TRAVMATİK YAŞANTILAR ve PSİKOLOJİK ETKİLERİ

... konulu sunumlar: "TRAVMATİK YAŞANTILAR ve PSİKOLOJİK ETKİLERİ"— Sunum transkripti:

1 TRAVMATİK YAŞANTILAR ve PSİKOLOJİK ETKİLERİ
Türk Psikologlar Derneği

2 PSİKOLOJİK TRAVMA  Kişinin kendisi, ailesi ya da yakınlarının fiziksel bütünlüğüne ya da yaşamına yönelik ciddi bir tehdidin olması, evinin ya da içinde bulunduğu toplumun aniden hasar görmesi, bir başka kişinin ciddi biçimde yaralanmasına ya da ölümüne tanık olunması gibi normal insan yaşantısının dışında olan ve herkeste fark edilir düzeyde stres yaratan olaylar travmatik olaylardır.

3 Travmatik Yaşantılar Yaşama yönelik tehdit Vücudun bütünlüğüne tehdit
En sevdiklerimize/yakınlarımıza yönelik tehdit İnanç sistemlerine tehdit

4 TRAVMA Doğal Afet

5 AFETLER Afetler, genellikle ani, yıkıcı, zaman sınırlı ve tüm toplumu etkileyen olaylardır. Ölüm, yaralanma, çok sayıda insanın evsiz kalması, yaşamsal hizmetlerin kesintiye uğraması gibi sonuçlara yol açıyorsa, felaket olarak adlandırılırlar.

6 Afetlerin Sınıflandırılması I
Doğal Afetler insan kontrolünün dışındaki etmelere bağlıdır kişiler bu tür afetleri Tanrı’nın ya da doğanın eylemleri olarak görürler önceden tahmin edilemeyen, kontrol edilemez ve yıkıcı olaylar nedeniyle, dünya bir süre için, güvenli olmayan bir yer olarak algılanır İnsanların yol açtığı afetler insanoğlunun kötü niyeti ya da hatalarına atfedilir önlenebilir olarak algılanması, kişilerde ihanete uğramışlık, başkalarını suçlama ve öfke duygularına yol açar

7 Afetlerin Sınıflandırılması II
Afetler aşağıdaki özelliklere göre sınıflandırılırlar: kişiler üzerindeki etki derecesi büyüklüğü ve yayılımı yeniden olma olasılığı

8 Birincil Boyut İkincil Boyut
Doğal afetler sonrasında kendini gösteren travmatik stres, afete bağlı olarak aynı anda maruz kalınan pek çok stres kaynağı ve bunların ikincil etkilerinin ortak bir sonucudur. Doğal afetlerin çok boyutlu stres kaynakları içerdiği bilinmektedir: Birincil Boyut Yaşamsal tehdit, ölüm ve yıkımla karşı karşıya kalma Çeşitli düzeylerdeki kayıplar İkincil Boyut Afet sonrası olumsuz çevresel koşullar İnsan-çevre ilişkisinin değişime uğraması

9 Afet Yaşantısının Aşamaları
Uyarı/Tehdit Aşaması Etki Aşaması Kurtarma/Kahramanlık Aşaması Toplumsal Dayanışma/İyimserlik Aşaması Farkındalık Aşaması Hayal Kırıklığı Aşaması Yeniden Yapılanma ve İyileşme Aşaması

10 Uyarı/Tehdit Aşaması Bazı afetler, ortaya çıkmadan önce, sinyaller verirler; bazılarıysa, hiçbir olacağına ilişkin hiçbir işaret vermeden gerçekleşir. Afetin ortaya çıkacağına ilişkin hiçbir uyarı olmadığında: maruz kalan kişiler kendilerini gelecekte yaşanabilecek felaketlere çok daha açık hissederler geleceğe yönelik güvensizlik, korku ve kaygı duyarlar Kendilerini ve sevdikleri kişileri korumak üzere hiçbir kontrole sahip olmadıklarını algılamak, kişiler için oldukça rahatsız edici olmaktadır. Uyarıların ardından gelen afetlerde ise: eğer kişiler uyarıları göz ardı etmişlerse ve felaket ağır kayıplarla sonuçlanmışsa, bu durum yoğun suçluluk duygularına neden olur.

11 Etki Aşaması felaketin etki boyutuna bağlı olarak çeşitlilik gösterir
felaketin kapsadığı alan (yayılımı), toplumda yol açtığı yıkım ve bireysel kayıplar ne kadar fazlaysa, psikolojik etkileri de o kadar yüksek düzeyde olur.

12 Kurtarma/Kahramanlık Aşaması
felaketin hemen ardından, hayatta kalma, diğerlerini kurtarma ve güvenliği sağlama birincil önceliklerdir strese bağlı olarak adrenalin düzeyinin yükselmesiyle birlikte kişilerin etkinlik düzeyi yükselirken gerçek üretkenlik düzeyi düşer kişilerin riski değerlendirebilme kapasitesi zayıflayabilir ve kişiye zarar verici sonuçlar ortaya çıkabilir kendini feda etme/adama davranışı sıklıkla gözlenir

13 Toplumsal Dayanışma / İyimserlik Aşaması
sürekli ve kolay erişilebilir destek travmatik yaşantının paylaşımı karşılıklı destek alışverişi toplumsal bağların güçlenmesi

14 Farkındalık Aşaması afet sonrası yardımların kısıtlılıklarının farkedilmeye başlanması maddi baskılar, mekanı değişikliği ya da hasarlı evlerde yaşama gibi pek çok güçlüğe bağlı stres fiziksel yıpranma tükenmişlik ve hayalkırıklığı

15 Hayal Kırıklığı Aşaması
terk edilmişlik, yalnız bırakılmışlık ve kırgınlık duyguları ortaya çıkar alınabilecek desteğin sınırlılığı ve kayıplar tüm gerçekliğiyle farkedilir tükenmişlik hali giderek artar, sağlık sorunları ortaya çıkmaya başlar toplumun diğer kesimlerine karşı yabancılaşma başlar motivasyon kaybı söz konusu olur maddi desteğin dengesiz dağılımı, çatışmalara ve gruplaşmalara neden olabilir toplumsal dayanışma ve desteğin azımsanması söz konusu olur

16 Yeniden Yapılanma ve İyileşme Aşaması
yaşamlarını düzene sokmaya yönelik sorumluluğu kabullenme çevrenin yeniden yapılandırılması kayıplarla tekrar yüzleşme yas sürecinin devam etmesi yeni çevreye ve yeni yaşantıya uyum sağlama ve bunları içselleştirme gereksinimi afet yaşantısıyla birlikte gelen kişisel olgunlaşma ve yaşam deneyiminin farkına varma

17 Etkilenme Boyutu Travmatik olayı yaşayan kişilerin/topluluğun %70’i akut dönemdeki olumsuz etkileri yaşar; sosyal destekle kendiliğinden normale döner. %15’i bu olumsuz etkileri oldukça az yaşar. %15’i ise yoğun olarak etkilenir ve travma sonrası stres bozukluğu gösterme riski taşır; uzun dönemli psikolojik müdahaleye gereksinim duyar.

18 Savaş ya da Kaç Tepkisi Strese karşı bedenimizin gösterdiği fizyolojik tepkiler herkes için ortaktır: Kan basıncının artması, kalp atışlarının hızlanması, terleme, solunumun hızlanması vb. Stres hormonunun salgılanmasıyla birlikte ortaya çıkan bu tepkiler, organizmayı tehdit eden durumlarda, tehdit kaynağıyla savaşmaya ya da ondan uzaklaşmaya/kaçmaya hazır hale getirerek bu durumla başaçıkmamızda yardımcı olur. Yaşanan stresin çok yoğun olduğu durumlarda, onunla başaçıkabilmek için salgılanan stres hormonu da aşırı miktarda olur. Tehdit karşısında organizma için yararlı olan bu hormon, fazla miktarda salgılandığı için, stres kaynağı ortadan kalktıktan sonra bile bir süre daha bedende kalır ve en ufak bir uyaranla karşılaştığında bedenin daha önceki tehdit durumunda verdiği stres tepkilerinin benzerlerini üretmesine neden olur. Asetata ilişkin ek bilgi 1: Stres kaynakları karşısında tüm bireylerde ortak olan “stres tepkisi” ya da diğer adıyla “savaş ya da kaç tepkisi” ortaya çıkar. Asetattaki bilgiler aktarılırken, örneklerle desteklenmesi yararlı olacaktır. Bunun için aşağıdaki örnekten yararlanılabilir: Örnek:“Strese karşı bedenimizin gösterdiği fizyolojik tepkiler herkes için ortaktır.Bir deprem anında, ilk olarak vücudumuzda bazı değişiklikler farkederiz (Kan basıncının artması, kalp atışlarının hızlanması, terleme, solunumun hızlanması vb.). Bu stres hormonunun salgılanmasıyla birlikte ortaya çıkan bu tepkiler, organizmayı tehdit eden durumlarda, tehdit kaynağıyla savaşmaya ya da ondan uzaklaşmaya/kaçmaya hazır hale getirerek bu durumla başaçıkmamızda yardımcı olur. Bu hormon sayesinde, zor durumla savaşabilmek için gücümüzün yetmeyeceği ağırlıkta dolapları, beton blokları kaldırabilir; ağır birini kucaklayıp oradan çıkarabiliriz. Yine bu hormon sayesinde, beynimiz tehlikeden biran önce kaçmak/uzaklaşmak için bedenimize çeşitli sinyaller gönderir. Stres hormonu sinir hücrelerindeki duyarlılığı azaltır ve örneğin kırılan camlar ayağımızı kestiği halde o an için bir acı hissetmeyiz.Yaşanan stresin çok yoğun olduğu durumlarda, onunla başaçıkabilmek için salgılanan stres hormonu da aşırı miktarda olur.Tehdit karşısında organizma için yararlı olan bu hormon, fazla miktarda salgılandığı için, stres kaynağı ortadan kalktıktan sonra bile bir süre daha bedende kalır ve en ufak bir uyaranla karşılaştığında bedenin daha önceki tehdit durumunda verdiği stres tepkilerinin benzerlerini üretmesine neden olur. Örneğin, en ufak bir gürültüde, vücudumuzda dolaşan bu hormon yeniden harekete geçer ve deprem anında yaşadığımıza benzer belirtiler (fizyolojik, zihinsel, duygusal) yeniden ortaya çıkar.” Etkinlik 2: Savaş ya da Kaç tepkisinin örneklendirilmesi Süre: 10 dakika Amaç: Katılımcıların, stres karşısında bedenin gösterdiği “savaş ya da kaç” tepkisini tanımaları, bu tepkinin herkes için ortak, yaşamı sürdürmeye yönelik ve yalnızca travmatik olaylar ardından değil, aynı zamanda gündeik yaşamda da stres karşısında ortaya çıkan normal bir tepki olduğunu görmelerini sağlamak. Aynı zamanda zorlu yaşantılar sonrasında görülen stres belirtilerinin ortaya çıkmasındaki rolünü açıklamak. Yapılacak Çalışma: Katılımcılardan, savaş ya da kaç tepkisine yönelik olarak kendi gündelik yaşamlarından, daha sonra da yaşadıkları daha zorlu olaylardan örnekler vermeleri ve iki farklı durumda ortaya çıkan stres tepkilerini karşılaştırmaları istenecektir. Asetata ilişkin ek bilgi 2: (bu bilgi bir sonraki asetata geçmeden hemen önce verilecektir) Savaş ya da kaç tepkisi, aslında yaşamsal değeri olan bir tepkidir. Örneğin, bu tepki olmasa karşıdan karşıya geçerken üzerimize bir araba geldiğinde kaçmayız ya da bir sınavımız olduğunda kaygı duymayıp çalışmayız. Ancak, gündelik yaşamdaki stres durumlarından farklı olarak, çok yoğun stres karşısında aşırı miktarda salgılanan stres hormonu, vücudumuzu sürekli tehlikeye karşı tetikte beklemesine yol açar ve bu durum da bazı travma sonrası stres belirtilerinin ortaya çıkmasında etkilidir.

19 Travma Sonrası Stres Belirtileri
Aşırı uyarılmışlık Yeniden yaşantılama Kaçınma

20 Fiziksel Belirtiler Yorgunluk / Bitkinlik Uyku bozuklukları Bedensel yakınmalar Bağışıklık sisteminin zayıflaması İştahta bozulma Cinsel ilgi kaybı

21 Bilişsel Belirtiler Bellek sorunları Kafa karışıklığı
Düşünme ve kavramada yavaşlık Hesaplamada, öncelikleri belirlemede ve karar vermede güçlük Dikkati toplamada sorunlar Sınırlı dikkat süresi Nesnelliğin zayıflaması Sürekli olarak afet hakkında düşünme Suçlama

22 Duygusal Belirtiler Kendisinin ve başkalarının güvenliği konusunda endişelenme Öfke Huzursuzluk Üzüntü, depresyon Rahatsız edici rüyalar Suçluluk Umutsuzluk İzole olmuş, kaybolmuş, tükenmiş hissetme

23 Davranışsal ve Sosyal Tepkiler
Aile ve arkadaşlardan uzaklaşma Aktivite azalması ya da artması Yaşananları sürekli anlatma isteği İletişim güçlükleri Mizah yoluyla başa çıkmaya çalışma Öfke patlamaları, sık sık tartışmalara girme Ağlama nöbetleri Dinlenememe Yeme alışkanlıklarının değişmesi Uyku alışkanlıklarının değişmesi İş başarısında azalma Alkol, sigara ya da ilaç kullanımında artış Sosyal içe çekilme, içe kapanma Anıları canlandıran yerlerden ya da etkinliklerden kaçınma

24 Bu Tepkiler Ne Zaman Sorun Haline Gelir?
Fiziksel, sosyal, davranışsal, zihinsel ve duygusal tepkiler, zorlu yaşam olaylarına maruz kalındığında kaçınılmaz ve normal tepkilerdir. Bu tepkilerin çoğu, bir kaç hafta ya da ay sürebilir ve zamanla, paylaşımla ve destekle giderek azalır. Bazen olay o kadar travmatik olur ki, bu belirtiler kendiliğinden ortadan kalkamayabilir.

25 Bu Tepkiler Ne Zaman Sorun Haline Gelir?
Kişi evinde, ailesinden giderek uzaklaşmaya başlıyor ve içine kapanıyorsa; aile ilişkisinde ciddi sıkıntılar yaşamaya başlıyorsa; iş yerinde hatalara, kazalara ve yaralanmalara yol açacak şekilde dikkati giderek azalıyorsa bu sorunlar gündelik yaşamını tehdit eden bir boyuta ulaşıyorsa bir ruh sağlığı uzmanıyla görüşmekte yarar vardır

26 TRAVMA Doğal Afet

27 TRAVMA Doğal Afet

28 Afet Sonrası Psikososyal Müdahaleler
Temel hedefimiz yaşam çizgisinde oluşan boşluğu kapatmak, geçmiş ve gelecek arasındaki köprüyü yeniden kurmak olmalıdır. Afet sonrası çevrenin etkili biçimde düzenlenmesi, stres kaynaklarının olabildiğinde azaltılması ve destekleyici faktörlerin devreye sokulması önem taşımaktadır.

29 Afet Ruh Sağlığı - Temel İlkeler -
Afet sonrası görülen stres belirtileri anormal bir olaya verilen normal tepkilerdir. Ruh sağlığı terimleri ve etiketleri, afet sonrası müdahalelere uygulanamaz. Afet ruh sağlığı çalışmalarının, hizmet verilecek topluma uygun olması gerekir. Müdahaleler afetin aşamasına uygun olmalıdır. Sosyal destek sistemleri toparlanma sürecinde çok önemli bir role sahiptir.

30 Okul Öncesi Çocukların Travma Sonrası Stres Belirtileri
Yaş Grubu Davranışsal Belirtiler Bedensel/Fizyolojik Belirtiler Duygusal Belirtiler 1-5 - altını ıslatma - parmak emme - anne-babaya yapışma - yalnız uyuyamama - sık ağlama - karanlıktan korkma - iştah kaybı - karın ağrısı - uyku sorunları/kabuslar - konuşma güçlükleri - tikler - kaygı - korku - aşırı uyarılmışlık - öfke patlamaları - üzüntü - içe çekilme

31 Okul Çağı Çocuklarının Travma Sonrası Stres Belirtileri
Yaş Grubu Davranışsal Belirtiler Bedensel/Fizyolojik Belirtiler Duygusal Belirtiler 6-11 - okul başarısında düşme - okulda ve evde saldırgan davranışlar - aşırı hareketlilik - bebeksi davranışlar - dikkati toplamada güçlük - anne-babaya ek bir yük getirmemek için çok kontrollü davranma - iştahta artma ya da azalma - baş ağrısı - karın ağrısı - uyku sorunları/kabuslar - okula gitmek istememe - arkadaşlardan uzaklaşma - sevdiği etkinliklerden uzaklaşma - öfke patlamaları - afetle ve güvenlikle aşırı meşgul olma

32 Davranışsal Belirtiler
Ergenlik Öncesi ve Ergenlik Dönemi Çocuklarının Travma Sonrası Stres Belirtileri Yaş Grubu Davranışsal Belirtiler Bedensel/Fizyolojik Belirtiler Duygusal Belirtiler 12-18 - okul başarısında düşme - evde ya da okulda isyankar davranışlar - sorumlu davranışlarında azalma - ajitasyon ya da enerji azalması - sosyal içe çekilme - iştahta artma ya da azalma - baş ağrısı - gastrointestinal sorunlar - tanımlanamayan acı ve ağrılar - uyku sorunları - sosyal etkinliklere yönelik ilgi kaybı - üzüntü ya da depresyon - otoriteye karşı direnç - yetersizlik, çaresizlik ve suçluluk duyguları - intihar düşünceleri

33 Risk Faktörleri afetin özellikleriyle ilişkili faktörler
- felaketin boyutu ve şiddeti - travmatik yaşantılara maruz kalma düzeyi çocuğun bireysel özellikleriyle ilişkili faktörler

34 Afetin Özellikleriyle İlişkili Risk Faktörleri
   Travmatik Yaşantılara Maruz Kalma Aile bireylerinden birini ya da kendisi için önemli bir başka kişiyi kaybetmiş olmak Aile bireylerinden birinin ya da kendisi için önemli bir başka kişinin yaralanmış olması Fiziksel olarak zarar görmüş olmak Göçük altında kalmak Yaralanma, ölüm gibi olaylara tanık olmak Afet sırasında bulunduğu yerin ya da Değer verdiği bir eşyayı kaybetmiş olmak Algılanan yaşamsal tehdit Deprem Sonrası Zorluklar Aileden uzak kalma (15 günden fazla) Evden ayrılma Yaşadığı mahalleden/şehirden ayrılma Okul değişikliği Arkadaşlarından uzak kalma Anne ve babanın işini kaybetmesi Temel gereksinimlerin yeterince karşılanamaması ·       

35 Çocuğun Bireysel Özellikleriyle İlişkili Risk Faktörleri
Cinsiyet - kız çocuklarının travma sonrası stres belirtisi gösterme olasılığı erkeklere oranla daha yüksektir Daha önceden gelen bir ruhsal sorunun olması Önceki travmatik yaşantılar Sosyal destek ağının zayıf olması Ailedeki stres düzeyinin yüksek olması

36 Okul Öncesi Çocuklara Yönelik Afet Sonrası Müdahaleler
Evdeki Müdahaleler ailenin gündelik rutinine geri dönmek fiziksel yakınlığı arttırmak ve güven sağlamak aile birlikteliklerine özen göstermek, çok gerekmedikçe çocuktan ayrılmamak geçici olarak çocuğun anne-babasının yanında yatmasına izin vermek oyun aracılığıyla duyguların ifadesini kolaylaştırmak medya aracılığıyla çocuğun travmatik sahnelere tanık olmasını önlemek afet güvenlik planı oluşturmak Okuldaki Mühadaleler afetler ve üstesinden gelmeyle ilgili, kitaplar okumak, öyküler anlatmak afetlerle ilgili boyama kitaplar kullanmak travmanın oyun aracılığıyla yeniden canlandırılmasına aracılık edecek oyuncaklar kullanmak grup oyunları düzenlemek güvenlik duygusunun ve kişisel sınırlarının yeniden oluşturulabilmesi için fiziksel teması arttırıcı oyunlar düzenlemek afet güvenliği ve kendini korumaya yönelik bilgilendirme yapmak öğrenci rollerine bir an önce dönmeleri için teşvik edilmesi öğretmen ve okul doktorunun risk grubuna girebilecek çocukları belirleyebilmeleri için hizmet içi eğitim verilmesi Anne-babalara yönelik eğitim broşürlerinin hazırlanması

37 Okul Çağı Çocuklarına Yönelik Afet Sonrası Müdahaleler
Evdeki Müdahaleler Olaydan öncekine göre daha ilgili ve dikkatli davranmak Saldırgan davranışları önlemek için yumuşak fakat kesin sınırlar koymak Duyguların ve düşüncelerin hem sözel hem de oyun yoluyla ifadesini teşvik etmek Yapılandırılmış fakat çok zorlayıcı olmayan bir aile düzeni sağlamak İleriye dönük güvenlik önlemleri konusunda konuşmak ve plan yapmak Okuldaki Mühadaleler Afetler üzerine tartışmak Serbest resim ve yazı saatleri düzenlemek Afetler ve üstesinden gelmeyle ilgili, kitaplar okumak, öyküler anlatmak Afete yönelik konularda rol oynama tekniği kullanmak Afetlere ilişkin kavramayı ve kontrolü arttırmak amacıyla okul projeleri düzenlemek Afet güvenliği ve afetlere hazırlık konusunda konuşmak Sakinleştirici teknikler öğretmek Risk grubunda yer alan çocuklar için bireysel ya da küçük gruplar halinde müdahaleler grupta bilgilendirme ve normalizasyon yapmak

38 Ergenlik Öncesi ve Ergenlik Dönemi
Ergenlik Öncesi ve Ergenlik Dönemi Çocuklarına Yönelik Afet Sonrası Müdahaleler Evdeki Müdahaleler Olaydan öncekine göre daha ilgili ve dikkatli davranmak Afet yaşantısıyla ilgili olarak, anne-baba dışındaki yetişkinlerle ve akranlarıyla konuşmasını teşvik etmek Toplumsal toparlanma çalışmalarında yer almasını teşvik etmek Fiziksel etkinlikleri teşvik etmek Önceki sosyal etkinliklere ve sorumluluklara yeniden dönmeyi teşvik etmek İleriye dönük güvenlik önlemleri konusunda ortak plan yapmak Okuldaki Müdahaleler Önceki yaş grupları için önerilen müdahalelerin tümü bu grup için de geçerlidir. Toplumsal dayanışmaya katkı sağlayacak okul programları geliştirmek Spor, sosyal ve kültürel etkinlikler ve okul topluluklarının çalışmalarını yeniden başlatmak Afete yönelik planlama yapmak Afetle ilgili konuları her dersin içeriği ile ilişkilendirerek aktarmak

39 Müdahale Hedefleri Afetin ve kayıpların kabullenilmesi
Duyguların, tanınması, adlandırılması ve ifade edilmesi Kontrol duygusunu yeniden kazanma Yaşla uyumlu rol ve etkinliklere geri dönme

40 Müdahalenin Temel Hedefleri
Afetin ve kayıpların kabullenilmesi ve yas sürecinde destek sağlama Yaşamın devam etmekte olduğu duygusunun yeniden oluşturulması         Aile ve gündelik yaşam düzeninin olabildiğince eskisi gibi ve düzenli biçimde sürdürülmesi (ailelere ve toplumsal kurumlara düşen sorumluluklar, ailelere destek sağlanması)         Gündelik alışkanlıklara geri dönülmesi

41 Müdahalenin Temel Hedefleri
Sosyal destek ağını harekete geçirmek ve güçlendirmek - Aile birlikteliğinin sağlanması / çocuğun uzun süre aileden ayrı kalmamasına özen gösterilmesi - Arkadaş ilişkilerinin devamlılığının sağlanması Duyguların, tanınması, adlandırılması ve ifade edilmesi Normalizasyon

42 Müdahalenin Temel Hedefleri
Kontrol duygusunu yeniden kazandırma - Belirsizlikle başbaşa bırakmamak ve güven vermek - Yaşla uyumlu rol ve etkinliklere geri dönme konusunda cesaretlendirme, olanak sağlama ⇩ paylaşım dışavurum yaşamın devam ediyor olduğu duygusu - İleriye dönük afet güvenlik planı oluşturuken katılımını sağlamak Travmatik sahnelere tanık olmasını önleme

43 Çocuğun Kayıplar Karşısında Verdiği Tepkiler
Kaygı ve korku Uyku bozuklukları Öfke Dikkat çekmek için yapılan davranışlar İçine kapanma ve çevreden uzaklaşma Üzüntü ve özlem Suçluluk Olanlarla ilgili oyunlar oynama Yaşından daha küçükmüş gibi davranma, bebeksi davranışlar Olayları, rahatsız edici bir şekilde tekrar tekrar yaşıyormuş gibi olma

44 Çocuğa Ölüm Haberinin Verilmesi - Öneriler -
Çocuğa olup bitenlerin anlatılması ertelenmemelidir. Ölüm haberi çocuğa verilirken sessiz ve sakin, tercihen çocuğun aşina olduğu ve kendini güvende hissettiği bir ortam seçilmelidir. Verilecek haber için çocuğu önceden hazırlamak gerekir Çocuğa açıklama yaparken açık ve doğru bilgileri, çocuğun yaşına uygun bir dil kullanarak aktarmak gerekir Çocuğa haberi verdikten sonra bir süre onunla oturup, eğer istiyorsa soru sormasına izin vermek önemlidir. Çocuğameydana gelenlerin, onların söyledikleri bir söz, yaptıkları bir davranış ya da düşündükleri bir şey nedeniyle olmadığının söylenmesi gerekir Çocuğun ölüm haberini aldığı dönemde çok zorunda kalınmadıkça anne-babasından ayrılmamasında yarar vardır Çocuğun da cenaze törenine katılması sağlanmalıdır.

45 Yas Sürecindeki Çocuğa Destek Olabilmek İçin Öneriler
Çocuğa önemsendiği, onunla ilgilenildiği ve bakılacağı duygusunu vermek gerekir. Çocuk, şu anda ona bakan kişiden de ayrılacağını düşünerek korkabilir. Bu nedenle, çocuğa gelecekte de onun yanında olunacağı ve kendisine iyi bakılacağı konusunda güvence verilmelidir. Fiziksel teması arttırarak güvende olduğu duygusu pekiştirilmelidir. Çocuğun anlatılanları nasıl anladığını görmek için onu dinlemek, duygu ve düşüncelerini anlatması için olanak tanımak gerekir. Ölümün nedenine ilişkin yanlış anlamalarının olup olmadığına dikkat edilmelidir. Çocuğun olanlarla ilgili konuşmasına, oyunlar oynamasına ve resimler yapmasına zemin hazırlanmalıdır. Evde, okulda veya yuvada eskiden kurulmuş olan düzenin devam etmesi sağlanmalıdır. Çocuğun dile getirdiği gereksinimlere ve tepkilere duyarlı olunmalıdır. Yuva ya da okuldaki sorumluların, olanlardan haberdar edilmesi ve bu yolla çocuğa en iyi şekilde destek verilmesi sağlanmalıdır.

46 Çocuğun Bir Uzmana Yönlendirilmesi Gereken Durumlar
Söz konusu tepkilerin afeti izleyen birkaç ay boyunca değişmeden ya da artarak sürmesi ve/veya çocuğun sosyal, zihinsel ve fiziksel işlevlerini bozacak düzeyde olması Çocuğun bu olağan tepkilerden pek çoğunu bir arada ve yoğun olarak göstermesi. Çocuğun davranışlarındaki değişimlerin birbirinden farklı pek çok durumda ya da ortamda görülmesi (örneğin, hem evde, hem de okulda arkadaşlarıyla birlikteyken). Çocuğun kendine zarar vermeye çalışması ya da vereceğini ifade etmesi.

47 AFET ÇALIŞANLARI ÜZERİNDEKİ PSİKOLOJİK ETKİLERİ
TRAVMATİK YAŞANTILAR AFET ÇALIŞANLARI ÜZERİNDEKİ PSİKOLOJİK ETKİLERİ                                                                                    Türk Psikologlar Derneği

48 Afet Çalışanlarının Karşılaşabilecekleri Stres Kaynakları
Olaya Bağlı Stres Kaynakları Mesleki Stres Kaynakları Çevresel Stres Kaynakları                                                                                       

49 Olaya Bağlı Stres Kaynakları
Kurtarma çalışmaları sırasında bir iş arkadaşının ölümüne ya da yaralanmasına tanık olmak Bir çocuğun ya da yetişkinin ölümüne ya da fiziksel zarar görmesine tanık olmak Uzun süren kurtarma çabalarından sonra bir afetzedenin hayatını kaybetmesi Duygu yükü ağır olan olayların içinde yer almak Afetzedeler ya da koşullarla özdeşim kurmak Görsel ve işitsel olarak çok rahatsız edici sahnelere tanık olmak

50 Mesleki Stres Kaynakları
Zaman baskısı Aşırı sorumluluk Fiziksel olarak zorlayıcı koşullar Duygusal olarak zorlayıcı koşullar Kaynakların sınırlılığı Yüksek beklentiler

51 Çevresel Stres Kaynakları
Afet çalışanları olumsuz çevresel koşullar altında çalışmalarını sürdürmek durumunda kalabilirler. Elverişsiz hava durumu Yangın Kimyasal zehirlenme olasılığının olduğu ortamlar vb.

52 Stres Tepkilerini Azaltmaya/Önlemeye Yönelik Öneriler
Afet çalışanlarının görevlerinin, minimum düzeyde stres içerecek biçimde planlanması ve düzenlenmesini hedeflenmelidir. Travmatik yaşantılara sürekli olarak maruz kalmanın olası etkilerini bilerek ve bunlara dikkat ederek çalışmaların yürütülmesi, önleme çalışmalarının temelini oluşturur. Stres kaynakları ve stres tepkileri, stres yönetimi becerileri ve teknikleri konularında hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimler düzenlenmelidir. Ekiplerin dönüşümlü çalışması sağlanmalıdır. Her iki saatte bir dakikalık dinlenme süreleri tanınmalıdır. Fiziksel sağlamlığı arttırmaya yönelik çalışmalar yapılmalıdır (egzersizler, düzenli beslenme, gevşeme tekniklerinin uygulanması, sigara alışkanlığını azaltmak vb.) Destekleyici kişiler arası ilişkiler ve sosyal etkinliklere önem verilmelidir. Çalışanların duygularını tanımlama ve ifade etme ve bu duyguları iş arkadaşlarıyla paylaşabilmelerini kolaylaştıracak paylaşım grupları düzenlenmelidir.

53 Afet Çalışmalarının Ödüllendirici Yanları
Afet çalışanlarının pek çoğu afetzedelere yardım etmenin son derece güzel duygular yaşattığını belirtmişlerdir. Afet çalışanları bir yandan yaşanan acı ve yasa tanık olurken, diğer yandan da insanoğlunun dayanabilme ve yaşamı sürdürebilme gücünü görürler. İnsanlara yaşamlarını yeniden kurma çabalarında yardımcı olabilmek son derece anlamlıdır.

54 Afet Çalışmalarının Ödüllendirici Yanları
Afet çalışanlarının pek çoğu afetzedelere yardım etmenin son derece güzel duygular yaşattığını belirtmişlerdir. Afet ruh sağlığı çalışanları bir yandan yaşanan acı ve yasa tanık olurken, diğer yandan da insanoğlunun dayanabilme ve yaşamı sürdürebilme gücünü görürler. İnsanlara yaşamlarını yeniden kurma çabalarında yardımcı olabilmek son derece anlamlıdır. Afetlerin ardından düzenlenen ruh sağlığı konusundaki uzun süreli programlarının kapanışında, çalışanlar sıklıkla, bu çalışmanın meslek yaşamlarının en doyurucu işi olduğunu vurgularlar.