Öğretim Görevlisi Özge ELİÇİN Uludağ Üniversitesi Üniversitesi

... konulu sunumlar: "Öğretim Görevlisi Özge ELİÇİN Uludağ Üniversitesi Üniversitesi"— Sunum transkripti:

1 Öğretim Görevlisi Özge ELİÇİN Uludağ Üniversitesi Üniversitesi
Zihinsel Yetersizlik Nedenleri & Zihinsel Yetersizliği Olanların Özellikleri Öğretim Görevlisi Özge ELİÇİN Uludağ Üniversitesi Üniversitesi

2 ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİN NEDENLERİ
DOĞUM ÖNCESİ NEDENLER: Doğum öncesi nedenler incelendiğinde kromozom anormallikleri, annenin geçirmiş olduğu hastalıklar, alkol ve sigara kullanımı, kurşun zehirlenmesi, geçirilen kazalar ve travmalar bu grup içerisinde yer alan nedenlerdir.

3 DOĞUM ÖNCESİ NEDENLER KROMOZOMAL BOZUKLUKLAR: Her hücrede tüm insanların 23 kromozomu vardır ve her kromozom anne ve babadan gelen çiftlerden meydana gelmektedir. Kromozomal bozukluk, anne babadan gelen kromozomların çok fazla ya da daha az olmasıyla ortaya çıkmaktadır.

4 Down sendromu: Genetik bir farklılık sonucunda insanda 21. kromozom çiftinde bir fazla kromozomun bulunması sonucunda ortaya çıkar. Vücutta fonksiyonel ve yapısal değişiklikler gözlemlenir. Bu kişiler zihinsel kavramada eksiklik, kendine has yüz görünümü ve öğrenme güçlüğü ile karakterize edilir. İnsanlarda bulunan hücreler genlerden meydana gelmiştir. İnsanın taşıdığı fiziksel özellikler, kişilik yapısı genlerde yer alır. Genler ise kromozomlarla birbirine bağlıdır.

5 Kromozomlar çiftler halinde kümelenmiş olup, 23 çift kromozom bulunmaktadır. Yani toplam 46 kromozom olmalıdır. Down sendromlu kişilerde bu sayı 47 tanedir. Buradan anlaşılacağı gibi hatalıktan ziyade, sadece genetik farklılıktan oluşan bir durum söz konusudur. Buna doğumda bir rastlanmaktadır. Annenin yaşının büyük olması en büyük etkenlerden biridir. Hamilelik sırasında ya da doğumda tanımlanabilen bir durumdur. Çocuklarda hafif veya orta şiddette zeka geriliği bulunabilir.

6

7 Frajil X: Frajil X Sendromu, zeka geriliğinin ve öğrenme güçlüklerinin en sık kalıtsal sebebidir. Frajil X sendromuna neden olan gene FMR1 adı verilir. X kromozomu üzerinde bulunan FMR1 genindeki mutasyon sonucu oluşur. Hastalığı bulunan kişilerin dörtte birine, epilepsi(sara) de eşlik eder. Hiperaktivite ve otistik bulgular (sosyal çekingenlik, göz temasından kaçınma) da sık görülür.

8 Frajil X sendromlu erkek çocuklarının hemen hepsinde, hafiften ciddiye kadar değişebilen farklı derecelerde öğrenme güçlüğüne rastlanır. Frajil X kromozomu bulunan kız çocuklarının ve kadınların çoğunun zekası normal olmakla birlikte üçte birinde öğrenme sorunları görülür. Hastalıktan etkilenen kızların ve kadınların çoğunda öğrenme sorunları hafif veya orta düzeydedir. Frajil X sendromlu çocuklarda görülen diğer sorunlar ise; geç konuşma, konuşma ve dil gelişimindeki bozukluklardır.

9

10 William sendromu: Williams sendromu veya Williams–Beuren Sendromu, ilk kez 1961 yılında Williams ve Beuren adlı doktorlar tarafından teşhis edilmiş ve tanımlanmış bir hastalıktır. Dünyada çok ender görülen genetik bir hastalıktır. Ortalama ’de bir görülebilen bu bozukluk, kız ve erkek çocuklarda eşit olarak ortaya çıkabilir. 7 numaralı kromozom çiftinin herhangi birinde meydana gelen hatadan dolayı meydana gelir.

11 Öğrenme güçlüğü, akademik beceri ve yeteneklerin (dinleme, konuşma, okuma, yazma, matematik vb.) kazanımında ve kullanımında önemli derecede güçlüklerle kendini gösteren heterojen bir grup bozukluğu içeren bir terimdir. Bu yetersizlikler ve güçlükler bireyin içsel özelliği olup, merkezi sinir sistemindeki aksaklıklardan kaynaklandığı varsayılmakta ve yaşam boyu sürebilmektedir.

12

13 Prader-Willi sendromu:
Bu sendrom babadan gelen 15. kromozomda var olan bir genetik özelliğin bozukluğundan ortaya çıkmaktadır. 2 evresi vardır. İlk evrede sürekli uyku, solunum problemi, cinsel organların az gelişmiş olması, aşırı iştah, büyüme hormonunun azlığı, ince ses tonu görülmekte; ikinci evrede hafif ya da orta derecede zihinsel gerilik, motor becerilerde gerilik, gecikmiş konuşma görülebilmekte ve bazı sağlık problemleri eşlik edebilmektedir.

14

15 METABOLİZMA İŞLEYİŞİNDEKİ SORUNLAR
Fenilketonüri: Kalıtsal metabolik bir hastalıktır. Bu hastalığın yeni doğan tarama testi ile erken tanı ve tedavisi mümkündür .Hastalığın bilgisi, anne ve babadan genler aracılığı ile bebeğe aktarılır. Çocuğun hasta olması için hem anne hem de babanın hastalık bilgisi için taşıyıcı olması gerekir. Bu çocukların protein ağırlıklı besinleri; yumurta, süt ve süt ürünleri, et ve et ürünleri, normal ekmek, kuru yemiş ve kuru baklagiller tüketmemeleri gerekmektedir.

16

17 BEYİN GELİŞİMİYLE İLGİLİ SORUNLAR
Mikrosefali : Genellikle doğuştan kızamıkçık ya da fetal alkol sendromu gibi durumların ikincil sonuçları olarak ortaya çıkmakta ya da radyasyon almanın sonucu olabilmektedir. Ufak, konik kafa, kamburumsu duruşa yol açan eğik omurga ve ağır derecede zihinsel yetersizlik olarak tanımlanmaktadır.

18

19 Hidrosefali : Beyin sıvısının akışıyla kafatasının giderek büyümesi ve hasar görmesi sonucunda ortaya çıkmaktadır. Hidrosefali annedeki enfeksiyonlar ve zehirlenmeler sonucunda ortaya çıkmaktadır. Birçok bebekte şantlar kullanılarak sıvının akıtılması sağlanmaktadır. Böylece hidrosefalinin olası olumsuzlukları azaltılmaya çalışılmaktadır.

20 HİDROSEFALİ

21 ÇEVRESEL ETKİLER Fetal alkol sendromu:
Annenin hamilelik süreci içinde içki içmesi anne karnındaki bebeğin fetal alkol sendromu adı verilen ciddi bir rahatsızlık riski altına sokmaktadır. Bu çocuklarda küçük göz kapakları, içeri göçük burun köprüsü, ince üst dudak, kalkık burun, farklı yüz özellikleri, küçük dişler, kalp hastalıkları ve en önemlisi yavaş fiziksel büyüme, kafa küçüklüğü gibi özellikler görülebilmektedir.

22 Doğum anı nedenler: Doğum anı nedenlerin başında bebeğin oksijensiz kalması,beyin sarsılmasından kaynaklanan beyin incinmesi gelmektedir. Doğum sonrası nedenler: Doğum sonrası nedenler içinde; çocuğun geçirmiş olduğu hastalıklar,geçirmiş olduğu kazalar,yetersiz beslenme ve fiziksel istismar sıralanabilmektedir.

23 Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrencilerin Özellikleri
BİLİŞSSEL ÖZELLİKLER Zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin hem uzun hem de kısa süreli bellekte bilgileri toplama ve bu bilgileri kullanmada problemleri vardır. Zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin öğrenebilmeleri için belirli bir süre öğrenilen bilgiye dikkat etmeleri ve dikkat dağıtıcı uyarıcıları kontrol edebilmeleri gerekmektedir. Zihinsel yetersizliği olan öğrenciler dili anlamada güçlük yaşarlar. Dil gelişimlerinde gecikme telaffuz ve konuşmalarında akıcılık problemleri normal gelişim gösteren akranlarından daha fazladır.

24 Hafif ve orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin bilişsel özelliklerinde yetersizlik, akademik başarılarının üzerinde de olumsuz etki yaratmakta bu bireyler normal gelişim gösteren akranlarından akademik alanlarda geri kalmaktadırlar. Yetersizliğin derecesine bağlı olarak zihinsel yetersizliği olan öğrenciler biliş ötesi becerilerde güçlük yaşamaktadırlar. Zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin öğrenme ortamlarında önemli kaygılar yaşamaktadırlar.

25 Sosyal Davranışsal ve Duygusal Özellikler
Zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin pek çoğu sosyal ilişkilerde güçlük yaşamaktadırlar. Zihinsel yetersizliği olan öğrenciler uyumsal davranışlarda güçlük yaşarlar. Bazı zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin bu grupta yer alan diğer bireylerden farklı olarak bazı davranışsal özellikleri de gösterebilmektedirler.

26 Fiziksel Sağlık Özellikleri
Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireylerin yetersizliği olmayan bireylerle karşılaştıklarında daha fazla sağlık sorunları yaşamalarına karşın , çok fazla tıbbi tedavi ihtiyaçları bulunmamaktadır. Zeka düzeyi düştükçe , ek sağlık sorunları ve tıbbi tedavi ihtiyacı da artmaktadır.

27 Kişilik Özellikleri Kendilerine güvenleri yoktur, bağımsız hareket etmekten çekinirler. Cesaretleri çok kolay kırılır. Amaca ulaşmak için fazla çaba harcamazlar. Geç ve güç dostluk kurdukları gibi dostluk süreleri çok kısadır. Sorumluluk almaktan kaçınırlar Kendi başlarına bir işe başlama arzuları yoktur. Birlikte oldukları kişinin duygu ve düşüncelerini kabullenmeleri güçtür.

28 İş ve Çalışma Özellikleri
Yaşıtları gibi bir iş sahibi olup üretken olmaktan büyük zevk alırlar Kontrol altında basit pek çok iş yapabilir ve meslek sahibi olabilir Parçadan bütüne gidilerek iş öğretildiğinde başarılı olurlar. Monoton işleri yapmada başarılıdırlar

29 Öğretim Ortamları ve Programları
Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere yönelik öğretim ortamları, en az kısıtlayıcı ortamdan en çok kısıtlayıcı ortama doğru sıralandığında; normal sınıf, kaynak oda, özel sınıf, özel eğitim okulu ve yatılı okul/bakım evleri gelmektedir. Zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin çoğunun hafif düzeyde zihinsel yetersizlikleri bulunmaktadır. Bu öğrencilerin normal sınıf ortamlarında yer almaları gün geçtikçe artmaktadır.

30 Bu bireylerin öğrenme hedefleri normal yaşıtlarınınkine oldukça benzerdir. Bu bireylerin ilköğretim ilk yıllarında işlevsel akademik beceriler, ilerleyen yıllarda mesleki eğitim alanında beceriler kazanmaları sağlanmalıdır. Normal sınıf ortamlarında destek hizmetler sağlanarak eğitim almaları/ kaynaştırmadan yararlanmaları bu bireyler için önerilmekte ve savunulmaktadır.

31 Zihinsel yetersizlikleri orta düzeyde olan bireyler genellikle okulöncesi dönemde gelişimlerindeki gerililiklerinden dolayı fark edilmektedirler. Zihinsel yetersizlikleri ağır ve çok ağır olan bireylerin neredeyse tamamı doğum da ya da hemen sonra fark edilmekte, birçoğunun ek engel ya da sağlık sorunları bulunmaktadır. Zihinsel yetersizliği olan bireyler için, eğitim programlarının temel hedefi, bu bireyleri toplumsal yaşama hazırlamak, bağımsız ya da en az bağımlı olarak yaşamlarını sürdürebilmelerini sağlamak için gerekli olan becerileri onlara kazandırmaktır.

32 İşlevsel akademik beceriler; iki ayrı anlamı ifade etmektedir
İşlevsel akademik beceriler; iki ayrı anlamı ifade etmektedir. İlki öğretilecek akademik becerilerin bireyin toplumda bağımsız bir birey olarak yaşayabilmesi çalışabilmesi için gerekli olan beceriler olmalıdır. İkinci anlamı ise becerinin uygulama yapabilecekleri şekliyle öğretilmesidir. Toplum temelli eğitim; zihinsel yetersizliği olan öğrenciye gereksinim duyduğu becerinin gerçek ortamında, kullanıldığı ortamda becerinin öğretilmesi. Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere bağımsız yaşamın bir parçası olan seçim yapma/ karar verme becerisinin de kazandırılması gerekir. Örn: bir restoranda yemek siparişi vermek.

33 Öğretmenlere Öneriler
Öğretmenler, yetersizliği olmayan öğrencilere uyguladıkları öğretim stratejilerini zihinsel yetersizliği olan öğrencilerine de uygulayabilirler. Ancak, bu öğrencilerin normal akranlarından daha fazla zamana ya da daha fazla öğretilen bilgi ya da becerinin tekrarına ihtiyaç duyduklarını göz önüne almaları gerekmektedir. Öğretilen beceriler, bağımsız olarak uygulamaya geçirmeden önce öğretmenin bu beceriye ilişkin pratik yapmasını sağlaması gerekir.

34 Öğretim sırasında, öğretmenin öğrenciye yakın olması öğretim materyallerinin nasıl kullanacağını göstermesini ve geribildirim ve ödül vermesini kolaylaştıracaktır.