1-Z01 Bütünleme Sınavı Salı 13:00 Ağaoğlu ve ark (Zeynel DALKILIÇ)

BB201 BAHÇE BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "BB201 BAHÇE BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim

Giriş

Sosyal ağ üzerinden giriş yapmak:

BB201 BAHÇE BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "BB201 BAHÇE BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim