Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler: Hacettepe Açık Arşiv Uygulaması

... konulu sunumlar: "Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler: Hacettepe Açık Arşiv Uygulaması"— Sunum transkripti:

1 Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler: Hacettepe Açık Arşiv Uygulaması
Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

2 Plan Bilimsel Yayıncılık Açık Erişim Kurumsal Arşivler
Hacettepe Açık Erişim / Kurumsal Arşiv Uygulaması Türkiye’de Neler Yapılabilir? Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

3 Bilimsel dergiler pahalı
Bilimsel Dergi Sayısı hakemli dergi Yılda 2,5 milyon makale Bilimsel dergiler pahalı Ekonomik model aboneliğe / kiralamaya (lisans) dayalı Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

4 Kısır Döngü Bilimsel dergi fiyatlarının yükselmesi
Bazı kütüphanelerin aboneliklerini yenileyememesi Yayıncıların kaybettikleri geliri mevcut abonelerden sağlamak için abonelik fiyatlarını yeniden yükseltmeleri Yayıncıların kaybettikleri geliri . . . . . . Dergi fiyatları “esnek” değil: hizmeti alan (araştırmacı) ile parayı ödeyen (kütüphane) farklı Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

5 Bilimsel Yayıncılıkta Rekabet Yok
Yayınevleri kolayca tekel oluşturabiliyor Dergi fiyatları “esnek” değil Tetrahedron Letters 1974  200 USD 1997  7176 USD 2005  USD Kütüphaneler dergi bütçelerinin %30-%50’sini Elsevier dergilerine harcıyorlar Tetrahedron Letters fiyatı 31 yılda 61 kat artmıış! Bunun nispeten yavaşlamasına neden olarak da ACS tarafından yayımlanan AE dergisi Organic Letters gösteriliyor. OL’nin etki faktörü ISI’ye göre TL’yi geçmiş. Bilimsel (STM) yayıncılıkta rekabet yok ve Elsevier’e harcanan bütçe oranları için kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004, Bölüm 4. Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

6 Bazı yayıncıların fiyatlarını artırarak pazar paylarını artırma potansiyeli var!
The Competition Commission report commented that price competition does not occur in the STM journal market: "if a very well-regarded but expensive journal increases its price further, it is the cheaper, but less-well regarded journals in the same field that are cancelled, so that the subscription to the leading journal can be maintained. This means that a publisher sometimes has the potential to increase his market share by raising his prices".[172] This feature of the market is well illustrated by a graph based on an analysis by Credit Suisse First Boston. See figure 5, below: Reed Elsevier typically accounts for 30-50% of library acquisitions budgets.[173] If a library has a nominal budget of 100 units, a 3% increase in budget would give it 3 additional units to spend. Figure 5 shows how many of those extra units Reed Elsevier would take if it increased its prices by a rate of 6.85% from a number of starting positions, expressed as percentages of the total library budget.[174] At a 30% share of the library's budget, Reed Elsevier would take just over 2 of the units. At a 50% share, it would take 3.4 units, 0.4 units more than the library's budget increase allowed. Thus, because library budgets generally have a fixed ceiling, by increasing prices, the publisher with the largest share of the budget can gain an even greater share and may also force other publishers out of the budget altogether. Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004 Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004 Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

7 Bilimsel Yayın Sürecinde Kamu Kaynaklarının Kullanımı
Araştırma projeleri Hakemlik yapan akademisyenlerin maaşları Bilimsel yayınları alan kütüphaneler Üniversiteler aynı ürün için üç kez ödeme yapıyorlar “Başka hangi işte müşterilerden alınan mal gene aynı müşterilere müthiş fiyatlarla satılır ve kalite kontrolü de gene aynı müşteriler tarafından yapılır?” [116] A 2004 report by the investment bank Credit Suisse First Boston concluded that "we would expect governments (and taxpayers) to examine the fact that they are essentially funding the same purchase three times".[117] Hükümetlerin ve vergi verenlerin aynı malın üç defa satın alınmasını gözden geçirmeleri gerekiyor. Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004 Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

8 Açık Erişim Tanımı “1. ücretsiz. . .[çevrimiçi, tam metin] erişim
“2. [Açık erişim] eserin tam bir sürümü... açık erişime, sınırsız dağıtıma, birlikte çalışabilirliğe ve uzun dönemli arşivlemeye olanak sağlamak için... en azından bir çevrimiçi arşivde depolanır.” Yazarın tüm kullanıcılara eserine ücretsiz erişim, kopyalama, kullanma, dağıtma, iletme, eseri kamuya gösterme ve kişisel kullanım için az sayıda basılı kopya yapmalarına izin vermesi Eserin yayından hemen sonra bir kurum ya da bilimsel dernek tarafından standart formatta açık erişime, sınırsız dağıtıma ve uzun süreli arşivlemeye olanak sağlayacak şekilde çevrimiçi bir arşivde depolanması Kaynak: Bethesda Statement on Open Access Publishing June 20, Kaynak: Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

9 Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002
Kendi kendine arşivleme Açık Erişim dergileri BOAI Daha adil ve etkin bir iletişim sistemine geçmek için iki paralel ve birbirini bütünleyen strateji belirledi: Kaynak: Prosser, 2003 Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

10 Kendi Kendine Arşivleme
Yayıncıların tutumu Yayıncıların %92’si onaylıyor Yazarların tutumu Ama toplam makalelerin %20’si herkese açık Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

11 Yayıncıların Tutumu 8919 (%100) 107 % Yayıncılar
Yazar/kurum tarafından arşivlemeye (self-archiving) zaten yeşil ışık yakan dergilerin oranı artmaya devam ediyor (%92) Kendi kendine arşivlemeye yeşil ışık yakan Dergiler % Yayıncılar 8919 (%100) 107 Henüz değil 695 %8 34 %32 Ön baskı 2470 +%27 (= %92) 7 +%7 (= %69) Son baskı 5754 %65 66 %62 Kaynak: Brody & Harnad, 2004 Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

12 Açık Erişim Araştırmanın Etkisini Artırıyor
Açık Erişim makalelere daha fazla atıf yapılıyor Kaynak: Harnad & Brody (2004) Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

13 Araştırma Etkisinin Artırılması Niçin Önemli?
1.5 billion lost annually in potential return on British science İngiltere’nin bilimsel araştırmalara yaptığı yatırımın potansiyel getirisinden kaybı yılda yaklaşık 2,7 milyar dolar Bunun temel nedeni mevcut akademik yayın ortamının sınırlı olması ve araştırma bulgularına kolayca erişilememesi (Stevan Harnad) The UK is losing around £1.5 annually in the potential impact of its scientific research expenditure, according to one of the key figures in the global open access publishing movement. Professor Stevan Harnad, Moderator of the American Scientist Open Access Forum and Professor of Cognitive Science at the University of Southampton's School of Electronics and Computer Science, has calculated the potential return on the investment in scientific research findings that are being lost to the UK each year through the limitations of the current academic publishing environment. Kaynak: Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

14 Açık Erişim Dergileri Yüksek abonelik fiyatlarına tepki olarak gelişti
Çeşitli konularda 2000’den fazla dergi Hakemli dergilerin %8,3’ü Erişim için abonelik gerekli değil Hakemlik ve yayın giderleri yazarlar / araştırmayı destekleyen kurumlar tarafından karşılanıyor (makale başına USD ödeme) Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

15 Directory of Open Access Journals
DOAJ –İsveç Lund Üniversitesinin bir girişimi (2003), halen 1816 dergi var rehberde (Mart 2005’de 1400 idi) fakat hala derginin sadece %7,5’ini oluşturuyor Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

16 Açık Erişim Gelişmeleri
Bazı üniversitelerde Açık Erişim zorunluluğu Bazı üniversitelerin kendi kurumsal arşivlerini ve e-baskı arşivlerini kurma girişimleri Michael Day’dan Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

17 Açık Erişim Girişimleri ve Bildirgeleri
Budapeşte Açık Erişim Girişimi Bethesda Açık Erişim Yayıncılığı Bildirgesi Berlin Bilgiye Açık Erişim Bildirgesi BM Bilgi Toplumu Dünya Doruk Toplantısı (WSIS) Bildirgesi OECD Kamu Destekli Araştırma Verilerine Erişim Bildirgesi IFLA Açık Erişim Bildirgesi-2004 Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 14 Şubat 2002 Bethesda Açık Erişim Yayıncılığı Bildirgesi- 20 Haziran 2003 Berlin Fen Bilimleri ve İnsani Bilimlerde Bilgiye Açık Erişim Bildirgesi - 22 Ekim 2003 BM Bilgi Toplumu Dünya Doruk Toplantısı Bildirgesi - 12 Aralık 2003 OECD Kamu Destekli Araştırma Verilerine Erişim Bildirgesi - 30 Ocak 2004 Türkiye de dahil 34 ülke tarafından imzalandı Eylül 2005’de OECD sadece araştırma verilerinin değil literatürün de açık erişime dahil edilmesini kararlaştırdı IFLA Bilimsel Literatüre ve Araştırma Dokümantasyonuna Açık Erişim Bildirgesi-24 Şubat 2004 Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

18 ABD Temsilciler Meclisi önerisi - Yaz 2004
Kamu Fonlarıyla Yapılan Araştırmaların Sonuçlarının Açık Erişim Arşivlenmesi ABD, Birleşik Krallık, Hindistan, Norveç, Hollanda, Almanya, Kanada, İskoçya, vd. ABD Temsilciler Meclisi önerisi - Yaz 2004 Birleşik Krallık Avam Kamarası Bilim ve Teknoloji Komitesi Raporu - Yaz 2004 Wellcome Trust Açık Erişim Zorunluluğu - 1 Ekim 2005 ABD, Birleşik Krallık, Hindistan, Norveç, Hollanda, Almanya, Kanada, İskoçya, vd. ABD Temsilciler Meclisi önerisi - Yaz 2004 Ulusal Sağlık Enstitüsü (NIH): Araştırma sonuçlarının yayımından itibaren bir yıl içinde açık erişim arşivlenmesi Birleşik Krallık Avam Kamarası Bilim ve Teknoloji Komitesi Raporu - Yaz 2004 “Araştırma kamunun parasıyla finanse ediliyorsa o zaman araştırma sonuçları kamuya bedava olmalıdır.” Ian Gibson, Komite Başkanı Hükûmet kabul etmedi Ama Birleşik Krallık Araştırma Konseyi (RCUK) Kasım 2005’de Açık Erişimi zorunlu hale getirmeyi planlıyor Wellcome Trust Açık Erişim Zorunluluğu - 1 Ekim 2005 Biraz sulandırıldı ve NIH public-access politikası haline geldi (NIH bir yıl içinde arşivleme önerisi getirdi ama zorunlu değil ve yayıncı iznine bağlı) RCUK de yayıncı izni öngörüyor) Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

19 Açık Erişim Arşivleri (Şubat 2006)
ABD (161) İngiltere (68) Kanada (32) Almanya (59) Fransa (27) Avustralya (23) İsveç (25) Hollanda (15) İtalya (21) Brezilya (43) Hindistan (15) Danimarka (7) Çin (5) Macaristan (4) İspanya (13) Belçika (9) Güney Afrika C. (6) Japonya (4) Türkiye 1 . . . 34 ülkede var (25 Ocak 2005) Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

20 Açık Erişim Yazılımları (Şubat 2006)
GNU Eprints (195) DSpace (129) ETD-db (22) OPUS (Open Publication System) (20) Bepress (25) CDSWare (8) HAL (3) ARNO (4) Diğer (180) Kaynak: archives.eprints.org Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

21 Açık Arşivler Girişimi
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

22 Açık Arşivler Girişimi Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI MHP)
Dizinleme yayın sürecinin bir parçası Yayınla ilgili bilgiler (yazar adı, eser adı, özet, anahtar sözcükler vs.) dolduruluyor Bu bilgiler ve arama amacıyla dizinleme Açık Arşivler arama motoru tarafından “harmanlanıyor” Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

23 Arama Mekanizmaları: OAIster
Son 12 ayda 248 yeni arşiv eklendi; kayıt sayısı yaklaşık 2,1 milyon arttı Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

24 Google Scholar Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

25 Kurumsal Arşivler Bir ya da daha çok üniversitenin / kuruluşun entellektüel ürünlerini kaydeden ve koruyan dijital derme Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

26 Kurumsal arşivlerdeki yayın türleri
Hakemli dergilerde yayımlanan makaleler Ön baskılar Son baskılar Tezler Teknik raporlar Kitaplar Öğrenim nesneleri Ek materyaller (veri, görüntü, vs.) Açık Erişim dergileri Çalışma metinleri . . . Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

27 Hacettepe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Açık Erişim Arşivi Uygulaması Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

28 İşletim Sistemi: Linux Fedora Core
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

29 Açık Erişim Yazılımı: Dspace
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

30 H.Ü. Açık Erişim Arşivleri
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

31 Arama Sonuçları Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

32 Dizin Bilgileri (Dublin Core)
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

33 Tam Metin Tez Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

34 Hacettepe Dspace Yazılımının Özellikleri
Farklı dermeler yaratılabilmesi Dermeye yeni giren belgelerin duyurulması Özelleştirme: MyDspace Yeni belge yükleme tanımlama, yükleme, doğrulama, lisans/telif hakları, geribildirim Yönetim edit işlemleri, erişim politikalarının tanımı, yetkilendirme, bölümleri/kullanıcıları yönetme, bilgi güncelleştirme Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

35 Farklı Dermeler Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

36 Son Yüklenen Belgeler Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

37 Özelleştirme: MyDspace
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

38 Yeni Belge Kaydetme Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

39 Tanımlama I Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

40 Tanımlama II Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

41 Yükleme I Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

42 Yükleme II Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

43 Yükleme III Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

44 Doğrulama Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

45 Lisans / Telif Hakları Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

46 Kayıt Tamam Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

47 Geribildirim: Otomatik Elektronik Posta Mesajı
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

48 Yeni Arama Sonucu Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

49 Dizin Bilgisi Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

50 Tam Metin (Sunuş Slaytları – PDF)
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

51 Edit İşlemleri Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

52 Yetkilendirme Politikası Tanımı
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

53 Kullanım/Erişim Politikasının Tanımı
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

54 Bölümleri Yönetme Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

55 Kullanıcıları Yönetme
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

56 Yapılanlar CNRI Handle Server’a kayıt (DOI numaralarının işlemesi için) Açık Arşiv Girişimine (OAI) kayıt OAIster arama motoruna kayıt Google Scholar’a kayıt Google Scholar – henüz Hacettepe arşivini taramıyor Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

57 OAI Registry Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

58 OAIster Hacettepe Arşivini tarıyor: “açık erişim”
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

59 Tarama Sonuçları Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

60 Yapılması Gerekenler Veri girişi
Uygulamanın Hacettepe’de yaygınlaştırılması Farkındalığın artırılması Uygulamanın diğer üniversitelerde yaygınlaştırılması Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

61 Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

62 Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

63 Açık Erişim Çözümleri: ePrints UK
Kaynak: Michael Day, Prospects for institutional e-print repositories in the United Kingdom. ( Bu ve bundan sonraki 3 slayt Day’den (2003) yararlanılarak hazırlanmıştır. Joint Information Systems Committee (JISC) destekli bir proje Focus on Access to Institutional Resources (FAIR) Programme’ının bir parçası OAI MHP aracılığıyla açık arşivleri ve konu arşivlerini (örneğin, arXiv), eğitim portallarını, 8 Kaynak Keşif Ağı’nı (RDN) tarayan ulusal hizmet sağlayıcı geliştirmek amaçlanıyor Web teknolojilerinin kullanımı Atıfların otomatik olarak ilişkilendirilmesi Kurumsal açık arşivlerin yaratılması ve yaşatılması Kaynak: Day (2003) Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

64 Türkiye’de Neler Yapılabilir?
“Farkındalık” yaratmak benzeri projeleri çoğaltmak Sorunun “bilimsel iletişim süreci” ile ilgili olduğunu görmek Kamu kaynaklarıyla yapılan araştırma sonuçlarını (makaleler, tezler, vs.) herkesin erişimine açmak Açık Erişimi araştırma desteğinin önkoşulu haline getirmek Uluslararası Açık Erişim bildirgelerini kurumsal düzeyde ve ülke düzeyinde desteklemek Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

65 Türkiye’de Neler Yapılabilir? (devamla)
Kendi kendine arşivlemeyi desteklemek Açık Erişim dergileri yayımlamak TÜBİTAK dergileri, ULAKBİM SBVT’de yer alan bazı dergiler Açık Erişim dergilerini (DOAJ) kütüphane kataloglarında listelemek Lisans anlaşmalarında Açık Erişim koşullarını gözetmek (ULAKBİM, ANKOS) Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI MHP) ile taranabilir kurumsal arşivler yaratmak ve yaşatmak Türkiye Kurumsal Arşivleri hizmeti sunmak Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

66 Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler: Hacettepe Açık Arşiv Uygulaması
Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli