Ders 1 ULUSLARARASI TİCARET VE DÖVİZ PİYASASI

... konulu sunumlar: "Ders 1 ULUSLARARASI TİCARET VE DÖVİZ PİYASASI"— Sunum transkripti:

1 Ders 1 ULUSLARARASI TİCARET VE DÖVİZ PİYASASI
1. Bölüm: Uluslararası Ticaret Teorisi Analizleri 12. Bölüm: Döviz Piyasası

2 Giriş Uluslararası İktisat:
Uluslararası Ticaret Analizleri: Uluslararası Ticaret Teorisi (International Trade Theory) ve Uluslararası Ticaret Politikası (International Trade Policy), Uluslararası Finans: Mal akımları uluslararası ekonomik ilişkilerde daima en eski ve en ağırlıklı yeri tutmuştur. Ancak teknolojinin ulaştığı boyutlar ve dünya hizmet ticaretindeki hızlı artışlar son yıllarda dikkatlerin daha yoğun biçimde hizmetler alanına yöneltilmesine neden olmuştur

3 Uluslararası Ticaret (Mal Akımları) -İhracat -İthalat
ULUSLARARASI EKONOMİ Uluslararası Ticaret (Mal Akımları) -İhracat -İthalat -Göreceli fiyatlar -Üretim, Tüketim Uluslararası Ticaret Teorisi Ülkeler hangi nedenle ticaret yaparlar Dış ticaretin yararları Dış ticaretin bileşimi Ticaret dengesini sağlayan göreceli fiyatların oluşumu Uluslararası Ticaret Politikası Hükümetin dış ticarete müdahalesi Amaçlar Araçlar Uluslararası Parasal İlişkiler (Mali Akımlar) Sınır ötesi para, sermaye ve ödeme akımları Döviz piyasası Kur değişmesi Ödemeler bilançosu Denkleşme mekanizmaları

4 I.ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ’NİN KAPSAMI
Uluslararası Ticaret teorisinin başlıca amacı, ülkeler arasındaki mal ve hizmet alım satımlarının nedenlerini açıklamaktır. Uluslararası Ticaret teorisine ilişkin analizler, bazı aşırı basitleştirici varsayımlar altında ülkelerin birbiriyle yapmakta oldukları ticaretin temelini, yani dış ticaret kazançlarını, dış ticaretin bileşimini ve göreceli reel fiyat ilişkilerini açıklamaya yönelik bilimsel faaliyetlerdir.

5 Uluslararası Ticaret Teorisi’nin yanıtlamak zorunda olduğu üç soru:
1. Ülkeler neden dış ticaret yaparlar, yani dış ticaretin kapalı ekonomiye göre ülkelere sağladığı yararlar nelerdir? 2. Bir ülke dış ticaretinin bileşimi nasıl açıklanabilir; yani bir ülkenin hangi malları ihraç, hangilerini ithal edeceği neye göre belirlenir? 3. Bir ülkenin ihraç fiyatları ile ithal fiyatları oranı, yani dış ticarette nisbi fiyatlar, ya da dış ticaret hadleri nasıl oluşmaktadır?

6 II. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNİN DOĞUŞU
Uluslararası ticaretin ilk kez bilimsel bir yöntemle incelenmesi Adam Smith’in 1776’da yayımlanan ünlü eseri “Ulusların Zenginliği” ile başlar. Sonralar bu teoriye David Ricardo, John Stuart Mill, Alfred Marshall, Eli Heckscher, Bertil Ohlin, John Maynard Keynes, Jacob Viner ve Paul Samuelson önemli katkılarda bulunmuşlardır.

7 Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu

8 II. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNİN DOĞUŞU MERKANTİLİZM (XVI-XVII. yy)
Merkantilist dönemden önce dünyada yaygın bir dış ticaretten söz etmek güçtür. Bu durumun tek istisnası uzak doğu ile Avrupa arasında yaşanan ve Türkiye’yi bir köprü durumuna getiren İPEK YOLU’dur Merkantilist dönem feodalitenin yerine ulusal devletlerin kurulmakta olduğu bir dönemdir. Yeni oluşan ulus devletlerin resmi ekonomi doktrini merkantilizm olmuştur. Merkantilizme göre dış ticaret politikasının temel amacı hazinenin altın stokunu artırmaktır. Yoğun devlet müdahaleciliğine dayanan bir doktrindir.

9 II. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNİN DOĞUŞU MERKANTİLİZM (XVI-XVII. yy)
İhracatın artırılmasına birinci derecede önem verirler. Mamul mal ithalinin kısıtlanmasını öngörür. Hammaddelerin ithali serbesttir. Merkantilistler altın girişlerini artırmak için ticaret filosunun gelişmesine de büyük ağırlık verir.

10 II. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNİN DOĞUŞU MERKANTİLİZM (XVI-XVII. yy)
Merkantilist doktrine göre dünya serveti (altın veya gümüş stoku) sabittir. O nedenle dış ticaret yapan ülkelerin arasında daima bir çelişki vardır. Ticaretten bir taraf kârlı çıkarken diğer taraf aynı ölçüde zarara uğrar Sanayi devriminden sonra (kas gücünün yerine buhar gücünün kullanılması ile) Merkantilizmin yerine liberal görüşler geçmeye başladı. Sanayi devrimi → Üretim “patlaması” → Yeni piyasa arayışları → Serbest ticaret veya ticarette liberalizm düşüncesinin yaygınlaşması

11 II. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNİN DOĞUŞU KLASİK LİBERALİZM
Adam Smith’in Ulusların Zenginliği adlı kitabındaki görüşleri Klasik Liberalizm ya da Klasik İktisat Ekolünün temelini oluşturur.

12 II. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNİN DOĞUŞU KLASİK LİBERALİZM’İN TEMEL GÖRÜŞLERİ
Bütün bireyler ekonomik çıkarlarına göre hareket ederler. (homo economicus-ekonomik insan) Devlet kişilerin bireysel girişim haklarını kısıtlamaz. (laissez faire, laissez passer – bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler) Bireyler kendi çıkarları peşinde koşmakla aynı zamanda toplumsal çıkarlara da hizmet etmiş olurlar. Ekonomik hayatta düzen sağlayan bir görünmez el (invisible hand) vardır.

13 Smith’e göre, toplam dünya serveti sabit değildir.
II. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNİN DOĞUŞU KLASİK LİBERALİZM’İN TEMEL GÖRÜŞLERİ Smith’e göre, toplam dünya serveti sabit değildir. Dış ticaret, uluslararası uzmanlaşma ve işbölümü doğurarak dünya kaynaklarının verimliliğini artırır. İki ülke bu şekilde daha yüksek üretim ve tüketim düzeylerine ulaşarak yaşam standartlarını artırırlar.

14 OYSA SMİTH VE KLASİK İKTİSATÇILAR
II. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNİN DOĞUŞU Merkantilizm – Klasik İktisat MERKANTİLİSTLER   MİLLİ SERVET = ALTIN + GÜMÜŞ İHRACAT > İTHALAT DÜNYA EKONOMİSİ STATİK  DÜNYA SERVETİ SABİT  EN İYİ POLİTİKA = İTHALATI KISIP, İHRACATI ARTIRMAK OYSA SMİTH VE KLASİK İKTİSATÇILAR  TOPLAM DÜNYA SERVETİ SABİT DEĞİL VE  SERBEST TİCARET ÜLKELERİN SERVETLERİNİ, DOLAYISIYLA DÜNYA SERVETİNİ ARTIRIR.  UZMANLAŞMA + İŞBÖLÜMÜ VERİMLİLİK DÜNYA ÜRETİMİ

15 II. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNİN DOĞUŞU
Uluslararası Ticaret Teorisi Analizlerindeki Standart Varsayımlar: İki ülke, iki mal, her ikisi de üretiyor, mallar homojen. Para yok, mal malla değiştiriliyor. Fiyatlar reel (mal ya da faktör miktarı). Mal, faktör piyasalarında tam rekabet. Devlet müdahalesi yok (gümrük tarifesi, kota vb. kısıtlamalar yok) İşgücü ülke içinde tam hareketli, ülkelerarası tam hareketsiz. Ekonomi tam çalışma durumunda. Taşıma giderleri sıfir

16 Uluslararası Ticaret Teorisinin Doğuşu
Emek-değer teorisi Adam Smith ve David Ricardo’yu da kapsayacak biçimde Klasik Ekol’e bağlı iktisatçıların değer konusundaki görüşleri “emek-değer” teorisi (labor theory of value) olarak bilinir. Bu yaklaşıma göre bir malın maliyeti (talep koşullarının bulunmaması durumunda o malın fiyatı) onun üretimi için harcanan emek miktarı ile ölçülür. Diğer yandan da emek, homojen (türdeş) bir üretim faktörü olarak kabül edilmiştir. Üretiminde göreceli olarak fazla emek kullanılan malın maliyeti daha yüksektir. Klasiklerin sadece emeği dikkate almasının nedeni; doğal kaynakların tanrı vergisi olduğu, semayenin ise biriktirilmiş ve üretim aracı biçiminde somutlaştırılmış emekten meydana geldiğidir.

17 MUTLAK ÜSTÜNLÜK TEORİSİ (Theory of Absolute Advantages)
Teori Adam Smith’in 1776 yılında yayınlanan “Ulusların Zenginliği” isimli eserinde ortaya atılmıştır. Adam Smith ( )

18 MUTLAK ÜSTÜNLÜK TEORİSİ (Theory of Absolute Advantages)
Bir ülke karşı ülkeye göre hangi malları daha düşük maliyetle üretiyorsa o malların üretiminde uzmanlaşmalı ve bunları ihraç ederek pahalıya üretebildiklerini dış ülkeden ithal etmelidir.

19 Bir işçinin bir günde üretebildiği mallar
MUTLAK ÜSTÜNLÜK TEORİSİ (Theory of Absolute Advantages) Bir işçinin bir günde üretebildiği mallar A Malı B Malı Amerika Birim veya 30 Birim Almanya Birim veya 80 Birim

20 KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜK TEORİSİ (Theory of Comparative Advantages)
Teori David Ricardo’nun 1817 yılında yayınladığı “Siyasal İktisadın ve Vergilendirmenin İlkeleri” kitabında ortaya atılmıştır. David Ricardo ( )

21 KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜK TEORİSİ (Theory of Comparative Advantages)
Önemli olan üretimde üstünlük derecesidir. Bir ülke, diğerine göre, hangi malların üretiminde daha yüksek oranda üstünlük sahibi ise o mallarda uzmanlaşmalıdır.

22 KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜK TEORİSİ ÖRNEK
Bir İşgünü ile üretilebilen mal miktarı Kumaş (metre) Şarap(litre) İngiltere Portekiz Her iki malda da İngiltere mutlak üstünlüğe sahiptir. İngiltere’nin kumaş üretimindeki üstünlüğü 8 kat, şarap üretimindeki üstünlüğü 2 kattır. İngiltere kumaş, Portekiz şarap üretiminde uzmanlaşmaya gitmelidir. Karşılaştırmalı üstünlük teorisine göre, iki ülke arasında dış ticaretin iki ülke açısından kârlı olabilmesinin şartı, uluslararası fiyat oranının iki ülke iç fiyat oranlarının arasında olmasıdır.

23 KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜK TEORİSİ ÖRNEK
Bir İşgünü ile üretilebilen mal miktarı Kumaş (metre) Şarap(litre) İngiltere Portekiz İç fiyatlar İngiltere’de 1 m kumaş = ½ lt şarap Portekiz’de 1 m kumaş = 2 lt şarap

24 KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜK TEORİSİ (Theory of Comparative Advantages)
İç fiyatlar İngiltere’de 1 m kumaş = ½ lt şarap Portekiz’de 1 m kumaş = 2 lt şarap Uluslar arası fiyat oranı 1mk=1ltş olsaydı İngiltere’nin dış ticaret kazancı ihraç edilen kumaş birimi başına ½ birim şarap Portekiz’in kazancı ihraç ettiği şarap başına ½ birim kumaş olacaktır.

25 KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜK TEORİSİ (Theory of Comparative Advantages)
Gerek Mutlak üstünlük gerekse de Karşılaştırmalı üstünlük modellerinde ticaretin nedeni ülkeler arasında emek verimliliğindeki farklardır. Ülkelerin hangi malları üretip ihraç edeceği ve hangisini de ithal edeceğini emek verimliliği belirlemektedir.

26 ULUSLARARASI FINANS: GİRİŞ
Genel bir tanımlamayla yabancı ülke paralarına veya para yerine geçen her türlü ödeme araçlarına döviz (foreign exchange) denir. Bankacılık uygulamalarında nakit yabancı paralara efektif döviz yada sadece efektif adı verirlir.

27 DÖVİZ PİYASASININ KAPSAMI
Döviz piyasası, yabancı paraların yada nakit para yerine geçen banka havalesi, ödeme emri, çek vs. gibi araçların kişiler, bankalar veya firmalar tarafından alınıp satıldığı piyasalardır.

28 I. DÖVİZ PİYASALARININ İŞLEMCİLERİ
1. Bankalar ve banka-dışı işlemciler 2. Dış ticaret ve dış yatırım işlemleri yapan kişiler ve firmalar 3. Spekülatörler ve arbitrajcılar 4. Merkez bankaları ve hazine 5. Döviz brokerleri 6. Enflasyondan korunmaya çalışan işlemciler

29 II.Döviz Talebi ve Döviz Arzı
Döviz piyasasının müşterileri, yani alıcı ve satıcı durumunda olanlar uluslararası ticari, mali işlem yapan veya spekülatif faaliyette bulunan gerçek kişilerle firmalar veya öteki kurumlardır.

30 Müşteriler çeşitli amaçlarla ulusal para karşılığında bankalardan döviz satın alabilirler. Satın alınan bu dövizler döviz talebini oluşturur. Aynı şekilde herhangi bir yolla döviz kazanan veya ellerinde döviz bulunduran kimseler ulusal para karşılığında bu dövizleri bankalara satmak isteyebilirler. Döviz arzı bunları kapsar.

31 Ana neden olarak herhangi bir anda toplam döviz talebi şu üç etkenden kaynaklanmış olabilir:
Mal ve hizmet talebi, Yurtdışına sermaye yatırımına bağlı talep, Spekülasyon ve kur riskinden korunmam amaçlı talep

32 Toplam döviz arzı da bunların tersinden oluşur:
Yabancı mal ve hizmet satışı Yabancıların yurtiçinde sermaye yatırımı yapmaları Spekülatif veya korunma amaçlı döviz satışı

33 Döviz Talebi ve Döviz Arzı Eğrileri
Döviz Kuru Toplam döviz talebi, ülkenin mal ve hizmet ithali ile yurt dışına ihraç edilmek istenen sermaye miktarından oluşur. Kur yükseldikçe yabancı mallar pahalılaşır ve talep edilen yabancı mal miktarı dolayısıyla döviz talebi azalır. Kur yükseldikçe ihraç malları döviz cinsinden ucuzlamış olacaktır. S D E R0 S D O O M0 Döviz Miktarı (a) Döviz Arz ve Talebi Grafik 13.1: Serbest Kur Değişmeleri Grafikte görüldüğü gibi döviz piyasasında denge DD döviz talebi ile SS döviz arzının kesiştiği E noktasında olur. Piyasa hacmi OMo, denge kuru ORo olur

34 X. DÖVİZ PİYASASININ DİĞER PİYASALARDAN FARKLARI
1- Döviz piyasaları alıcı ve satıcıların doğrudan karşılaştıkları piyasalar değildir. 2- Belirli bir borsa biçiminde örgütlenmiş piyasalar değildir. 3- Piyasa yapımcılığı 4- Müşterinin ihtiyaçlarına göre sözleşme yapılabilmesi 5- Küresel nitelikte piyasalardır. 6- Yeryüzünde döviz piyasası hiç kapanmayan bir piyasa durumundadır. 7- TRP’ye oldukça yakın piyasalardır.

35 IX. DÖVİZ PİYASASININ FONKSİYONLARI
A) Satınalma gücü transferi B) Kredi sağlama C) Riskten korunma

36 III. DÖVİZ PİYASASINDA İŞLEM TÜRLERİ
1. Anında İşlemler 2. Vadeli İşlemler 3. Döviz Swapları

37 1. Anında İşlemler Anında işlemler (spot transactions), alınıp satılan paraların ilke olarak anlaşmaya varıldığı anda teslimi kaydıyla gerçekleştirilen işlemlerdir. Bununla birlikte, an­laşmaya varılır varılmaz taraflardan birinin dövizi, diğerinin de kararlaştırılan kur üzerinden bunun karşılığı olan ulusal parayı teslim etmesi durumu daha çok nakit döviz işlemlerinde görülür. Örneğin, bir bankada efektif döviz satmalımı veya satışı bu şekilde gerçekleştirilir. Interbank piyasasında hesaptan hesaba havale biçiminde yapılacak anında işlemlerde ödeme ve teslim tarihi (settlement date) ise normal olarak anlaşmaya varıldığı tarihi izleyen iki işgünüdür.

38 1. Anında İşlemler Ödeme ve teslim tarihine işlemin valörü (value date) de denir. Valörün iki işgünü sonrasına ait olması taraflara kolaylık sağlamak içindir. Böyle bir süre bir tarafın sattığı dövizi, diğer tarafın da ulusal parayı karşı tarafa devretmeye hazır duruma getirmesine yardımcı olur. Valör tarihinde dünyadaki bankalar arasındaki dolar ödemelerinin çoğu CHIPS adı verilen bir sistem aracılığıyla gerçekleştirilir. CHIPS, merkezi New York'ta bulunan ve dünyada döviz İşlemi yapan çoğu bankaların üye oldukları bir fon transferi sistemdir. Bu sistem sayesinde dolar fonları bir uluslararası ban­kadan diğerine çok hızlı, ucuz ve hatasız bir biçimde devredilmiş olur.

39 2. Vadeli İşlemler Vadeli işlemler ise gelecekte bir tarihte belirli miktar ulusal para karşılığında belirli miktar yabancı paranın devredilmesini gerektiren işlemlerdir. Vadeli işlemlerin gerektirdiği döviz alış veya satış sözleşmesi bugünden bir banka ile yapılır ve uygulanacak kur da şimdiden belirlenir. Ancak dövizin ve karşılığında ödenecek ulusal paranın teslimi gelecekte anlaşmaya varılan belirli bir tarihte yerine getirilir. Vadeli kurlar valörlerine göre genellikle 30, 60 veya 90 günlük olarak kote edilirler. Kuşkusuz vadeli sözleşmelere uygulanan kurlar a-nında kurlara uygulanan kurlardan farklıdır. Bu kur farkı, en az ilgili ulusal paralar üzerindeki faiz oranlarının farkına eşittir. Diğer bir deyişle, düşük faizli ulusal para vadeli piyasada yüksek faizli ulusal para kar­şısında bu faiz farkı ölçüsünde pahalıya satılır (prim yapar).

40 3. Döviz Swapları Döviz piyasasında gerçekleştirilen işlemlerin bir bölümü de swaplardir. Döviz swapi bir dövizin belirli miktarının iki farklı teslim tarihi (valör) ile aynı anda hem alınması, hem de satılması biçimindeki işlemlere verilen addır. Alım ve satım işlemleri aynı banka ile veya bir brokerle birbirine bağlı olarak yapılır. Anlaşma aynı karşı taraf ile tek işlem biçiminde yapıldığı için burada bir kur riski söz konusu olmaz. Bir anında döviz işlemi karşılığında bir vadeli işlem yapılması biçimindeki döviz swaplarma "vadeli karşılığında anında teslim swap lan" (spot against forward swaps) adı verilir.

41 Örneğin, yabancı paralara kısa vadeli olarak yatırılan fonları kur riskine karşı korumak üzere anında piyasada önce bir döviz alış işlemi, sonra da bununla bağlantılı olarak vadeli bir döviz satış düzenlemesi yapılması döviz swapı uygulamalarının yaygın uygulama alanlarıdır. Bunun gibi, ticari bankaların bir yabancı para üzerinden verdikleri eksik veya fazla pozisyonları denkleştirmek üzere diğer bankalardan daha sonra iade edilmek üzere bu miktar dövizi ödünç almaları da başka bir döviz swapı örneğidir.

42 IV. DÖVİZ KURU Döviz fiyatlarına döviz kuru denir.
Döviz kuru iki milli para birimi arasındaki değişim oranının ifade eder. Döviz kuru bir fiyat olmakla beraber herhangi bir malın fiyatından farklıdır. Kurlardaki değişiklik uluslararası ekonomik ilişkilere konu olan mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlarını ve sonra da diğer piyasaları etkileyerek ekonomilerde global değişiklikler yaratır. Döviz kuru döviz piyasasında oluşur.

43 IV. DÖVİZ KURU 1. Dolaylı ve Dolaysız Kotasyon
Döviz kuru yabancı para biriminin değiştirilebildiği ulusal para miktarı biçiminde tanımlanmışsa 1$ = 1.25 TL gibi buna Dolaysız Kotasyon (Avrupa Usulü) Döviz Kuru bir birim ulusal para ile değiştirilebilen yabancı para miktarı biçiminde tanımlanmış ise 1 TL = 1/1.25 = 0.80 $ gibi Dolaylı Kotasyon (Amerikan Usulü) denir.

44 IV. DÖVİZ KURU Döviz Kuru yükselirse yabancı paranın değeri ARTAR, ulusal paranın değeri AZALIR. Döviz Kuru düşerse yabancı paranın değeri AZALIR, ulusal paranın değeri ARTAR.

45 IV. DÖVİZ KURU Bankaların döviz alım satımı için kur belirlemeleri “kote etmek” veya “kotasyon” deyimleri ile ifade olunur. Türkçe anlamı “fiyat yazmak” tır

46 IV. DÖVİZ KURU 2. Döviz Alış Kuru, Döviz Satış Kuru ve Kur Marjı
Bankalar Döviz Kurlarını alış ve satış kurları olarak ayrı ayrı kote ederler. Bankalar dövizi düşük fiyattan alır yüksek fiyattan satar. Alış ve satış kurları arasındaki fark bankanın kârını ve işlem giderlerini kapsar buna Kur Marjı denir.

47 IV. DÖVİZ KURU 2. Döviz Alış Kuru, Döviz Satış Kuru ve Kur Marjı
Kur marjını yıllık faiz veya kâr oranı ile karşılaştırabilmek için bunların yüzdelik oranlara dönüştürülmesi gerekir: Kur Marjı (yüzde) = Satış Kuru (PS) – Alış Kuru (PA) Satış Kuru (PS) X 100

48 IV. DÖVİZ KURU 2. Döviz Alış Kuru, Döviz Satış Kuru ve Kur Marjı
Örneğin doların alış kuru 1.40TL ve satış kuru 1.50TL ise kur marjı % 6.6 olur. Kur Marjı (yüzde) = 1.50 – 1.40 1.50 X 100 = % 6.6

49 IV. DÖVİZ KURU 1. Döviz Alış Kuru, Döviz Satış Kuru ve Kur Marjı
Marj ödemelerinin süresi kısadır. Bunu Yıllık yüzdelere dönüştürürsek, örneğin alış ve satış arasında 10 gün süre geçiyorsa yıllık kur marjı % 18.5 olur. Kur Marjı (yıllık yüzde) = 1.50 – 1.40 1.50 X X 100 = % 18.5 10 360

50 IV. DÖVİZ KURU 3. Kur Marjını Etkileyen Faktörler
Alış ve satış kurları arasındaki farklılıkların nedenleri: 1- Döviz işlemlerinin miktarı fazla olursa alım satım marjı düşük olur. 2- Döviz piyasası istikrarsızsa yani iniş ve çıkışlar varsa marjlar yüksektir. 3- O paranın gelecekteki piyasa koşullarına ilişkin istikrarsızlık beklentileri de marjları artırır.

51 IV. DÖVİZ KURU 3. Kur Marjını Etkileyen Faktörler
Efektif Kurlarda Alış Satış Marjının Yüksek Oluş Nedenleri: 1- Efektif Dövizler genellikle ufak miktarda alınır satılır. Bu ufak miktarlar için de aynı idari masraflar yapılır. 2- Efektif dövizler bankalarda nakit olarak bulunur. Değişik yabancı paraları kasasında tutan banka bu alım satım süresi içinde faiz geliri elde etmez. 3- Nakit dövizlerin güvenlik problemi vardır. Ayrıca nakit dövizlerin ilgili ülkeden getirilmesi bir masrafı gerektirir. Bu nedenlerle “efektif döviz” kurları “döviz”e göre daha fazla alım satım marjını içerir. .

52 IV. DÖVİZ KURU 4. Dolaysız Kur ve Çapraz Kur
İki ulusal para arasında piyasada fiilen uygulanan değişim oranına Düz Kur (Dolaysız Kur) denir. 1$=1 YTL Farklı paraların kurlarının $ gibi ortak bir payda üzerinden hesaplanmasına Çapraz Kur (Dolaylı Kur) denir. 1 $=2 € Frankfurt Piyasasında 1 $=1 YTL Tahtakale Piyasasında 1 € = 0.5 YTL Dolaylı Kur olur

53 K.K.T.C. MERKEZ BANKASI İDARE MERKEZİ'NDEN DUYURU
DUYURU NO: 2014/201 38/97 Sayılı Para ve Kambiyo Yasası'nın 10. Maddesi'nin (1) fıkrası gereğince 23/10/2014 tarihinde resmi işlemlerde esas alınacak kurlar aşağıdaki şekilde tespit ve ilan olunur. RESMİ KURLAR DÖVİZ EFEKTİF DÖVİZ CİNSİ ALIŞ SATIŞ 1 AMERİKAN DOLARI AVUSTRALYA DOLARI DANİMARKA KRONU EURO İNGİLİZ STERLİNİ İSVİÇRE FRANGI İSVEÇ KRONU KANADA DOLARI KUVEYT DİNARI NORVEÇ KRONU SUUDİ ARABİSTAN RİYALİ 100 JAPON YENİ TCMB Döviz Kurları

54 Çapraz Kurlar 24.10.2014 1 AMERİKAN DOLARI = 1.1377 AVUSTRALYA DOLARI
   =    1.1377 AVUSTRALYA DOLARI 5.8624 DANİMARKA KRONU 7.2559 İSVEÇ KRONU 0.9496 İSVİÇRE FRANGI JAPON YENİ 1.1230 KANADA DOLARI 6.5981 NORVEÇ KRONU 3.7521 SUUDİ ARABİSTAN RİYALİ 1 KUVEYT DİNARI 3.4588 AMERİKAN DOLARI 1 İNGİLİZ STERLİNİ 1.6060 1 EURO 1.2704

55 IV. DÖVİZ KURU 3. Efektif Döviz Kurları
Bir ulusal paranın dış değeri (satınalma gücü) onunla satın alınabilecek yabancı mal, hizmet veya mali değerlere bağlıdır. Bu ise dolaysız kotasyonda döviz kurunun tersine eşittir. Bir ulusal paranın dış değerini hesaplamak için efektif döviz kuru hesaplanır: ulusal paranın, ülkenin başlıca ticaret ortaklarının paralarıyla olan kurlarının ağırlıklı ortalamasına eşittir.

56 Reel Döviz Kurları R (Reel Döviz Kuru) E (nominal döviz kuru)
Pf (dış enflasyon oranı) P(yurtiçi enfalsyon oranı) R = E x Pf P

57 Döviz kuru yıl içinde E: 1$ = 2
Döviz kuru yıl içinde E: 1$ = 2.0TL olarak sabit tutulmuş iken Türkiye’de enflasyon oranı P=0.10 ve ABD’de enflasyon oranı Pf=0.05 olmuş ise reel döviz kurundaki değişme, R = 2.0 x (0.05/0.10) =1.00 olur.

58 Döviz kurunu merkez bankasının müdahaleleriyle denge değerlerinin (iç ve dış enflasyon farkını yansıtan kur) altında tutan ülkelerde reel kurlarda düşüş yaşanır. Bu da ulusal paranın aşırı değerlenmesi olup diş ticaret bilançosunu bozucu etkiler doğurur.

59 Risksiz oluşu arbitrajı, spekülasyondan ayıran en önemli faktördür.
V. DÖVİZ ARBİTRAJI Bir döviz, menkul değer, mal veya üretim faktörünün belli bir andaki fiyat farklılığından yararlanmak üzere, bu varlığın eşanlı olarak alınıp-satılmasına arbitraj denir. Risksiz oluşu arbitrajı, spekülasyondan ayıran en önemli faktördür.

60 V. DÖVİZ ARBİTRAJI 1. Yer Arbitrajı: İki Uçlu Arbitraj
Döviz Arbitrajı aynı iki para arasındaki kurların belirli bir anda çeşitli piyasalarda farklı olmasından kaynaklanabilir. İstanbul Piyasası New York Piyasası 1$=2.10 TL $=2.25 TL Arbitrajcı elindeki 2.10TL İstanbul Piyasasından dolar alır. Aynı anda New York Borsasında 1$’ı 2.25 TL’ye çevirir. Bu durumda 0.15 TL (%6.6 oranında kâr etmiş olur)

61 V. DÖVİZ ARBİTRAJI 1. Yer Arbitrajı: İki Uçlu Arbitraj
Kişisel kâr sağlamanın yanında, ekonomik açıdan arbitrajın en önemli yararı, kur uyumunu gerçekleştirmesi ve Tek Fiyat Kanunun işlemesine olanak vermesidir. Arbitrajcı İstanbul’da dolar satın aldıkça talep artar ve TL fiyatı yükselir. New York Piyasasında dolar sattıkça dolar arzı artar ve fiyat düşmeye başlar.

62 V. DÖVİZ ARBİTRAJI 2. Çapraz Kur Farkına Dayalı
V. DÖVİZ ARBİTRAJI 2. Çapraz Kur Farkına Dayalı Arbitraj :Üç Uçlu Arbitraj Arbitraj, bazen iki para arasındaki dolaysız kur ile çapraz kurlardan hesaplanan dolaylı kur farkından kaynaklanabilir. YTL, € ve USD olmak üzere üç para arasındaki kurların aşağıdaki gibi olduğunu kabul edelim. 2$=1 € veya 1$=1,5 TL 1 € =2 TL Arbitrajcı 6 TL ile başlarsa 3 € satın alır. 3 € ile 6 $ satın alır. 6 $ ‘ı 9 TL’ye dönüştürür. 3 TL (%50 oranında) kâr eder.

63 V. DÖVİZ ARBİTRAJI 2. Üç Uçlu Arbitraj: Grafikle Gösterim
1$=2 TL 1$=1€ $ € $ $ TL € TL $ = X TL € € TL 1 2 = X € TL € TL = 1 2

64 VI. DÖVİZ SPEKÜLASYONU Spekülasyon, bir kimsenin kendi yaptığı tahminlere dayanarak fiyatında yükselme beklediği ekonomik varlığı satın alması, fiyatında düşme beklediklerini ise satması yoluyla kâr sağlama faaliyetidir. Spekülasyonun ayırıcı özelliği ilerideki fiyat değişmelerinin bugünden tam olarak bilinmemesi yani geleceğe ait bir belirsizliğin bulunmasıdır. Bu durumda herkes tüm göstergeleri göz önüne alarak tahminler yapar. Risk yüklenmek spekülasyonun temel özelliğidir. Spekülatörler döviz kurlarındaki değişmelerin tahmin edilmesinde ülkenin ödemeler bilançosu durumu, faiz ve enflasyon oranı, ihracattaki gelişmeler, dış borç ödemeleri, IMF gibi mali kuruluşların desteği vs. gibi tüm etkenleri dikkate alırlar.

65 VII. BANKALARIN DÖVİZ İŞLEMLERİNE ARACILIK İŞLEVLERİ 1
VII. BANKALARIN DÖVİZ İŞLEMLERİNE ARACILIK İŞLEVLERİ 1. Bankaların Müşterileriyle Döviz Ticareti Bankaların müşterileriyle yaptıkları döviz alım ve satımları döviz piyasasının görünen yönüdür ve bu işlemler perakende döviz piyasasını oluşturur.

66 TÜRKİYE ABD İthalatçı İhracatçı Türkiye Bankası Amerika Bankası
VII. BANKALARIN DÖVİZ İŞLEMLERİNE ARACILIK İŞLEVLERİ 2. Bankalar ve Uluslararası Ödeme İşlemleri TÜRKİYE ABD Mal İthalatçı İhracatçı Ödeme (TL) Ödeme ($) Ödeme emri Türkiye Bankası Amerika Bankası

67 VII. BANKALARIN DÖVİZ İŞLEMLERİNE ARACILIK İŞLEVLERİ 3
VII. BANKALARIN DÖVİZ İŞLEMLERİNE ARACILIK İŞLEVLERİ 3. Bankalar arası Döviz Piyasası Bankalar müşterileriyle yaptıkları döviz işlemleri döviz pozisyonlarında ortaya çıkan bir açık veya fazlayı birbirlerinden karşılayarak denkleştirirler. Bankaların kendi aralarında yaptıkları işlemler de döviz interbankı’nı veya Toptan Döviz Piyasasını oluşturur. Bankanın çalışma günü sonunda alınan döviz miktarı, satılan döviz miktarından fazla ise fazla (uzun) pozisyon; Alınan döviz miktarı, satılan döviz miktarından az ise eksik (kısa) pozisyon; Her iki durumu birden ifade etmek için açık pozisyon deyimi kullanılır.

68 Açık pozisyon durumunda banka döviz kuru riski ile karşı karşıyadır.
VII. BANKALARIN DÖVİZ İŞLEMLERİNE ARACILIK İŞLEVLERİ 3. Bankalararası Döviz Piyasası Açık pozisyon durumunda banka döviz kuru riski ile karşı karşıyadır. Fazla pozisyon durumunda, elde tutulan dövizin kurunda meydana gelen düşüşten zarara uğrar. Eksik pozisyonda ise dövizin kurunda meydana gelen artıştan zarara uğrar.

69 VIII. ULUSAL PARANIN KONVERTİBİLİTESİ
Konvertibilite, bir ülke ulusal parasının, döviz piyasasında serbestçe öteki ülke paralarına dönüştürülebilme özelliğine sahip olmasını ifade eder. Konvertibilitenin ilk koşulu, ülkede yasalara göre serbest bir döviz piyasasının varlığıdır. Konvertibilitenin ayırıcı bir özelliği dileyen herkesin serbestçe döviz işlemi yapabilme hakkının bulunmasıdır.

70 VIII. ULUSAL PARANIN KONVERTİBİLİTESİ
Konvertibilitenin tersi kambiyo denetimidir. En katı şekli ile kambiyo denetiminde serbest döviz işlemlerine tümüyle izin verilmez. Her türlü döviz alım satım işlemi devletin tekelinde oluşmuştur. Türkiye ulusal parasını 1990 yılı başlarında ulusal parasını konvertibl bir para olarak IMF’ye tescil ettirmiştir.